Etim. De lat. anima, acaso por intermedio de *alima , con disimilación de nasalidad, como en med. Semero , patr. Semeroyz, de Semeno, Semeno(n)is .
(
V, G-nav, AN, L, BN, Ae, Sal, S, R; Lcc,
Mic 5r,
SP,
Urt II 100,
Ht VocGr,
Lar,
Añ (V),
VocBN
,
Gèze,
Dv,
H,
VocB
),
anima (
V-gip, G, AN-ulz-ilzarb-olza; Lar,
VP
2r,
Añ (G, AN),
H)
Ref.:
Bon (arima); VocPir 8; Bon-Ond 136; A (anima, arima); Lrq /áima/; Iz ArOñ (anima), Ulz (anime), Als ; Etxba Eib (animia, arimia).
Alma, espíritu.
"
Arima zuzena o negurrikoa, alma justa"
VocB.
.
"
Animia. Variante, arimia, más frecuente ésta"
Etxba Eib.
.
"
Arimiak urten. Salir el alma. Cuando la sangre acudía a la herida, temíamos un momento posible en que el alma se saliera por allí. Lotu deigun atzaparrori, arimiak ez deizun urten bertatik eiñ dozun zaurixakin
"
Ib.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma más general es
arima, que puede encontrarse en textos de todos los dialectos salvo el guipuzcoano, y vale tanto para 'alma' como para 'ánima' ("ánima del Purgatorio", etc.). En guipuzcoano, la forma predominante en toda la tradición es
anima; antes del s. XX hay
arima sólo en Iztueta (
C 241) y Zabala (
Gabon 82); desde la segunda mitad del s. XX,
arima aumenta algo su frecuencia en los textos de este dialecto. La forma
anima se documenta, además, en textos vizcaínos de Moguel (
CO 260) y Domingo Agirre (
AL 110), alternando en ambos con
arima; entre los navarros hay
anima en la elegía de 1564, alguna vez en Beriayn (
Trat 73r) y F. Elizalde (14) (aunque ambos usan más frecuentemente
arima) y aparece, en la forma
anime, en el catecismo de Uterga (7), en los manuscritos de Muruzábal (14), en un texto de Goñi (
FLV 1987, 130) y en el catecismo de Ulzama (18); cf. el nombre
Animazuri en Améscoa (
ASJU 1987, 271), que no indica necesariamente que fuera
anima la única forma empleada en la zona. Hay
anima tbn. en
CatB, pero
arima en
CatAe (28),
CatSal (31) y
CatR (29). Al Norte hay algún ej. aislado de
anima en Harizmendi (215) o Arradoy (
SFran 311), junto a un
arima más frecuente, incluso en el mismo párrafo. Usan
arime Gamiz (205) y Añibarro (
EL 1 179, 12, 21,
LoraS 57, 58); se trata tal vez de una variante etimológica (cf. Bera: "puede también componerse de
ari-me "). En la primera mitad del s. XX se observa algún intento de suplantar
arima o
anima por
gogo; v. las glosas entre paréntesis o mediante
edo en Azkue (
Ardi 87), Inza (
Azalp 45) o Lizardi (
IL 166); cf. Bera: "Casi todos los euzkerágrafos han desechado la voz
arima por alicúngena y la han sustituído por
gogo ". En
DFrec hay 23 ejs. de
anima (14 en textos guipuzcoanos) y 53 de
arima (45 en euskera unificado).
Arima salbatu.
PaterN
8.
Atsegin artuko dau zure arima deunsu orrek.
fJZ 98.
Bere irudi propiara gure arima kreatu.
E 11.
Ene arima Jangoikoagana beldurreki partiturik.
Amendux 3 (Satrustegi, en ETZ 31, da la lectura anima).
Magnifikatzen du ene arimák Iauna.
Lç Lc 1, 46 (He, TB, Dv, Leon, Ker, IBk, IBe arima, Oteiza, Brunet, Or anima; Arriand gogo; Ol gogotikan goresten dut).
Anima debana kontrizioa.
Miserere 334.
Zerren arimaetan klaramente / dago musikea beti presente.
Lazarraga B3, 1154r.
Gure Jaunak animaoi konfri danaz probei gaitzala.
CartAzp
126.
Ala arimarendako nola gorputzarendako.
Ber Trat 27r.
Eta falta benialak arimatik khasatzen.
EZ Man I 20.
Gure gorputz haur, arimaren kanpoko eta gaineko estalki haur.
Ax 187 (V 127).
Zure eskuetara Iauna neure arimau enkomendetan dot.
Cap 152.
Konsidera zazu arimak, gorputzetik ilkhi denean, bere bidea hartzen duela, edo eskuin, edo ezker.
SP Phil 49.
Edo baldin kausitzen bahaiz / Arimaren perilletan.
Gç 140.
Jesüs-Krist osorik, diot haren korpitza, haren odola, haren arima, eta haren jinkotarzüna.
Bp I 153.
(s. XVIII)
Kristoren anima gloriosoa dibinidadearekin uniturik.
OA 35.
Zeren [alfer] halakoaren gorphutza usteldua, eta urrindua baita, eta arima hilla.
ES 183.
Jangoikoa eldu dela orreki egotera eta orren ariman sarzera.
El 65.
Anima erorien altxagarri ta konsolagarri.
Lar STomas 2.
Arima bat bekhatuz kargatua balitz ere.
He Gudu 54.
Elhe hanitxek eztie arima asetzen.
Mst I 2, 2.
Aienatzen ditu animatik bekatuaren lañoak.
Mb IArg I 308.
Anima justu, edo grazian daudenentzat Sakramentu au zeruko bizitza bada, gaizto ta pekatuko eriotzan daudenentzat [...] animaren eriotza da.
Cb Eg III 235.
Arimen artzainek predikatzean izan behar duten khar saindua.
Lg I 151.
Guziá dágo arimain ontásun edo gaistotasúnean.
LE Prog 116.
(s. XIX)
Alan egiazko arima debotak ateretan dabe onik asko euren falta txikienetatik.
Añ
LoraS
110.
Orregatik berezkiro laguntzen dio animari birtute oek iristen.
AA I 409.
Segur da berdin arima diteken atzarrienari ere halako hutsak gerthatuko zaizkola.
Dh 66.
Gizona da [...] espirituzko arimia ta luurrezko gorputza bat egindako gauzia.
fB Ic I 14.
Ene gorphutzaz, arimaz, onthasunez, biziaz eta ditudan guziez egiten dautzudan Sakrifizioa.
MarIl 51.
Gorputza egin zuen / lur puska batekin, / eta anima berriz / asnasearekin.
It Fab 215.
Eta komulgetan nazanian nire arimiari deitu leikijo zerua.
Ur MarIl 84.
Lurreko gauza guziak lenago galdu bear dira, anima baño.
Lard 381.
Nere arimaren urrikariz gorputz hilkor bat haru zinduen.
Dv LEd 87.
Indarberritu zan, ez ordia gorputzian bakarrik, baita ere animan.
Bv AsL 134.
Begiratzen dugu gure arima gure etsaiaren ukhaldietarik.
Jnn SBi 8.
Gure arimak Jinkoaren boronthatia ezagüt eta egin dezan bethi.
Ip Hil 54.
Ezi dagigula geure aragia, eta euki dagigula arimearen mendean.
Itz Azald 116.
Gorputza illagatik / arima bizirik.
Auspoa 97, 33.
(s. XX)
Itsasgizona bekoki baltz samarrekoa zan [...]; baña oso arima leñargi ta onekoa.
Ag Kr 94.
Bai, gixon-itxura ederra! Arimea aldendu ezkero, naiz kanpotik naiz barrutik ori ta astotzar andi bat aren baten.
Kk Ab I 35 (cf. infra ARIMA APARTATUTA).
Aita San Martin Loinazkoa zan / predikadore abilla, / Españiatik Japona joana / anima galduen billa.
Tx B I 44.
Aren arima siñestunak atsartuko du betiereko ondasuna.
Or Mi 142.
Laminek baietz: gogotik eginen zutela [...] baldin eta Jaunak bere arima emaiten bazioten saritzat.
Barb Leg 25.
Halako jauregi xume batek ohatu zuela noizbait, eta moldatu, saindu handienetarik baten arima.
JE Ber 64.
Atzo ogeitabederatzi urte, anima Yaunari biurtu zion Arana-Goiri'tar Sabin, gure Irakasleak.
Ldi IL 154.
Beltzurak zure arima goibeltasunez bete zuenean.
Txill Let 74.
Ta bi orduak pasata an asi zan malluketak anima berbera ikutzen zuan.
Anab Poli 66.
Arima nahasi bat, ongiari buruz bezain errexki gaizkiari buruz lerratzen ahal zitakena.
JEtchep 116.
Arima be pilpira, / elorri zaarra lez.
Gand Elorri 34.
Pariseko karrika lohitsuetan haren arimak etzuela bildu egiazki zikint zezaken ziliportarik.
Ardoy SFran 105.
Bai, urtietan atzo baño atzeragokoa bada be, arima gaztekoa oraindiñoko eta atsokeri bakoa.
Alzola Atalak 92.
Orrek ematen dit penik aundiena: iñoren anparo gabe il bearra, geure anima emango genion anaia.
JAzpiroz 89.
Zure arima gaixoak ez dau / erreza salbazioa.
Ayesta 104.
San Agustinena ez da bakarrik geroztikako arima jainkozaleek irrika biziz irakurri izan duten liburua.
MIH 354.
(V-gip ap. Etxba Eib
).
Ánima, alma de difunto.
"
Arimak, las almas del Purgatorio. Gaur arimak ataratzen dira
"
Etxba Eib. v. minpeko.
.
Tr. De uso gral.
Iasi zala Infernuetara da atera zituala Arima Santak egozanak bere etorrunen begira.
Bet 9.
Han haren ethortzearen begira zeuden arima sainduak.
Mat 14.
Purgatorioan dauden arimei.
Ber Doc 115r.
Arimen agertzeaz.
EZ Man I 125.
Hañitzetan arimaren izenean gaixtoa / Gizonei mintzatu zaie Sathan Ifernukoa.
Ib. 125.
Iasi zala infernuetara, eta atera zituzala arimaak.
Cap 11.
Purgatorioko arimaren auhenak.
Gç 157.
Pürgatorioan diren arimak.
Bp I 56.
Anima santa bat zerutik jatxiko da, ta anima kondenatu bat infernutik igoko da.
Cb Eg II 145 (CatV 100 arima).
Hitz kontsolagarri hauk erran ondoan arima yustuei, Salbatzaillea itzuliko da ezkerreko alderat.
Lg II 249.
Arima Purgatoriokoen faboretán.
LE Prog 100.
Alexandraren arima zela bere emaztiari agertü.
Egiat 172.
Orra non piztu zitzaien edo agertu Infernutik emakume illaren anima etxura guziz ikaragarrian.
Mg CC 128.
Anima onak jatxiko dira Zerutik.
AA III 455.
Egun guziez sofrikarioetan dauden arima urrikalgarri heientzat.
MarIl 37.
Oh, zu, nere esposa zanaren anima! zergatik zatozkit beste mundutik niri nere gaizkia arpegira ematera?
Arr GB 103.
Ene senar laztana, ez naiz iñongo anima, egiaz zure Jenobeba, zure esposa ber bera naiz: oraindik bizirik nago.
Ib. 103.
Pürgatorioko phenetan [...] sofritzen dien arimek eztizie ephanxürik ezariren.
Ip Hil 234.
Ebats arimentzat utzi meza sariak.
HU Zez 151.
(s. XX)
Garbitokiko Arimakgaitik eta neke premiñetan dagozan beste askogaitik.
Ag Kr 132.
Arima gaxo bat hasi zait oihüz Pürgatoriotik.
Const 20.
Zenbait anima triste bazegon / linbo beltzera jetxita.
Tx B I 204.
Arima bat norbaiti agertzen ddakonean auxe esan bear dautso.
(V-ger).
A EY I 183.
Arima bati etzaio eskua eman bear .
(G-azp).
Ib. 183.
Ez uke bada arrigarri anima illarrietan egotea ere.
Or QA 112.
Jakin zuten aurreko etxekojaunaren arima zela, eraildua izan zela hura.
Mde Pr 314.
[Belar] auekin maiz ikusi dut nik Meri otso biurtzen eta oianean izkutatzen, baita arimak obi sakonetatik ilki erazten ere.
Ibiñ
Virgil
57.
Arek argi zuriak garbitokiko arimak ziran.
Alzola Atalak 42.
Horrelakoxea izan da [Nikanor], ez zerurako eta ez infernurako, Garibayren arima bezala.
MEIG III 92.
v. tbn. Harb 315. Tt Onsa 142. Urqz 9. Oe 87. Brtc 106. CatLan 56. Añ LoraS 160. fB Ic I 86. JJMg BasEsc 70. Astar II 53. CatLlo 94. JesBih 432. CatLuz 30. UskLiB 81. Jaur 375. CatBus 55. Dv LEd 257. Legaz 56. Jnn SBi 56. Itz Azald 151. CatJauf 69. KIkV 38 (KIkG 25 anima). Kk Ab II 74. Bilbao IpuiB 49. Ardoy SFran 337. Anima: Mb IArg I 251. CatB 75. Urruz Urz 30. ArgiDL 62. Etxde JJ 19. Ataño TxanKan 89.
"(B), aniversarios, fundaciones de difuntos"
A.
(V, BN, S, R; Aizk),
anima (G-azp-goi)
Ref.:
A (arimarik);
Gte Erd 194
.
(Empleado en frases negativas).
Nadie, ni un alma.
"
Arimia, el hombre, y así se dice: no parece alma viviente en la plaza"
Aizk.
"
Arimarik, ninguno. Arimarik eztago, no hay nadie, no hay un alma"
A.
"
Animarik etzan an (G-azp), ez (e)ta animarik ere! (G-goi)"
Gte Erd 194.
Ezta hiri hortan kontra / Edireten arima bat: / Hor ezta bakerik baizen; / Gustiek dute bihotz bat.
Gç 171.
Bazan bi illabete animik etxi ontan sartu etzala.
Sor AuOst 85.
Azkaindarrek, yakin balute Piarres Adame han iragaten zela, ez da dudarik segurki ikhusi nahiko zutela [...]. Bainan, suertez edo bertzela, ez ginuen ikhusi arima bat agertzen ez kanpora ez eta ere leihoetara.
Elzb PAd 31.
Erri nagusia, anima bat gabe eremu egiña geratuko zala.
Arr May 157.
Donazaharretik harat, arima bat ez zuen kausitu bide luze hartan guzian.
Barb Sup 173.
Eta bulda artzera egundoko presaz asi ziran senar-emazte, seme-alaba, neska-mutil, arimarik geratu baga.
"Que casi ánima viviente en el lugar no quedó"
.
Or Tormes 115.
Arimarik ez dugu aurkitzen; ez otomobilik, ez orgarik, ez abereik ere.
JE Ber 99.
Karrika bera ilhunsko, arima bat gabe.
Ib. 99.
Eguarditik arratsalde erdiraño katedralera anima bat joaten ez zan eta.
JAIraz Bizia 88.
--Zenbat milla uste ditun kali edo akabatu ditutela Naparroan? --Batzuk eta besteak? --Ez; gorriak etxunate animarik il.
Or QA 84.
Zarautzko kosta berdingabean / anima bat etzegoan.
Basarri 164.
Arimarik be ez auzoko kalietan.
Alzola Atalak 83.
(Generalmente con numeral).
Persona.
Eta baginén arima guziak unzian, ber-ehun eta hirurogei eta hamasei.
"Personnes"
.
Lç Act 27, 37 (He, Dv arima; TB, Arriand, IBk lagun).
Herri bat salbatu zian kondemnatuz geroz, zointan baitzen gutiena, sei ehun mila arima.
Tt Arima 79.
Ainbeste milla anima, edo gizon ta andrerekin igaroko ogei ta ainbest[e] urteetan Probinzia oietan Misioetan jardun bear izan det.
Cb EBO 12.
Zenbat milloi anima etziran itoko ujalde artan?
AA III 282.
Eun ta amalau etxe [...] zeintzubetan bizi diran milla ta irureun arima bezalatsu.
Izt C 169.
Bortz mila arimek ikusten dute mirakulua eta agurtzen egia!
Hb Egia 98.
Anima asko salbatu / digu itxasuan.
Arrantz 131.
Bi seme, biik armetan; mendia bete ardi; etxea bete ganadu; anima bakarra. Nola bizi naizen!
Anab Usauri 97.
Ez dugu behinere irakurtu ez eta nihori aditu Azkainen sekulan izan dela orai bezenbat arima: neguan hamabortz-hamasei ehun, udan menturaz mila gehiago.
Zerb Azk 29.
Hogoita-hamarbat mila arima zitaken Lapurdin orduan.
Ib. 94.
Gaur Ipiñeko eleixeak dauken eleix-barrutie ezta atxinekoaren antzekoa; lenagokoa etzez zan, onenbeste etze eukezan ixentaute ta etze orreitako arimek Ipiñeko eleixtar ixen bear.
Akes
Ipiñ
17.
Parise ez da oraino guk ezagutzen dugun izarigabeko hiria! Lau ehun mila arima nunbaitan, oraino baino hamabi aldiz gutiago.
Ardoy SFran 85.
Iru milloi ta erdi arimentzako, iru milla teatro ta geiago eukingo dituez.
Alzola Atalak 97.
Sustancia o parte esencial de una cuestión.
Uste dot Oraziñoa, batezbere gogozkoa, dala bizitza espiritualaren arimea legez.
Añ
LoraS
102.
Hauk dire meditazionearen funtsa, arima ta muina bezala.
Dh 102.
Ethorri zen denbora zeinetan Erroma / yarri baitzen iduri munduko arima; / bere legei guziak zituen plegatu; / nihongo erregerik nausi ezagutu.
Hb Esk 30.
Bainan badira [lili] mutiriagoak, debrua ikusi baituke gizonak heien arima nola bil ikasteko.
JE Bur 87 (se refiere a la extracción de la esencia).
Euskeria gure erriaren anima ber-bera izanik.
SM Zirik 41.
Lokarri bat gabe eztago batasunik. Arima bat bear du lagunarteak. Eta arima edo lokarri ori autoritatea da, agintzeko eskubidea.
Vill Jaink 163.
Schomberg mikrofonista. A priori-ko jokabideak ditu maizenik: buru-lana, ez bihotz-lana. Arima kentzen dio musikari.
MIH 156.
Joskera jatorra eta gramatika baitira edozein izkuntzaren arima.
MEIG III 127.
Persona que anima o promueve una empresa colectiva.
Beñat Larresoroko izan zen gauza guztiaren arima. Haren ohorean aitortu behar da.
Arti Tobera 270.
Hemen ditugu gizon bi. Esan didate hauk direla herriaren alderdi bien arimak. Medikutiarrak eta alkatiarrak.
Ib. 282.
Alma o espíritu de un pueblo, de una colectividad.
Eta zerk egiten du Eskualduna zinezko Eskualdun? Elizak, Etxeak, Hil-Herriak, Mintzairak. Horietan datza Eskualdun arima guzia.
Barb Sup VII.
Euskal-arima, etxe zaharra iduri, errekarat ari ikusiz, xutitu ziren zenbeit gazte eta "Aintzina" zuten ber-piztu.
Iratz 52.
Tori Euskalerriren anima garbia, / eguzkitan elurra ez bezin zuria...!
SMitx Aranz 35.
Aiton-amonen au-altxorretan / kanta-zarrak iraun digu. / Euskal-anima puxkak bailiran / jaso, gorde, bedeinkatu...
Ib. 104.
Ez kanta euskaldunen / kontra asma-alik oro. / Ikus euskal-anima / lenik emen; gero / aren aunditasuna / aipa baietz bero...
Ib. 152.
Haren bil-lanari jarraipen eman behar diogu orain euskaltzaleok, harek jaso elezaharrak adieraziz, gure herriaren arima ezagut dezagun.
Mde Pr 265.
Begira zazu eskual Arima, / sinestean dagon azkar.
Ardoy SFran 357.
Gure euskaldun arima ta izkuntzaren jabe izan baziña zu, Perse...
Alzola Atalak 80.
Euskal arima ezagutu behar. Euskalduna hitz gutxikoa duzue, isila.
MIH 154.
Antze-bide berria zabaldu nahi digu [Oteizak], euskal arimaren mintzabide gerta dadin.
MEIG III 118.
ARIMA HANDIKO
(arimandiko Lar, Añ). "Magnánimo" Lar y Añ. v. arimandi.
Arima andiko neskatillea zan Mañasi, bada arima andikoak eztira aberatsen artean edo asko ikasitakoen artean bakarrik aurkituten.
Ag Kr 74.
ARIMA APARTATUTA.
Salvo el alma, si exceptuamos el alma (fórmula empleada en comparaciones con animales). "Txerria ematen du, anima apartauta" (G-azp). v. ARIMA SALBU.
Katuak eta emakumeak --anima apartatuta-- berdintsu zerate, zitalak eta setatsuak.
Urruz Urz 25.
Eta zirudiela errotako okulluan egon oi diran aietako bat, anima apartatuta.
Ib. 47.
Ardotan ire idiak uretan aña edaten dek-eta. Lertuko aiz! --Anima apartatuta.
Lab EEguna 101.
Zakur gosetuaren antzera, anima apartatuta, non jan-usaia nabaritzen zuten, bertan gelditu [txerpolariak]
.
Anab Poli 123.
Nere lagun Rafael au ibilkari aundia da [...]. Anima apartatuta, mendi-beor oietakoa.
MMant 139.
Nola diteke, anima apartatuta, zaldiak atzera bezela, aurrera ostikada ematen dutenak ikustera ainbeste jende joatea?
Insausti 198.
ARIMA APARTE.
Salvo el alma, si exceptuamos el alma (fórmula empleada en comparaciones con animales). v. ARIMA APARTATUTA, ARIMA SALBU.
Kortan txahaltxuak eta han inguruan txakurkumeak jaiotzen ikusten genduzan [...]. Arimea aparte, gure jaiotza be antzekoa izango zala uste genduan.
Baraia 40.
ARIMA-ARGI.
Fuego fatuo. v. ARGI-TXAKUR.
Ene amatxik arima-argiak deitzen zituen leinhuru mota hoik.
Lf Herr
2-1-1962 (ap. DRA
).
ARIMA-ARIMATIK.
Con toda el alma, de todo corazón. v. ARIMATIK.
Dinot arima arimati lotsa nasala eskribiduten.
fB Olg 64.
Zeuri erregututen deutsugu arima arimati, erakutsi dagijeezula guraso guztiai.
fB Ic I app., 30.
Baita parkatu biar deutsee arima arimati bere arerijo guztiai.
fB Ic III 279.
Eskatu eutsan arima arimatik Marijari [...] arren alkantzau egijola grazija.
Ur MarIl 18.
Kantaten ebanean, beste Apostoluak eta erritar danak, arima arimatik eta biotzeko berotasuna arpegian igarten jakuela, erantzuteutsien.
Ag Kr 42s.
Abadien esana osoro ulertu ezarren, danak egozan, arima arimatik, areiñ esanagaz batean, danak gurari ta eskari bardiñekoak.
Ib. 207.
ARIMA BAKAR.
Arima bakarrari maiz eskatzen zako zerbait: goizean goizik yeikitzea, afera baten laguntzea... ta holaxe.
(BN-ciz).
A EY I 181 (que explica: "Beragatik nork errezatu eztuenari esaten zaio arima bakarra").
ARIMA BIZI.
Ser animado (persona o animal). Cf. Or Aitork 401s, con el significado de 'alma viviente, que vive según la fe'.
Itsasoko arima bizi guzia hil zedin.
Lç Apoc 16, 3 (Ur (V), Echn arima bizi; He, Dv bizia zuen guzia, TB bizi ziren arimak, Ip bizi zirenak oro, Ol, Ker, IBk bizidun guz(t)iak).
Ez baitugu arima bizirik ikusten, ez jende ez abre, ez eta orga bat bidean utzia, ez otomobil bat ere.
JE Ber 40.
Arima bizirik ez karriketan.
Ib. 102.
ARIMA EMAN.
Entregar el alma (a Dios), morir.
Errazoena [= -oẽa] zer dan iakin dagianerean eta Iaungoikoari Arimea emon degion artean.
Cap ed. 1893, pró.
Beraren besoetan anima eman, ta Aingeruak zerura betiko eraman zuten.
Cb Eg II 180.
Au esan ta Jaunari bere anima eman zion.
Ib. 207.
Bere Esposo Jesus maitearen Biotzean bere anima eman zuen.
Cb Eg III 219.
Aiteari, deadar zoliagaz eta negar andiakaz bere arimea emoten deutso.
Añ
EL2
222.
Laztan bero, gozo, luzearen bitartez ematen dio Joanesek Egille Altsuari anima.
Ag G 362.
ARIMA-EROSLE
(anima-erostaille G-azp ap. Gketx Loiola). "Apóstol, redentor de almas. Berori anima-erostaille aundia izan daien eskatuko det" Gketx Loiola.
Lenengo, izan daigula, / aginduta dago, / gauza guztiak baiño / Iauna maiteago: / irakatsi deuskunez / arima-Erosleak, / Apostoluak eta / Eliza Doneak.
Azc PB 21 (in Ur PoBasc 475 Jaun Salbagilliak).
ARIMA HERRATU
(S; Hb, Dv, H). Ref.: A EY I 180; JMB At. Alma en pena, espectro, aparecido. "Revenant" Dv (in m.). "Âme en peine, qui erre" H. "Cuando las almas salen a la superficie a hacer alguna petición o reclamación, se dan a conocer apareciendo en forma de luz, de nube, de sombra, de bulto negro o por medio de ruidos extraños [...] Al alma que así se aparece se le llama argi 'luz' en Laburd y Navarra, [...]. Hay sitios en que las llaman arimaerratu 'alma errante'" JMB MitV 416.
Ehüntze ta herri güzietan arima herratien agertziak diradialakoz izan üsü ta jakiliak.
Egiat 171.
Garrak begietan ta bihotzian, arima herratia bezala zabilan bathü ezinez bere andere maitia.
Ib. 219.
Maska bat bisaian eta mintzoa mudatua: / alde guziez arima herratu bat iduri.
Gy 103.
Ezen eskapa beldurrez bere oren ohitua, / baratzen ez zen iduri arima erratua.
Ib. 78.
Burla egin nai besteri, / ta berak anima erra- / tuba diruri.
AzpPr 74.
Noizbait etsita biraldu zuten / anima erratuben gisan.
Auspoa 139, 31.
Bere baratzean harat hunat badabil Errient gaixoa, arima herratua iduri.
Barb Sup 4.
Arima herratia nuk, debru gorriak igortzen nik hiri yakinarazteko ifernuko suian kixkalduko hizala hogoi egunen burian.
Zub 38.
Zertan joan ziñan bakarrik? Zertan utzi niñuzun anima erratua bezela, biotzean eta buruan zu besterik ez nuala?
JAIraz Bizia 59.
Beraz, ez dun anima erraturik, erriak ala uste badu ere.
Or QA 113.
Mateo Txisturen anima erratua ikusi uste zuten.
Etxde JJ 259.
Halaber, iratxo edo arima erratuen baitako sinestea ere galduz doakigu.
Mde Pr 310.
Arima erratuak han zabiltzalakoan bere gisa baitzen utzia [etxea]
.
Ardoy SFran 137.
Eta gure Mitologian noizpehinka agertu ohi den euskal idazle jator horrek, inongo erdararik ez dakienak, alegia? Beste guztiok baino hobeto dago arima erratu hori, ez baitu ezer itzultzeko premiarik.
MEIG II 104.
ARIMA ETA HARAGI.
En carne y alma. Cf. ARIMA ETA GORPUTZ.
Besoak gorde zituen haren gorputxo minberegiaren inguruan. Arima eta haragi, besoetan zedukan...
Mde HaurB 73.
ARIMA ETA GORPUTZ.
En cuerpo y alma. Cf. GORPUTZ-ARIMA, GORPUTZ ETA ARIMA.
Zeren Trinitate sainduak koroatu zaituen arima eta gorputz zeruan.
Harb (ed. 1690) 376.
Ta urkatu zuen bere burua, ta anima ta gorputz gelditu zen sekulako galdua.
Mb IArg I 198.
S. Franzisko Xabier-ek bere bedeikanza eman ta utzi zuen anima ta gorputz sendatua.
Mb IArg II 334.
Hirur urthetan zelarik egin zuen bere botua, arima ta gorputz zen guzia Jainkoari konsekratzen zitzaiolarik.
Dh 273.
Arima eta gorphutz [Birjina Maria] Zeruetarat altxatzean.
JesBih 472.
Gero laugarrenian / datorkigu Jesus, / dibinidade denaz / anima ta gorputz.
Auspoa 97, 90.
Errepublikanoa, arim'eta gorphutz, / lehen lehenatarik da Kadet Astoputz.
Zby RIEV
1909, 231.
[Jujamendu hartan] agertuko dire arima eta gorphutz.
Lap 67 (V 42).
Jainkoak nahi zuen atxiki, arima eta gorputz, hil gabe.
CatJauf 22.
Gizona da adimendua duen kreatura bat, arima eta gorputz.
Ib. 53.
Gentzarik onenian arima ta gorputz.
Enb 132.
Maita bearrekoa / anima ta gorputz.
Insausti 325.
Aingeruak tronpeta / duanian jotzen, / anima ta gorputza / joango gera zuzen.Ud 110.
ARIMA GALDU.
a)
Alma en pena.
Cf. anima galdu en Pouvreau (Phil 179), Cardaberaz (Eg II 148, 44, Eg III 291) y Duvoisin (LEd 44), con el significado de 'alma extraviada, apartada del buen camino'
Arima galdien penak eta suplizio eternalak.
Tt Onsa 34.
Infernuko demoniyuak eta anima galduak.
ArgiDL 30.
Toni, anima galdua bezela dabil transittuan batera ta bestera.
NEtx LBB 197.
b)
ARIMA-GALDU.
Desalmado, perdido.
Han ere ezin harrapatu fraide arima galdurik / ez dutela protestanten esposatzeko legerik.
Prot
66.
Iges egin ezazu anima galdu orrengandikan, eta ez zaiozu geiago arpegira begiratu.
Apaol 84.
Ez ahal gira arima galdu batzu, Elixa Harri-Peñakoa bezala.
Barb Sup 112.
ARIMA GALDUKO.
Desalmado, depravado.
Orren arima galdukuak egiten gaituzu, zein da sangrijak emongo ditugun diru geijago irabazterren?
Mg PAb 50.
Gizon loi, atsitu eta arima galduko batek eruan nai zeunkez bere gurari zitaletako lagunzat.
Astar II 9.
Lotsabakeriarik andienagaz aitatuten zituezan Ro[u]sseau arimagaldukoak asmauriko guzur deabruzkoak.
Itz Azald 17.
[Enrique zortzigarrena] egin zan Anglikanismoaren, au da, hereje arimagaldukuen buru eta agintari.
Ib. 104.
Dagozalako osagille gitxi edo geiago jakituria bagakoak eta arimagaldukoak.
Ib. 208.
ARIMA-GALGARRI
(Lo) que hace perder el alma.
Zer, ezpada lotsa anima galgarri bat eragozten dizuna konfesatzea?
AA III 518.
Utzi urliarekiko adiskidetasun anima galgarri ori.
Ib. 601.
Ukatu belarriai kanta zikiñen, itz anima galgarrien ta erausi gaiztoen aditzea.
Ib. 617.
(El) que hace perder el alma.
Zer egiten du etsai anima galgarriak?
AA III 527.
ARIMA-GALTZAILE
(El) que hace perder el alma.
Zori gaiztokoa bai sazerdote anima galtzallea.
Mg CC 191.
ARIMAGAZKO.
Espiritual. v. ARIMAZKO.
Arimeagazko erruki-egintzak zazpi onexek dira: Lenengoa, ez dakianari irakastea.
KIkV 80s.
(KIkG 65 animarekiko, CatB 51, CatLlo 51, CatAe 48, CatSal 49, etc. espiritualak)
ARIMA-GIDARI.
Guía espiritual.
Predikari ederra bezen kofesatzaile goxo eta arima gidari ona zitaken Chaubadon eta serora-nausi baten eskutitzetik badakigu zer bihotzmina ukan zuten Compiegneko komentuan hango konfesorgo eta gidagoa ezinbertzez kendu ziotelarik bere buruzagiek.
Zerb Azk 55s.
Gehienik lagundu nauena: Lafitte jaun kalonjea. Ene arima-gidari bilakatu zen eta meza-laguntzaile gisa hartu ninduen.
Iratz (
in
Alzola Atalak 120
).
ARIMA-GORPUTZ
(Pl.). El cuerpo y el alma. v. GORPUTZ-ARIMA.
Gogo-burmuinen edo arima-gorputzen arteko ondoretasuna.
Mde Pr 346.
Baina zonbaiten karitatea egiten da diru hutsez; / hartarik kanpo axola guti bertzen arima gorputzez.
Xa Odol 173.
ARIMA-GURASO.
Padre espiritual. v. ARIMAKO GURASO.
Teresa Amak, Abilako Oñetakodun karmeldar mojategi-buru izanik, eskatuta, ara egiten, an bost urtez aitorle ta anima-guraso bezela eginbidea betetzera.
Gazt MusIx 143.
ARIMA GUZTITIK.
Con toda el alma. v. ARIMA-ARIMATIK.
Amadu eikezu zeure Jaun eta Jaungoikua zeure bijotz guztitik, zeure arima guztitik, zeure zenzun guztijakaz eta zeure indar guztijakaz.
Astar II 33.
Artu neban gogoa / arima guztiti / emoteko egun baten / sari ona atzeti.
Azc PB 256.
ARIMA-JAGOLE.
Cura. v. arimazain.
D. Juan Antonio Mogel ta Urkiza Markinako Uriko Kura edo Arima Jaoliak.
Mg CO I.
ARIMA JOAN.
Alma ida, difunta. Cf. SP Imit I 23, 9: "Z
ure arima ioanez gero" (Ip hil ondoan), y Lap 13 (V 14): "A
rima joan diren guzienzat".
Iainko ona, orhoit zaite / othoi arima ioanez.
EZ
Eliç
53.
Miserikordia bera da eta ez bertzerik, defunktuak konpainiatzen dituena, arima ioanei laguntzen zaiena, erremusinak edukitzen du bethiere on.
Ax 220 (V 146).
Bizi direnei indar, arima ioanei sosegu emaiten deraue.
SP Imit IV 5, 3 (Ip hilak, Ol ildakoei).
Induljentzia hau irabaz diteke arima joanentzat ere.
Dh 91.
Sokorritzea Kongreganisten arima goanak induljentziez.
JesBih 388.
Erranen da oraino De Profundis kongreganisten arima goanentzat, akhabantzan.
Ib. 418.
ARIMAK EGIN
(V, L-côte; SP). Ref.: A; A Apend. (Aux. tripersonal). Expirar. "Arimak egin dio, il est mort. Arimak egiterakoan, allant mourir. Arimak egin bezain sarri, si tôt qu'il eut rendu l'âme" SP. "Arimak iteko menean (L-côte), como a punto de muerte" A. "Arimeak egin, expirar (V; msOch)" A Apend.
Hilletako othoitzak arimak egin bezain sarri.
EZ Man II 95.
Hirur orenez tormenta / handitan egotu zen, / hekin buruan arimak / gero egin zioen.
EZ Noel 98.
Arimak egin zeraukan, eta sekulakotz kondenatu zen.
Ax 167 (V 112).
Halako aitaren manua [...], arimak egiterakoan emana, nork eztu konplituko?
Ib. 330 (V 218; AxN glosa anima ateratzerakoan).
Arimak ein zakon hirur orenen bürian.
CatLan 43.
Hanbatetaraino bai, non azkenean maithagune sakratu haren gaindiduraz arimak egin baitzioen.
Dh 272.
ARIMAKO.
a)
Espiritual, del alma. "Mystico, (V, G, AN) arimako, (G) animako gauzeetara emana" Añ. Cf. ARIMETAKO. v. ARIMAZKO, espiritual.
Tr. De uso gral., aunque menos frecuente en el s. XX.
Arimako potenziak dira iru: lelengoa, zenzuna. Bigarrena, gogoa. Irugarrena, borondatea.
Bet 15 (v. tbn. arimako poten(t)zia en Añ CatAN 62, CatLlo 83, CatLuz 27, Legaz 50; cf. arimaren (animaren) potentzia en Ber Doc 91v, Ax 586 (V 377), OA 99, Iraz 45, El 15, Cb CatV 60, LE Prog 116, AA III 354, CatB 80, CatBus 36, CatAe 64, CatSal 65, CatR 65 y CatUlz 52).
Ogi konsagratua, / arimako sustentua.
MPortal 1s.
Arimako eta gorputzeko garbitasuna.
Mat 304.
Hill baño lehen arimako egitekoak ungi disposatua.
EZ Man II 177.
Plazer espiritualera, arimako alegriantzara, konbidatu nahi zaituztet.
"Ad spirituale gaudium
"
.
Ax 439 (V 287).
Bil etzatzu ene sensuak gorputzeko eta arimako ahalak zure gana.
SP Imit III 48, 5 (v. tbn. arimako ahal en Gç 44 y He Gudu 56; cf. arimaren ahal en EZ Man I 99).
Zu zare ene on gustien / Egiazko ithurria, / Eta zu ilhunpean ere / Arimako iguzkia.
Gç 169.
--Zonbat dira obra miserikordiazkoak? --Hamalaur: zazpi arimari honkiten direnak eta beste zazpi korpitzari. --Zoin dira arimakoak?
Bp I 50.
Libradu gagizala gatx da pelliburu guztietarik, alan arimakoetarik zein gorputzekoetarik.
Arz 41.
Animako kondenazioaren penan.
OA 62.
Gozatuko gare arimako bakeaz.
Ch I 11, 4.
Birjindadea ta animako garbinza.
Mb IArg I 132.
Animako gaitzen batzuentzat.
Cb Eg III 388.
Bekhatuak gal-arazi zion arimako bizia.
Lg II 154.
Ene ahaidenzat, adiskidenzat, arimako eta gorphutzeko ungiegilentzat.
Brtc 26.
Zertan dago arimako debozionia onsa komüniatzeko?
CatLan 140.
(s. XIX)
Arimako arerijuak goituteko.
Mg CO 250.
Dauzkan doaiak, naiz animakoak, naiz gorputzekoak.
Gco II 22.
Arkituko du emen ere animako atsegin gozo bat.
AA I 625.
Arimako laguntzarik batere ukhan gabe.
Dh 95.
Sazerdotetzia dala modu bitarakua. Bata da arimakua, edo kristinaubaren espirituban daguana. Ta bestia, ordiako sakramentubari jagokana, ta agiriko gauzetan egiten dana.
fB Ic III 288.
Arimako gaitzak.
Jaur 195.
Kendu nagitasuna arimako gauzetarako.
Ur MarIl 6.
Beren ongille eta animako maisua berekin luzaro idukitzen.
Lard 529.
Arimako heriotzea ezarri nahi duzu.
Dv LEd 128.
Oztu zan animako lanetan.
Bv AsL 63.
Khorpitzeko eta arimako dohainak.
Ip Hil 59.
Etxeko nere griñez mintzo naiz hemen, eta ez gorago aiphatu bihotzeko eta arimako herstura handiez.
Arb Igand 118.
Iauna emon eiguzu / arimako argia.
Azc PB 318.
(s. XX)
Fededunak arimako onthasunetan elgarren partalier direla.
CatJauf 68.
Berak dauka noiznai, begi sudur belarrietan, gorputzeko zentzun ta animako almenetan, Izateak gizonari eman aldezakion gozamen guztia.
Ag G 151 (
Kr 58 arimako
).
Amarena zera gorputzeko izateaz, baño Kristo Jaunarena animakoaz.
Inza Azalp 8.
Egun batzuz aurretik egin oi dituzte animako ejerzizioak
.
ArgiDL 127.
Sinesterik ez dutenek / arimako gauzetan.
Etcham 50.
Yesukristo baitugu animako osasuna.
Or QA 71.
Arimako mirikuak [= apezak] luzeki aipatu ondoan, nahuzue aipa detzagun bertzeak?
Zerb Azk 87.
Denbora omen, animako zaurien sendagairik bikaiñena.
Etxde JJ 220.
[Izaite] arimakoak, ezin-ikusiak, betierekoak, iduri zaizkigu amets, gezur edo lillura huts.
Lf (
in
Zait Plat XXII
).
Gorputzeko gaitzetan sendagille askorekin ibiltzea txarra da. [...]. Animakoetan ere berdintsu gerta oi da.
MAtx Gazt 94.
Eliztarra ta arimako arduretan begiratu aundikua izanarren.
Etxba Ibilt 454.
Urte asko zeuzkala ta bere animako lanak egitea obea izango zuala.
BAyerbe 125.
Ezinegona eta ondoeza gorputzekoak baitziren, arimakoak baino gehiago.
MIH 248.
v. tbn. (Para autores del s. XX): KIkV 61. JE Ber 84. Otx 108. Txill Let 61. Arti MaldanB 204. Vill in Gand Elorri 16. Osk Kurl 81. Erkiag BatB 199. Animako: Goñi 23. KIkG 48. Or Aitork 115. Azurm HitzB 40.
b)
(Precedido de gen.).
Del alma, muy querido.
Neskatxa au zan Mikaela, bere animako arreba kutuna.
Apaol 114.
Alde egin bear izan zuan bere animako Inaziogandikan.
Ib. 112.
Nere arimako jaun ori.
Berron Kijote 221.
ARIMAKO AITA.
Padre espiritual, confesor.
Juan zan konfesetara Misionista bategana ta esan eutsan oni: Ai neure arimako Aita!
Mg CO 151.
Ni bekataria konfesatzen naitzaio Jangoiko guzia dezakanari, Santa Maria beti Birjiñari [...], Sandu guziai ta Zuri, nere Arimako Aita, bekatu egin dudala, gogoz, itzez ta obraz.
Añ
CatAN
68s.
Emon zeure gorputz gaistoari nekeren bat; baia onetan eta onelangoetan ez iños urten arimako aitak dirautsunerik.
Añ
EL2
89.
Neure ar[i]mako aita.
CatBus 40.
Nere arimako Aita.
Legaz 57.
Jarraiturik arimako aita eta zuzentzalle jakitunaren eretxi eta esanai.
Itz Azald 192.
Jaunari eta bere lekuan zagozan zu neure arimako aitari autortuten deutsuedaz neure pekatuak.
Ib. 144.
ARIMAKO GURASO.
Padre espiritual.
Ordena da Jesu-Kristok bere Eleiz Santuari behar duan guzirako Maisuak, Animako Gurasoak, Sendatzalleak, Juezak, ta gañerako Apaizak emateko utzi zigun Sakramentua.
Ub 216.
Animako guraso iakintsu bat arkitzen ez badute, kezka gogorrak sortzen zaizkie.
Or QA 143.
Animako gurasoak, Santa Teresaren olako leku irakur zezala agindu zionean, orduan ezagutu omen zun.
Or (
in
Gazt MusIx 42
).
ARIMAN HILA (EGON)
(Estar) muerto en el alma.
Nola presuna hillak ezin baitaidike obra bizirik, eta zu orduan zeure ariman hilla baitzaude, halatan zure orduko obra on hek ere dira hillak, eta deus guti balio dutenak.
Ax 542 (V 348).
Gu aita hobendun baten ume dohakabeak, ariman hilak, deabruaren esklabo eginak.
Dh 240.
Bekhatu mortaletan nagoena nahi bezain goraki ta iduriz suharki erraten badiot ere maite dudala, eztut egiazki maite; haren etsaikoan, eta nere ariman hila nago.
Ib. 245.
ARIMA HORTZETAN (EGON, IZAN, EDUKI, etc.).
Estar a punto de morir (litm.: tener, estar, etc. el alma en los dientes). Cf. Dv LEd 277: "Nere arima ezpain hegira ethorririk, uzten duenean nere lurrezko lohia zurphildua eta hormatua".
Anima ortzetan daukat, ta al-eginaz, nere biziaren atzeneko gauza bezala, neke andi artan Kredoa esatera animatzen ta saiatzen naz.
Cb Eg II 96.
Oñen gañean ozta nago: auts egiña, edo orren aldean nago: ortzetan anima, esan oi dana, askotan itsusia nago.
Ib. 7.
Lastima gogorra zan, ainbeste pobre erio egiñik ikustea; eta anima ortzetan zutela, oñen gañean ezin egon ta illak erorten ziran.
Cb Just 54.
Arima hortzetan dagokat; ahalaz idukitzen dut nere biziaren azkeneko gauza bezala.
Dv LEd 173.
ARIMA PENATU.
Alma en pena. v. ARIMA HERRATU.
Arima penatuak afusilatuko / dituzte arratsaldean.
Arti MaldanB 218.
ARIMAREN GAIN (H),
ARIMAREN GAINEAN
(Precedido de gen.). (Jurar) por su vida. "Sur mon âme" H.
Nik bada Iainkoa dut testimonio deitzen neure arimaren gain, ezen zuen guphidaz, oraino ez naizela ethorri Korinthera.
"Sur mon âme"
.
Lç 2 Cor 1, 23 (Dv ene arimaren gain, TB ene arimaren gainean; He ene arimaren perillean, Ol nere biziagatik, Bibl ene biziaz
).
ARIMA SALBU.
Salvo el alma, si exceptuamos el alma (fórmula empleada en comparaciones con animales). "Arima salbo (L, BN, S), salvo el alma" A. v. ARIMA APARTATUTA.
Etzan orduko, arima salbu, / ezkur jaleen zurrunga badu [Petanek]
.
Ox 116.
Ai, Mariano, jakintsun nago / zer estadutan zabiltzan: / paotxa janaz anima salbo / ari konkorraren gisan.
Tx B I 258.
Usandutako okelak jaten / dira pare gabekuak, / anima salbo zakur gosiak / diraden bezelakuak.
Tx B II 66.
Txardiñ berriya eta antxua / izurdiaren igesi [...]; / anima salbo jende pobria / gaur olaxe gera bizi.
Ib. 96.
Baña zuk, ezkontza txerri-tratua dala uste al dezu? --Anima salbo, txerri-tratu jator-jatorra.
Alz Burr 16.
[Apezaren] hartzaleak Ongi-Etorria, "Zato eta zaude" bezalako hitz beroekin, emaileak berriz maitasunezko solas goxoak, merkatuan ere ez baitu sekulan bere kabala mendratzen saltzaileak: arima salbu-ta, bixtan dena.
Larre ArtzainE 292.
ARIMATIK.
De corazón. v. ARIMA-ARIMATIK.
Guraso batek ernegeetako, arimati negar egiteko [...] ta zerubari erijotzia eskatuteko penia da au.
fB Ic I app., 7.
Sinistu arimati ill biarko dogula leenago edo geruago.
fB Ic III 268.
Nork irukiko zaitu nik bezin / ixtimaziyo aundiyan, / animatikan maite bazaitut / erotutzeko zoriyan?
Bil 67.
Animatikan opa dizut nik / osasuna izan daizula.
Uzt Sas 271.
ARIMAZ.
De corazón. v. ARIMATIK.
Lekhuko dut ezen Jainkoa, zeina zerbitzatzen baidut gogoz eta arimaz bere Semearen Ebanjelioan, bethi naizela zuetaz orhoit.
He Rom 1, 9.
Eskaldunek etzuten onhetsi lan hori, / arimaz baitzagozin lege zaharrari.
Hb Esk 161.
Eskuaraz mintzatzeko orde, murduka balezate frantsesa [...], arimaz derratzut baluketela miletan gehiago behari.
JE Bur 195.
ARIMAZ EGIA.
De verdad, a la verdad, a decir verdad.
Ene bihotzmina eta nigarrak! Ez dut ukan, arimaz egia, ene bizian, nahigabe saminagorik.
JE Bur 64.
Herri guzia nahasia daukate. Egia eta gezurra, oro bardin on zaizkote. Hunek hau egin, harek hura ez egin! Nardagarri ere da, arimaz egia!
Barb Sup 110.
Arimaz egia, bazenetz ere ez ginen bertzeak orhoit, hainbertze aldiz orok ikusia dugun itsas-beharri hura.
JE Ber 91.
Hiru egunen buruan ikusiko nauzue berrien jakiterat ethorria, eta, arimaz egia, berri onak emanen dazkidatazuela.
Barb Leg 135.
ARIMAZKO.
Espiritual, del alma. v. ARIMAKO.
Euki gurari bizi erexegin bat Kristoren Gorputza Zeure biotzean artuteko; zeiñi deritxon arimazko Komuniñoa.
Añ
EL1
119 (
EL2 126 arimeazko
).
Zeinbat arimazko ondasun, ta grazia ni bereganduteko?
Ib. 56.
Ala animazko ontasunak, nola denborazkoak.
Legaz 35.
Ain batzandute atsegintsu ta arimazkoan.
AB AmaE 157.
Bere bizitza berriaren seinale eta zigilutzat, arimazko komunio batean haurrarekin gelditzeko ba zuen nahikundea.
Mde HaurB 49.
Beti lurrezko ta beti arimazko.
Gand Elorri 46.
Geure bizitza ain lurrezko / ta ain arimazkoaren irudi bat bezelakoa.
Ib. 120.
ARIMEN.
a)
Toque de ánimas.
"
Arimena. Eliza batzuetan, gabaz, ateak itxi baño lenago, arimakaitik arren egiteko joten daben kanpai soñua"
Ag Kr 25n.
v. amezkila,
arimezkila.
Illuntzean, aremaitakoak ots egiten dabenetik arimena io-arte, Eliz-txiliñak dinbi danba ots egiten dabe.
A Txirrist 184.
Arimenak eztau oraindiño jo ta elizako ateak eztira itxi: goazen elizara ta Jaunari eskari on bana egin daiogun.
Ag Kr 25.
b)
(animen V-gip ap. Etxba Eib
).
Día de ánimas.
"
Animen. Por la tácita: día de Ánimas. Según la costumbre de Eibar, el segundo lunes del mes de noviembre. Gaur Animen, bixar Korputzan, aludiendo a las consecuencias del acostumbrado exceso de la noche de ese día"
Etxba Eib.
ARIMEN EGUN
(V, Sal, R; animen e. V-gip). Ref.: A (arima); Etxba Eib (animen eguna). Día de ánimas. "Animen egunian, oittura zarra zan Eibar-en, jan da eran tabernan eittia moskortu arte" Etxba Eib.
ARIMETAKO.
a)
Espiritual, de las almas.
Cf. ARIMAKO
Arimetako gidarien ganik hartzen ditugun konseilluak.
SP Phil 488.
[Axular da] Hipokrates arimetako narrio, eta erhasunen sendatzeko erremedio emaillea.
ES 145.
Oiek, gorputzeko alimentu bearra umea emateko bezala, ta are geiago animetakoa emateko dute obligazio andia.
Cb Eg III 360.
Onela egin zituen animetako Juez, ta eskubide osoarekin barkatzeko edo ez barkatzeko.
Mg CC 102.
Dotrina argiak eta animetako zauriak ukitzen dituenak.
AA III 514.
Artatik arin jartzen dirala / animetako nekeak.
PE 22.
Gure gazteriko egun alaiak joan zitzaizkigun, ta egun aientzat gordetzen degu oraindik animetako maitetasuna.
Ag G 193.
Jaungoikoaren erreinuaz animetako iru jauntza edo erreinu aditzen dittugu.
Inza Azalp 136.
Ondatu bear dituzte animetako illunbeak, gizonai zeruratzeko bear dituzten egiak irakatsiz.
Ir YKBiz 120.
b)
(Sust).
Toque de ánimas.
v. ARIMEN.
"Existe la creencia de que no se deben dar tres vueltas alrededor de la casa después de los Arimetako, es decir, después de las campanadas de ánimas, que en verano suelen ser a las nueve de la noche, y a las ocho en invierno"
JMB Mund II 91.
ARIMETAKO AITA.
Padre espiritual. v. ARIMAKO AITA.
Eleizearen otseina eta Jesukristoren ordekoa dana, baitabere arimetako aita gurea dana.
Itz Azald 170.
ARIMETAKO GURASO.
Padre espiritual. v. ARIMAKO GURASO.
Ondrau sazerdote jaunak, ta eleisa gizonak, Jaungoikuaren urrengo gizonak, ta geure arimetako gurasuak dirialako.
fB Ic III 310.
DEABRUAREN ARIMA.
"Quelques jurons en S: [...] Debriaren arima!, -bizkarra!, -bisaia! Par l'âme, -le dos, -le visage du diable!" Lh. Cf. el eufemismo brien ariña en Barb Sup 184.
Zertaz biziko diren...? Debruen arima! Gu eta gure burrasoak bertze orduz bizi izan garen bezala: artoz eta mukuz.
HU Zez 73.
Debrien arima, ze izialdura eman daut!
Zub 71.
Debrien arima, Yoanes, dio batek, egundaino ez nikek sinetsi bazirela olako zezen errabiatuak!
Ib. 111.