Azpisarrerak (sarrerak) (6)
hustu.
Tr. En textos vizcaínos hay tanto ustu como utsitu. En Lazarraga hallamos el rad. vbal. utsi
. Los autores septentrionales emplean el rad. huts, y algunos de ellos (como Etcheberri de Ziburu, Axular, Pouvreau o Goyhetche (51)) los part. y sust. vbal. hutstu, hutste-. Hay uztu en N. Etxaniz y Labayen (EEguna 85), utzitu en Bilbao (IpuiB 168), y uxtu en Ibiñagabeitia (Virgil 98). La forma habitual del sust. vbal. es ustutze en los guipuzcoanos y ustute en los vizcaínos. En DFrec hay 26 ejs. de (h)ustu.
1.
(V, G, AN, L, BN, S, R; Urt IV 221, Ht VocGr 347, VocS
144, VocBN
, Gèze (
hü-
), Dv, H; u- Lar, VP
92r, Añ, H, VocB
),
utsitu (V-arr-arrig-m; Mic 9v (<usi->), Lar, Añ, Izt 120r, H (V, G)),
hutsi (Sal; H),
hutstu (BN; SP, VocBN
; uts- Añ),
utzitu,
utzutu (V-gip),
huxtu (hüxtü S),
uztu
Ref.:
Bon-Ond 160;
A (
ustu, utsitu, hutstu
);
Lh (
hüxtü
);
Lrq (
huts
);
Iz ArOñ (
ustu, utzútu
);
Etxba Eib;
Elexp Berg;
ZarHizt
.
Vaciar(se). "Vaciar", "agotar", "evacuar" Lar, Añ. "Apurar el vaso, etc.", "desocupar", "despojar" Añ. " Barnean zedukan guzia amaren golkhora hustu du, il a vidé [...]. Edaria hartu zueneko hasi zen husten eta husten, [...] il commença à se vider abondamment" H. " Ustu, ustzéen [...] ustéen, uskétan " Iz ArOñ. Cf. Ast Apol (ap. H): "Usia, quiere decir paraje despoblado". Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Lo emplean con complemento en instrumental Leiçarraga, Cardaberaz, Mendiburu, Maister, Mihura, Lizarraga de Elcano, Duvoisin (Lab 115), Zalduby, Arbelbide, Azkue, Oxobi (162), Orixe (Eus 208), Iratzeder (60), Mirande (Pr 211), Erkiaga, Aresti, Larzabal, Etxaniz (LBB 369) y Xalbador (Odol 168). Con caso ablativo es menos frecuente, y lo emplean Etcheberri de Ziburu, Axular, Chourio, Maister, Larreguy, fray Bartolome (Ic I 31), Hiriart-Urruty, J. Etchepare y Onaindia. Hay además inesivo (odoletan) en Lazarraga y B. Enbeita (NereA 64).
Non lehen [...] konfidanza guziaz hustuak eta billuziak ez garen. Lç Ins A, 8v. Lotu deutso eskutxoa, / utsi eztidin odoletan. Lazarraga A25, 1197v. Zauri handietarik zen / hurran odolez hustu. EZ Noel 97 ( Man I 128 hutstu ). Behar dugu geure gogoa eta bihotza intenzione gaixto guztietarik alde guztiz hutstu. Ax 532 (V 342). Ezpazare kanpoan eta barnean osoki hustua nahi propio guzietarik. Ch III 37, 3. Ene bihotzaren zer nahi beita gaiza xar edo preziusen desirkünte hanitx suertetakuetarik hüstekua [berthütia] . Mst III 27, 4 (SP athera, Ch, Ip libra ). Eitz nazazü aphür bat, ene doloriaren nigarrez hüstera. Ib. 52, 3. Zeruko kastigu onekin odolez ustu. Cb Just 69. Huts detzagun gure bihotzak munduaren alderako amudio galkhorretik. Lg II 300. Husturik sakelak. Iraultza 74. Eskandaloak ustu zue aingirus zerua parte. (151). LE-Ir. Zeruba ustuko balitz bere, ez leuke Jaungoikuak ezer galduko. fB Ic I 62. Ezta [notariak beno] lagün hobiagorik bertan hüsteko etxiak. Etch 308. Ene izpirituan / bazen zenbait bertsu, / oraino den guzia / etzeraut hustu. Bordel 104. Asko alditan zion / berriz azeriak / ustu izan zituela / ark ollotegiak. It Fab 51. Gizonak mendian anekak ustutzeko denporan. Izt C 156. Errege-aulkia Saul illarekin ustu zala. Lard 183. Frantsesek oro badetzakete: mendiak zilha, zelhaiak mendi, itsasoak huts, errekak itsasosta. Hb Egia 150. Lurra hustu bezain laster irauli behar da. Dv Lab 201. Kameluak hustu zituen. Dv Gen 24, 32 (Ol zama kendu, Ker gaiñeko sortak kendu ). Botilla aundi bat basorik gabe / baietz seguru ark ustu. Xe 270. Upelak ustutzian. Sor Bar 80. Katillua ustuta. AB AmaE 258. Hustu behar dituzu zure sakelak. Elsb Fram 73. Bazterrak oro eskualdunez husten eta gaskoinez bethetzen. Arb Igand 24. Oro [semenarioak] hustuak han apezten ziren gaztetarik. HU Zez 154. Berbaz utsitu edo ustu ta adurrez bete iakan ao barrua. A Txirrist 257.
(s. XX) Patrikera guziyak igeltsuz bete eta etxian ustu. Iraola 85. Ziri luze batzu eskuan, kaskatuz zango muturrak, oihuka, ukabil ukaldika, bizpalau mutikok berehala husten dute plaza zola. JE Bur 26. Trein bat gibelera baitzohan, iparrera buruz, ikatzez husturik, hartan sartu ginen. StPierre 20 (18 huts rad.). Guk daizkogu [Jesusi] / zainak hustu. Ox 80, 174 huts rad. Goiz huntan ez düt hüstü botillaa. Const 21. Ardo-ontzia ustu. Or Mi 8. Salan ez daukat ezer askorik, / iya ustu zait ganbara. Tx B III 10. Nolanai zizpak ustutzen alferrik. FIr 141. Etekinetarik husteko [fabrika] . JE Ber 83. Edan egixube edan-ala gure upelak utsittu ete-zeinkezan ardura baga. Otx 111 (96 ustu ). Ta ustu-antxean egonak gaituzu bide-ondoko ormaxkari begira. Ldi IL 43. Ontzi betia ustu. Laux AB 24. Oilaskoak lumatu eta husturik. Lf Murtuts 52. Mediumak begiak hesten ditu, eta gogoa husten. Mde Pr 323. Goseteak lurra ustuko du. Ol Gen 41, 30 (Ker ustu; Urt kontsumitu, Dv iretsi, Ur ondatu, Bibl ahitu ). Ustua izan dan uritik irten diran nekazari guzien izendia. EAEg 13-6-937, 1806. Zerbait zirudian zorion-bola puztua [...] aizez utsitu zimur ta zimel gelditu-arte. Erkiag Arran 95. Bete ez-bañan ustu egiten naiz [parke] artan. Txill Let 130. Etxia ustu ta tabernia aberastu. SM Zirik 120. Dolu zuen mutikoa polizaren jauregirat eremanik eskuen husteko. JEtchep 116. Zai, ia beste alkiren bat ustutzen ote zan. Ugalde Iltz 32. Ezpataz / hutsituko da / magina. Arti MaldanB 211. Baserri asko nola diraden / aspaldi onetan ustu. And AUzta 138. Ba, bainan gure etxeak, gazteriaz husten ditutzu! Larz Iru 26. Kamioia azkar betetzeko ta ustutzeko. Salav 59. Lenengo arkitu dedan koipe-maskuria ustu banu! NEtx LBB 188 ( Nola 25 uztu ). An ustu kamioia, eta gurdian eraman genituan etxera. JAzpiroz 203. Zazpi basarri ustu zituan juezak. Gerrika 53. Eliza lekuaren husten eta berdintzen arizan ginen gu. Larre ArtzainE 164. Gartzela hustu eta gartzelakook erabat Ocañara eraman gintuzten arte. MEIG IX 89.
v. tbn. Mb IArg I 109. Mih 31. Egiat 250. Afrika 144. Laph 112. Ud 161. EusJok II 59. JanEd I 25. Bv AsL 52. Jnn SBi 54. Zby RIEV 1908, 210. AzpPr 82. Xikito 2. Ag G 326. Lh Yol 3. Barb Sup 104. Zub 98. Etcham 37. Alz Burr 40. Zerb IxtS 22. Zait Sof 58. Etxde JJ 19. Anab Poli 54. Bilbao IpuiB 167. BEnb NereA 29. Basarri 129. Izeta DirG 66. Osk Kurl 49. Vill Jaink 142. Othoizlari 1964, 33 (tít.). Lab SuEm 177. Lasa Poem 97. Uzt Sas 246. Berron Kijote 124. Etxabu Kontu 75. Ataño TxanKan 251. Huts (rad.): Iratz 85. Utsitu: Noe 95. Onaind in Gazt MusIx 147. Ayesta 36.
Vaciar(se). "Vaciar", "agotar", "evacuar" Lar, Añ. "Apurar el vaso, etc.", "desocupar", "despojar" Añ. " Barnean zedukan guzia amaren golkhora hustu du, il a vidé [...]. Edaria hartu zueneko hasi zen husten eta husten, [...] il commença à se vider abondamment" H. " Ustu, ustzéen [...] ustéen, uskétan " Iz ArOñ. Cf. Ast Apol (ap. H): "Usia, quiere decir paraje despoblado". Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Lo emplean con complemento en instrumental Leiçarraga, Cardaberaz, Mendiburu, Maister, Mihura, Lizarraga de Elcano, Duvoisin (Lab 115), Zalduby, Arbelbide, Azkue, Oxobi (162), Orixe (Eus 208), Iratzeder (60), Mirande (Pr 211), Erkiaga, Aresti, Larzabal, Etxaniz (LBB 369) y Xalbador (Odol 168). Con caso ablativo es menos frecuente, y lo emplean Etcheberri de Ziburu, Axular, Chourio, Maister, Larreguy, fray Bartolome (Ic I 31), Hiriart-Urruty, J. Etchepare y Onaindia. Hay además inesivo (odoletan) en Lazarraga y B. Enbeita (NereA 64).
Non lehen [...] konfidanza guziaz hustuak eta billuziak ez garen. Lç Ins A, 8v. Lotu deutso eskutxoa, / utsi eztidin odoletan. Lazarraga A25, 1197v. Zauri handietarik zen / hurran odolez hustu. EZ Noel 97 ( Man I 128 hutstu ). Behar dugu geure gogoa eta bihotza intenzione gaixto guztietarik alde guztiz hutstu. Ax 532 (V 342). Ezpazare kanpoan eta barnean osoki hustua nahi propio guzietarik. Ch III 37, 3. Ene bihotzaren zer nahi beita gaiza xar edo preziusen desirkünte hanitx suertetakuetarik hüstekua [berthütia] . Mst III 27, 4 (SP athera, Ch, Ip libra ). Eitz nazazü aphür bat, ene doloriaren nigarrez hüstera. Ib. 52, 3. Zeruko kastigu onekin odolez ustu. Cb Just 69. Huts detzagun gure bihotzak munduaren alderako amudio galkhorretik. Lg II 300. Husturik sakelak. Iraultza 74. Eskandaloak ustu zue aingirus zerua parte. (151). LE-Ir. Zeruba ustuko balitz bere, ez leuke Jaungoikuak ezer galduko. fB Ic I 62. Ezta [notariak beno] lagün hobiagorik bertan hüsteko etxiak. Etch 308. Ene izpirituan / bazen zenbait bertsu, / oraino den guzia / etzeraut hustu. Bordel 104. Asko alditan zion / berriz azeriak / ustu izan zituela / ark ollotegiak. It Fab 51. Gizonak mendian anekak ustutzeko denporan. Izt C 156. Errege-aulkia Saul illarekin ustu zala. Lard 183. Frantsesek oro badetzakete: mendiak zilha, zelhaiak mendi, itsasoak huts, errekak itsasosta. Hb Egia 150. Lurra hustu bezain laster irauli behar da. Dv Lab 201. Kameluak hustu zituen. Dv Gen 24, 32 (Ol zama kendu, Ker gaiñeko sortak kendu ). Botilla aundi bat basorik gabe / baietz seguru ark ustu. Xe 270. Upelak ustutzian. Sor Bar 80. Katillua ustuta. AB AmaE 258. Hustu behar dituzu zure sakelak. Elsb Fram 73. Bazterrak oro eskualdunez husten eta gaskoinez bethetzen. Arb Igand 24. Oro [semenarioak] hustuak han apezten ziren gaztetarik. HU Zez 154. Berbaz utsitu edo ustu ta adurrez bete iakan ao barrua. A Txirrist 257.
(s. XX) Patrikera guziyak igeltsuz bete eta etxian ustu. Iraola 85. Ziri luze batzu eskuan, kaskatuz zango muturrak, oihuka, ukabil ukaldika, bizpalau mutikok berehala husten dute plaza zola. JE Bur 26. Trein bat gibelera baitzohan, iparrera buruz, ikatzez husturik, hartan sartu ginen. StPierre 20 (18 huts rad.). Guk daizkogu [Jesusi] / zainak hustu. Ox 80, 174 huts rad. Goiz huntan ez düt hüstü botillaa. Const 21. Ardo-ontzia ustu. Or Mi 8. Salan ez daukat ezer askorik, / iya ustu zait ganbara. Tx B III 10. Nolanai zizpak ustutzen alferrik. FIr 141. Etekinetarik husteko [fabrika] . JE Ber 83. Edan egixube edan-ala gure upelak utsittu ete-zeinkezan ardura baga. Otx 111 (96 ustu ). Ta ustu-antxean egonak gaituzu bide-ondoko ormaxkari begira. Ldi IL 43. Ontzi betia ustu. Laux AB 24. Oilaskoak lumatu eta husturik. Lf Murtuts 52. Mediumak begiak hesten ditu, eta gogoa husten. Mde Pr 323. Goseteak lurra ustuko du. Ol Gen 41, 30 (Ker ustu; Urt kontsumitu, Dv iretsi, Ur ondatu, Bibl ahitu ). Ustua izan dan uritik irten diran nekazari guzien izendia. EAEg 13-6-937, 1806. Zerbait zirudian zorion-bola puztua [...] aizez utsitu zimur ta zimel gelditu-arte. Erkiag Arran 95. Bete ez-bañan ustu egiten naiz [parke] artan. Txill Let 130. Etxia ustu ta tabernia aberastu. SM Zirik 120. Dolu zuen mutikoa polizaren jauregirat eremanik eskuen husteko. JEtchep 116. Zai, ia beste alkiren bat ustutzen ote zan. Ugalde Iltz 32. Ezpataz / hutsituko da / magina. Arti MaldanB 211. Baserri asko nola diraden / aspaldi onetan ustu. And AUzta 138. Ba, bainan gure etxeak, gazteriaz husten ditutzu! Larz Iru 26. Kamioia azkar betetzeko ta ustutzeko. Salav 59. Lenengo arkitu dedan koipe-maskuria ustu banu! NEtx LBB 188 ( Nola 25 uztu ). An ustu kamioia, eta gurdian eraman genituan etxera. JAzpiroz 203. Zazpi basarri ustu zituan juezak. Gerrika 53. Eliza lekuaren husten eta berdintzen arizan ginen gu. Larre ArtzainE 164. Gartzela hustu eta gartzelakook erabat Ocañara eraman gintuzten arte. MEIG IX 89.
v. tbn. Mb IArg I 109. Mih 31. Egiat 250. Afrika 144. Laph 112. Ud 161. EusJok II 59. JanEd I 25. Bv AsL 52. Jnn SBi 54. Zby RIEV 1908, 210. AzpPr 82. Xikito 2. Ag G 326. Lh Yol 3. Barb Sup 104. Zub 98. Etcham 37. Alz Burr 40. Zerb IxtS 22. Zait Sof 58. Etxde JJ 19. Anab Poli 54. Bilbao IpuiB 167. BEnb NereA 29. Basarri 129. Izeta DirG 66. Osk Kurl 49. Vill Jaink 142. Othoizlari 1964, 33 (tít.). Lab SuEm 177. Lasa Poem 97. Uzt Sas 246. Berron Kijote 124. Etxabu Kontu 75. Ataño TxanKan 251. Huts (rad.): Iratz 85. Utsitu: Noe 95. Onaind in Gazt MusIx 147. Ayesta 36.
Echar a, vaciar sobre, en.
Ethor zedin harengana emazte bat, boeita bat ungentu prezio handitakorik zuela, eta huts zezan, hura iarririk egon eta haren buru gainera. Lç Mt 26, 7 (Leon hustu; He, Ur, Ker, IBk, IBe isuri, TB, Dv, Ip, Echn, Ol, Or ixuri ). Eta usturik pegarra asketan, itzuli zan putzura. Ur Gen 24, 20 (Urt, Dv, Ol, Ker, Bibl (h)ustu ). Poltsea utsiturik laster mai gañean, / banan banan asi zan diruak kontetan. AB AmaE 289. Idekitzen zituztelarik untziak baso luxeetarat husteko. JE Bur 133. Eta barrikari buxoina kendurik, zur-zur-zur harat husten du urez betherikako xahatoa. Barb Leg 143. Guztizko umore ederraz txikerdi batzuk paparlepo bitartera ustuten. Kk Ab II 96. Urun zorrua be oso-osorik utsittu eban Bertoldinek urmaelian. Otx 138. Gatilu xuhail batetarat husten [dupina] . Lf Murtuts 9. Eltzeak osorik hustu lapiko handi huntan. Osk Kurl 13. [Lur-saskiak] atxurrarekin bete, besteak gora atera ta ustu albora. BBarand 38.
Ethor zedin harengana emazte bat, boeita bat ungentu prezio handitakorik zuela, eta huts zezan, hura iarririk egon eta haren buru gainera. Lç Mt 26, 7 (Leon hustu; He, Ur, Ker, IBk, IBe isuri, TB, Dv, Ip, Echn, Ol, Or ixuri ). Eta usturik pegarra asketan, itzuli zan putzura. Ur Gen 24, 20 (Urt, Dv, Ol, Ker, Bibl (h)ustu ). Poltsea utsiturik laster mai gañean, / banan banan asi zan diruak kontetan. AB AmaE 289. Idekitzen zituztelarik untziak baso luxeetarat husteko. JE Bur 133. Eta barrikari buxoina kendurik, zur-zur-zur harat husten du urez betherikako xahatoa. Barb Leg 143. Guztizko umore ederraz txikerdi batzuk paparlepo bitartera ustuten. Kk Ab II 96. Urun zorrua be oso-osorik utsittu eban Bertoldinek urmaelian. Otx 138. Gatilu xuhail batetarat husten [dupina] . Lf Murtuts 9. Eltzeak osorik hustu lapiko handi huntan. Osk Kurl 13. [Lur-saskiak] atxurrarekin bete, besteak gora atera ta ustu albora. BBarand 38.
(Sal ap. A
) .
(Con gogo, barru, etc.). Desahogar. "Desahogarse" A.
Egizu bada negar, ama santea, biotza zerbait ustutzeko. Lar SermAzc 52. Eztezazüla zure gogua hüts nuri nahibeita, bena egitzü zure egitekuak jente zühürreki. Mst I 8, 1 (Ip hüts; SP, Ch, Leon ager, Ol zabaldu ). Ez aiz ire barrua bereala uztutzekoa, mutiko. NEtx Antz 21. Illunetan zegolarik, bere barren oiñazetua usten. Onaind ( in Gazt MusIx 146 ). Errukizko Amari utsitzen dautso bere arima naigabetua. Onaind STeresa 28.
(Con gogo, barru, etc.). Desahogar. "Desahogarse" A.
Egizu bada negar, ama santea, biotza zerbait ustutzeko. Lar SermAzc 52. Eztezazüla zure gogua hüts nuri nahibeita, bena egitzü zure egitekuak jente zühürreki. Mst I 8, 1 (Ip hüts; SP, Ch, Leon ager, Ol zabaldu ). Ez aiz ire barrua bereala uztutzekoa, mutiko. NEtx Antz 21. Illunetan zegolarik, bere barren oiñazetua usten. Onaind ( in Gazt MusIx 146 ). Errukizko Amari utsitzen dautso bere arima naigabetua. Onaind STeresa 28.
Hacer de vientre.
Cf. barnea hustu Osk Kurl 199; cf. tbn. HUSTU-BEHAR.
Esteak garbitzeko zerbait eman zioten. Ustu bear ba, ta ortarako gelatxora [...] joan zan. JAIraz Bizia 58.
Esteak garbitzeko zerbait eman zioten. Ustu bear ba, ta ortarako gelatxora [...] joan zan. JAIraz Bizia 58.
Vaciar(se), ahuecar(se).
Beste zulo bat utsitu biarko yuat. Kk Ab I 76. Husten ari da onborra. Iratz 35.
Beste zulo bat utsitu biarko yuat. Kk Ab I 76. Husten ari da onborra. Iratz 35.
+hutstu (SP; u- Añ),
utsitu (Lar) .
(Part. en función de adj.). "Vidé" SP. "Desierto, adjetivo" Lar. "Vacío, adjetivo" Ib. "Exausto, exhausto, akabatua, utstua " Añ.
Ezen gure jaunak emaiten du bere bendizinoa, non ere kausitzen baitu untzi hutsturik. SP Imit IV 15, 3 (Ch, Mst, Ip, Ol (h)uts ). Bete zatzue urez onzi ustu oriek. Mb IArg I 178. Au geratuten da aotzez ta galburu utsituz nastauba. Mg PAb 151. Gathanborak eginez saski hustuekin. Hb Esk 230. Baso kaxkar bat, ezpañetara eraman orduko ustuba. Sor Bar 94. Piperpote utsitu batzubetan arri koskorrak sartu. Kk Ab I 57. Hamazazpi urte, Semenario gaixoaren arima, herratua dabilala, etxe hustuaren inguru. GH 1923, 649. Onezkero eliza ustua. Mok 16. Baderamatzate hiruen artean direnak oro, hiru botoila hustuak ahantzi gabe. JE Ber 32. Pitz etxe hustua. Iratz 160. Zauriak ustuago ta miñago. EgutAr 2-6-1958 (ap. DRA ). Martiñentzat etxea ustua gelditu zan. NEtx LBB 56. Tao-ren ontzi hustua bezala. "Vacío" . MEIG IX 130 (en colab. con NEtx). Hutsunearen mukulu hustua. "Hueco" . Ib. 126.
v. tbn. Xe 232. Noe 60. Jnn SBi 112. Iraola 123. Ox 99. Lasa Poem 98.
(Part. en función de adj.). "Vidé" SP. "Desierto, adjetivo" Lar. "Vacío, adjetivo" Ib. "Exausto, exhausto, akabatua, utstua " Añ.
Ezen gure jaunak emaiten du bere bendizinoa, non ere kausitzen baitu untzi hutsturik. SP Imit IV 15, 3 (Ch, Mst, Ip, Ol (h)uts ). Bete zatzue urez onzi ustu oriek. Mb IArg I 178. Au geratuten da aotzez ta galburu utsituz nastauba. Mg PAb 151. Gathanborak eginez saski hustuekin. Hb Esk 230. Baso kaxkar bat, ezpañetara eraman orduko ustuba. Sor Bar 94. Piperpote utsitu batzubetan arri koskorrak sartu. Kk Ab I 57. Hamazazpi urte, Semenario gaixoaren arima, herratua dabilala, etxe hustuaren inguru. GH 1923, 649. Onezkero eliza ustua. Mok 16. Baderamatzate hiruen artean direnak oro, hiru botoila hustuak ahantzi gabe. JE Ber 32. Pitz etxe hustua. Iratz 160. Zauriak ustuago ta miñago. EgutAr 2-6-1958 (ap. DRA ). Martiñentzat etxea ustua gelditu zan. NEtx LBB 56. Tao-ren ontzi hustua bezala. "Vacío" . MEIG IX 130 (en colab. con NEtx). Hutsunearen mukulu hustua. "Hueco" . Ib. 126.
v. tbn. Xe 232. Noe 60. Jnn SBi 112. Iraola 123. Ox 99. Lasa Poem 98.
Privar.
Gizon etoiak hutsitu ditut / mendekantzaren ohorez. Arti MaldanB 225.
Gizon etoiak hutsitu ditut / mendekantzaren ohorez. Arti MaldanB 225.
2.
Resolver.
Baldin leinu humanoaren kondizionea konsidera badezagu, kestione hori hustu date. "Vidée" . Lç Ins D, 3v.
Baldin leinu humanoaren kondizionea konsidera badezagu, kestione hori hustu date. "Vidée" . Lç Ins D, 3v.
3.
Sacar, extraer.
"Desaguar, urak ustu
"
Lar, Añ.
Eztia hutsten duzunean edo olioa, gelditzen zaika bethiere untziari, zenbait hondar edo kutsu. Ax 532 (V 342). Baña [erlea] eztoa [lora] baterik bestera, arik eta ustu artean ango ezti guztia. Añ LoraS 90. Eltzekaiya ustuko degu alkarrekiñ. Sor Bar 38. Bidaldi bat egiñ ondoren ontzia legorrera ateratzen danean, zulo ortatik ustutzen da itxasoan sartu zaion ura. PMuj Noni 50. Barrengo urak ondo ustuta ta bear bezelako tokian lotu [txalupa] . Anab Poli 28s. Etxe bakoitzeko illobi zarrean, gorputzak ustu zituten tokian asi zitxinan otoitzak egiten. Or QA 110. Beregandik ustu bait-zuan ainbeste beera-neke emandako mordoa. Berron Kijote 224.
Eztia hutsten duzunean edo olioa, gelditzen zaika bethiere untziari, zenbait hondar edo kutsu. Ax 532 (V 342). Baña [erlea] eztoa [lora] baterik bestera, arik eta ustu artean ango ezti guztia. Añ LoraS 90. Eltzekaiya ustuko degu alkarrekiñ. Sor Bar 38. Bidaldi bat egiñ ondoren ontzia legorrera ateratzen danean, zulo ortatik ustutzen da itxasoan sartu zaion ura. PMuj Noni 50. Barrengo urak ondo ustuta ta bear bezelako tokian lotu [txalupa] . Anab Poli 28s. Etxe bakoitzeko illobi zarrean, gorputzak ustu zituten tokian asi zitxinan otoitzak egiten. Or QA 110. Beregandik ustu bait-zuan ainbeste beera-neke emandako mordoa. Berron Kijote 224.
Antxe ustu zituan gogoratu zitzaizkion otoitzik xamurrenak.
AEmil AndreM 18s.
Biozpean eztenka zebilkion naigabea ustu zualako.
TAg Uzt 105.
Zintzurran korapillaturik zeukan samintasuna norbaitekin ustu nai zuan.
Etxde JJ 56.
Amorrua ustu zitzaion ta joan zan.
Anab Poli 25.
Zernai sentipen ustuaz.
Gand Elorri 124.
Eziñ uka beraietan bere animako zer garaiena ta sakonena ustu zigunik.
Gazt MusIx 63.
Joan zitzaion bere barruko larria ustutzera.
NEtx LBB 27.
Begiak ustu ta anka-lepoak moztu.
Etxde AlosT 24.
Gerlan artutako katibuei begiak ustutzen zitzaizkienean.
Vill Jaink 181.
Verter, arrojar sobre, en.
Hark ere edanen du [...] mahatsarno pur haren hirako kopara hustutik. Lç Apoc 14, 10. Handik darozkigutzu husten / balsamo eta eztia. Gç 188. Bil dezagun hark zaiñetarik / hustu duen ontasuna. Ib. 90. Ura ontzi zakon baten utsitu. Añ EL2 215. Nere sahetsa urratua, nere odola hustua. Dv LEd 95. Negur zaitzu zenbat untxi nahi tuzun egin eta huts zaitzu saladier batetarat. ECocin 33. Kargak bertan usten ditu [astoak] . Noe 47. Portura etorrita / muallara ustu. Arrantz 26. Ustu zituan altzuan zituan keixak keixondoan zegoan otxarren batera. Apaol 23. Dameak botikea / edan-bearrean / utsitu eban guztia / kakaontzi batean. Azc PB 249. Han husten zituen zakuko tresna bitxienak. Zub 25. Neskak magaletik atera zitun apari-gaiak eta maiean ustu. Or Mi 89. Hemen orga bat etxe-ongarriren hustera. JE Ber 15. Kolkora biltzen zitun sagar-aleak, eta jetsialdi bakoitzean saskira ustu bildutakoak. TAg Uzt 281. Bere urak Trieste itsas-kolkoan ustutzen dituna da. Ibiñ Virgil 57n. Biotzak dezaken / maitasun guzia / igan ustu niñan. NEtx LBB 240. Ez, arren, aantzipenean ustu aren idatziak. Berron Kijote 150. Ene bi zapetak hartu nituen untzitako eta hetara hustu soberakina. Etchebarne 79. Lastuak, abonuak eta onek datozanian, baserritarrari esan nun ustu biar jakozan, eta usten lagundu. Gerrika 151.
v. tbn. Utsitu: FEtxeb 205.
Hark ere edanen du [...] mahatsarno pur haren hirako kopara hustutik. Lç Apoc 14, 10. Handik darozkigutzu husten / balsamo eta eztia. Gç 188. Bil dezagun hark zaiñetarik / hustu duen ontasuna. Ib. 90. Ura ontzi zakon baten utsitu. Añ EL2 215. Nere sahetsa urratua, nere odola hustua. Dv LEd 95. Negur zaitzu zenbat untxi nahi tuzun egin eta huts zaitzu saladier batetarat. ECocin 33. Kargak bertan usten ditu [astoak] . Noe 47. Portura etorrita / muallara ustu. Arrantz 26. Ustu zituan altzuan zituan keixak keixondoan zegoan otxarren batera. Apaol 23. Dameak botikea / edan-bearrean / utsitu eban guztia / kakaontzi batean. Azc PB 249. Han husten zituen zakuko tresna bitxienak. Zub 25. Neskak magaletik atera zitun apari-gaiak eta maiean ustu. Or Mi 89. Hemen orga bat etxe-ongarriren hustera. JE Ber 15. Kolkora biltzen zitun sagar-aleak, eta jetsialdi bakoitzean saskira ustu bildutakoak. TAg Uzt 281. Bere urak Trieste itsas-kolkoan ustutzen dituna da. Ibiñ Virgil 57n. Biotzak dezaken / maitasun guzia / igan ustu niñan. NEtx LBB 240. Ez, arren, aantzipenean ustu aren idatziak. Berron Kijote 150. Ene bi zapetak hartu nituen untzitako eta hetara hustu soberakina. Etchebarne 79. Lastuak, abonuak eta onek datozanian, baserritarrari esan nun ustu biar jakozan, eta usten lagundu. Gerrika 151.
v. tbn. Utsitu: FEtxeb 205.
Gastar.
Felixek igerri zion, Jerusalenera persona berriai dirua eramatera joana zala, eta oraindik txit ustua izango etzalakoan, Eraentzalle diru-zale ark San Pabloren esanai, itz-bitarteak sartu, eta geroko epea ematen zien. Lard 525s.
Felixek igerri zion, Jerusalenera persona berriai dirua eramatera joana zala, eta oraindik txit ustua izango etzalakoan, Eraentzalle diru-zale ark San Pabloren esanai, itz-bitarteak sartu, eta geroko epea ematen zien. Lard 525s.
4.
(V, BN-arb; Dv, H)
Ref.:
A EY III 301;
Gte Erd 211
.
Abandonar (un sitio). " Tokiak hustea, vider les lieux, chasser les lieux" Dv. " Ea, etxea huts dezadazuet lasterxko, allons, videz-moi la maison un peu vitement" H. "Huir, lekua ustu (V), ospa egin (V)" A EY III 301. " Lekuak hustu hemendik (BN-arb)" Gte Erd 211. Tr. Documentado en textos septentrionales y, a partir de aprox. 1930, tbn. en algunos meridionales (cf. infra en expresiones como ohea hustu).
Behala adixkide hoiek barnia husten / eta laster egiten. Arch Fab 87. Tokia huts baziniro. Gy 233. Arratsa ethortzean husteko ostatu. Hb Esk 192. Hutsazue toki hau, urruntzaitezte hemendik. Hb Egia 28. Mezu hori ukhan bezain sarri husten du Ruane. Laph 109. Ez badituzte laster lekhu hauk husten, hetaz izanen gira jujatuak. Prop 1876-77, 34. Biharamunagoko huts zezatela etxea semenarioko haur guziek eta buruzagi apezek. HU Zez 164. Nun zabiltza hain goizik / jauregia hutsturik? Balad 41. Tokia hustu behar nuela goizean goiz. StPierre 18. Bizpairu aste iragan ondoan, lekiak usten ditu. Zub 66. Nondik ederki ikusten bai zuten berek berriki ustu etxea. FIr 144. Ustu dute gela. Or Eus 52. Ustu diran uriak ber-beteak izan ditezela Guda Zaingoak aginduko duan arteraño. "Abandonados" . EAEg 13-6-1937, 1806. Ah! Oizu eta lekuak huskitzu hemendik zalukara edo bertzenaz... JEtchep 116. Bera mututua egonik istan bat, lekuak hustu zituen laster zalukara. Othoizlari 1961, 345. Eta orai baitugu aski jakinik, sala hau huts. Larz Senper 94 ( Iru 30 hustu ). Iñork etzuan ardangela ustutzeko ikararik egingo. NEtx LBB 39s. Gerla pizturik, [...] lekuak hustu zituzten, goiz-aldera, arrabotsik gabe... "Ils vidèrent les lieux" . Ardoy SFran 122. Gure gaztek herri hau dutenean husten. Xa Odol 242. Leizarragak ere, Eliza katolikoa utzi ondoan, Eskual-herritik lekuak hustu [zituen] . Lf ELit 107. Bai haatik zalu lekuak hustu nituela. Larre ArtzainE 23.
v. tbn. NafEKZ 30. Barb Sup 146 (Leg 67 huts rad.). Ox 73. Zerb IxtS 19. Mde Pr 248. Huts (rad.): Jnn SBi 60. Etcham 127.
Abandonar (un sitio). " Tokiak hustea, vider les lieux, chasser les lieux" Dv. " Ea, etxea huts dezadazuet lasterxko, allons, videz-moi la maison un peu vitement" H. "Huir, lekua ustu (V), ospa egin (V)" A EY III 301. " Lekuak hustu hemendik (BN-arb)" Gte Erd 211. Tr. Documentado en textos septentrionales y, a partir de aprox. 1930, tbn. en algunos meridionales (cf. infra en expresiones como ohea hustu).
Behala adixkide hoiek barnia husten / eta laster egiten. Arch Fab 87. Tokia huts baziniro. Gy 233. Arratsa ethortzean husteko ostatu. Hb Esk 192. Hutsazue toki hau, urruntzaitezte hemendik. Hb Egia 28. Mezu hori ukhan bezain sarri husten du Ruane. Laph 109. Ez badituzte laster lekhu hauk husten, hetaz izanen gira jujatuak. Prop 1876-77, 34. Biharamunagoko huts zezatela etxea semenarioko haur guziek eta buruzagi apezek. HU Zez 164. Nun zabiltza hain goizik / jauregia hutsturik? Balad 41. Tokia hustu behar nuela goizean goiz. StPierre 18. Bizpairu aste iragan ondoan, lekiak usten ditu. Zub 66. Nondik ederki ikusten bai zuten berek berriki ustu etxea. FIr 144. Ustu dute gela. Or Eus 52. Ustu diran uriak ber-beteak izan ditezela Guda Zaingoak aginduko duan arteraño. "Abandonados" . EAEg 13-6-1937, 1806. Ah! Oizu eta lekuak huskitzu hemendik zalukara edo bertzenaz... JEtchep 116. Bera mututua egonik istan bat, lekuak hustu zituen laster zalukara. Othoizlari 1961, 345. Eta orai baitugu aski jakinik, sala hau huts. Larz Senper 94 ( Iru 30 hustu ). Iñork etzuan ardangela ustutzeko ikararik egingo. NEtx LBB 39s. Gerla pizturik, [...] lekuak hustu zituzten, goiz-aldera, arrabotsik gabe... "Ils vidèrent les lieux" . Ardoy SFran 122. Gure gaztek herri hau dutenean husten. Xa Odol 242. Leizarragak ere, Eliza katolikoa utzi ondoan, Eskual-herritik lekuak hustu [zituen] . Lf ELit 107. Bai haatik zalu lekuak hustu nituela. Larre ArtzainE 23.
v. tbn. NafEKZ 30. Barb Sup 146 (Leg 67 huts rad.). Ox 73. Zerb IxtS 19. Mde Pr 248. Huts (rad.): Jnn SBi 60. Etcham 127.
(Con ohe, etc.).
Iru t'erditako egun-sentiya da ta oiak ustutzen ditugu. Sor Bar 21. Oia uztutzen degu-ta. Lab EEguna 85. Seaska ustu genduan / aur samur azitxuon / "lo-lo" biguñena. Ldi BB 10. Obia ustuta garai ieiki zan. Or BM 78. Etzuan oerik ustu geiago. NEtx LBB 64. Nor bere hil-ohean, berriz hustuko ez duen ohean, etzaten denean. MEIG I 194.
Iru t'erditako egun-sentiya da ta oiak ustutzen ditugu. Sor Bar 21. Oia uztutzen degu-ta. Lab EEguna 85. Seaska ustu genduan / aur samur azitxuon / "lo-lo" biguñena. Ldi BB 10. Obia ustuta garai ieiki zan. Or BM 78. Etzuan oerik ustu geiago. NEtx LBB 64. Nor bere hil-ohean, berriz hustuko ez duen ohean, etzaten denean. MEIG I 194.
5.
"
Hüts, [...]
hüstü, manquer"
Gèze.
v. HUTS EGIN (s.v. 1 huts).
6.
utsitu (V-arr).
"Parir" A.
"Parir" A.
7.
utsitu.
Quitar.
Gudakarako gauza-ez gozean agura danok, gudari bizkorrai bearra joen ogia utsituteko baño ezkozean agura danok. "Robar" . Arriaga Lekob 30s.
Quitar.
Gudakarako gauza-ez gozean agura danok, gudari bizkorrai bearra joen ogia utsituteko baño ezkozean agura danok. "Robar" . Arriaga Lekob 30s.
8.
Volver(se), hacer(se) vano, inútil.
Ta orrela, zuen ekanduengatik, Yainkoaren agindua ustu egin duzute. Ol Mt 15, 6 (Ol ustu; Lç, TB, Ip ezdeustu, He, Leon, IBk ezeztatu, Dv hutsaldu, Echn bano inazi, Ur (V, G) alperra egin, Or uts eman, Ker ustel egin, IBe huts bihurtu, BiblE baliogabe utzi ).
Ta orrela, zuen ekanduengatik, Yainkoaren agindua ustu egin duzute. Ol Mt 15, 6 (Ol ustu; Lç, TB, Ip ezdeustu, He, Leon, IBk ezeztatu, Dv hutsaldu, Echn bano inazi, Ur (V, G) alperra egin, Or uts eman, Ker ustel egin, IBe huts bihurtu, BiblE baliogabe utzi ).
ADAR-HUSTU.
Vaciarse las ramas (de hojas), quedar la rama desnuda.
Aspaldi dago, adar usturik, / landa zaarreko urritza. Gand Elorri 173.
Vaciarse las ramas (de hojas), quedar la rama desnuda.
Aspaldi dago, adar usturik, / landa zaarreko urritza. Gand Elorri 173.
EZIN HUSTUZKO.
"Qu'on ne peut vider, inépuisable" Dv.
"Qu'on ne peut vider, inépuisable" Dv.
ILE-HUSTU.
Dejar sin pelo.
Ta [neskatilla] biak ulle-ustuteko / yolastaka legez errotik / gaztênak zuri guztiak / ta zarrak ulle baltzak / eurrez ideki eutsezan [ezkongeiari] . Zav Fab Fab 1907, 539.
Dejar sin pelo.
Ta [neskatilla] biak ulle-ustuteko / yolastaka legez errotik / gaztênak zuri guztiak / ta zarrak ulle baltzak / eurrez ideki eutsezan [ezkongeiari] . Zav Fab Fab 1907, 539.
PUTZAK HUSTU.
Emplear todas sus fuerzas.
Beste askotan abantetan yako / indarrak, putzak barriro usturik arrapetako. Zav Fab, RIEV 1907, 533.
Emplear todas sus fuerzas.
Beste askotan abantetan yako / indarrak, putzak barriro usturik arrapetako. Zav Fab, RIEV 1907, 533.
HUSTU-BEHAR.
Necesidad de hacer de vientre.
Ondo janak beste ustu biarrak be alan ekarten ditu, eta ez egoan iroletarako eta ez garbikerako urik. Gerrika 81.
Necesidad de hacer de vientre.
Ondo janak beste ustu biarrak be alan ekarten ditu, eta ez egoan iroletarako eta ez garbikerako urik. Gerrika 81.
HUSTU-BETE.
Vaciar y llenar, cargar y descargar.
Ona emen ontziak ustu-betetzeko antolatuak zeuzkaten biguiñ edo arolak. Lh Yol 3.
Vaciar y llenar, cargar y descargar.
Ona emen ontziak ustu-betetzeko antolatuak zeuzkaten biguiñ edo arolak. Lh Yol 3.
HUSTU EGINARAZI.
Hacer expulsar, hacer verter.
Higuina ematen zion amari, eta behin baño gehiagotan okha eta barnea ahotik hustu eginarazi zion. Osk Kurl 37.
Hacer expulsar, hacer verter.
Higuina ematen zion amari, eta behin baño gehiagotan okha eta barnea ahotik hustu eginarazi zion. Osk Kurl 37.
HUSTU ERAGIN.
Hacer vaciar.
Etorri ziran alako kamioneta batzuekin eta baldekin, eta geuri danak ustu eragin euskuezan. Gerrika 82.
Hacer vaciar.
Etorri ziran alako kamioneta batzuekin eta baldekin, eta geuri danak ustu eragin euskuezan. Gerrika 82.
HUSTUXE .
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Eta nola baitziren jadanik hirur ehun irlatar Tahitirat eremanak, Bazko irla hustua edo hustuxea gerthatu zen. Prop 1898, 230.
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Eta nola baitziren jadanik hirur ehun irlatar Tahitirat eremanak, Bazko irla hustua edo hustuxea gerthatu zen. Prop 1898, 230.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
