Euskararen ikaskuntzarako baldintza «ez-hain-mesedegarrietan» aniztasuna kontuan hartzen diharduten bi eskolaren gaineko azterketa burutzea da ikerketa honen helburua. Ikerlan honetan bi aldagai nagusitan oinarrituko gara, etorkin-jatorriko ikasleek bertako ikasleekin ikasten diharduten eskolen emaitzak ikertzerakoan: a) aztertuko diren eskola-komunitateetako kideen hizkuntzekiko jarrerak (euskara eta eleaniztasuna ardatz hartuta); eta b) ikasleen euskarazko ahozko komunikaziorako gaitasuna. Aldagai horietan lortzen diren emaitzei, eta bereziki lorpenei eta erronkei erreparatuko zaie. Arakatze Apreziatiboa izan da, aurrerago azalduko dugun moduan, diagnostikoa indargune eta lorpenetatik are gehiago aztertzera bultzatu gaituen iturri filosofikoa.
Lan honek hiru zati nabarmen bereziak ditu. Lehenbizi Blas Fagoaga euskaltzainaren bizi-ibilbidea aztertzen da. Jarraian, Fagoagak idatziriko Breve diccionario etimológico de apellidos toponímicos, etc. fáciles de retener hiztegiaren edizio egokitu eta eguneratua dago irakurgai eta, azkenik, egile berak idatzitako hiru sermoien azterketa egiten dute lanaren prestatzaileek.
Duela bi mila urte pasatxo, erromatartzea hasi zenean, Euskal Herriko alderdi zabal batean euskal hizkuntza arrotza zelako ustekizuna ez da atzo goizekoa. Ideia horri eusteko erabilitako jatorri indoeuroparreko pertsona izen multzoaren muina Arabako sortaldean eta harekin muga egiten duen Nafarroako sartaldeko zerrendan da. Galdera da Arabako eta Nafarroako hilarrietan eta aldareetan dauden jende izen hispaniar-zelten aztarnak aski ote diren aro aldaketaren garaian Euskal Herriko mendebalde osoan euskal mintzaira ezezaguna zelako aierua funtsatzeko.
Tesi hau euskal demolinguistikak duen tresna multzoa zabaltzeko eta hobetzeko sormen-saiakera bat da. Saiakera horretan, hizkuntza gutxituen inguruan dagoen jakintza soziolinguistikotik abiatuta, nazioarteko jarduera demolinguistikoa inspirazio-iturri hartuta eta irudimenari eraginda, euskararen inguruko hiru eragiketa estatistiko nagusik (HZ, HEKN eta ISLk) adierazle berriak sortzeko zer-nolako aukerak eskaintzen dituzten ikertu dugu, eta hainbat adierazletan gauzatu ditugu aukera horiek.
Egileak 100 kontzeptu aurkezten dizkigu, batzuk aipatzea aldera: alperra, garia eta artoa, maiatza, jana eta lana... Kontzeptu horien gainean, edo iraulian nahi bada, sortu diren errefrauak biltzen ditu, nork, noiz eta zer adierazi nahi duen azalduz.
Argitalpen honek Gasteizko Udalerriko, 64 herriak barne, toponimia historikoaren ikerketari bukaera ematen dio. Lan guzi hau Euskaltzaindiaren eta Gasteizko Udalaren elkarkidetza-hitzarmenari esker gauzatu ahal izan da. Orain arte Malizaeza, Ubarrundia, Langraiz, Arratzua eta Dibiñako lehena argitaratu dira. Oraingoan, egitasmoari bukaera emanez, Dibiñako bigarren eta azken zatia aurkezten da eta Artatza, Gereña, Legarda, Mandoia, Martioda, Orobarren, Ortogoien eta Uribarri Dibiña herrietako toponimia biltzen du.
Euskaltzaindia aitzindaria izan da Hizkuntzen Historia Sozialaren garapen metodologikoaren alorrean. Euskararen Historia Soziala proiektuan garatu diren metodologia eta lan tresna berritzaileak nazioartean ezagutarazteko eta partekatzeko asmoz Taxonomy proposal for the (historical) sociology of language research: a Basque Contribution (Euskaltzaindia 2024) argitaratu dute Mikel Zalbidek eta Lionel Jolyk, ingelesez. Hizkuntzen Historia Soziala asko garatzen ari den iker-alorra da nazioartean. Iker-alor honek monografia asko dituen arren, oinarri teoriko-metodologiko orokorrik eta luze-zabal onarturik ez ditu. Euskararen Historia Soziala proiektuak ekarpen bat egin nahi izan du eta proposamen bat eskaini nahi izan die nazioarteko ikerlariei, bereziki soziolinguistikaren eta hizkuntza soziologiaren alorretan lan egiten dutenei.
Euskararen norabideari buruzko formulazio-lan sistematiko eta kolektiboa egiten ari da Euskaltzaindia. Lan horrek dituen adar desberdinen artean, hemen aurkezten dugun ponentzia hau prozesuaren erdigune edo enbor izateko asmoz egin da.
Junes Casenave-Harigile (1924-2018) apezak pastoral asko idatzi zituen. Horietatik hamaika taularatu ziren; aldiz, zortzi aurkeztu gabe geratu ziren. Horiek orain argitaratuko ditugu, lehen tomo honetan lau (Agosti Etxekopar, Atarratze, Barkoxe eta Dabid pastoralak) eta gainerako lauak, ordea, bigarren tomorako utzi dira.
2022ko edizioan Resurreccion Maria Azkue haur eta gazteentzako literatura sarietan sarituak izan diren idazle gazteen narrazioak eta olerkiak.
1920n Euskera agerkaria sortu zen eta 100 urtean Euskaltzaindiaren bizitza akademikoa eta bere lan esparruetako ikerketa-artikulu originalak, liburu-aipamenak eta antzekoak argitaratu ditu. 2021tik aurrera, Akademiaren bizitza akademikoaren berri emateko asmoz, Euskaltzaindiaren buletina sortu zen. Aldiz, Euskera ikerketa aldizkarian bestelako eduki zientifikoak argitaratzen jarraitu dira.
Lan kolektibo honetan, hizkuntza-zuzenbidearen inguruko xedapen nagusiak euskaratu dira, bai Europakoak, bai mundu-mailakoak; bereziki barruratu dira Espainiako erresumako eta Frantziako errepublikako xedapenak. Horrela, lurralde euskaldunetan aplikatu beharreko legeria euskaraz laburbildu da.
Adierazpen horietako asko Akademiaren Euskera aldizkarian argitaratu izan dira eta beste batzuk Azkue Bibliotekako Artxiboan daude.
Erabat sakabanaturik zeudenez gero, Sustapen batzordeak argitalpen berezi batean biltzea erabaki du. Hala egin zuen 2006. urtean ordura arteko 32 adierazpen biltzen zituen Euskaltzaindiaren adierazpenak izenburuko argitalpenean (Jagon bilduma, 3). Euskaltzaindiak, geroztik ere, zeregin horretan jarraitu du eta jadanik 69 dira eman dituen adierazpenak. Hori dela eta, Sustapen batzordeari egoki iruditu zaio adierazpenen bilduma eguneratua argitaratzea.