Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 zaindu.
    tradizioa
    Tr. Zaitu es forma propia de la tradición guipuzcoana, aunque a partir de mediados del s. XIX aparece zaindu (Iztueta, Lardizabal y Mocoroa), y ya en el XX llega a hacerse casi tan frecuente como la anterior (con la que alterna en muchos de los autores). Hay zaintu en Inchauspe, y al Sur en CrIc, fray Bartolomé y D. Agirre, y zandu en Lardizabal. En DFrec hay 171 ejs. de zaindu y 9 de zaitu.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, BN; SP (sin trad.), Ht VocGr 366, Lar, Mg Nom 68 (V), Añ (V), VocBN , Dv, H, VocB , Zam Voc), zaintu (V-gip, G-azp, S, R (-iñ-)), zaitu (V-gip, G, AN, BN-arb; Lar, Mg Nom 68 (G), Añ (G, AN), Dv, H), zandu (AN-larr; H (V)), zaandu (G-goi), zeindu (V-gip-ger, BN-lab-arb), zeintu (V-gip, Ae). Ref.: A (zaindu, zaiñtu, zaitu); EI 300; AtSac 38; Iz ArOñ (saintu), UrrAnz (zaittu), Ulz (zaittu); Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 123, 140, 206, 253 y 303.
    Cuidar, amparar, guardar, proteger, custodiar. "Amparar", "cuidar", "custodiar", "guardar los campos, viñas, &c." Lar y Añ. "Tutelar" Añ. "Bekhatutik zain zazu zure burua" Dv. "Txakur onak etxea ederki zaintzen du" A. "Ori bere burue nundik zainduko dabil [= 'cuida su físico'] (V-gip)" Gte Erd 123.     Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII, es usado tanto al Norte como al Sur.
    Beraz zuk ere zaitzen zaituen Aingerua badezu? CatBurg 26. [Zulo orretan] zertan zaude, Elias? "Nere burua zaitzen", eranzuten dio. Mb IArg I 368. Ganadua zaitzen. Cb Eg II 181. Zaintzekotzat bere aitaren arthaldeak. Lg I 277. Tabernakuloa zaitzea. Ub 30. Ah! Oxala / hik bezala / Mineta zain ahal baneza. Monho 46. Aizerietatik arkumeak zaitzeak ematen dit zer egin. Mg PAb 164. Urtzalle batak agoia zainduten daben artian. Ib. 129. Jesusek itxiten eban oraziñoa, bere ikasleak zaindu ta jagotarren. Añ LoraS 190. Heria zaitzen daudenak. AA II 49. Behar den atzartasunarekin bihotza zaindu gabez, han sortzen da ondikozko afekzione bat. Dh 73. Jaungoikuak bere etxia zaintuteko esleidu dituban gizonak. fB Olg 170. Obeto zaituak daudela zure basoak. CartAnd 388. Abere guztietan dan eskurakoiena, zaintzen errazena. Izt C 200. Jainkoak Sarairen garbitasuna zaintzen zuen. Lard 13. Juduen soldadu oiek berak gorputza-illa zantzeko. Ib. 465. Ezarri zuen kerubin bat [...] zaintzekotzat bizitzeko zuhaitzerako bidea. Dv Gen 3, 24 (Ker, Bibl zaindu; Urt guardatu). Jarri zuen gozotasuneko paradisuan, landu eta zaitu zezan. Ur Gen 2, 15 (Ol zaitu, BiblE zaindu; Urt, Bibl begiratu). Zeren Axuri tronuaren erdian denak zaintüko beitütü. Ip Apoc 7, 17. Deusek ez lezake zain [egia] asmu berrien kontra. Hb Egia 110. Soldatutzako armak gabaz Monserraten zaitzen ernai gelditzen da. Aran SIgn 19. Baña [justo] oiek ditu Jaungoikoaren / arret aundiak zainketan. AB AmaE 52. Su-bazterrean aparia zaitzen. Urruz Urz 26. Hirur deputatu heiek [...] ongi zaindu zituztela Morde de Moustier, de Valory, eta de Maleden. Elsb Fram 93s. Lurreko Parabisuaren zaintzeko eta arthatzeko kargua. Lap 197 (V 88). Andrazkoak begoz berton, Mari Andres zainduten. A BeinB 77. Ez dute ere bertze deus egitekorik, hiriko errejistroen zaintzea baizik. HU Zez 89. Jan-edan [...] galgarrietarik beren buruen zaintzen. Ib. 67.
    (s. XX) Zarrak baño askozaz obeto zainduko eieban Anjelek etxe bietako ondasun izkia. Ag Kr 182 (Ag G 236 zaintu). Zaint zatzue guzien gainetik nere giristinoak. Prop 1908, 107. Suak zaintzen balin badu gizona ihizi ala kabala gaixtoetarik. JE Bur 78. Muntegian obeto zaitu litezke landarak-eta. EEs 1917, 32. Ordu batak baño bakarrago eguan errukarrija zaindu egijan. Kk Ab I 47. Soroa zaintzen badezu, soroak zainduko zaitu. EgutTo (ap. DRA ). Geure arerioakandik zaindu gaizuz. KIkV 6 (KIkG 4 zaitu). Xurikok ongi zaintzen dituela [ardiak] . Barb Sup 54. Zaindu nere loa. Jaukol Biozk 89. Gure osasun eta / elizen zaintzeko [makilak] . Etcham 84. aitu bear duan bazkunari dirutza eman ondoren. Ldi IL 100 (89 zaindu). Etxea oñaztarretatik zaitu dezan. JMB ELG 83 (50 zaindu). Euren eskubide ta ondasunak zaintzeko alkarrekin batzandu bear leukie. Eguzk GizAuz 127. Aur oien azikera zaindua izango litzake. EAEg 7-11-1936, 239. Bada Erroman fedea zaintzen duenik. Or QA 107. Zertako ote dago an [Aingerua]? Gorputz ustela edo ezurrak zaitzeko? Ib. 112. Erraiten duk badituzkala hor mila ardi zeintzeko. Mendiondo GH 1955, 302 (ap. DRA ). Tanta batek Medoc hontatik zainduko gaitu ezetasunetik. Mde Pr 109. Il bat zainduko ete zeunke gaubeon? Bilbao IpuiB 180. Besten gauzari bakean itxi, / norberena ondo zaindu. BEnb NereA 93. Utsune danak zaintzeko berriz / lañorik gabe begiak [pelotariak] . Basarri 89. Etxearen zaintzeko hauta [zakurra] . JEtchep 31. Erredola ta lira bat erabili bage zaitu bear ditzadanean. Zait Plat 95 (Sof 192 zaindu). Berari zainduten neuntsan txakurra. Erkiag BatB 62. Nola aien eritasunak ezagutu ta zaindu. Ibiñ Virgil 107 (94 zaitu). Iruñeren zaintzeko soldado guti zen gelditu. Ardoy SFran 77. Zenbaitek bezela osasuna zaitu bagendu. Uzt Sas 21. Neska gazteak zaintzeko, alargunak babesteko. Berron Kijote 125. [Aita-ama zar] aiek zaindu ta anai zanaren aurrak azitzen laguntzera. JAzpiroz 85. Au ere ondo zaitu bear den zugaitza dugu. Ostolaiz 45. Gobernua [...] uriburuak zaintzen bakarrik alegindu zan. Gerrika 59. Ardiak gaineko harri peña lanjerosetarik zaindu. Larre ArtzainE 57. Ikus nola mintzaten zaion Aingiru begirailea lurrean zaindu duen arimari. MEIG VI 183.
    v. tbn. JJMg BasEsc 177. Astar II 150. CatBus 22. Ur MarIl 36. Gy 255. Laph 49. Elzb PAd 19. Jnn SBi 18. Arb Igand 199. Moc Damu 9. Itz Azald 162 (Berb I 363 zaitu). Echta Jos 307. ForuAB 123. ForuAG 237. GMant Goi 82. Ox 81. Belaus EEs 1925, 174. Altuna 97. Enb 80. FIr 140. Zub 119. Laux BBa 46. Ir YKBiz 208. Iratz 62. EA OlBe 8. Zerb IxtS 40. SMitx Aranz 196. JAIraz Bizia 60. Munita 113 (55 zaitu). Etxde JJ 176 (AlosT 22 zaitu). Akes Ipiñ 20. Vill Jaink 88 (155 zaitu). Larz Iru 82. Gazt MusIx 63. Lab SuEm 212. Alzola Atalak 39. Xa EzinB 93. Azurm HitzB 41. Etxabu Kontu 64. Onaind STeresa 29. Ataño TxanKan 141.
    azpiadiera-1.1
    (V-gip ap. Elexp Berg). (Uso reflexivo, con aux. intrans.). "Ezta bape zaintzen" Elexp Berg.
    Mendian zaindu diranen sendietako emakume, neskatilla ta mutiko-neskatoak. "Refugiados". Arriaga Lekob 5.
    sense-2
    2. (H, Zam Voc); zaitu (H).
    Vigilar (a personas), acechar, espiar.
    Gatez kargatua / zaukatelarik, / soldaduz zaindua. Monho 94. Lapurreta guziak / niri egotziaz: / asmo txatar onekin / beti naute zaitzen. Mg (in VMg 108). [Etsai galgarriak] zaitzen zaitu lotan zaudenean. AA CCErac 264. Nork zainduko ditu lohi, ohoin edo hiltzaleak? Hb Egia 37. Hitz dautzut ongi eta ongi zaindua zela [gizon-hiltzalea], eta hurbildanik begi atxikitzen ziotela. HU Aurp 46. Atso sorgiñak zaindduten eban nundik eta nogaz ebillen. Echta Jos 150s. Zertan igarotzen ote zuan ba denbora? Egun batian zaitu nai izan zuan. Urruz Zer 117. Ez ba zainduko aut ba, ta ardau ori eztozue sartuko ezetara be. Kk Ab II 90. Zera, mikeletiak bidaliko zizkoategu [euskaltzaiñak] zaintzea! Lab EEguna 85. Lege-irakasle ta Farisauak zaintzen zuten Yesus, ea larunbatean sendatuko ote zuen. Ir YKBiz 113. Han-hemenka, etsaiaren zaintzeko, lagun batzu utziz. Zerb Gerlan 23. Eiza-legearen ausleak nork zaindu ez degu. EAEg 5-1-1937, 729. Egun baten gogoak emon eutsan zainketako zer egiten eben. (V-gip). Gand Eusk 1956, 213. Gizon bat zaintzeko eztago andrian moduko Guardia Zebillik. SM Zirik 125. Toledoko karmeldar komentuan morroillo ipiñi zuten [Joan Gurutzekoa], ondo zaindua. Onaind (in Gazt MusIx 146). Emen ille batzuk eroazala Portugalera iges egin eban. Gure moduan zaindu baleben, igesiko ete eban? Gerrika 99.
    v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 537. Etcham 77. StPierre 40. Osk Kurl 104. Zaitu: Tx B II 161.
    azpiadiera-2.1
    Vigilar, guardar (cosas).
    Franzesen sarrera zaintzen dute zintzoro San Marzialko mendiak. Izt C 34. Ondo zaindurik euren [semealaben] bizierea. Itz Azald 97. Elgarretarik osoki berexiak [taulazko etxeak], gain gainetik zainduak. StPierre 28. Ebastea nihundik ere etzaio bekatu Indianoari. Jabeari dago zaintzea... eta zaintzen ez badu, Indianoari hartzea. Zerb Metsiko 254. Sarezaiak orma baten kerizpean egon oi dira ezkutaturik, bakoitza bere sarea zaintzen. Anab Usauri 136. Eta jaten ari ziran bitartean, guardiazibillen kuartel aren atadia zaintzen. Ugalde Iltz 63. Mikeleteak bertan jarri, baserritarren kontrabandoa zainketako. And AUzta 95. Paulendako erori zen artekoen istudio gela zaintzeko. Larre ArtzainE 140.
    azpiadiera-2.2
    Ondo begiratu ta zaitu badute ere nere ordez [liburuko] utsegiñak zuzentzeko zeudenak, ezin egin izan dute nai ala. Mg CC 259.
    sense-3
    3. (H); zaitu (H).
    Respetar, cumplir, observar. "5. garder, être fidèle à. Hitza, agindua [...] zaitzea, [...]; 6. observer, accomplir. Iaungoikuaren agindu au zaindu ezin leike, [...]" H. v. gorde (3).
    Zetaraño zainduten dau konfesinoeko ixilltasuna! Mg CO 180. Zeubena inok gordetia ta zaintutia gura dozun legez, gorde zeubek inoren ondria. fB Ic II 204. Eurak izango dira / geure gurasuak, / ta zainduko deskubez, / osoro Forubak. (1817). (In MEIG VI 68). Eztozu eukiko juramentu au zer zaindu. Astar II 64. Zaindu biar dituguz legeko agindubak. Ib. 255. Ai, Marik zaindu baleu zintzo dietea, / eunda ogei urtean eukan bizitzea! AB AmaE 250. Aberien osasunari jagokon gustija ziatz zaindu ta bete. ForuAB 107. Arduraz zaindu beti Yaungoiko-Legea. GMant Goi 31. Baña ez dakit indarrik dozun / itz eder ori zaintzeko. Enb 181. Zaitu ta begiratu besteren eskubideak. Vill Jaink 83. Onestasuna zainduz / bertsu berrietan, / denek kanta ditzaten / Eskual-Herrietan. Larz Senper 106. Egun guzia pasa daneko / erango zuen mordua; / da atzenian ezin du zaitu / erretirako ordua. Uzt Sas 234. [Lege ta araudi] oneik bear lez zaindu ezkero, ba, ez da beste miraririk bear "santu" izateko. Onaind STeresa 109.
    sense-4
    4. + zaintu. Defender, reivindicar.
    Dantza galdubak nok zaintu asko daukeez. fB Olg 33s. Zaintu biar dau bere partiaren errazoia juezaren aurrian. fB Ic II 167. Pekatu egina ontzat zaintutia. Ib. 240. Leengo agindubetan zaintu dau Jaungoikuak [...] bere amodijo ta ondra santubari jagokana. Ib. 159. Irakatsi eder bat / badogu zugandi: / beti zaindu dozula / egian alderdi. BEnb NereA 228. Zer egin zezaken emazte xoil batek bere dretxoen zaintzeko. Ardoy SFran 75. Zuri egindako iraiñak bengatzeko edo-ta zure jauntasuna zaintzeko. Berron Kijote 166. Semeak, bidezkoa zanez, aitaren izen ona zaindu naian, idatzitakoa zan. Etxabu Kontu 161.
    sense-5
    5. Reservar.
    Izpiritu Sainduak [Birjiña Maria] maitatu zuen bere espos maiteena bezala, eta zaindu zioen bere graziarik baliosenen nasaitasun guzia. MarIl 92.
    sense-6
    6. (H); zaitu (H).
    Mantener, conservar. "Erriko oiturak zaitzea" H.
    Zaindu zuen aiten sinhestea. Hb Esk 80. Zuen fedea zaindu balitza, / gaur bagenduan indarra. AB AmaE 70. Bainan Aita Sainduak osorik dauk zaintzen [egia] . Zby RIEV 1908, 604. Gure izkuntza, gure oiturak, gure legeak goratu, zaindu, sendotu bear ditugu. Urreta EEs 1918, 160. Norbere asaba andi ta ospatsu baten gomutea zaindutia. Kk Ab I 90. Iraun Bataioan aittortu zenduen siñesmenean eta Kristoren gizon egiazkoak bezala zaittu zure siñesmena. Inza Azalp 10. Beren eskubide ori zaitu ta begiratu bear dedala deritzat. Eguzk RIEV 1927, 424. Euskera, euskal-oiturak, euskotasuna zaitzeko yarri diran bazkun guziak. Ldi IL 105. Euskal-oiturak eta izkera benepein toki askotan galdu gabe zaitu zituan. JMB ELG 98. Berezitasun au, aldaketa batzuek gorabera, geroztik ere ondo zaindu zuten. Ib. 24. Baso-aberastasuna zaindu bearrean arkitzen dala. "La conservación". EAEg 8-11-1936, 250. Izaki bakoitza Lehengo Batasunera bihurtzen da, bizialdiz bizialdi irabazi duen nortasuna zainduz haatik. Mde Pr 349. Zaindurik bere oitura garbi / eta egizko legiak. BEnb NereA 92. Legortarrei dagokie erriko andren izen ona garbi zaindutea. Erkiag Arran 85. Fedea --munduan den ondasunik baliotsuena-- zaindu nai badugu. Vill Jaink 7. Emen [San Franziskon] be parte zar guztia zartasunian zaintzen dabe. Gerrika 217. Multxoak beti batasun bat behar zuen zaindu, lerro bakotxa bere aintzinekoari jarraikiz. Larre ArtzainE 124.
    azpiadiera-6.1
    Eta bizkitartean ez dute molde berean mantenatu behar gizentzekoek eta zaintzekoek [ardiek] . Dv Lab 276.
    azpiadiera-6.2
    "Garder le silence, ixiltasuna zaitzea (G)" H.
    azpiadiera-6.3
    "Eskua zainddu, kaminoan, dagokion aldetik joan. Kamiñuan zoiazenian zeure eskua zainduizu" Elexp Berg. .
    sense-7
    7. (V-gip ap. Etxba Eib; H); zaitu (H).
    Guardar, ahorrar. "Diru au zaindua dadukat bear orduetako" H. "Kintzenako diruok ondo zainduko bazendukez, ez ziñake koskara ibilli biarrian" Etxba Eib. .
    Egunean-egunean egindako diru-altxorra ia osorik zaintzen etzuan neke gogorrik izan. Mok 7. Txanponak zaitzen saiatu. And AUzta 126.
    sense-8
    8. Evitar.
    Iturrian, buruko edarriaren zabunak ezin zaindurik. Ag Kr 129.
    azpisarrera-1
    ZAIN.
    (Rad. usado como imperativo). Cuidado, ten(ed) cuidado.
    Zain, ba, mutillak, erderan jopu / ixan ezkaixan betiko. Enb 46. Zain, ba oraintxe... bestela gero / lekurik eztau eukiko. Ib. 46. Zain, agure eze gordiñok! Kk Ab II 20. Baña, zain, gero, gure bakaldun onari astakeririk esan barik. Otx 131.

    zaindu

    zaindu
    << zahar 0 / 0 zalditto >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper