Tr. Zaitu es forma propia de la tradición guipuzcoana, aunque a partir de mediados del s. XIX aparece zaindu (Iztueta, Lardizabal y Mocoroa), y ya en el XX llega a hacerse casi tan frecuente como la anterior (con la que alterna en muchos de los autores). Hay zaintu en Inchauspe, y al Sur en CrIc, fray Bartolomé y D. Agirre, y zandu en Lardizabal. En DFrec hay 171 ejs. de zaindu y 9 de zaitu.
sense-1
1.(V, G, AN, L, BN; SP (sin trad.), Ht VocGr 366, Lar, Mg Nom 68 (V), Añ (V), VocBN , Dv, H, VocB , Zam Voc), zaintu (V-gip, G-azp, S, R (-iñ-)), zaitu (V-gip, G, AN, BN-arb; Lar, Mg Nom 68 (G), Añ (G, AN), Dv, H), zandu (AN-larr; H (V)), zaandu (G-goi), zeindu (V-gip-ger, BN-lab-arb), zeintu (V-gip, Ae). Ref.: A (zaindu, zaiñtu, zaitu); EI 300; AtSac 38; Iz ArOñ (saintu), UrrAnz (zaittu), Ulz (zaittu); Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 123, 140, 206, 253 y 303.
Cuidar, amparar, guardar, proteger, custodiar. "Amparar", "cuidar", "custodiar", "guardar los campos, viñas, &c." Lar y Añ. "Tutelar" Añ. "Bekhatutik zain zazu zure burua" Dv. "Txakur onak etxea ederki zaintzen du" A. "Ori bere burue nundik zainduko dabil [= 'cuida su físico'] (V-gip)" Gte Erd 123. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII, es usado tanto al Norte como al Sur.
Beraz zuk ere zaitzen zaituen Aingerua badezu?CatBurg 26.
[Zulo orretan] zertan zaude, Elias? "Nere burua zaitzen", eranzuten dio. MbIArg I 368.
Ganadua zaitzen. CbEg II 181.
Zaintzekotzat bere aitaren arthaldeak. Lg I 277.
Tabernakuloa zaitzea. Ub 30.
Ah! Oxala / hik bezala / Mineta zain ahal baneza. Monho 46.
Aizerietatik arkumeak zaitzeak ematen dit zer egin. MgPAb 164.
Urtzalle batak agoia zainduten daben artian. Ib. 129.
Jesusek itxiten eban oraziñoa, bere ikasleak zaindu ta jagotarren. AñLoraS 190.
Heria zaitzen daudenak. AA II 49.
Behar den atzartasunarekin bihotza zaindu gabez, han sortzen da ondikozko afekzione bat. Dh 73.
Jaungoikuak bere etxia zaintuteko esleidu dituban gizonak. fBOlg 170.
Obeto zaituak daudela zure basoak. CartAnd 388.
Abere guztietan dan eskurakoiena, zaintzen errazena. IztC 200.
Jainkoak Sarairen garbitasuna zaintzen zuen. Lard 13.
Juduen soldadu oiek berak gorputza-illa zantzeko. Ib. 465.
Ezarri zuen kerubin bat [...] zaintzekotzat bizitzeko zuhaitzerako bidea. DvGen 3, 24 (Ker, Bibl zaindu; Urt guardatu).
Jarri zuen gozotasuneko paradisuan, landu eta zaitu zezan. UrGen 2, 15 (Ol zaitu, BiblE zaindu; Urt, Bibl begiratu).
Zeren Axuri tronuaren erdian denak zaintüko beitütü. IpApoc 7, 17.
Deusek ez lezake zain [egia] asmu berrien kontra. HbEgia 110.
Soldatutzako armak gabaz Monserraten zaitzen ernai gelditzen da. AranSIgn 19.
Baña [justo] oiek ditu Jaungoikoaren / arret aundiak zainketan. ABAmaE 52.
Su-bazterrean aparia zaitzen. UrruzUrz 26.
Hirur deputatu heiek [...] ongi zaindu zituztela Morde de Moustier, de Valory, eta de Maleden. ElsbFram 93s.
Lurreko Parabisuaren zaintzeko eta arthatzeko kargua. Lap 197 (V 88).
Andrazkoak begoz berton, Mari Andres zainduten. ABeinB 77.
Ez dute ere bertze deus egitekorik, hiriko errejistroen zaintzea baizik.HUZez 89.
Jan-edan [...] galgarrietarik beren buruen zaintzen. Ib. 67.
(s. XX)Zarrak baño askozaz obeto zainduko eieban Anjelek etxe bietako ondasun izkia. AgKr 182 (Ag G 236 zaintu).
Zaint zatzue guzien gainetik nere giristinoak. Prop 1908, 107.
Suak zaintzen balin badu gizona ihizi ala kabala gaixtoetarik. JEBur 78.
Muntegian obeto zaitu litezke landarak-eta. EEs 1917, 32.
Ordu batak baño bakarrago eguan errukarrija zaindu egijan. KkAb I 47.
Soroa zaintzen badezu, soroak zainduko zaitu. EgutTo(ap. DRA).
Geure arerioakandik zaindu gaizuz. KIkV 6 (KIkG 4 zaitu).
Xurikok ongi zaintzen dituela [ardiak]. BarbSup 54.
Zaindu nere loa. JaukolBiozk 89.
Gure osasun eta / elizen zaintzeko [makilak]. Etcham 84.
aitu bear duan bazkunari dirutza eman ondoren. LdiIL 100 (89 zaindu).
Etxea oñaztarretatik zaitu dezan. JMBELG 83 (50 zaindu).
Euren eskubide ta ondasunak zaintzeko alkarrekin batzandu bear leukie. EguzkGizAuz 127.
Aur oien azikera zaindua izango litzake. EAEg 7-11-1936, 239.
Bada Erroman fedea zaintzen duenik. OrQA 107.
Zertako ote dago an [Aingerua]? Gorputz ustela edo ezurrak zaitzeko?Ib. 112.
Erraiten duk badituzkala hor mila ardi zeintzeko. MendiondoGH 1955, 302 (ap. DRA).
Tanta batek Medoc hontatik zainduko gaitu ezetasunetik. MdePr 109.
Il bat zainduko ete zeunke gaubeon?BilbaoIpuiB 180.
Besten gauzari bakean itxi, / norberena ondo zaindu. BEnbNereA 93.
Utsune danak zaintzeko berriz / lañorik gabe begiak [pelotariak]. Basarri 89.
Etxearen zaintzeko hauta [zakurra]. JEtchep 31.
Erredola ta lira bat erabili bage zaitu bear ditzadanean. ZaitPlat 95 (Sof 192 zaindu).
Berari zainduten neuntsan txakurra. ErkiagBatB 62.
Nola aien eritasunak ezagutu ta zaindu. IbiñVirgil 107 (94 zaitu).
Iruñeren zaintzeko soldado guti zen gelditu. ArdoySFran 77.
Zenbaitek bezela osasuna zaitu bagendu. UztSas 21.
Neska gazteak zaintzeko, alargunak babesteko. BerronKijote 125.
[Aita-ama zar] aiek zaindu ta anai zanaren aurrak azitzen laguntzera. JAzpiroz 85.
Au ere ondo zaitu bear den zugaitza dugu. Ostolaiz 45.
Gobernua [...] uriburuak zaintzen bakarrik alegindu zan. Gerrika 59.
Ardiak gaineko harri peña lanjerosetarik zaindu. LarreArtzainE 57.
Ikus nola mintzaten zaion Aingiru begirailea lurrean zaindu duen arimari. MEIG VI 183.
v. tbn. JJMg BasEsc 177. Astar II 150. CatBus 22. Ur MarIl 36. Gy 255. Laph 49. Elzb PAd 19. Jnn SBi 18. Arb Igand 199. Moc Damu 9. Itz Azald 162 (Berb I 363 zaitu). Echta Jos 307. ForuAB 123. ForuAG 237. GMant Goi 82. Ox 81. Belaus EEs 1925, 174. Altuna 97. Enb 80. FIr 140. Zub 119. Laux BBa 46. Ir YKBiz 208. Iratz 62. EA OlBe 8. Zerb IxtS 40. SMitx Aranz 196. JAIraz Bizia 60. Munita 113 (55 zaitu). Etxde JJ 176 (AlosT 22 zaitu). Akes Ipiñ 20. Vill Jaink 88 (155 zaitu). Larz Iru 82. Gazt MusIx 63. Lab SuEm 212. Alzola Atalak 39. Xa EzinB 93. Azurm HitzB 41. Etxabu Kontu 64. Onaind STeresa 29. Ataño TxanKan 141.
2.
(H, ZamVoc);
zaitu (H). Vigilar (a personas), acechar, espiar. Gatez kargatua / zaukatelarik, / soldaduz zaindua. Monho 94.
Lapurreta guziak / niri egotziaz: / asmo txatar onekin / beti naute zaitzen. Mg(inVMg 108).
[Etsai galgarriak] zaitzen zaitu lotan zaudenean. AACCErac 264.
Nork zainduko ditu lohi, ohoin edo hiltzaleak?HbEgia 37.
Hitz dautzut ongi eta ongi zaindua zela [gizon-hiltzalea], eta hurbildanik begi atxikitzen ziotela. HUAurp 46.
Atso sorgiñak zaindduten eban nundik eta nogaz ebillen. EchtaJos 150s.
Zertan igarotzen ote zuan ba denbora? Egun batian zaitu nai izan zuan. UrruzZer 117.
Ez ba zainduko aut ba, ta ardau ori eztozue sartuko ezetara be. KkAb II 90.
Zera, mikeletiak bidaliko zizkoategu [euskaltzaiñak] zaintzea! LabEEguna 85.
Lege-irakasle ta Farisauak zaintzen zuten Yesus, ea larunbatean sendatuko ote zuen. IrYKBiz 113.
Han-hemenka, etsaiaren zaintzeko, lagun batzu utziz. ZerbGerlan 23.
Eiza-legearen ausleak nork zaindu ez degu.EAEg 5-1-1937, 729.
Egun baten gogoak emon eutsan zainketako zer egiten eben. (V-gip). GandEusk 1956, 213.
Gizon bat zaintzeko eztago andrian moduko Guardia Zebillik. SMZirik 125.
Toledoko karmeldar komentuan morroillo ipiñi zuten [Joan Gurutzekoa], ondo zaindua. Onaind(inGaztMusIx 146).
Emen ille batzuk eroazala Portugalera iges egin eban. Gure moduan zaindu baleben, igesiko ete eban?Gerrika 99.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 537. Etcham 77. StPierre 40. Osk Kurl 104. Zaitu: Tx B II 161.
azpiadiera-2.1
Vigilar, guardar (cosas). Franzesen sarrera zaintzen dute zintzoro San Marzialko mendiak. IztC 34.
Ondo zaindurik euren [semealaben] bizierea. ItzAzald 97.
Elgarretarik osoki berexiak [taulazko etxeak], gain gainetik zainduak. StPierre 28.
Ebastea nihundik ere etzaio bekatu Indianoari. Jabeari dago zaintzea... eta zaintzen ez badu, Indianoari hartzea. ZerbMetsiko 254.
Sarezaiak orma baten kerizpean egon oi dira ezkutaturik, bakoitza bere sarea zaintzen. AnabUsauri 136.
Eta jaten ari ziran bitartean, guardiazibillen kuartel aren atadia zaintzen. UgaldeIltz 63.
Mikeleteak bertan jarri, baserritarren kontrabandoa zainketako. AndAUzta 95.
Paulendako erori zen artekoen istudio gela zaintzeko. LarreArtzainE 140.
azpiadiera-2.2
Ondo begiratu ta zaitu badute ere nere ordez [liburuko] utsegiñak zuzentzeko zeudenak, ezin egin izan dute nai ala. MgCC 259.
sense-3
3.
(H);
zaitu (H). Respetar, cumplir, observar."5. garder, être fidèle à. Hitza, agindua [...] zaitzea, [...]; 6. observer, accomplir. Iaungoikuaren agindu au zaindu ezin leike, [...]"H.
v. gorde (3). Zetaraño zainduten dau konfesinoeko ixilltasuna!MgCO 180.
Zeubena inok gordetia ta zaintutia gura dozun legez, gorde zeubek inoren ondria. fBIc II 204.
Eurak izango dira / geure gurasuak, / ta zainduko deskubez, / osoro Forubak. (1817). (In MEIG VI 68).
Eztozu eukiko juramentu au zer zaindu. Astar II 64.
Zaindu biar dituguz legeko agindubak. Ib. 255.
Ai, Marik zaindu baleu zintzo dietea, / eunda ogei urtean eukan bizitzea! ABAmaE 250.
Aberien osasunari jagokon gustija ziatz zaindu ta bete. ForuAB 107.
Arduraz zaindu beti Yaungoiko-Legea. GMantGoi 31.
Baña ez dakit indarrik dozun / itz eder ori zaintzeko. Enb 181.
Zaitu ta begiratu besteren eskubideak. VillJaink 83.
Onestasuna zainduz / bertsu berrietan, / denek kanta ditzaten / Eskual-Herrietan. LarzSenper 106.
Egun guzia pasa daneko / erango zuen mordua; / da atzenian ezin du zaitu / erretirako ordua. UztSas 234.
[Lege ta araudi] oneik bear lez zaindu ezkero, ba, ez da beste miraririk bear "santu" izateko. OnaindSTeresa 109.
sense-4
4.+ zaintu. Defender, reivindicar. Dantza galdubak nok zaintu asko daukeez. fBOlg 33s.
Zaintu biar dau bere partiaren errazoia juezaren aurrian. fBIc II 167.
Pekatu egina ontzat zaintutia. Ib. 240.
Leengo agindubetan zaintu dau Jaungoikuak [...] bere amodijo ta ondra santubari jagokana. Ib. 159.
Irakatsi eder bat / badogu zugandi: / beti zaindu dozula / egian alderdi. BEnbNereA 228.
Zer egin zezaken emazte xoil batek bere dretxoen zaintzeko. ArdoySFran 75.
Zuri egindako iraiñak bengatzeko edo-ta zure jauntasuna zaintzeko. BerronKijote 166.
Semeak, bidezkoa zanez, aitaren izen ona zaindu naian, idatzitakoa zan.EtxabuKontu 161.
sense-5
5.Reservar. Izpiritu Sainduak [Birjiña Maria] maitatu zuen bere espos maiteena bezala, eta zaindu zioen bere graziarik baliosenen nasaitasun guzia. MarIl 92.
sense-6
6.
(H);
zaitu (H). Mantener, conservar."Erriko oiturak zaitzea"H.
Zaindu zuen aiten sinhestea. HbEsk 80.
Zuen fedea zaindu balitza, / gaur bagenduan indarra. ABAmaE 70.
Bainan Aita Sainduak osorik dauk zaintzen [egia]. ZbyRIEV 1908, 604.
Gure izkuntza, gure oiturak, gure legeak goratu, zaindu, sendotu bear ditugu. UrretaEEs 1918, 160.
Norbere asaba andi ta ospatsu baten gomutea zaindutia. KkAb I 90.
Iraun Bataioan aittortu zenduen siñesmenean eta Kristoren gizon egiazkoak bezala zaittu zure siñesmena. InzaAzalp 10.
Beren eskubide ori zaitu ta begiratu bear dedala deritzat. EguzkRIEV 1927, 424.
Euskera, euskal-oiturak, euskotasuna zaitzeko yarri diran bazkun guziak. LdiIL 105.
Euskal-oiturak eta izkera benepein toki askotan galdu gabe zaitu zituan. JMBELG 98.
Berezitasun au, aldaketa batzuek gorabera, geroztik ere ondo zaindu zuten. Ib. 24.
Baso-aberastasuna zaindu bearrean arkitzen dala."La conservación".EAEg 8-11-1936, 250.
Izaki bakoitza Lehengo Batasunera bihurtzen da, bizialdiz bizialdi irabazi duen nortasuna zainduz haatik. MdePr 349.
Zaindurik bere oitura garbi / eta egizko legiak. BEnbNereA 92.
Legortarrei dagokie erriko andren izen ona garbi zaindutea. ErkiagArran 85.
Fedea --munduan den ondasunik baliotsuena-- zaindu nai badugu. VillJaink 7.
Emen [San Franziskon] be parte zar guztia zartasunian zaintzen dabe. Gerrika 217.
Multxoak beti batasun bat behar zuen zaindu, lerro bakotxa bere aintzinekoari jarraikiz.LarreArtzainE 124.
azpiadiera-6.1
Eta bizkitartean ez dute molde berean mantenatu behar gizentzekoek eta zaintzekoek [ardiek]. DvLab 276.
azpiadiera-6.2
"Garder le silence, ixiltasuna zaitzea (G)"H.
azpiadiera-6.3
"Eskua zainddu, kaminoan, dagokion aldetik joan. Kamiñuan zoiazenian zeure eskua zainduizu"Elexp Berg. .
sense-7
7.
(V-gip ap. Etxba Eib; H);
zaitu (H). Guardar, ahorrar."Diru au zaindua dadukat bear orduetako"H.
"Kintzenako diruok ondo zainduko bazendukez, ez ziñake koskara ibilli biarrian"Etxba Eib. .
Egunean-egunean egindako diru-altxorra ia osorik zaintzen etzuan neke gogorrik izan. Mok 7.
Txanponak zaitzen saiatu. AndAUzta 126.
sense-8
8.Evitar. Iturrian, buruko edarriaren zabunak ezin zaindurik. AgKr 129.
azpisarrera-1
ZAIN. (Rad. usado como imperativo).Cuidado, ten(ed) cuidado.
Zain, ba, mutillak, erderan jopu / ixan ezkaixan betiko. Enb 46.
Zain, ba oraintxe... bestela gero / lekurik eztau eukiko. Ib. 46.
Zain, agure eze gordiñok!KkAb II 20.
Baña, zain, gero, gure bakaldun onari astakeririk esan barik. Otx 131.