Azpisarrerak (sarrerak) (6)
arin.
Tr. La forma con -rh- la emplean los autores suletinos y parte de los bajo-navarros (AR,
CatLan, SalabBN, Laphitz).
Onom.:
Garcia Arina. (1330). Arzam 119.
I .
(Adj.).
1.
(V, G, AN, L, BN, Sal, S, R; Mic 7v, SP, Deen I 363, Urt Gram 46, Ht VocGr, Lar, VP
5r, Añ, Dv, H, VocB
; -rh- VocS 137, Arch VocGr, VocBN
, Gèze, Dv (BN, S), H),
ahin (S)
Ref.:
Bon-Ond 155;
A (
arin, ahin
);
Lh;
Lrq (
arhin, ahin
);
Satr VocP;
Iz Als;
Iz
ArOñ
(
astiñ
);
Etxba Eib;
Elexp Berg
.
Ligero, liviano, de poco peso. "Léger" SP, Ht VocGr, VocS 137, VocBN , Gèze. "Ligero, leve" Lar, Añ. "Léger de poids [...]. Zama arina, [...]. Moneda arina, monnaie qui n'a pas le poids" H. " Ariña: v. gr., un vestido como elástico" Iz ArOñ . "Liviano, ligero. Labari arek, ogixa eitteneban, arrua baña ariña " Etxba Eib. " Oillolumia baiño ariñaua da " Elexp Berg.
Ezen ene uztarria aisit da, eta ene kargá arin. Lç Mt 11, 30 ( TB, Dv, Ur, Echn, Hual, Ol, IBk, IBe arin, Ip, SalabBN arhin ). Sandaleak ziraden abarka edo berze oinetako arin eta aisit batzu. Lç Decl ã 6r. Egaztirik ezta arinago, andreen gogoa baño. RS 458. Eman darot diru arin eta debekaturik. "Argent léger et défendu" . Volt 224. Berekin eramanen tu lasterretan zikhiñak / Ifernu itsusiaren ondarrera ariñak. EZ Man I 80. Deusik ezta, non eztezan obra zure puxantzak, / Arranoa hain erraxki nola arin illhantzak. EZ Man II 95. Lehen Saulen harmak ttipiak eta arinak baitziren. Ax 90 (V 61). Ematen tuzte eprezukiko lauia batzubek piñuz, zeiñak baitire tirtotxa bezain arin. INav 133. Lurra da ene bihotza, / ene arima fitz ariña. Gç 39. Ur eztietako arrain ozteak, hegastina eta ihizi arinak, eta abre mutu tropelak. ES 121. Ene bolsea arina beti, urrin neuganik dirua. Acto 79. Alea baño ariñagoak diran lasto zati zakar ariñak badaramatzi aizeak. Mb IArg I 203. Ariñak dira [egurrak], ta sukaldean falta egiten dute: geiago eraman ditzagun. Cb Just 111. Hartakoz ere zaldiak dütü igaiñgiaren, berziak manurgaren, banaite egin, bata arhin, bestia pezü. Egiat 167.
(s. XIX) Pizatudúte balanzan [...] ta arkitudá arín úts. LE Urt ms., 116v. Buztanak mutz ditzagun / Orok berehala egun; / Girate arhinago / Baita eijerrago. Arch Fab 159s. Xori naiz; huna hegalak / Biba, biba yende ariñak / Airetan bizi direnak! Gy 276. Bi konpañero boltsa-ariñ. Ib. 165. Etxean den soinekorik arinena eta hoberena balitz ere. Dv LEd 184. Lur fresko, arin eta gizenetan arbola gaitza egiten da. Dv Lab 321. Lur ariñak barriz itxiten deutsa sartuten [ur] guztijari. Ur Dial 44 (It ondar lurrak, Dv legar lurrak, Ip hariña lürrak ). Pasta arin baten egiteko. ECocin 40. Oinez abiatu zen, liburuak besapean, makhila eskuan, sakelak arhin. Laph 51. Pisatu zaitu [Jaungoikoak], ta zure jakinduriyak arrotu ta puztu zaitualako, pisuan ariñ arkitu zaitu. Bv AsL 304. Moltsa bezen arin zuen gogoa erran den gizonak. HU Aurp 163. Eta bildurrak auts arina lez / neure biotza urundurik. Azc PB 31.
(s. XX) Arkakusuak dira / ganadu ariñak. Noe 120. Burua bero eta moltsa arin. Zerb Ipuinak 283. Burutik pisu bezain zorrotik arina. Ox 94. Dozuen lez egiko / Maitasun sutsue, / [Ezkon-buztarrija] guztiz bigun, ariña / Ixango yatzue. Enb 198. Begitartea zimail dute, eta gantza arin. JE Ber 18. Bazter-harresiak hain lodi egin zaizkoten non harrizko arku arin batzu ez baitziotzaten ostikoan eratxiki kanpotik. Ib. 22. Jantzi beti bardin, uda ta negu, ta soñeko ariña. Kk Ab II 99. Urrearentzat bainuen / orduko neure ametsa. / Abiadan bezen arin / orai ere daukat moltsa. Etcham 47. Mende-neurle dugun kurpil ariña. Ldi IL 138. Golde astuna, lasto ariña bezain errez, bizkarrean sorora eramateko. TAg Uzt 11. Burdinezko estalgi arin bat emaiten dio gatiluari. Lf Murtuts 9. Ari izpi ariñena. Zait Sof 60. Lur arin eta ondartsu xamarretan ondo etortzen da [urkia] . Munita 50. Handik urte zenbaitetara, [...] haragi arin eta malgu hori mardulegi, beteegi eginen zen. Mde HaurB 19. Poli ariñagoa zala-ta, Polik egin bear [arrisku-saltua] . Anab Poli 104. Igerika ari diran osto-puska ariñak. Txill Let 22. Emaztekia kunkurra zen, osto bat bezain arina. JEtchep 19. Poltsati arin, aragiz plako. And AUzta 113. Teillatu ariñetik, atetik, ormako zirrikituetatik agertu yakaz mutillari egun barriaren argi-izpiak. Erkiag BatB 118. Po-ra iraitzi altz ariña, igeri doa ur lasterrean. Ibiñ Virgil 91. Txanbra arin bat du soinean. NEtx LBB 104. Zaku artu astuan eta / etzan izaten ariña. Uzt Sas 74. Xira arin bat. Zendoia 65. Pisuagoak behera eta arinagoak gora doazelako. MEIG IX 30.
v. tbn. Tt Onsa 170 (arhin). AA III 299. Astar II 2. Hb Egia 145. Ir YKBiz 157. SM Zirik 30. Ardoy SFran 162. Etxabu Kontu 38.
Ligero, liviano, de poco peso. "Léger" SP, Ht VocGr, VocS 137, VocBN , Gèze. "Ligero, leve" Lar, Añ. "Léger de poids [...]. Zama arina, [...]. Moneda arina, monnaie qui n'a pas le poids" H. " Ariña: v. gr., un vestido como elástico" Iz ArOñ . "Liviano, ligero. Labari arek, ogixa eitteneban, arrua baña ariña " Etxba Eib. " Oillolumia baiño ariñaua da " Elexp Berg.
Ezen ene uztarria aisit da, eta ene kargá arin. Lç Mt 11, 30 ( TB, Dv, Ur, Echn, Hual, Ol, IBk, IBe arin, Ip, SalabBN arhin ). Sandaleak ziraden abarka edo berze oinetako arin eta aisit batzu. Lç Decl ã 6r. Egaztirik ezta arinago, andreen gogoa baño. RS 458. Eman darot diru arin eta debekaturik. "Argent léger et défendu" . Volt 224. Berekin eramanen tu lasterretan zikhiñak / Ifernu itsusiaren ondarrera ariñak. EZ Man I 80. Deusik ezta, non eztezan obra zure puxantzak, / Arranoa hain erraxki nola arin illhantzak. EZ Man II 95. Lehen Saulen harmak ttipiak eta arinak baitziren. Ax 90 (V 61). Ematen tuzte eprezukiko lauia batzubek piñuz, zeiñak baitire tirtotxa bezain arin. INav 133. Lurra da ene bihotza, / ene arima fitz ariña. Gç 39. Ur eztietako arrain ozteak, hegastina eta ihizi arinak, eta abre mutu tropelak. ES 121. Ene bolsea arina beti, urrin neuganik dirua. Acto 79. Alea baño ariñagoak diran lasto zati zakar ariñak badaramatzi aizeak. Mb IArg I 203. Ariñak dira [egurrak], ta sukaldean falta egiten dute: geiago eraman ditzagun. Cb Just 111. Hartakoz ere zaldiak dütü igaiñgiaren, berziak manurgaren, banaite egin, bata arhin, bestia pezü. Egiat 167.
(s. XIX) Pizatudúte balanzan [...] ta arkitudá arín úts. LE Urt ms., 116v. Buztanak mutz ditzagun / Orok berehala egun; / Girate arhinago / Baita eijerrago. Arch Fab 159s. Xori naiz; huna hegalak / Biba, biba yende ariñak / Airetan bizi direnak! Gy 276. Bi konpañero boltsa-ariñ. Ib. 165. Etxean den soinekorik arinena eta hoberena balitz ere. Dv LEd 184. Lur fresko, arin eta gizenetan arbola gaitza egiten da. Dv Lab 321. Lur ariñak barriz itxiten deutsa sartuten [ur] guztijari. Ur Dial 44 (It ondar lurrak, Dv legar lurrak, Ip hariña lürrak ). Pasta arin baten egiteko. ECocin 40. Oinez abiatu zen, liburuak besapean, makhila eskuan, sakelak arhin. Laph 51. Pisatu zaitu [Jaungoikoak], ta zure jakinduriyak arrotu ta puztu zaitualako, pisuan ariñ arkitu zaitu. Bv AsL 304. Moltsa bezen arin zuen gogoa erran den gizonak. HU Aurp 163. Eta bildurrak auts arina lez / neure biotza urundurik. Azc PB 31.
(s. XX) Arkakusuak dira / ganadu ariñak. Noe 120. Burua bero eta moltsa arin. Zerb Ipuinak 283. Burutik pisu bezain zorrotik arina. Ox 94. Dozuen lez egiko / Maitasun sutsue, / [Ezkon-buztarrija] guztiz bigun, ariña / Ixango yatzue. Enb 198. Begitartea zimail dute, eta gantza arin. JE Ber 18. Bazter-harresiak hain lodi egin zaizkoten non harrizko arku arin batzu ez baitziotzaten ostikoan eratxiki kanpotik. Ib. 22. Jantzi beti bardin, uda ta negu, ta soñeko ariña. Kk Ab II 99. Urrearentzat bainuen / orduko neure ametsa. / Abiadan bezen arin / orai ere daukat moltsa. Etcham 47. Mende-neurle dugun kurpil ariña. Ldi IL 138. Golde astuna, lasto ariña bezain errez, bizkarrean sorora eramateko. TAg Uzt 11. Burdinezko estalgi arin bat emaiten dio gatiluari. Lf Murtuts 9. Ari izpi ariñena. Zait Sof 60. Lur arin eta ondartsu xamarretan ondo etortzen da [urkia] . Munita 50. Handik urte zenbaitetara, [...] haragi arin eta malgu hori mardulegi, beteegi eginen zen. Mde HaurB 19. Poli ariñagoa zala-ta, Polik egin bear [arrisku-saltua] . Anab Poli 104. Igerika ari diran osto-puska ariñak. Txill Let 22. Emaztekia kunkurra zen, osto bat bezain arina. JEtchep 19. Poltsati arin, aragiz plako. And AUzta 113. Teillatu ariñetik, atetik, ormako zirrikituetatik agertu yakaz mutillari egun barriaren argi-izpiak. Erkiag BatB 118. Po-ra iraitzi altz ariña, igeri doa ur lasterrean. Ibiñ Virgil 91. Txanbra arin bat du soinean. NEtx LBB 104. Zaku artu astuan eta / etzan izaten ariña. Uzt Sas 74. Xira arin bat. Zendoia 65. Pisuagoak behera eta arinagoak gora doazelako. MEIG IX 30.
v. tbn. Tt Onsa 170 (arhin). AA III 299. Astar II 2. Hb Egia 145. Ir YKBiz 157. SM Zirik 30. Ardoy SFran 162. Etxabu Kontu 38.
2.
(V-arr-gip, G, AN, L, BN-ciz-mix-ad; Urt I 29, Lar, Añ, Dv, H),
ahin (S)
Ref.:
EI
75s
.
Ágil; rápido, veloz. "Crura nec ablato prosunt ocia cervo, etzaziko zango ariñak baliatzen oreñ altxatuari " Urt I 29. "Ágil", "ligero, veloz" Lar, Añ. "Corcel, especie de caballo muy ligero, zaldi txit ariña " Lar. "Léger à la course, prompt" H. "Muy ligero" EI 75 (que no especifica más, si bien otras respuestas son fite o bizkor ).
Oñak arin, gog[oa] sendo. EZarate 13. Arin dirade haién oinak odol isurtera. Lç Rom 3, 15 (Dv, Ol, Ker, IBe, Bibl arin, TB arhin; He agudo ). Irabaziak oñak arin. "El ganar, pies ligeros" . RIs 53 (citado en Ax 492 (V 318)). Guti da zahartzean gaztean baiño zalhuiago, arinago eta iauzkalari handiago. Ax 180 (V 122). Gizonak, nehoiz ere izaitekotz, behar luke hogoi urthetan izan laster eta arin. Ib. 191 (V 129). Hainak dira ene adiskide itxurazko batzuek ene hutsei jazartzeko mihiak sufle eta arin tuztenak. ES 196. Zühürtze handi bat da egin behar diren gaizetan ez arhinegi izatia. "Non esse praecipitem in agendis" . Mst I 4, 2 (Ch ez lasterregi goatea ). Oin arinarekin. Mb IArg II 300. Añ bizi ta ariña geratzea doatsuaren gorputza, non begien itxi-idiki batean joan ditekean nora nai. AA III 583. Geure berna ariñak / aurre-bidea / artu deutse txakurrai. Zav Fab, RIEV 1909, 28. Garzi [da] azkarra ta ariña bere egikeraetan. Izt C 21. Zango arhinez bazoan. Arch Fab 79. Herresaka lantzatzen da fletxa ariñaren pare. Gy 58. Ixterrak arin eta zainhart. Hb Egia 130. Biria pasatzen du / pauso ariñian, / lurrik ez du zanpatzen / txoriyak añian. Bil 47. Mugimentuak listuak eta / ankaz ibildun ariña. EusJok II 87. Arina benetan zan artez topetan / biotzen argal-uneak. Azc PB 152.
(s. XX) Mendi egaletik gora ta bera ibilteko basauntzak baizen ariñak. Ag AL 144. [Edoiak] etozan geroago andiagoak, eta abiada ariñagoaz. Echta Jos 90. Eta onelaxe zorion-pitsetan igaro genituen egun alai aren ordu arinak. A Ardi 132. Eta bera sasirat zuen, zanguak ahin. "Gabadiko herrian" (ap. DRA). Beharko diagu jakin / Xalbador, zangoak arin, / Zertan dabilan Sokorrin. Ox 55. Gazte-zanko ariñak zituan. Mok 20. Besoak arin, gogoa arinago, gauaz eta egunaz karraskan ari zen beraz lanean. Barb Leg 141. Ainbat eta ainbat zaldi-arin errotsu ikusi ei zittuzan. "Corsieri" . Otx 119. Antxumearenak bezain ariñak eta zailuak ziran neskatxa ederraren jauziak. TAg Uzt 295. Txakurrari Lipar deritxa, bizkorra ta ariña dalako. Erkiag BatB 48. Orein ariñak ortzian bazkatzen ikusiko ditugu. Ibiñ Virgil 33. Goa-tik jin zitzaion beraz bila untzi arinago bat. Ardoy SFran 157. Gorputza dute indartsua ta / ankak ere bai ariñak. Uzt Sas 228. Bardem-en kontaera daitekeen arin, labur eta zoliena da. MEIG I 144. Giroen eta orduen dantza arina. MEIG II 143.
v. tbn. VMg 54. Echag 81. AzpPr 89. Urruz Zer 141. EusJok 154. Altuna 95. TP Kattalin 178. Tx B 176. Or Eus 167. Iratz 21. EA OlBe 36. Zait Sof 188. Mde Po 18. Azurm HitzB 49. Berron Kijote 199.
Ágil; rápido, veloz. "Crura nec ablato prosunt ocia cervo, etzaziko zango ariñak baliatzen oreñ altxatuari " Urt I 29. "Ágil", "ligero, veloz" Lar, Añ. "Corcel, especie de caballo muy ligero, zaldi txit ariña " Lar. "Léger à la course, prompt" H. "Muy ligero" EI 75 (que no especifica más, si bien otras respuestas son fite o bizkor ).
Oñak arin, gog[oa] sendo. EZarate 13. Arin dirade haién oinak odol isurtera. Lç Rom 3, 15 (Dv, Ol, Ker, IBe, Bibl arin, TB arhin; He agudo ). Irabaziak oñak arin. "El ganar, pies ligeros" . RIs 53 (citado en Ax 492 (V 318)). Guti da zahartzean gaztean baiño zalhuiago, arinago eta iauzkalari handiago. Ax 180 (V 122). Gizonak, nehoiz ere izaitekotz, behar luke hogoi urthetan izan laster eta arin. Ib. 191 (V 129). Hainak dira ene adiskide itxurazko batzuek ene hutsei jazartzeko mihiak sufle eta arin tuztenak. ES 196. Zühürtze handi bat da egin behar diren gaizetan ez arhinegi izatia. "Non esse praecipitem in agendis" . Mst I 4, 2 (Ch ez lasterregi goatea ). Oin arinarekin. Mb IArg II 300. Añ bizi ta ariña geratzea doatsuaren gorputza, non begien itxi-idiki batean joan ditekean nora nai. AA III 583. Geure berna ariñak / aurre-bidea / artu deutse txakurrai. Zav Fab, RIEV 1909, 28. Garzi [da] azkarra ta ariña bere egikeraetan. Izt C 21. Zango arhinez bazoan. Arch Fab 79. Herresaka lantzatzen da fletxa ariñaren pare. Gy 58. Ixterrak arin eta zainhart. Hb Egia 130. Biria pasatzen du / pauso ariñian, / lurrik ez du zanpatzen / txoriyak añian. Bil 47. Mugimentuak listuak eta / ankaz ibildun ariña. EusJok II 87. Arina benetan zan artez topetan / biotzen argal-uneak. Azc PB 152.
(s. XX) Mendi egaletik gora ta bera ibilteko basauntzak baizen ariñak. Ag AL 144. [Edoiak] etozan geroago andiagoak, eta abiada ariñagoaz. Echta Jos 90. Eta onelaxe zorion-pitsetan igaro genituen egun alai aren ordu arinak. A Ardi 132. Eta bera sasirat zuen, zanguak ahin. "Gabadiko herrian" (ap. DRA). Beharko diagu jakin / Xalbador, zangoak arin, / Zertan dabilan Sokorrin. Ox 55. Gazte-zanko ariñak zituan. Mok 20. Besoak arin, gogoa arinago, gauaz eta egunaz karraskan ari zen beraz lanean. Barb Leg 141. Ainbat eta ainbat zaldi-arin errotsu ikusi ei zittuzan. "Corsieri" . Otx 119. Antxumearenak bezain ariñak eta zailuak ziran neskatxa ederraren jauziak. TAg Uzt 295. Txakurrari Lipar deritxa, bizkorra ta ariña dalako. Erkiag BatB 48. Orein ariñak ortzian bazkatzen ikusiko ditugu. Ibiñ Virgil 33. Goa-tik jin zitzaion beraz bila untzi arinago bat. Ardoy SFran 157. Gorputza dute indartsua ta / ankak ere bai ariñak. Uzt Sas 228. Bardem-en kontaera daitekeen arin, labur eta zoliena da. MEIG I 144. Giroen eta orduen dantza arina. MEIG II 143.
v. tbn. VMg 54. Echag 81. AzpPr 89. Urruz Zer 141. EusJok 154. Altuna 95. TP Kattalin 178. Tx B 176. Or Eus 167. Iratz 21. EA OlBe 36. Zait Sof 188. Mde Po 18. Azurm HitzB 49. Berron Kijote 199.
(Precedido de gen.).
An bai bere ibilpidearen ariña ta eskutako kako-makoak erabilli zituala. Berron Kijote 50.
An bai bere ibilpidearen ariña ta eskutako kako-makoak erabilli zituala. Berron Kijote 50.
(Con el suf. -dun
).
Mutill anka arinduna. AB AmaE 55.
Mutill anka arinduna. AB AmaE 55.
(Aplicado a la música).
Egun berean zintuen / kreatu egaztiñak, / zein zeiñi bere motazko / emanik kanta ariñak. EZ Noel 141. Begira orain, nolatsu kantatuko zan [...]: xiri-xara, ritmo alterno arin batean. Lek SClar 107. Asi zan artazika ta morapillaka bere anka bizkorrakaz txilibituaren soñu arin bategaz lagunduta. Kk Ab I 36. Musika alai ta ariña gora ta bera indarrean... NEtx LBB 181.
Egun berean zintuen / kreatu egaztiñak, / zein zeiñi bere motazko / emanik kanta ariñak. EZ Noel 141. Begira orain, nolatsu kantatuko zan [...]: xiri-xara, ritmo alterno arin batean. Lek SClar 107. Asi zan artazika ta morapillaka bere anka bizkorrakaz txilibituaren soñu arin bategaz lagunduta. Kk Ab I 36. Musika alai ta ariña gora ta bera indarrean... NEtx LBB 181.
Breve, rápido.
Instant ariñ batez dohatsu, eternitate gustian dohakabe. Gç 30. Meza arin bat enzun, errosarijo bat itoka esan. Mg CO 285. Debozio ariñarekin. Ib. 150. Berandurik berandu esamina azaleko arin ta beingo batekin konfesatzen diran bekatari batzuek. Mg CC 167. Sei errialegaz paguba niri egin? Zuben kontu arinetara ni etorri? Mg PAb 75. Gorde ondo Domeka, ta Jaiak: ez geratu Meza arin bateaz. Añ EL1 78. Mundubak, Aragijak ta Demoninuak, geijeenez emon leijeez atsegiñ arin, ta ustel batsuk, zeintzuk laster igarota, geldituko dan biotza kezkaz beteta. JJMg BasEsc 90. Orain emon dan kontu arin eta laburrian. " Rápida y sucinta reseña" . (1866) BBatzarN 225. Kursillu arin baiña onuratsuak egiten zituan. Erkiag BatB 37. Azterketa arin bat bederen merezi luke. MEIG VI 164.
Instant ariñ batez dohatsu, eternitate gustian dohakabe. Gç 30. Meza arin bat enzun, errosarijo bat itoka esan. Mg CO 285. Debozio ariñarekin. Ib. 150. Berandurik berandu esamina azaleko arin ta beingo batekin konfesatzen diran bekatari batzuek. Mg CC 167. Sei errialegaz paguba niri egin? Zuben kontu arinetara ni etorri? Mg PAb 75. Gorde ondo Domeka, ta Jaiak: ez geratu Meza arin bateaz. Añ EL1 78. Mundubak, Aragijak ta Demoninuak, geijeenez emon leijeez atsegiñ arin, ta ustel batsuk, zeintzuk laster igarota, geldituko dan biotza kezkaz beteta. JJMg BasEsc 90. Orain emon dan kontu arin eta laburrian. " Rápida y sucinta reseña" . (1866) BBatzarN 225. Kursillu arin baiña onuratsuak egiten zituan. Erkiag BatB 37. Azterketa arin bat bederen merezi luke. MEIG VI 164.
3.
Ligero, pequeño, leve.
Batzutan fedea hartzen da gaixtoék eta menospreziazalék Iainkoaz dutén ezagutze arin batagatik. Lç Decl ã 3r. Eztut den konsolazionerik arinena merezi. "Minima [...] consolatione" . SP Imit III 52, 1. Sukhar arin batek gau labur bat egiten baderauku hain luze. "La chaleur d'une petite fièvre" . SP Phil 56. Plazer hain arin eta desplazergarri hekin gatik. "Légers" . Ib. 60. Non ezpaititu ezkontzazko gogoeta arinenak ere utziko bere bihotzean den gutiena trikatzera. Ib. 414. Batzuek tentazione ariñagoak dituzte. "Leniter tentantur" . Ch I 13, 6. Ez da ordean abantail arin bat, erraten ohi den bezala, haro guti egiñik hetan ibil gaitezen. Mih 37. Hots ariñ bat zaio beharritaratzen. Gy 117. Ponparazten bada taularen edo harriaren gainean, harrabots arina egiten du [ogiak] . Dv Lab 44. Arrizko burko bat zeinaren arrimuan desneke ariñ bat artu izaten zuan. Bv AsL 105. Izerditan biak, bainan, bethi berdin trenpuan [makilkariak]; eta lehenbiziko zarrasta edo aztaparkatzerik arinena elgarri oraino egitekoa! Barb Sup 184. Haurren ezpain gorrien hasperen arinak. Ox 179. Iguzkiaren bero handixagoak langar arin batez azpiltzen diolakotz bere kapa urdina. JE Ber 52. Usain arinak. Iratz 75. Bakarrik, hats-behera arin bat egin zuen bere lotatik. Mde HaurB 16. Musu arin bat bekokian emanaz. Ib. 45. Aize ariña bazebillen ostoak jostatzen. Anab Poli 105. Enbor artetik dator urrutiko eresi ariña. Txill Let 27. Kili arin aura. 'Ligero cosquilleo' . Gand Elorri 24. Otsik arinenari neurria ar lezaiokete. Zait Plat 55. Urtu zitzaigun poz aien laño ariña. NEtx LBB 381. Halako Bizkai-usai arin bat. MEIG II 69. Haren besoan nuen eskua eta ukitze arin horretan bizi nintzen ni oso-osorik. MEIG IX 94.
Batzutan fedea hartzen da gaixtoék eta menospreziazalék Iainkoaz dutén ezagutze arin batagatik. Lç Decl ã 3r. Eztut den konsolazionerik arinena merezi. "Minima [...] consolatione" . SP Imit III 52, 1. Sukhar arin batek gau labur bat egiten baderauku hain luze. "La chaleur d'une petite fièvre" . SP Phil 56. Plazer hain arin eta desplazergarri hekin gatik. "Légers" . Ib. 60. Non ezpaititu ezkontzazko gogoeta arinenak ere utziko bere bihotzean den gutiena trikatzera. Ib. 414. Batzuek tentazione ariñagoak dituzte. "Leniter tentantur" . Ch I 13, 6. Ez da ordean abantail arin bat, erraten ohi den bezala, haro guti egiñik hetan ibil gaitezen. Mih 37. Hots ariñ bat zaio beharritaratzen. Gy 117. Ponparazten bada taularen edo harriaren gainean, harrabots arina egiten du [ogiak] . Dv Lab 44. Arrizko burko bat zeinaren arrimuan desneke ariñ bat artu izaten zuan. Bv AsL 105. Izerditan biak, bainan, bethi berdin trenpuan [makilkariak]; eta lehenbiziko zarrasta edo aztaparkatzerik arinena elgarri oraino egitekoa! Barb Sup 184. Haurren ezpain gorrien hasperen arinak. Ox 179. Iguzkiaren bero handixagoak langar arin batez azpiltzen diolakotz bere kapa urdina. JE Ber 52. Usain arinak. Iratz 75. Bakarrik, hats-behera arin bat egin zuen bere lotatik. Mde HaurB 16. Musu arin bat bekokian emanaz. Ib. 45. Aize ariña bazebillen ostoak jostatzen. Anab Poli 105. Enbor artetik dator urrutiko eresi ariña. Txill Let 27. Kili arin aura. 'Ligero cosquilleo' . Gand Elorri 24. Otsik arinenari neurria ar lezaiokete. Zait Plat 55. Urtu zitzaigun poz aien laño ariña. NEtx LBB 381. Halako Bizkai-usai arin bat. MEIG II 69. Haren besoan nuen eskua eta ukitze arin horretan bizi nintzen ni oso-osorik. MEIG IX 94.
4.
Soportable, no penoso.
"Aisé à supporter. [...] Ene oinhazeak, bihotz minak arinak dira, mes souffrances, mes peines de coeur sont légères"
H.
Ezen gure aflikzione arin artegutitakoak eragiten du gutan gloriatako pizu exzelent exzelentki eternal bat. Lç 2 Cor 4, 17 (He, Ol, Ker, IBk, IBe, Bibl arin, TB arhin; Dv axit ). Zerren beti bere da arinago / borondatez nekea egitea. Lazarraga B15, 1182r. Plazent, aisit, arin eta erraz da Iainkoaren zerbitzatzea. Ax 490 (V 317). Eta halatan da Iainkoaren lege saindua errax eta arin. Ib. 495 (V 320). Atsekabe arin bat egiten zaitanean. SP Imit III 19, 4. Mundu huntakoak [penak] haien respetuz arhin eta mendre [dira] . Tt Arima 65. Eta sofritzen dudan pena / da hagitz ariñagoa. Gç 217. Denborarekiñ iragaten direnak [penak] ariñak dire bethi eta laburrak. Ch III 47, 1. Orai emaiten diren penitenzia arinak ez direla bekhatuei zor zaioten penen erredurakoak. CatLav 299 (V 148). Bertze pena ariñago eta laburrago batera. He Gudu 95. Zure phena arhinago senditüren düzü. " Leviorem laborem" . Mst I 25, 11. Neke ariñ bat. Cb EBO 29. Eman zion penitenzia uste zuen baño ariñagoa. Mg CC 125. Lege erraza, Lege ezin obea, Lege arina. Añ EL1 65. Neke au erraz ta ariña da, ongi begiratzen badiogu. AA III 304. Thormenta guziak arin eta gozo zitzaizkon. Dh 241. Lege guztiz laburra ta arina emon deuskuzun legez. fB Ic II 282. Egun gitxiko burla ariñ batzuk gaitik. JJMg BasEsc 167. Mandamentu guztijak dira errazak, arinak. Astar II 2. Sobra da ori neretzat / kastigu ariña. Balad 222. Moises-ek atsekabe andi onen ondoren, etzuen izan ariñagoa, Kades-en Israeltarrak berriro eman ziotena. Lard 97. Etzuan alere beretzat lanik txikien ta ariñena aukeratu. Bv AsL 167. Nola bizi zindezke infernuko galda bizi ikaragarri aietan, len kandela baten gar ariña beatz batean eziñ sofritu zenduen ori? Arr May 50. Biek arinago zuketen beren atsegabea. Jnn SBi 45.
(s. XX) Orduko atsekabea egun auetakoen ondoan naigabetxo arin zilaka utsa baizik etzan. A Ardi 100. Guztiz bigun, ariña, / Ixango yatzue [ezkon-buztarrija] . Enb 198. Eriotz ariñagoa aukeratzen nizun nik. Or Poem 541. Inpernurik ariñenean ere. Or QA 68. Etxeko lana ariñegia zitzaion. Anab Poli 76. Lenengo oiñazea, naiz-ta arin xamarra izan, azta larri ta pixu astuntzat etsi oi dugu. Erkiag Arran 165. Ariñaguak dirala uste / besteren bizibidiak. And AUzta 113. Ba, ez zekian ba, biotz atake batek eman da edo, ez zekian ba! Eriotz ariña izango litzake au. Ugalde Iltz 53. Zerga arin batzuen pagatzea. Ardoy SFran 75. Lana ariña balitz. Uzt Sas 244. Kantari ioan gindezke, ariñagoa egingo zaigu bidea. Ibiñ Virgil 60. Lan arin bat eginez / ari naiz fabrikan. Xa Odol 147. Aalik-eta miñik ariñenaren keja eman egingo dut. Berron Kijote 97. Aien ustez, zigorrik gaiztoena ariña uan gure pekatuentzat. Ataño TxanKan 225. Zerbait kozkortu eta lan arin batzuk egiten asi giñan arte. AZink 28. Ez da inola ere lan arin eta leuna. MEIG V 103.
Ezen gure aflikzione arin artegutitakoak eragiten du gutan gloriatako pizu exzelent exzelentki eternal bat. Lç 2 Cor 4, 17 (He, Ol, Ker, IBk, IBe, Bibl arin, TB arhin; Dv axit ). Zerren beti bere da arinago / borondatez nekea egitea. Lazarraga B15, 1182r. Plazent, aisit, arin eta erraz da Iainkoaren zerbitzatzea. Ax 490 (V 317). Eta halatan da Iainkoaren lege saindua errax eta arin. Ib. 495 (V 320). Atsekabe arin bat egiten zaitanean. SP Imit III 19, 4. Mundu huntakoak [penak] haien respetuz arhin eta mendre [dira] . Tt Arima 65. Eta sofritzen dudan pena / da hagitz ariñagoa. Gç 217. Denborarekiñ iragaten direnak [penak] ariñak dire bethi eta laburrak. Ch III 47, 1. Orai emaiten diren penitenzia arinak ez direla bekhatuei zor zaioten penen erredurakoak. CatLav 299 (V 148). Bertze pena ariñago eta laburrago batera. He Gudu 95. Zure phena arhinago senditüren düzü. " Leviorem laborem" . Mst I 25, 11. Neke ariñ bat. Cb EBO 29. Eman zion penitenzia uste zuen baño ariñagoa. Mg CC 125. Lege erraza, Lege ezin obea, Lege arina. Añ EL1 65. Neke au erraz ta ariña da, ongi begiratzen badiogu. AA III 304. Thormenta guziak arin eta gozo zitzaizkon. Dh 241. Lege guztiz laburra ta arina emon deuskuzun legez. fB Ic II 282. Egun gitxiko burla ariñ batzuk gaitik. JJMg BasEsc 167. Mandamentu guztijak dira errazak, arinak. Astar II 2. Sobra da ori neretzat / kastigu ariña. Balad 222. Moises-ek atsekabe andi onen ondoren, etzuen izan ariñagoa, Kades-en Israeltarrak berriro eman ziotena. Lard 97. Etzuan alere beretzat lanik txikien ta ariñena aukeratu. Bv AsL 167. Nola bizi zindezke infernuko galda bizi ikaragarri aietan, len kandela baten gar ariña beatz batean eziñ sofritu zenduen ori? Arr May 50. Biek arinago zuketen beren atsegabea. Jnn SBi 45.
(s. XX) Orduko atsekabea egun auetakoen ondoan naigabetxo arin zilaka utsa baizik etzan. A Ardi 100. Guztiz bigun, ariña, / Ixango yatzue [ezkon-buztarrija] . Enb 198. Eriotz ariñagoa aukeratzen nizun nik. Or Poem 541. Inpernurik ariñenean ere. Or QA 68. Etxeko lana ariñegia zitzaion. Anab Poli 76. Lenengo oiñazea, naiz-ta arin xamarra izan, azta larri ta pixu astuntzat etsi oi dugu. Erkiag Arran 165. Ariñaguak dirala uste / besteren bizibidiak. And AUzta 113. Ba, ez zekian ba, biotz atake batek eman da edo, ez zekian ba! Eriotz ariña izango litzake au. Ugalde Iltz 53. Zerga arin batzuen pagatzea. Ardoy SFran 75. Lana ariña balitz. Uzt Sas 244. Kantari ioan gindezke, ariñagoa egingo zaigu bidea. Ibiñ Virgil 60. Lan arin bat eginez / ari naiz fabrikan. Xa Odol 147. Aalik-eta miñik ariñenaren keja eman egingo dut. Berron Kijote 97. Aien ustez, zigorrik gaiztoena ariña uan gure pekatuentzat. Ataño TxanKan 225. Zerbait kozkortu eta lan arin batzuk egiten asi giñan arte. AZink 28. Ez da inola ere lan arin eta leuna. MEIG V 103.
5.
Hecho a la ligera.
Defendatzen drauku eztezagun Iainkoaren izenaz abusa, ez solament desperiuruz, baina ezeta zin arinetan eta alferretan-ere. Lç Ins D, 4r. [Zeremoniak] zerbait konsiderazione arinagatik eridenak baitirade. Lç Ins B, 2v. Iujeamendu arinak edo temerarioak bihotzean emaiten du asaldua. SP Phil 351. --Zer da aholkia? --Gaitzaren ikhuste arhin edo aipatzia, bekhatiala gure deitzeko. Bp I 105. Jujamendu arina edo temerarioa. CatLav 141 (V 74). Yuiamendu ariñen egiteko eta xuxpitxa ariñen hartzeko usantzan bazare. He Gudu 113. Hulako akusu arin batek bere anaia gaztearen ganik eta haren aitak ekhartzen zion amodio bereziak sor-arazi zuten haren haurridetan inbidia ezin erranezko bat. Lg I 91. Orduan, aita hark [Jephte-k] konplitu zuen ondikoz! bere botu arina. Ib. 221. Zertan daguen juiamendu arhinen malezia. AR 417. Emakumiaren burutazinoe arinak, aixetsubak ta zelotsubak gaiti. fB Ic II 222. Ainbeste ezkontzako berba ariñ ta ondo pensau bagaak. JJMg BasEsc 248. Juizijo txar, arin, bide baga, edo esan oi dana legez, juizijo temerarijua. Astar II 176. Aita amek alabari / konseilu arina. Bordel 124. Mintzoaren otsetik dut zilatu [gizon hura], hala nola mintzaiaren pollit arinetik. JE Ber 70. Jasotzeko erabagi ariñegi au berari entzun arte. Etxba Ibilt 479.
Defendatzen drauku eztezagun Iainkoaren izenaz abusa, ez solament desperiuruz, baina ezeta zin arinetan eta alferretan-ere. Lç Ins D, 4r. [Zeremoniak] zerbait konsiderazione arinagatik eridenak baitirade. Lç Ins B, 2v. Iujeamendu arinak edo temerarioak bihotzean emaiten du asaldua. SP Phil 351. --Zer da aholkia? --Gaitzaren ikhuste arhin edo aipatzia, bekhatiala gure deitzeko. Bp I 105. Jujamendu arina edo temerarioa. CatLav 141 (V 74). Yuiamendu ariñen egiteko eta xuxpitxa ariñen hartzeko usantzan bazare. He Gudu 113. Hulako akusu arin batek bere anaia gaztearen ganik eta haren aitak ekhartzen zion amodio bereziak sor-arazi zuten haren haurridetan inbidia ezin erranezko bat. Lg I 91. Orduan, aita hark [Jephte-k] konplitu zuen ondikoz! bere botu arina. Ib. 221. Zertan daguen juiamendu arhinen malezia. AR 417. Emakumiaren burutazinoe arinak, aixetsubak ta zelotsubak gaiti. fB Ic II 222. Ainbeste ezkontzako berba ariñ ta ondo pensau bagaak. JJMg BasEsc 248. Juizijo txar, arin, bide baga, edo esan oi dana legez, juizijo temerarijua. Astar II 176. Aita amek alabari / konseilu arina. Bordel 124. Mintzoaren otsetik dut zilatu [gizon hura], hala nola mintzaiaren pollit arinetik. JE Ber 70. Jasotzeko erabagi ariñegi au berari entzun arte. Etxba Ibilt 479.
6.
(V-gip, BN-baig; SP, H)
Ref.:
Satr VocP;
Etxba Eib
.
Frívolo; insustancial. " Gizon arina, homme joyeux" SP. "(Au moral), léger d'humeur, de sens, de conduite, de moeurs. [...] Neskatxa arina, fille légère, évaporée" H. "Irreflexivo" Satr VocP.. "Ligero de cascos. Ez asko fixau aregaz, ariña danetik " Etxba Eib. v. buruarin, kaskarin.
Loka jabilt agina, ta gogoa dot arina. "Liviano" . RS 398. Hala fiñaturen dire ergel eta ariñak / Mesiasen defendako zein ez baitziren fiñak. EZ Man I 76. Eztiazozula beha emazte arin, airatu, leihariari. (Eccli 9, 3) "Mulierem multivolam" . Ax 392 (V 256; Dv askoz zale den emaztekiari ). Obretan eta ioan ethorrietan arin eta erho izaitea. Ib. 190 (V 128). Bada naturalezaz jende arinik, bada nabarbenik eta molde gaitzik. SP Phil 87. Beira nazazu iende hitzuntzi eta ariñetarik. "Incautis hominibus" . Ch III 45, 4. Zeiñetan baidire toki batzu aditzeko gaitz direnak, ignoranteek eta arinek makhur hartzen dituztenak. He 2 Petr 3, 16. Amurioa orotrat so egile da, aphal da, eta xüxen; ezta laxü, ez arhin, ez gaiza banuer gogua emaile. Mst III 5, 7. Ez da bat ere obea neskatx arin apainduz [...] eragiñen duen zam andia. Mb IArg I 202. Arako amatzar ero gaztetan gaizki eziak, ta arin, ta lasai oituak, bere alaba zoroari aisa lajatzen dio, festetan, ta erromerietan ibiltzen. Cb Eg III 360. Utzten du bere erresuma handia seme arin eta funts gutitako baten eskutan. Lg I 341. Arina zen [Magdalena], eta yenden arterat athera nahia. Ib. 155. Bihotz arhin eta khanbiakor hori. Mercy 23. Mundutar arinek / Ez gazte libertinek / Ez darotet ofritzen / Atsegin, jokorik baizen. Monho 138. Berenez ariñak, zentzu gutxikoak edo Jaunaren beldur gutxikoak diranakin. AA III 376. Jende gazte arinak, desmodestak, munduko dosteta harroetan dabiltzanak. Dh 196. Ama lele batek alaba ariñari / Nondik egiñ erreportxu? Gy 271. Neskatxa zoro, arin, buru gabekoa. Hb Esk 177. Burua dute ariña, bainan biotza bera. EE 1885b, 51.
(s. XX) Etzen bizkitartean faun, ez arina. JE Bur 107. Etzan, ba, gizon ura berriketari ariña. TAg Uzt 105. Ots gutxi ta lan asko egiteko emakumea; ez gaurko zenbait gazte arin bezelakoa. NEtx Antz 10. Axalekoa besterik etzuen ikusi ahal Xenoponta arinak. Zait Plat 82. Galatee nexka ariñak alakoak, sagar bat iaurti dit. "Lasciva puella" . Ibiñ Virgil 39 (It Fab 193 neskatxa ariña ). Erri ipuiñak, adarra jotako senarrak eta andra arin txamarrekin batera, [...] fralle gizajuak euren gain ditxuela burlarik larrixenak. Etxba Ibilt 453. Emakume ariñak dirurik gabe ikusi zaitzaten arte. NEtx LBB 67. Berak esan eta berak barre, arinaren seinale. (G-nav). EZBB I 66. Burutikan gerade / ziaro ariñak, / da uste ez degula / pekatu egiñak. Uzt Sas 299. Autorearen nortasunaz [...] zerbait jakitea ez da bitxikerien bila dabilen ikertzaile arinaren apeta hutsala. MEIG IV 81.
Frívolo; insustancial. " Gizon arina, homme joyeux" SP. "(Au moral), léger d'humeur, de sens, de conduite, de moeurs. [...] Neskatxa arina, fille légère, évaporée" H. "Irreflexivo" Satr VocP.. "Ligero de cascos. Ez asko fixau aregaz, ariña danetik " Etxba Eib. v. buruarin, kaskarin.
Loka jabilt agina, ta gogoa dot arina. "Liviano" . RS 398. Hala fiñaturen dire ergel eta ariñak / Mesiasen defendako zein ez baitziren fiñak. EZ Man I 76. Eztiazozula beha emazte arin, airatu, leihariari. (Eccli 9, 3) "Mulierem multivolam" . Ax 392 (V 256; Dv askoz zale den emaztekiari ). Obretan eta ioan ethorrietan arin eta erho izaitea. Ib. 190 (V 128). Bada naturalezaz jende arinik, bada nabarbenik eta molde gaitzik. SP Phil 87. Beira nazazu iende hitzuntzi eta ariñetarik. "Incautis hominibus" . Ch III 45, 4. Zeiñetan baidire toki batzu aditzeko gaitz direnak, ignoranteek eta arinek makhur hartzen dituztenak. He 2 Petr 3, 16. Amurioa orotrat so egile da, aphal da, eta xüxen; ezta laxü, ez arhin, ez gaiza banuer gogua emaile. Mst III 5, 7. Ez da bat ere obea neskatx arin apainduz [...] eragiñen duen zam andia. Mb IArg I 202. Arako amatzar ero gaztetan gaizki eziak, ta arin, ta lasai oituak, bere alaba zoroari aisa lajatzen dio, festetan, ta erromerietan ibiltzen. Cb Eg III 360. Utzten du bere erresuma handia seme arin eta funts gutitako baten eskutan. Lg I 341. Arina zen [Magdalena], eta yenden arterat athera nahia. Ib. 155. Bihotz arhin eta khanbiakor hori. Mercy 23. Mundutar arinek / Ez gazte libertinek / Ez darotet ofritzen / Atsegin, jokorik baizen. Monho 138. Berenez ariñak, zentzu gutxikoak edo Jaunaren beldur gutxikoak diranakin. AA III 376. Jende gazte arinak, desmodestak, munduko dosteta harroetan dabiltzanak. Dh 196. Ama lele batek alaba ariñari / Nondik egiñ erreportxu? Gy 271. Neskatxa zoro, arin, buru gabekoa. Hb Esk 177. Burua dute ariña, bainan biotza bera. EE 1885b, 51.
(s. XX) Etzen bizkitartean faun, ez arina. JE Bur 107. Etzan, ba, gizon ura berriketari ariña. TAg Uzt 105. Ots gutxi ta lan asko egiteko emakumea; ez gaurko zenbait gazte arin bezelakoa. NEtx Antz 10. Axalekoa besterik etzuen ikusi ahal Xenoponta arinak. Zait Plat 82. Galatee nexka ariñak alakoak, sagar bat iaurti dit. "Lasciva puella" . Ibiñ Virgil 39 (It Fab 193 neskatxa ariña ). Erri ipuiñak, adarra jotako senarrak eta andra arin txamarrekin batera, [...] fralle gizajuak euren gain ditxuela burlarik larrixenak. Etxba Ibilt 453. Emakume ariñak dirurik gabe ikusi zaitzaten arte. NEtx LBB 67. Berak esan eta berak barre, arinaren seinale. (G-nav). EZBB I 66. Burutikan gerade / ziaro ariñak, / da uste ez degula / pekatu egiñak. Uzt Sas 299. Autorearen nortasunaz [...] zerbait jakitea ez da bitxikerien bila dabilen ikertzaile arinaren apeta hutsala. MEIG IV 81.
(Ref. a cosas).
Lagunen artean asko hitz arin, alfer eta gaixto erran dut. EZ Eliç 156. Gibelatu hitz alferrak, arinak, iokolariak, dostailluak, eta guztien gaiñetik deshonestak, banoak eta ergelak. Ax 396 (V 258). Erasi anhitz solas bano, gezurti, arin. Hm 197. Agian kastitatea begira ditekeielarik lehen arin, ezen ez malizios diren ukitze hetan. SP Phil 258. Badira trebetasun deskortes, trufatu, arin, ergel eta sensuetarako batzu. Ib. 260. Alferkeriz, lo-egite luzez, jostatze ariñez. Mb IArg I 93. Nere hitz arin-lizun-galduekin. Ib. 143. Elhe eta kantü arhin erraitia. CatLan 115. Hitz libroak erraten, kanta arinak kantatzen. Brtc 63. Hitzketa ariñetara eta jostatze lizunetara oitutzen da. Gco II 40. Zere ibillera arin ta modu gaiztoakin. AA III 275. Hanbat jende gazte, bere solas phozoatuez, bere jaunztura, moda, aire arinegiez, bere asko gisetako harrokeriez. Dh 162. Abijetan da euretatik bat berba arinak esaten, bestiak eranzuten deutsa loijago bat. Astar II 144. Orregaz lotuko dozuz zure gogoraziño arin eroak. Añ EL2 23. Norbaitek baderrake oraino: baiña fableak gauza ariñak, ergelak eta ilhaunak dire. Gy VI. Inprudentzia eta banitate ariña. Ib. 257. Ez erran Mariari solas arinik. Elzb Po 191. Eta sekulan haren ahotik den gutieneko elhe arhin edo lizunik. Arb Igand 136.
(s. XX) Bakotxak ikusiren dü eia Haritchabaletek zonbait ele eta ützüli arinen gatik, gaxki hartürik izatia merexitü dianez egündano. Const 18. Kanta ariña. Laux AB 34. Neska-mutillak maiz izaten dituen maite-jolas ariñen bat zalakoan, bete zun Zitoren agindua. TAg Uzt 211. Berbotsa ta kanta ariña, jana ta edana, barre zabal ta jantzagure zorangea. Erkiag Arran 33. [Emakume gautxoriak] bizitza ariña aldatu gura dau. Erkiag BatB 179. Kanpora alabatxoak. Urterik ariñenetan, griñatsuenetan, okerrenetan. MAtx Gazt 82. Dirutza errezak, / bizitz ariña. NEtx LBB 248. Gazte ta osasuntsu, amets ariñez gañezka. Ataño TxanKan 120. Orain jartzera nuanarekin ea konturatzen zeraten lengo kontu ariñak nola datozen. Albeniz 101. Ez zen hitzekin bestela bezala jolas arin bizian ibiltzeko gizona. MIH 351. Bertso arinetan, anakreontiar horietakoetan. MEIG III 53.
Lagunen artean asko hitz arin, alfer eta gaixto erran dut. EZ Eliç 156. Gibelatu hitz alferrak, arinak, iokolariak, dostailluak, eta guztien gaiñetik deshonestak, banoak eta ergelak. Ax 396 (V 258). Erasi anhitz solas bano, gezurti, arin. Hm 197. Agian kastitatea begira ditekeielarik lehen arin, ezen ez malizios diren ukitze hetan. SP Phil 258. Badira trebetasun deskortes, trufatu, arin, ergel eta sensuetarako batzu. Ib. 260. Alferkeriz, lo-egite luzez, jostatze ariñez. Mb IArg I 93. Nere hitz arin-lizun-galduekin. Ib. 143. Elhe eta kantü arhin erraitia. CatLan 115. Hitz libroak erraten, kanta arinak kantatzen. Brtc 63. Hitzketa ariñetara eta jostatze lizunetara oitutzen da. Gco II 40. Zere ibillera arin ta modu gaiztoakin. AA III 275. Hanbat jende gazte, bere solas phozoatuez, bere jaunztura, moda, aire arinegiez, bere asko gisetako harrokeriez. Dh 162. Abijetan da euretatik bat berba arinak esaten, bestiak eranzuten deutsa loijago bat. Astar II 144. Orregaz lotuko dozuz zure gogoraziño arin eroak. Añ EL2 23. Norbaitek baderrake oraino: baiña fableak gauza ariñak, ergelak eta ilhaunak dire. Gy VI. Inprudentzia eta banitate ariña. Ib. 257. Ez erran Mariari solas arinik. Elzb Po 191. Eta sekulan haren ahotik den gutieneko elhe arhin edo lizunik. Arb Igand 136.
(s. XX) Bakotxak ikusiren dü eia Haritchabaletek zonbait ele eta ützüli arinen gatik, gaxki hartürik izatia merexitü dianez egündano. Const 18. Kanta ariña. Laux AB 34. Neska-mutillak maiz izaten dituen maite-jolas ariñen bat zalakoan, bete zun Zitoren agindua. TAg Uzt 211. Berbotsa ta kanta ariña, jana ta edana, barre zabal ta jantzagure zorangea. Erkiag Arran 33. [Emakume gautxoriak] bizitza ariña aldatu gura dau. Erkiag BatB 179. Kanpora alabatxoak. Urterik ariñenetan, griñatsuenetan, okerrenetan. MAtx Gazt 82. Dirutza errezak, / bizitz ariña. NEtx LBB 248. Gazte ta osasuntsu, amets ariñez gañezka. Ataño TxanKan 120. Orain jartzera nuanarekin ea konturatzen zeraten lengo kontu ariñak nola datozen. Albeniz 101. Ez zen hitzekin bestela bezala jolas arin bizian ibiltzeko gizona. MIH 351. Bertso arinetan, anakreontiar horietakoetan. MEIG III 53.
7.
(Lar, Añ, H).
Leve, no grave, de poca importancia. "Culpa leve, erru txikia, ariña " Lar. "Pecado venial, bekatu ariña " Añ. " Bekhatu arina, barkhakizuna, péché léger, véniel" H.
Ez ordean ariñenak xahutzen nihoiz ere, / Non ezgaren deskargatzen huts pisuenez ere. EZ Man I 20. Errazu ala gauza kontuzkoetan ala arinetan [gaizki mintzatu zaren] . EZ Eliç 147. Halaber aberatsa ere gezurti izaitea, badirudi bekhatu arina dela. Ax 189 (V 128; v. tbn. bek(h)atu (pekatu) arin en SP Phil 448, CatBurg 36, Mb IArg I 34, Cb Eg III 248, Ub 215, Mg CC 105, Añ LoraS 154, Gco II 13, Jaur 118, Ur MarIl 90, Legaz 43, Arr May 96, Itz Azald 103, ArgiDL 23, Mde Pr 76, Mde Pr 76, Vill Jaink 104 y MAtx Gazt 57). Zenbait gezur arin erraitea. SP Phil 83. Ez dezogun barkha gure buruari hutsik batere xumea eta arina iduriagatik. CatLav 68 (V 42). Izenak ifintea ezta iñolaz ere, zuk uste dezun bezala, gauza ariña edo txikia, ez eta gizon txar ta txatarren lana. Lar DT L. Zuen buruei barkhatzen diotzotzuen huts arin hek. Mih 121. Iñoren kalte gabeko gezur arin bat. Ub 152. Moise [...], fidantzia eskas arin bat dela kausa, ez da sarthu [...] lur prometatuan. Brtc 108. Askotan erorten dala utsegite txiki edo ariñetan. Gco I 432. Gezur xumeak, medisentzia arinak. Dh 140. Emen esan dirian baino etxura arinagoko ta txikijagoko paltaak bere. fB Olg 165. Motibo arinen bat badago. CatLlo 50. Meza esateko lizenzia gauza ariñ batekin baraua ausi ondoan. Izt C 485. Huts ariñ bat lehen hark balu barkhatu. Gy 145. Nuiz gaiza arhin batetan [...] Jinkuaren legia hautsten beita. CatS 55. Erakaiarekin, arina izanik ere, artu daiteke onza bat bezala [goizean] . Legaz 33. Nik beren birtute aundia onratu detalako, zuk utsegite ariñakin nabarmendu ta beratu dituzu. Bv AsL 196. Gauzarik ariñenak ere arretarik andienaz begiratuaz. Arr May 94. Izan dire oraino gabetuak beren tratamenduaz erretor batzu, estakururik arinenez. Elsb Fram 160. Jainkoaren legea bakarrik gauza txikian edo ariñean austera eroaten bagaituz. Itz Azald 177. Oben ariña zer da? KIkV 59 (v. tbn. oben arin en KIkG 41 y MAtx Gazt 52). Ohointza lodienak hiretzat arinak. Ox 188. Bazkideen Iraskunaren aurkako utsegiteak, ariñak eta astunak izan ditezke. "Leves y graves" . EAEg 31-5-1937, 1732. Eskerrak zauritu arin batzuk besterik ez zirala egon. Gerrika 72. Ezin daiteke izan erru arina baizik, akats ezereza, Gazteluri egotzi diodana. MEIG III 106.
Leve, no grave, de poca importancia. "Culpa leve, erru txikia, ariña " Lar. "Pecado venial, bekatu ariña " Añ. " Bekhatu arina, barkhakizuna, péché léger, véniel" H.
Ez ordean ariñenak xahutzen nihoiz ere, / Non ezgaren deskargatzen huts pisuenez ere. EZ Man I 20. Errazu ala gauza kontuzkoetan ala arinetan [gaizki mintzatu zaren] . EZ Eliç 147. Halaber aberatsa ere gezurti izaitea, badirudi bekhatu arina dela. Ax 189 (V 128; v. tbn. bek(h)atu (pekatu) arin en SP Phil 448, CatBurg 36, Mb IArg I 34, Cb Eg III 248, Ub 215, Mg CC 105, Añ LoraS 154, Gco II 13, Jaur 118, Ur MarIl 90, Legaz 43, Arr May 96, Itz Azald 103, ArgiDL 23, Mde Pr 76, Mde Pr 76, Vill Jaink 104 y MAtx Gazt 57). Zenbait gezur arin erraitea. SP Phil 83. Ez dezogun barkha gure buruari hutsik batere xumea eta arina iduriagatik. CatLav 68 (V 42). Izenak ifintea ezta iñolaz ere, zuk uste dezun bezala, gauza ariña edo txikia, ez eta gizon txar ta txatarren lana. Lar DT L. Zuen buruei barkhatzen diotzotzuen huts arin hek. Mih 121. Iñoren kalte gabeko gezur arin bat. Ub 152. Moise [...], fidantzia eskas arin bat dela kausa, ez da sarthu [...] lur prometatuan. Brtc 108. Askotan erorten dala utsegite txiki edo ariñetan. Gco I 432. Gezur xumeak, medisentzia arinak. Dh 140. Emen esan dirian baino etxura arinagoko ta txikijagoko paltaak bere. fB Olg 165. Motibo arinen bat badago. CatLlo 50. Meza esateko lizenzia gauza ariñ batekin baraua ausi ondoan. Izt C 485. Huts ariñ bat lehen hark balu barkhatu. Gy 145. Nuiz gaiza arhin batetan [...] Jinkuaren legia hautsten beita. CatS 55. Erakaiarekin, arina izanik ere, artu daiteke onza bat bezala [goizean] . Legaz 33. Nik beren birtute aundia onratu detalako, zuk utsegite ariñakin nabarmendu ta beratu dituzu. Bv AsL 196. Gauzarik ariñenak ere arretarik andienaz begiratuaz. Arr May 94. Izan dire oraino gabetuak beren tratamenduaz erretor batzu, estakururik arinenez. Elsb Fram 160. Jainkoaren legea bakarrik gauza txikian edo ariñean austera eroaten bagaituz. Itz Azald 177. Oben ariña zer da? KIkV 59 (v. tbn. oben arin en KIkG 41 y MAtx Gazt 52). Ohointza lodienak hiretzat arinak. Ox 188. Bazkideen Iraskunaren aurkako utsegiteak, ariñak eta astunak izan ditezke. "Leves y graves" . EAEg 31-5-1937, 1732. Eskerrak zauritu arin batzuk besterik ez zirala egon. Gerrika 72. Ezin daiteke izan erru arina baizik, akats ezereza, Gazteluri egotzi diodana. MEIG III 106.
8.
(Comida) ligera.
Kolazione arhin bat bere kabinetan eginik. Tt Arima 108. Pagau egizu zuk bazkari arin bat. Mg PAb 53. Kolazione arhin bateki. CatS 53. Eginik apari arina eguberdian. Itz Azald 115. Kolazione arin batekin. CatBurg 87. Zer artu dezakete barau-eguneko gosari ta apari-ariñean Bulda oiek dituztenak? KIkG 64 ( KIkV 79 apari-izkian ). Sebastianek Piarresekin bazkari arin bat egin zun etxolan. Etxde JJ 151. Afari ariña emon deutse. Erkiag BatB 190.
Kolazione arhin bat bere kabinetan eginik. Tt Arima 108. Pagau egizu zuk bazkari arin bat. Mg PAb 53. Kolazione arhin bateki. CatS 53. Eginik apari arina eguberdian. Itz Azald 115. Kolazione arin batekin. CatBurg 87. Zer artu dezakete barau-eguneko gosari ta apari-ariñean Bulda oiek dituztenak? KIkG 64 ( KIkV 79 apari-izkian ). Sebastianek Piarresekin bazkari arin bat egin zun etxolan. Etxde JJ 151. Afari ariña emon deutse. Erkiag BatB 190.
(Alimento) ligero, de digestión fácil.
Kruxpeta arin da, andre. Eta bertzalde, hemendik Baionara, ehun kruxpeten lixeritzeko astia badukezu. Barb Sup 21. Halako hazkurri arin, haztarik gabeko zer bat, osagarrizkoa hargatik. JE Ber 95. Jaten arin txamar emon bia-kostazue [...], ze, estomangutik ziero izurrauta nabin da. SM Zirik 15.
Kruxpeta arin da, andre. Eta bertzalde, hemendik Baionara, ehun kruxpeten lixeritzeko astia badukezu. Barb Sup 21. Halako hazkurri arin, haztarik gabeko zer bat, osagarrizkoa hargatik. JE Ber 95. Jaten arin txamar emon bia-kostazue [...], ze, estomangutik ziero izurrauta nabin da. SM Zirik 15.
9.
Agradable a la vista, hermoso (hablando de lugares).
[Herri hunen] paraia eta situazino arraia eta arinaren kariaz. ES 156. Mantxarik gabe dijuazenentzat / badira toki ariñak, / bera amatuaz dabillenentzako / gure Jainkuak egiñak. Xe 320. Untziaren buruzagiak, nahiz den itsaso guzietan ibilia, dio ez dela orhoit nihun ere ikhusirik lekhu arin eta argiagorik. Prop 1884, 134. Gelaren sahetsak beude xuri xuria, arinago baita hola. JE Bur 188. Etzaikularik nehori iduritu [Iruñako kathedralea] Baionakoa bezain arin eta begikoa barnez. JE Ber 26. Azken-azken moldeko ostatuetarik bat eta bertzea, beren barne eta baratze xoragarriekin! Garbiak, arinak, gisa guziez gustagarriak! Zerb Azk 26. Bainan gaixo eliza, oi zer bihotz mina! / arras tristerik zagon, hits eta zikina. / Orai ikusten dugu distirant, arina. Xa Odol 94.
[Herri hunen] paraia eta situazino arraia eta arinaren kariaz. ES 156. Mantxarik gabe dijuazenentzat / badira toki ariñak, / bera amatuaz dabillenentzako / gure Jainkuak egiñak. Xe 320. Untziaren buruzagiak, nahiz den itsaso guzietan ibilia, dio ez dela orhoit nihun ere ikhusirik lekhu arin eta argiagorik. Prop 1884, 134. Gelaren sahetsak beude xuri xuria, arinago baita hola. JE Bur 188. Etzaikularik nehori iduritu [Iruñako kathedralea] Baionakoa bezain arin eta begikoa barnez. JE Ber 26. Azken-azken moldeko ostatuetarik bat eta bertzea, beren barne eta baratze xoragarriekin! Garbiak, arinak, gisa guziez gustagarriak! Zerb Azk 26. Bainan gaixo eliza, oi zer bihotz mina! / arras tristerik zagon, hits eta zikina. / Orai ikusten dugu distirant, arina. Xa Odol 94.
(Precedido de gen.).
Eskual-herriko zeru gain eztia, hemengo aro bierartekoak, jendetasuna, ordokietako apaindurak, mendien arina, bizitegien bildua elizaren eta eskoletxearen inguruan. JE Bur 206.
Eskual-herriko zeru gain eztia, hemengo aro bierartekoak, jendetasuna, ordokietako apaindurak, mendien arina, bizitegien bildua elizaren eta eskoletxearen inguruan. JE Bur 206.
10.
(Sueño) ligero.
v. loarin.
Gatzamalle gaixuak [...] jo biar badau mia ta zaindu lapikua, lua arina jabilko. Mg PAb 129. Lenengo loa beti / izaten da astuna; / baina guztiz arina / ta eztia langoa, / atsagonda gorputzak / goizaldeko loa. Azc PB 322. Baño "coma" guztietan ez da loa berdin edo arin, "coma diabético" ariñago, "coma apoplético" pizuena. FIr 193. Bere gela zarpillean lo ariña egin eta kalera da Nikanor. Erkiag BatB 185.
Gatzamalle gaixuak [...] jo biar badau mia ta zaindu lapikua, lua arina jabilko. Mg PAb 129. Lenengo loa beti / izaten da astuna; / baina guztiz arina / ta eztia langoa, / atsagonda gorputzak / goizaldeko loa. Azc PB 322. Baño "coma" guztietan ez da loa berdin edo arin, "coma diabético" ariñago, "coma apoplético" pizuena. FIr 193. Bere gela zarpillean lo ariña egin eta kalera da Nikanor. Erkiag BatB 185.
11.
(En compuesto, tras part. o rad.).
Ligeramente.
v. errearin, egosarin, HELDU-ARIN, JANTZI-ARIN, BETE-ARIN.
Lioak, bero-arin, sorgiña iduri du. "Cuando está sólo ligeramente secado" . Or Eus 102.
Lioak, bero-arin, sorgiña iduri du. "Cuando está sólo ligeramente secado" . Or Eus 102.
12.
Claro.
Gazte larru fina, / Kolorez arina, / Ongi esamina, / Salba zak arima. Bordel 108. Leguna da eta kolorez hori arin. Dv Lab 43. Xuriz bezti, kapa blu arin batekin. Elsb Fram 128. Beharrik baikinuen mineta bat hauta: gorri arin, garbia. JE Bur 77. Osto hek, musker arin batzu dira. Ib. 82. Komentuko pareten gorrats ilhun-ilhunak, goipularriaren nabar-arinak bazinaki zoin ontsa emaiten duten elgarrekin. Ib. 54. Euskaldun bat edo beste bildurtu da eta harekin [Miranderekin] ez du harremanik eduki nahi izan: gure adiskidearen zuriak heien gorri arina zuritu ez zezan, nonbait. Peillen ( in Mde Pr 14 ).
Gazte larru fina, / Kolorez arina, / Ongi esamina, / Salba zak arima. Bordel 108. Leguna da eta kolorez hori arin. Dv Lab 43. Xuriz bezti, kapa blu arin batekin. Elsb Fram 128. Beharrik baikinuen mineta bat hauta: gorri arin, garbia. JE Bur 77. Osto hek, musker arin batzu dira. Ib. 82. Komentuko pareten gorrats ilhun-ilhunak, goipularriaren nabar-arinak bazinaki zoin ontsa emaiten duten elgarrekin. Ib. 54. Euskaldun bat edo beste bildurtu da eta harekin [Miranderekin] ez du harremanik eduki nahi izan: gure adiskidearen zuriak heien gorri arina zuritu ez zezan, nonbait. Peillen ( in Mde Pr 14 ).
13.
(AN-ulz, BN-arb)
Ref.:
Iz Ulz;
Gte Erd 247
.
Despejado, sin nubes; soleado. " Leku muspéla, el lugar sombrío; leku aríñe, el lugar soleado" Iz Ulz. " Biar oskarbi egingo du (G-azp), biar zerua arin izanen da (BN-arb)" Gte Erd 247.
Ikuspen ederrak dire begientzat gaua arin, zeru dena izar, hedoi xume bat nihon ez. Hb Esk 38.
Despejado, sin nubes; soleado. " Leku muspéla, el lugar sombrío; leku aríñe, el lugar soleado" Iz Ulz. " Biar oskarbi egingo du (G-azp), biar zerua arin izanen da (BN-arb)" Gte Erd 247.
Ikuspen ederrak dire begientzat gaua arin, zeru dena izar, hedoi xume bat nihon ez. Hb Esk 38.
14.
Alegre, de buen humor.
Oinhaze hekien guzien erdian, giristino gazte harrek hain zuen arin eta alegera begia. Jnn SBi 151. Afaldu eta berant solasean egonik oherat joan, gogoa arin. HU Aurp 86. Ah! banuen ba beldurra, zure begitarte arina ikustearekin, zerbeit bazinuela errateko. HU Zez 56. Besoz azkar, gogoz arin. Ox 143. Mixel heldu zen eskol-etxetik / gogo-bihotzak zoin arin. Etcham 123. Goizean bezain arin dut gogoa, goizean bezain on omorea. JE Ber 96. Ilobaño bihotz arin, / Entzun Ottoren kantua. Iratz 186. Gogoa arin, alegerarik jeiki zen. Lf Murtuts 37.
Oinhaze hekien guzien erdian, giristino gazte harrek hain zuen arin eta alegera begia. Jnn SBi 151. Afaldu eta berant solasean egonik oherat joan, gogoa arin. HU Aurp 86. Ah! banuen ba beldurra, zure begitarte arina ikustearekin, zerbeit bazinuela errateko. HU Zez 56. Besoz azkar, gogoz arin. Ox 143. Mixel heldu zen eskol-etxetik / gogo-bihotzak zoin arin. Etcham 123. Goizean bezain arin dut gogoa, goizean bezain on omorea. JE Ber 96. Ilobaño bihotz arin, / Entzun Ottoren kantua. Iratz 186. Gogoa arin, alegerarik jeiki zen. Lf Murtuts 37.
15.
Ligero, entretenido.
Meza-Bezperetan ginen hirurak, ez othe dugu Igande hunentzat eginik aski? Hots beraz bertze solas arhinago zerbait! Arb Igand 151. Irakurri diat. Ez zegok gaizki, erreza, ariña ta errikoia. Lab EEguna 84. Zortziko arin bat Pello-k / eskatu dit gaur goizean. EA OlBe 43. Utsaren urrengo gairik arinenak oinarritzat arturik, elkar-izketa asten zuen. Zait Plat 89. Idazlan berriak arinak dira gehienbat, sainete gisakoak. MIH 151. Laphitzeren Bi saindu heskualdunen bizia edozein elaberri bezain arin eta irakurterreza dela. MEIG IV 133.
Meza-Bezperetan ginen hirurak, ez othe dugu Igande hunentzat eginik aski? Hots beraz bertze solas arhinago zerbait! Arb Igand 151. Irakurri diat. Ez zegok gaizki, erreza, ariña ta errikoia. Lab EEguna 84. Zortziko arin bat Pello-k / eskatu dit gaur goizean. EA OlBe 43. Utsaren urrengo gairik arinenak oinarritzat arturik, elkar-izketa asten zuen. Zait Plat 89. Idazlan berriak arinak dira gehienbat, sainete gisakoak. MIH 151. Laphitzeren Bi saindu heskualdunen bizia edozein elaberri bezain arin eta irakurterreza dela. MEIG IV 133.
16.
Ligero de ropa.
Errekanbordako Mari-Katalin / Barda Parisetik etxera da jin [...] / Beso, lepho, bapo bulharrak arin... / Hiritar andreek dituzte berdin! Ox 182. Uztailean Txiberta-ko oihanean Colette Gerlier delako bat arin baino arinagoko estatu batean nahi ukhan zuen bere burua fotografiarazi. Herr 7-10-1958 (ap. DRA ). Ardoz beteta edo jantziz arin eta urri dabiltzanakin ez dantzara joan. MAtx Gazt 70.
Errekanbordako Mari-Katalin / Barda Parisetik etxera da jin [...] / Beso, lepho, bapo bulharrak arin... / Hiritar andreek dituzte berdin! Ox 182. Uztailean Txiberta-ko oihanean Colette Gerlier delako bat arin baino arinagoko estatu batean nahi ukhan zuen bere burua fotografiarazi. Herr 7-10-1958 (ap. DRA ). Ardoz beteta edo jantziz arin eta urri dabiltzanakin ez dantzara joan. MAtx Gazt 70.
Zer ziran emakume aiek? Ain jantzi ariñetan eta gizakume artean ain nabarmen!...
NEtx LBB 39.
Ez da ikusten ergelkeririk / edo jazkera ariñik.
Olea 179.
Haragiaren nahigabe-atseginak ezagutzen zituena eta, ezagutzeaz gain, estalki arinez, eta batere estalkirik gabe zenbait aldiz, agertzeko debekurik ez kupidarik ez zuena.
MIH 282.
17.
(Voz, sonido) agudo.
Elgebarnek botz artekotto bat zian, aski mulde oneko; Goihenetxek botza idor zian; eta Ardatxek belatxa bezain arin. Const 39.
Elgebarnek botz artekotto bat zian, aski mulde oneko; Goihenetxek botza idor zian; eta Ardatxek belatxa bezain arin. Const 39.
18.
(Vino) ligero.
Arno arin meheño bat ahotik ezin utzia. Herr 26-7-1956, 2.
Arno arin meheño bat ahotik ezin utzia. Herr 26-7-1956, 2.
19.
(Agua) pura (?).
Artzain eta bedakariek hur sano eta arhinez ziela beren egarria austen. GAlm 1954, 42 (ap. DRA , que lo interpreta como "corriente (agua)").
Artzain eta bedakariek hur sano eta arhinez ziela beren egarria austen. GAlm 1954, 42 (ap. DRA , que lo interpreta como "corriente (agua)").
II .
(Adv.).
1.
(V-ger-gip, AN-5vill; Lar, Añ, H (V))
Ref.:
Etxba Eib;
Holmer ApuntV;
Gte Erd 2
.
Ágilmente; rápidamente, velozmente. "Ágilmente" Lar, Añ. "Ligeramente, [...]. Lat., celeriter" Lar. "(Menear las) tabas, orpoak arin erabilli " Ib. "(A buen) paso, corriendo", "prontamente", "velozmente" Añ. " Entzun ebanian ori, ariñ asko etorri zan " Etxba Eib. " Ibilli zaittez ariñ, ordua etorri biar jatzu eta " Ib. " Oso arin doa (AN-5vill)" Gte Erd 2. v. LASTER-ARIN. Tr. Mejor documentado en la tradición meridional, especialmente en textos vizcaínos.
Eztaiela errosarioa errezau Demoniñoak gura dabena legez, laster edo arin, deboziñorik bapere baga. Urqz 23. Balebilzke [...] emendik zeru bereraño ere zure begia bezain laster, ais eta ariñ. Mb IArg I 254. Zeruko konpañia gloriosora ariñ bolatu zutenak. Cb Just 4. Mingaña arin erabilliak frutu ori oi dakar. Cb Eg III 371. Beti ibilli biar dau makillaka legez igitu dedin arinago. Mg PAb 183. Orain barriz laster ta arin eskribietan dozue. Añ LoraS 89. Zeruko bidean ariñ eta gustoz ibiltzeko. Gco II 19. Bideetan ariñegi ibilli. JJMg BasEsc 20. Geure gizona agaitik / etzan larritzen: / Arinegi gauza onik / ez da egiten. Zav Fab RIEV 1907, 539. Atozte arzaiak, ariñ atozte, / guazen guztiyok festara. Echag 78. Galgoa bezin pizkor ta arin beren etxeetara biurtzea. Izt C 77. Bijaramon goixian goix urten eban etxetik, juan zan arin kofradijan sartuten eban Sazerdotiaren billa. Ur MarIl 66. Bat, kardoa zaramala, / Ariñ bazioan kurrier bat bezala. Gy 305. Ürzo ederra airian / Arhin bahoa bortian. Michel LPB 295. Batu baziran arin eta artu bazitubezan eskubetan armak. " Acudieron presurosos" . (1860) BBatzarN 187. Txoriya bañan ere / ariñago dantzan. Bil 70. Aitzak eta sasiak ariñ eta azkar igaroaz. Arr GB 101. Zankua ariñago / altxatziagatik. Noe 40. Bertso onak moldatzen zuk dituzu ariñ, / Erdi bat asmatzeko nik badet zeregiñ. AB AmaE 398. Franziskoren eskuak ariñ igurtzitzen zuan eran, eritasuna zijuakion gaixuari. Bv AsL 101. Ibilliago ta ariñago ioazan biak. A BeinB 69. Tira, tira, goazen ariñ, onezkero estropadia asiko zan da. Ag Kr 51s. Beti ariñegi arazo guztietan ebillelako. Echta Jos 79. Tximistea baxen arin aldendu zan. Kk Ab I 8. Ariñago ibilli izan dizkiat bide oetxek. Mok 45. Lamiñak arin zerura doaz inguratuak izarrez. Ox 30. Auntza baño ariñago badoaie berela mutil zintzoa legartzetan barna. Or Mi 108. Ilhunabarrian badoazi bakotxa etxaladerat, ez gero goizian bezain erne eta arin. Zub 98. Ator! ator! Arin! arin! / Gure areio negu ankerrak / Geiaurik eztaigun egin. Enb 44. Txistuba baño ariñago araxe juanda. Otx 155. Zer ote da zahartzea! Ariñago ibilli izan dizkiat bide oetxek... Lek EunD 45. Beste ikasle arek, Pedro baño ariñago laster egin zuen. Ir YKBiz 519. Arin dabiltz liparrak. Laux AB 23. Amattoren agurra ikusiz goizetik, / Bihotza arin diten kanporat atera. Iratz 116. Zoazte arin, egoak astinduaz. NEtx Antz 118. Bizikletadun batek bide-bazterreko berrora inguratu behar izan zuen arin, elkar jotzeari ozta itzur egiñaz. Mde Pr 100. Zenbat-eta txalupa ariñago ibilli uretan, asarrea areago. Anab Poli 22. Betikan gora ezin diteke / askoz ariñago korri. Basarri 93. Burua erabilli dau iñoiz ariñago. Erkiag BatB 119 (v. tbn. Arran 73). Atalante gazteak [...] arin ibiltzera erronka egiten zien bere maiteeri. Ibiñ Virgil 50. Aindurik ariñ ibilli zeilla. Etxba Ibilt 457. Tipi-tapa, arin ez baña, bere pausu berdiñean. Alzola Atalak 110. Frak dalakoa jazten du, arin, baiñan larritasunik gabe. Lab SuEm 183. Ariñ zabiltza mendiak zear / batetik bestera zaldiz. Olea 33. Or dator gure bikotea apain da arin. TxGarm BordaB 103. Etxekuak arin eta ondo egin, eta kanpokorik ez eban galduko. Gerrika 35. Badaki gertakariak bata besteari josten eta, hori aski ez dela, ederki, arin, zorrotz eta biziro, ematen dizkigu aditzera. MIH 359. Leihora jo zuen arin. MEIG IX 104.
v. tbn. DurPl 124. fB Ic II 287. Aran SIgn 212. PE 42. Muj PAm 75. Altuna 91. Ldi BB 30. Zait Sof 112. Bilbao IpuiB 128. Gand Elorri 207. Osk Kurl 214. Onaind STeresa 92. Gazt MusIx 131.
Ágilmente; rápidamente, velozmente. "Ágilmente" Lar, Añ. "Ligeramente, [...]. Lat., celeriter" Lar. "(Menear las) tabas, orpoak arin erabilli " Ib. "(A buen) paso, corriendo", "prontamente", "velozmente" Añ. " Entzun ebanian ori, ariñ asko etorri zan " Etxba Eib. " Ibilli zaittez ariñ, ordua etorri biar jatzu eta " Ib. " Oso arin doa (AN-5vill)" Gte Erd 2. v. LASTER-ARIN. Tr. Mejor documentado en la tradición meridional, especialmente en textos vizcaínos.
Eztaiela errosarioa errezau Demoniñoak gura dabena legez, laster edo arin, deboziñorik bapere baga. Urqz 23. Balebilzke [...] emendik zeru bereraño ere zure begia bezain laster, ais eta ariñ. Mb IArg I 254. Zeruko konpañia gloriosora ariñ bolatu zutenak. Cb Just 4. Mingaña arin erabilliak frutu ori oi dakar. Cb Eg III 371. Beti ibilli biar dau makillaka legez igitu dedin arinago. Mg PAb 183. Orain barriz laster ta arin eskribietan dozue. Añ LoraS 89. Zeruko bidean ariñ eta gustoz ibiltzeko. Gco II 19. Bideetan ariñegi ibilli. JJMg BasEsc 20. Geure gizona agaitik / etzan larritzen: / Arinegi gauza onik / ez da egiten. Zav Fab RIEV 1907, 539. Atozte arzaiak, ariñ atozte, / guazen guztiyok festara. Echag 78. Galgoa bezin pizkor ta arin beren etxeetara biurtzea. Izt C 77. Bijaramon goixian goix urten eban etxetik, juan zan arin kofradijan sartuten eban Sazerdotiaren billa. Ur MarIl 66. Bat, kardoa zaramala, / Ariñ bazioan kurrier bat bezala. Gy 305. Ürzo ederra airian / Arhin bahoa bortian. Michel LPB 295. Batu baziran arin eta artu bazitubezan eskubetan armak. " Acudieron presurosos" . (1860) BBatzarN 187. Txoriya bañan ere / ariñago dantzan. Bil 70. Aitzak eta sasiak ariñ eta azkar igaroaz. Arr GB 101. Zankua ariñago / altxatziagatik. Noe 40. Bertso onak moldatzen zuk dituzu ariñ, / Erdi bat asmatzeko nik badet zeregiñ. AB AmaE 398. Franziskoren eskuak ariñ igurtzitzen zuan eran, eritasuna zijuakion gaixuari. Bv AsL 101. Ibilliago ta ariñago ioazan biak. A BeinB 69. Tira, tira, goazen ariñ, onezkero estropadia asiko zan da. Ag Kr 51s. Beti ariñegi arazo guztietan ebillelako. Echta Jos 79. Tximistea baxen arin aldendu zan. Kk Ab I 8. Ariñago ibilli izan dizkiat bide oetxek. Mok 45. Lamiñak arin zerura doaz inguratuak izarrez. Ox 30. Auntza baño ariñago badoaie berela mutil zintzoa legartzetan barna. Or Mi 108. Ilhunabarrian badoazi bakotxa etxaladerat, ez gero goizian bezain erne eta arin. Zub 98. Ator! ator! Arin! arin! / Gure areio negu ankerrak / Geiaurik eztaigun egin. Enb 44. Txistuba baño ariñago araxe juanda. Otx 155. Zer ote da zahartzea! Ariñago ibilli izan dizkiat bide oetxek... Lek EunD 45. Beste ikasle arek, Pedro baño ariñago laster egin zuen. Ir YKBiz 519. Arin dabiltz liparrak. Laux AB 23. Amattoren agurra ikusiz goizetik, / Bihotza arin diten kanporat atera. Iratz 116. Zoazte arin, egoak astinduaz. NEtx Antz 118. Bizikletadun batek bide-bazterreko berrora inguratu behar izan zuen arin, elkar jotzeari ozta itzur egiñaz. Mde Pr 100. Zenbat-eta txalupa ariñago ibilli uretan, asarrea areago. Anab Poli 22. Betikan gora ezin diteke / askoz ariñago korri. Basarri 93. Burua erabilli dau iñoiz ariñago. Erkiag BatB 119 (v. tbn. Arran 73). Atalante gazteak [...] arin ibiltzera erronka egiten zien bere maiteeri. Ibiñ Virgil 50. Aindurik ariñ ibilli zeilla. Etxba Ibilt 457. Tipi-tapa, arin ez baña, bere pausu berdiñean. Alzola Atalak 110. Frak dalakoa jazten du, arin, baiñan larritasunik gabe. Lab SuEm 183. Ariñ zabiltza mendiak zear / batetik bestera zaldiz. Olea 33. Or dator gure bikotea apain da arin. TxGarm BordaB 103. Etxekuak arin eta ondo egin, eta kanpokorik ez eban galduko. Gerrika 35. Badaki gertakariak bata besteari josten eta, hori aski ez dela, ederki, arin, zorrotz eta biziro, ematen dizkigu aditzera. MIH 359. Leihora jo zuen arin. MEIG IX 104.
v. tbn. DurPl 124. fB Ic II 287. Aran SIgn 212. PE 42. Muj PAm 75. Altuna 91. Ldi BB 30. Zait Sof 112. Bilbao IpuiB 128. Gand Elorri 207. Osk Kurl 214. Onaind STeresa 92. Gazt MusIx 131.
(V-gip; A).
Pronto. " Ameriketan izan arren, ariñ agertu da " Etxba Eib.
Zergatik [...] ariñago [pekatu ura] barkatzen zaion. CatBurg 37 (v. tbn. Añ CatAN 52 y CatLlo 69). [Gurasoak] aginduten daben gauzea, justoa eta bear dana bada, arin eta gustoz egitea. Oe 106. Arin erbestetuko litzaatekez geure euskeera maitia ta aberatsa ezaindu ta lotsatuten dabeen urrin errijetako berba banakaak. fB Ic I IX. Goxean yagiten tzarean baxen arin, oratu zaikikioz berari. Añ EL2 81. Arroztu bedi arin / Alako egarrija. Ur MarIl 126. Baña atzera seiretan ikustean bardiñ, / Izerdi larri otzak emon eutsan ariñ. AB AmaE 319. Eldu ziran ariñ Foliñiko errira. Bv AsL 113. Ainbat ariñen sartu gaitezan / Mutriku erri onian. Balad 58. Ain arin aztu dozuz, beragaz egurastutea ta berba egittea galarazo zeustezan erastiak? Echta Jos 289. Aitaren egiten dan baño ariñago, legorpetik orbelak atera [...] ta eskuratu zuan adaki bat. Ag G 154. Eurak erosteko emongo dan dirua arin batuko da. ForuAB 87. Atera egingo zaitu oietikan arin, / izotza dagoenean eztago atsegin. JanEd II 23. Zer da, baña? [...]. Arin esan. Altuna 92. Belu begira on barik emon / Ixenok ainbat ariñen. Enb 193. Fortuna arin eginik dut Amerika utzia. Etcham 47. Ia azkonar-arra arin arrapaten dozun. Kk Ab II 141. Arin damutu yakon, orrattiño. Otx 166. Ez orren arin erruak bota gizajuori! Bilbao IpuiB 77. Etxerantzako bidea ordu bete baiño ariñago egin eban. Ib. 198. Beste egunetan baiño ordu bete ariñago jagi zan oetik. Ib. 142. Gizon ortutsa, haren gorputza / arin erre dezaiogun! Arti MaldanB 202. Ikas-gela handian ariñ nekatzen zuten liburuek. Osk Kurl 197. Gogoz saiatu ezkero, arin edo berandu ardietsi oi da billa gabiltzana. Onaind ( in Gazt MusIx 154 ). Arhin nai boztariutan / khantü horrek ni ezarten. Casve SGrazi 64. Azkenengo au arin aspertu zan. Etxabu Kontu 53. Aurdun dagoela ta / arin ezkontzeko. Ayesta 23.
Pronto. " Ameriketan izan arren, ariñ agertu da " Etxba Eib.
Zergatik [...] ariñago [pekatu ura] barkatzen zaion. CatBurg 37 (v. tbn. Añ CatAN 52 y CatLlo 69). [Gurasoak] aginduten daben gauzea, justoa eta bear dana bada, arin eta gustoz egitea. Oe 106. Arin erbestetuko litzaatekez geure euskeera maitia ta aberatsa ezaindu ta lotsatuten dabeen urrin errijetako berba banakaak. fB Ic I IX. Goxean yagiten tzarean baxen arin, oratu zaikikioz berari. Añ EL2 81. Arroztu bedi arin / Alako egarrija. Ur MarIl 126. Baña atzera seiretan ikustean bardiñ, / Izerdi larri otzak emon eutsan ariñ. AB AmaE 319. Eldu ziran ariñ Foliñiko errira. Bv AsL 113. Ainbat ariñen sartu gaitezan / Mutriku erri onian. Balad 58. Ain arin aztu dozuz, beragaz egurastutea ta berba egittea galarazo zeustezan erastiak? Echta Jos 289. Aitaren egiten dan baño ariñago, legorpetik orbelak atera [...] ta eskuratu zuan adaki bat. Ag G 154. Eurak erosteko emongo dan dirua arin batuko da. ForuAB 87. Atera egingo zaitu oietikan arin, / izotza dagoenean eztago atsegin. JanEd II 23. Zer da, baña? [...]. Arin esan. Altuna 92. Belu begira on barik emon / Ixenok ainbat ariñen. Enb 193. Fortuna arin eginik dut Amerika utzia. Etcham 47. Ia azkonar-arra arin arrapaten dozun. Kk Ab II 141. Arin damutu yakon, orrattiño. Otx 166. Ez orren arin erruak bota gizajuori! Bilbao IpuiB 77. Etxerantzako bidea ordu bete baiño ariñago egin eban. Ib. 198. Beste egunetan baiño ordu bete ariñago jagi zan oetik. Ib. 142. Gizon ortutsa, haren gorputza / arin erre dezaiogun! Arti MaldanB 202. Ikas-gela handian ariñ nekatzen zuten liburuek. Osk Kurl 197. Gogoz saiatu ezkero, arin edo berandu ardietsi oi da billa gabiltzana. Onaind ( in Gazt MusIx 154 ). Arhin nai boztariutan / khantü horrek ni ezarten. Casve SGrazi 64. Azkenengo au arin aspertu zan. Etxabu Kontu 53. Aurdun dagoela ta / arin ezkontzeko. Ayesta 23.
2.
Ligeramente (comer).
Goizik afal, eguerditan baino arinago, ez baita on loari buruz barnearen kargatzea! Ardoy SFran 88.
Goizik afal, eguerditan baino arinago, ez baita on loari buruz barnearen kargatzea! Ardoy SFran 88.
3.
Pasablemente, de modo no penoso.
En EI 98 se recoge ariñ (G-azp) con el sentido de "fácilmente".
Yadanik pasatu tut aski arin bi gau. Elzb Po 210. Miñ-oñaziak ariñ eramaten zituan ta aisa. Bv AsL 111. Arnas arin hartu zuen Framtonek izeba oldarrez gelan sartu zenean. "It was a relief" . Mde Pr 98. Aithor edo ez aithor, berdin kondenatua izanen haiz... Arinago jali hitazke, bertzela plantatzen bahitz. Larz Senper 68.
Yadanik pasatu tut aski arin bi gau. Elzb Po 210. Miñ-oñaziak ariñ eramaten zituan ta aisa. Bv AsL 111. Arnas arin hartu zuen Framtonek izeba oldarrez gelan sartu zenean. "It was a relief" . Mde Pr 98. Aithor edo ez aithor, berdin kondenatua izanen haiz... Arinago jali hitazke, bertzela plantatzen bahitz. Larz Senper 68.
4.
A la ligera, precipitadamente, irreflexivamente.
Juzgu deungerik arin egin. Añ EL1 138. Ezkontzako berba ariñ emon ta damutubetatik. JJMg BasEsc 250. Ez projimua gaitik juzgu txarrik arin egitia. CatLlo 46. Nola jokatu zezaketen ain arin zentzuz ain jantzitako neskak? Ez ote ziran konturatzen Maider-en aienatzearekin etxeko guztiak kezketan uzten zituztela? Etxde JJ 251. Gizona auzitan nekez gaiztetsi bear dala, ta ez, ariñegi zinetsiz. Or Aitork 140.
Juzgu deungerik arin egin. Añ EL1 138. Ezkontzako berba ariñ emon ta damutubetatik. JJMg BasEsc 250. Ez projimua gaitik juzgu txarrik arin egitia. CatLlo 46. Nola jokatu zezaketen ain arin zentzuz ain jantzitako neskak? Ez ote ziran konturatzen Maider-en aienatzearekin etxeko guztiak kezketan uzten zituztela? Etxde JJ 251. Gizona auzitan nekez gaiztetsi bear dala, ta ez, ariñegi zinetsiz. Or Aitork 140.
III.
(Sust.).
"Vaído de cabeza, buruko zorabioa, zorabila, arina
"
Añ.
"
Arina, buruko arina, desmayo (Vc)"
A Apend.
ARINAK ARIN (V-ger ap. A
).
Rápidamente, deprisa.
Soiñeko erropa onak ariñak-arin erantzi, maizago batzuk jantzi ta bizkor bai bizkor joan zan kaiganera Txantonen alabea. Erkiag Arran 130. Ariñak arin biurtu zan denda-ostetik, dendara. Erkiag BatB 91.
Rápidamente, deprisa.
Soiñeko erropa onak ariñak-arin erantzi, maizago batzuk jantzi ta bizkor bai bizkor joan zan kaiganera Txantonen alabea. Erkiag Arran 130. Ariñak arin biurtu zan denda-ostetik, dendara. Erkiag BatB 91.
ARIN ANTZEAN.
(Estar, etc.) algo ligero (de).
Gu emen asko gauden bezela, / poltsatik ariñ antzian. Tx B II 39. Tripatik daude ariñ antzian, / or ez da beste okerrik; / jaten ez duan iriak ez du / izaten lanen bearrik. Uzt LEG 207.
(Estar, etc.) algo ligero (de).
Gu emen asko gauden bezela, / poltsatik ariñ antzian. Tx B II 39. Tripatik daude ariñ antzian, / or ez da beste okerrik; / jaten ez duan iriak ez du / izaten lanen bearrik. Uzt LEG 207.
ARINAREN ARIN.
Gran velocidad.
Eta zergatik orrenbeste kamiñoko ez bear? Ariñaren ariñak, alkolak, logureak, bidetxarrak... zer esan gure asko dauka, tamalez. Ariñaren ariñak eta alkolak artzen dabe parterik geien ezbear askotan. EgutAr 6-8-1970 (ap. DRA ).
Gran velocidad.
Eta zergatik orrenbeste kamiñoko ez bear? Ariñaren ariñak, alkolak, logureak, bidetxarrak... zer esan gure asko dauka, tamalez. Ariñaren ariñak eta alkolak artzen dabe parterik geien ezbear askotan. EgutAr 6-8-1970 (ap. DRA ).
ARINARI EMAN.
" Ariñari emon (Vc), ariñari eman (G), echar a correr" A (s.v. emon ).
Lapurtxoak, txinela ikusi ebanean, ariñari emon eutson. Zam Man 7. Ta zaldijari igonda, ariñari emon eutson pozarren. Kk Ab I 8.
" Ariñari emon (Vc), ariñari eman (G), echar a correr" A (s.v. emon ).
Lapurtxoak, txinela ikusi ebanean, ariñari emon eutson. Zam Man 7. Ta zaldijari igonda, ariñari emon eutson pozarren. Kk Ab I 8.
ARIN-ARIN.
A)
(Adv.).
a)
(Lar, Añ, Lh).
Ligeramente, levemente, suavemente. "Levemente, [...]. Lat. leviter" Lar. "Tres légèrement" Lh. Cf. VocNav: "(Rastrillar) arin-arin, barrer o recoger algo con el rastrillo, de forma que no roce éste con el suelo (Valle de Erro)" (cf. infra en ARIN-ARINA el ej. de Dv Lab 96).
[Ogi] euretatik apur bat atara neban oindiño be, arin arin ikutuaz, ezpataketari trebeak lez. Or Tormes 51.
Ligeramente, levemente, suavemente. "Levemente, [...]. Lat. leviter" Lar. "Tres légèrement" Lh. Cf. VocNav: "(Rastrillar) arin-arin, barrer o recoger algo con el rastrillo, de forma que no roce éste con el suelo (Valle de Erro)" (cf. infra en ARIN-ARINA el ej. de Dv Lab 96).
[Ogi] euretatik apur bat atara neban oindiño be, arin arin ikutuaz, ezpataketari trebeak lez. Or Tormes 51.
b)
(V-gip; VocCB
).
Muy rápidamente. " Ariñ ariñ soluan bera goiazala, jausi nintzan " Etxba Eib.
Zeruko bidean gure etsaiak goiturik arin arin ibiltzeko. Gco I 427. Badabill tximirrika argiaren inguruan ariñ ariñ. AA III 488. Zuaze arin arin, bada emendik pusku batera nua illtera. Ur MarIl 86. Beren tristura ta tentamendiak ariñ-ariñ desegiten saiatzea. Aran SIgn 109. Banoa arin-arin / Aitari etxera / Emen jazoten dana / Iragarritera. AB AmaE 359. Pausoa arin arin emanaz. Apaol 120. Esaiok datorrala arin-arin ona, neuk esan dodala-ta. Kk Ab I 69. Bazoan arin arin, / Triki-traka, kilinklin, / Kakola hustuekin. Ox 99. Baserrira ariñ-ariñ doa nausia. Jaukol Biozk 52. Eta Iruñarantza / Duaz arin-arin. Enb 70. Yudako iri batera yoan zan arin arin. Ir YKBiz 8. Itxaroa, Itxaroa / Goizeko dantzari xoroa, / Arin arin norat hoa! Iratz 65. Zeuena dozue guda, arin-arin ibilten bazarie. Bilbao IpuiB 242. Etxera ariñ ariñ joan. Osk Kurl 77. Estal-oiala arin arin erortzen da bat batean zoritxarrak behera bota izan balu bezela. Lab SuEm 215. Bere zalditik jeitxi-ta ariñ-ariñ urbildu zitzaion. Berron Kijote 113. An joan uan arin-arin beren estalpera. Ataño TxanKan 140. Patixuan bost buelta arin arin eragin. Gerrika 49.
v. tbn. Echta Jos 133. Altuna 46. TP Kattalin 187. Laux AB 85. NEtx LBB 198.
Muy rápidamente. " Ariñ ariñ soluan bera goiazala, jausi nintzan " Etxba Eib.
Zeruko bidean gure etsaiak goiturik arin arin ibiltzeko. Gco I 427. Badabill tximirrika argiaren inguruan ariñ ariñ. AA III 488. Zuaze arin arin, bada emendik pusku batera nua illtera. Ur MarIl 86. Beren tristura ta tentamendiak ariñ-ariñ desegiten saiatzea. Aran SIgn 109. Banoa arin-arin / Aitari etxera / Emen jazoten dana / Iragarritera. AB AmaE 359. Pausoa arin arin emanaz. Apaol 120. Esaiok datorrala arin-arin ona, neuk esan dodala-ta. Kk Ab I 69. Bazoan arin arin, / Triki-traka, kilinklin, / Kakola hustuekin. Ox 99. Baserrira ariñ-ariñ doa nausia. Jaukol Biozk 52. Eta Iruñarantza / Duaz arin-arin. Enb 70. Yudako iri batera yoan zan arin arin. Ir YKBiz 8. Itxaroa, Itxaroa / Goizeko dantzari xoroa, / Arin arin norat hoa! Iratz 65. Zeuena dozue guda, arin-arin ibilten bazarie. Bilbao IpuiB 242. Etxera ariñ ariñ joan. Osk Kurl 77. Estal-oiala arin arin erortzen da bat batean zoritxarrak behera bota izan balu bezela. Lab SuEm 215. Bere zalditik jeitxi-ta ariñ-ariñ urbildu zitzaion. Berron Kijote 113. An joan uan arin-arin beren estalpera. Ataño TxanKan 140. Patixuan bost buelta arin arin eragin. Gerrika 49.
v. tbn. Echta Jos 133. Altuna 46. TP Kattalin 187. Laux AB 85. NEtx LBB 198.
B)
(Adj.).
a)
(V, G, AN, L, BN, Ae, R; ain-ain V-ger, ahin-ahin S)
Ref.:
EI
75s
.
Muy ágil, muy rápido.
Saltoa egin zan, neska, / ankak arin-arin. Ud 30. Oinak arin arin eta buruz arinago. Ox 91. Ankak arin-arin dituzula egin zazu dantza euskaldunen era garbian. MAtx Gazt 62.
Muy ágil, muy rápido.
Saltoa egin zan, neska, / ankak arin-arin. Ud 30. Oinak arin arin eta buruz arinago. Ox 91. Ankak arin-arin dituzula egin zazu dantza euskaldunen era garbian. MAtx Gazt 62.
b)
Muy ligero, nada pesado.
Bainan, badakizu ez zarela arin arin hetarik, aspaldittoan. Barb Sup 18. --Peru --esan eutsan ezkontideari--, arin-arina dok [kutxa]. Zer ete ddaukak? (V-ger). A EY II 174 (que traduce "linda").
Bainan, badakizu ez zarela arin arin hetarik, aspaldittoan. Barb Sup 18. --Peru --esan eutsan ezkontideari--, arin-arina dok [kutxa]. Zer ete ddaukak? (V-ger). A EY II 174 (que traduce "linda").
c)
Muy ágil.
Oien mediziñak / kolonia fiñak; / jaiako sendatuak / ariñ-ariñak. Yanzi 162. Oiñak zeuzkaten ariñ-ariñak / eta biguiñak gerriak. BAyerbe 156.
Oien mediziñak / kolonia fiñak; / jaiako sendatuak / ariñ-ariñak. Yanzi 162. Oiñak zeuzkaten ariñ-ariñak / eta biguiñak gerriak. BAyerbe 156.
d)
Muy claro.
Gizon gora eta ongi egina; kolorea, hori arin-arin bat du. Prop 1903, 136.
Gizon gora eta ongi egina; kolorea, hori arin-arin bat du. Prop 1903, 136.
e)
Ligero, entretenido.
[Irakurgaitxu] txikijak, meiak, arin-ariñak, errazak, barru gitxidunak. Kk Ab I 3.
[Irakurgaitxu] txikijak, meiak, arin-ariñak, errazak, barru gitxidunak. Kk Ab I 3.
f)
(Alimento) muy ligero.
Arrautzore ederra gertu deutsa, arin ariña. Erkiag BatB 156.
Arrautzore ederra gertu deutsa, arin ariña. Erkiag BatB 156.
C)
(Sust.).
a)
(Nombre de una danza popular por parejas).
"Sorte de fandango"
Lh.
Cf. VocNav: "Arin-arin. Expresión vasca que equivale a ¡rápido! ¡ligero! y que se aplica como interjección de ánimo a los danzantes y bailarines (Montaña)".
Ariñ ariñ. Echag 76 (tít.). Eresti alaitsuz ta pozgarriz egiña da, biribilketa edo ariñ-ariñ antzeraz. Garit Usand 34. Ai txistulariak Arin-arin jota, / Neskatx ederrakin nik ezin dantzatu. Satarka EEs 1925, 180. Dantzaketa iru tokitan egiten du, bakoitzean iru dantzaldi labur: zortziko bat, fandango ta arin-ariñaren ataltxo bana. Eguzk RIEV 1927, 436. Gainera gogoz, bihotzez, hizkuntzaz ezinago euskaldun izan diteke, nahiz arin-arina baino cha-cha-cha gogoanago eta poker musa baino. Mde Pr 43. Iru atal dituen dantzaketea: zortziko, orripeko ta arin-ariña, 5/8, 3/4 eta 2/4 musika-neurriz, urrenik urren. Erkiag Arran 37. Doiñua aldatu... Arin-arin bat... NEtx LBB 197. Ariñ-ariñ ta trikiti / edo eta fandangora. Zendoia 130.
Ariñ ariñ. Echag 76 (tít.). Eresti alaitsuz ta pozgarriz egiña da, biribilketa edo ariñ-ariñ antzeraz. Garit Usand 34. Ai txistulariak Arin-arin jota, / Neskatx ederrakin nik ezin dantzatu. Satarka EEs 1925, 180. Dantzaketa iru tokitan egiten du, bakoitzean iru dantzaldi labur: zortziko bat, fandango ta arin-ariñaren ataltxo bana. Eguzk RIEV 1927, 436. Gainera gogoz, bihotzez, hizkuntzaz ezinago euskaldun izan diteke, nahiz arin-arina baino cha-cha-cha gogoanago eta poker musa baino. Mde Pr 43. Iru atal dituen dantzaketea: zortziko, orripeko ta arin-ariña, 5/8, 3/4 eta 2/4 musika-neurriz, urrenik urren. Erkiag Arran 37. Doiñua aldatu... Arin-arin bat... NEtx LBB 197. Ariñ-ariñ ta trikiti / edo eta fandangora. Zendoia 130.
b)
Carrera, precipitación.
Gerotxoago, ekatxak belarriak erakutsi ebazanean, izan zirean estutasunak, arin-ariñak, artegak eta bilddurrak, ainbat ariñen etxeratzeko. Echta Jos 94.
Gerotxoago, ekatxak belarriak erakutsi ebazanean, izan zirean estutasunak, arin-ariñak, artegak eta bilddurrak, ainbat ariñen etxeratzeko. Echta Jos 94.
ARIN-ARINA.
a)
Lieramente, levemente.
Sail ebakiak harrotzen dira maiz, arin-arina altxa-arrasteluaz eta barraiatu gabe bazterretara. Dv Lab 96. Dariusek manatuak, ontsa onak, etxek'andrea, perrexil eta gatzean arin arina erreak! Barb Sup 69.
Sail ebakiak harrotzen dira maiz, arin-arina altxa-arrasteluaz eta barraiatu gabe bazterretara. Dv Lab 96. Dariusek manatuak, ontsa onak, etxek'andrea, perrexil eta gatzean arin arina erreak! Barb Sup 69.
b)
Velozmente.
Igandetan Maria / zinez panpina / [...] / Elizako bidean arin-arina; / Mila sorgina! / Errege baldin banitz zer erregina! Elzb Po 191. Puska hek han berean utz zetzala, eta berak ere, bai, huts zetzala toki hek arin-arina. Jnn SBi 60.
Igandetan Maria / zinez panpina / [...] / Elizako bidean arin-arina; / Mila sorgina! / Errege baldin banitz zer erregina! Elzb Po 191. Puska hek han berean utz zetzala, eta berak ere, bai, huts zetzala toki hek arin-arina. Jnn SBi 60.
c)
(Estar) con el estómago vacío.
Hoberen-hoberena eritasun horrekin denean, erremedio guziak bazterrerat utzi, eta, jan gabe eta arin-arina egotea. Prop 1892, 274.
Hoberen-hoberena eritasun horrekin denean, erremedio guziak bazterrerat utzi, eta, jan gabe eta arin-arina egotea. Prop 1892, 274.
ARIN-ARINIK.
(Estar) muy alegre.
Arin arinik gogoa / Guziak zeru baitzaizkit. Iratz 78.
(Estar) muy alegre.
Arin arinik gogoa / Guziak zeru baitzaizkit. Iratz 78.
ARIN-ARINKA
v. arinka.
ARIN BAI ARIN.
"Apresuradamente, a todo corre, [...] arin aringa (V-m), arineketan (V), arin bai arin (V)" A EY III 247. v. ARIN BAI ARINKA (s.v. arinka).
Arin bai arin / antxe dira guztiak / txakur ta armakin. Zav Fab, RIEV 1909, 28. Ainbat ariñen Ondarroara, / Eroan geztokitarrok, / Arin bai arin, ordaindduteko, / Emendik daukezan zorrok. Echta Jos 123. Zoazte, esan dudanez, arin-bai-arin. Zait Sof 132. Artu makillea, ta or ioiaku, arin bai arin, beko errekako baztarrak aienatutera. Bilbao IpuiB 43.
"Apresuradamente, a todo corre, [...] arin aringa (V-m), arineketan (V), arin bai arin (V)" A EY III 247. v. ARIN BAI ARINKA (s.v. arinka).
Arin bai arin / antxe dira guztiak / txakur ta armakin. Zav Fab, RIEV 1909, 28. Ainbat ariñen Ondarroara, / Eroan geztokitarrok, / Arin bai arin, ordaindduteko, / Emendik daukezan zorrok. Echta Jos 123. Zoazte, esan dudanez, arin-bai-arin. Zait Sof 132. Artu makillea, ta or ioiaku, arin bai arin, beko errekako baztarrak aienatutera. Bilbao IpuiB 43.
ARIN BAI ARINKA
v. arinka.
ARIN BAINO ARINAGO.
Muy rápidamente.
Mutilla bai yoian eriyotzaruntz arin baño ariñago. Kk Ab II 49. Jagi jezarritta eguan tokittik eta arin baño ariñago txabolan sartu zan. Otx 105. Arin baño ariñago iges eraginda. Zait Sof 164. Arin baino arinago ibili beharko dugu, bada, zein bere nortasunean ezagutu eta jaso nahi baditugu. MEIG VIII 107.
Muy rápidamente.
Mutilla bai yoian eriyotzaruntz arin baño ariñago. Kk Ab II 49. Jagi jezarritta eguan tokittik eta arin baño ariñago txabolan sartu zan. Otx 105. Arin baño ariñago iges eraginda. Zait Sof 164. Arin baino arinago ibili beharko dugu, bada, zein bere nortasunean ezagutu eta jaso nahi baditugu. MEIG VIII 107.
ARINEAN.
Corriendo.
Grezitarrak oso emanak zeuden indarketara, eta gaur zenbat errietan ostiko-zelaiak gertutzen baditugu ere, antziñako Grezi orrek bere erri guzti-guztian indarrean ta ariñean aritzeko toki bereziak zeuzkan. ArgEgut 1924, 98.
Corriendo.
Grezitarrak oso emanak zeuden indarketara, eta gaur zenbat errietan ostiko-zelaiak gertutzen baditugu ere, antziñako Grezi orrek bere erri guzti-guztian indarrean ta ariñean aritzeko toki bereziak zeuzkan. ArgEgut 1924, 98.
ARIN EGIN (V-ple ap. EAEL
312
).
Correr.
Austen deutsa [basaurdeari] aurreko besua, geratuten da mankauta arinik ezin eginda. Mg CO 45. Egizue oi dabena basauntzak, zeñek ikusten danean eriotzturik ta zaoriturik, bertati arin egiten dau iturriko urera, anditu eztidin geiago zaoria. Añ LoraS 115. Bertati arin egingo dot Konfesorearen oñetara. Ib. 155. Astoak pentsa arren dala zamaria, / Eta ariñ egiten bera nagusia. AB AmaE 409. Ez dabe ariñ egiñ al eben lekuruntz. Ib. 260. "Ene kaderaak ariñ egizu" esanda, arrapataka iges egin eban. A BGuzur 111.
Correr.
Austen deutsa [basaurdeari] aurreko besua, geratuten da mankauta arinik ezin eginda. Mg CO 45. Egizue oi dabena basauntzak, zeñek ikusten danean eriotzturik ta zaoriturik, bertati arin egiten dau iturriko urera, anditu eztidin geiago zaoria. Añ LoraS 115. Bertati arin egingo dot Konfesorearen oñetara. Ib. 155. Astoak pentsa arren dala zamaria, / Eta ariñ egiten bera nagusia. AB AmaE 409. Ez dabe ariñ egiñ al eben lekuruntz. Ib. 260. "Ene kaderaak ariñ egizu" esanda, arrapataka iges egin eban. A BGuzur 111.
Arinik ezin doanean / asmadu dok ire egarria / eta azala errukarria.
Zav Fab RIEV 1907, 534.
ARIN ERAGIN.
Hacer correr.
[Gizonak astoari] nai zion ariñ eragin anbat lasterren eldutzeko feria andi bat zegoan errira. VMg 62.
Hacer correr.
[Gizonak astoari] nai zion ariñ eragin anbat lasterren eldutzeko feria andi bat zegoan errira. VMg 62.
ARINIK.
a)
Rápidamente.
"
Arinik goatea, s'en aller lestement, en hâte"
Dv.
Ihurik itsasorat yotzen du arinik. Hb Esk 92. Othoi, ez aipha ur axalean / Arinik dohan ainhara. Elzb Po 194. Astoa doa arinik. Etcham 202. Biar atso ta agure dantzara zailurik (ariñik). Or Eus 27. Ez baitakusa bidea zoin den elorri eta uritsu, / Zure lehiaz arinik doa, bihotz-gogoak oro su. Iratz 104.
Ihurik itsasorat yotzen du arinik. Hb Esk 92. Othoi, ez aipha ur axalean / Arinik dohan ainhara. Elzb Po 194. Astoa doa arinik. Etcham 202. Biar atso ta agure dantzara zailurik (ariñik). Or Eus 27. Ez baitakusa bidea zoin den elorri eta uritsu, / Zure lehiaz arinik doa, bihotz-gogoak oro su. Iratz 104.
(Precedido de sust.).
Oñak ariñik abiatzen da. VMg 41. Badoatz artzañak, / Arhinik belhañak. UNLilia 8. Ikatz herrautsean etzanik eta tripa arinik eman ginuen hartan gaua. StPierre 20. Erbia [...], badoa punpeka, buztana arinik, firurikan. Barb Sup 30. Oro urruntzen dire, / zangoak arinik. Etcham 83.
Oñak ariñik abiatzen da. VMg 41. Badoatz artzañak, / Arhinik belhañak. UNLilia 8. Ikatz herrautsean etzanik eta tripa arinik eman ginuen hartan gaua. StPierre 20. Erbia [...], badoa punpeka, buztana arinik, firurikan. Barb Sup 30. Oro urruntzen dire, / zangoak arinik. Etcham 83.
Pronto.
Ariñik duaz obira zerubak maite dauzanak! Laux BBa 32.
Ariñik duaz obira zerubak maite dauzanak! Laux BBa 32.
b)
(Precedido de sust.).
(Con la tripa, etc.) ligera.
Egorri Franziarat sabela ariñik. Hb Esk 98. Lau gizon, sabela arinik, uste gabean heldu zitzazkola. Prop 1890, 24. Frangotan sabela arinik atxiki. Zerb Azk 34.
Egorri Franziarat sabela ariñik. Hb Esk 98. Lau gizon, sabela arinik, uste gabean heldu zitzazkola. Prop 1890, 24. Frangotan sabela arinik atxiki. Zerb Azk 34.
c)
(Estar, etc.) alegre.
Gogoa lanodun herrian arinik zait ibilki. Iratz 59.
Gogoa lanodun herrian arinik zait ibilki. Iratz 59.
(Acompañado de sust.).
Eta gogoa arinik iragaiten dute beren bizia. Dv Lab 3. Ba-dohazu phestera begia arinik. Elzb Po 221. Eta erran dezakegu sarthu zirela bihotza arinik. Jnn SBi 11. Eta Yolanda, ariñik biotza aztalen antzera, dantzatuz, batean Urdanibiko etxe-aurrera, bestean baso ilunaren adarpera zebilen. Lh Yol 33. Hola bederen bihotza arinik banoa. Barb Sup 14. Amerikarat jin nintzan / izpiritua arinik. Etcham 44.
Eta gogoa arinik iragaiten dute beren bizia. Dv Lab 3. Ba-dohazu phestera begia arinik. Elzb Po 221. Eta erran dezakegu sarthu zirela bihotza arinik. Jnn SBi 11. Eta Yolanda, ariñik biotza aztalen antzera, dantzatuz, batean Urdanibiko etxe-aurrera, bestean baso ilunaren adarpera zebilen. Lh Yol 33. Hola bederen bihotza arinik banoa. Barb Sup 14. Amerikarat jin nintzan / izpiritua arinik. Etcham 44.
ARINIK ARIN.
Rápidamente, deprisa. " Ez nau ikusiko geiago ariñik-arin , no me verá (otra vez) a la primera (pronto) (G)" Alt EEs 1925, 67.
Oratu eskubetatik eta ariñik-arin eruan eban etxera. Otx 160. Makilla bat arturik, ariñik-arin juan zan zaratok ziran lekura. Ib. 148. Ariñik-arin pozarren doaz Belenerantz. EgutAr 24-12-1959 (ap. DRA ).
Rápidamente, deprisa. " Ez nau ikusiko geiago ariñik-arin , no me verá (otra vez) a la primera (pronto) (G)" Alt EEs 1925, 67.
Oratu eskubetatik eta ariñik-arin eruan eban etxera. Otx 160. Makilla bat arturik, ariñik-arin juan zan zaratok ziran lekura. Ib. 148. Ariñik-arin pozarren doaz Belenerantz. EgutAr 24-12-1959 (ap. DRA ).
ARINIK ASKO.
" Ariñik asko egin dogu ba, bien pronto lo hemos hecho" Alt EEs 1925, 71.
" Ariñik asko egin dogu ba, bien pronto lo hemos hecho" Alt EEs 1925, 71.
ARIN-ISILEAN.
Rápida y silenciosamente.
Iñork ez eban ikusten, gabaz ta arin-ixillean egiten ebalako bere eginbearra. EgutAr 30-8-1957 (ap. DRA ).
Rápida y silenciosamente.
Iñork ez eban ikusten, gabaz ta arin-ixillean egiten ebalako bere eginbearra. EgutAr 30-8-1957 (ap. DRA ).
ARINTXEAGO.
a)
(Algo más rápido, algo más ágil).
Zeren ezari beitzuen, / Arhinxago / Izateko, / Kotapeko meheak, / Espartiña xotilak. " Pour être plus agile" . Arch Fab 185.
Zeren ezari beitzuen, / Arhinxago / Izateko, / Kotapeko meheak, / Espartiña xotilak. " Pour être plus agile" . Arch Fab 185.
b)
Algo más fácilmente, soportablemente.
Badirudi zuzenean Jaungoikogandik datozen atsekabeak arinxago <arišago> eramaten diradela. IPrad EEs 1913, 3 (tal vez errata por aixago ).
Badirudi zuzenean Jaungoikogandik datozen atsekabeak arinxago <arišago> eramaten diradela. IPrad EEs 1913, 3 (tal vez errata por aixago ).
ARINTXEAGORIK.
(Estar, etc.) más aliviado.
Berri on hori jakinik, bihotza arintxagorik, joan nintzan aitzina San Luisera. Prop 1880b, 264.
(Estar, etc.) más aliviado.
Berri on hori jakinik, bihotza arintxagorik, joan nintzan aitzina San Luisera. Prop 1880b, 264.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
