Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zu.
    sense-1
    (gral.; SP, Urt II 584, Ht VocGr, Lar, Añ, Gèze, Dv, H) Ref.: Bon-Ond 69; A; Lrq (zü, zure); Echaide Nav 390s; Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 146; Elexp Berg; Gte Erd 71, 312.
     (Pron. de segunda persona del sing., en tratamiento respetuoso). Vos; usted; tu. "Tú" Lar, Añ. "Usted [...] en Labort" Lar. "(Por) ser vos quien sois, zu zeralako zerana" Ib. "Vuesa merced" Añ. "Ene phentzerateko urak zureratekoetara bildu dituzu, les eaux qui venaient à ma prairie, vous les avez détournées vers celles qui sont chez vous" Dv. "Galdegiten duzu ene etxetikako mahatsetarik bainan ez duzu eman nahi zuretikakoetarik" Ib. "Vos, usted" A. Cf. zeu. Tr. De uso general. En textos suletinos hay zü, zük, zütan, pero ante vibrante simple zure, zuri, etc. Aunque existe consenso entre los gramáticos sobre su carácter originariamente plural, ya desde los primeros textos sólo se documenta zu con valor singular, si exceptuamos algún ej. de Azkue (BeinB 40): Aai, zu, politok, or zaukadaz, nori adarra io daukazunean pozik!. Es oportuno señalar que este autor defendía en sus primeros años (Gram 70-73) el restablecimiento de un sistema con hi sing. frente a zu exclusivamente plural. Sobre los contextos y circunstancias en que se usa este pronombre, frente al familiar hi, v. 1 hi. En DFrec hay 965 ejs. La forma de instrumental más frecuente en textos labortanos y bajo-navarros es zutaz, que tbn. aparece desde finales del s. XIX en autores guipuzcoanos y alto-navarros (Bv AsL 400, Inza Azalp 15, Jaukol Biozk 46, FIr 186, Tx B I 122, Or BM 102, Ir YKBiz 303, MAtx Gazt 47, Lab SuEm 179, Uzt Sas 137 y Lasa Poem 104); hay tbn. algún ej. suletino de zütaz (en ChantP 298 y Casve SGrazi 34). Zutzaz se documenta en textos labortanos antiguos (EZ Noel 162, Harb 317, Ax 182 (V 123), Hm 73 y Gç 43), en los suletinos (zützaz), y en guipuzcoanos desde principios del s. XIX (Gco I 397, Bil 37, Xe 328, Sor Bar 37, JanEd II 136, ArgiDL 134, Alz Ram 49, Munita 19, Etxde JJ 25, Txill Let 123, Basarri 51 y Olea 19). Usan zuzaz Dechepare (219), Oihenart (Po 11), y autores guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII, aunque su frecuencia disminuye en el s. XX, en beneficio sin duda de zutaz o zutzaz. Los vizcaínos emplean zugaz. En caso inesivo, al Norte lo más usual ez zure baitan; en menor medida se documentan tbn. zu baitan y zutan. Al Sur domina zugan, aunque tbn. se emplea, con menor frecuencia y sólo desde mediados del s. XIX, zuregan. Para el alativo la forma habitual al Sur es zugana (que tbn. aparece en E 163, O Po 3 y Dv LEd 14), y al Norte zuregana, tbn. usada, aunque con menor frecuencia que zugana, por autores meridionales. Al contrario que en el caso del inesivo, son poco empleadas zure bait(h)ara(t) (SP Imit III 49, 1, Ch III 9, 1 y Ir YKBiz 7) y zu bait(h)ara (Lç Dedic * 5v y Dv LEd 235). Cf. además algunos ejs. de zuta-, como zütara (Ip Hil 71), zutarat (Xa Odol 102) o zutaraino (Iratz 110). En caso ablativo, en la tradición septentrional domina zureganik, aunque tbn. hay zuganik, con mayor frecuencia en textos suletinos (Arg DevB 97, Gç 160, Bp I 135, Mst III 5, 6, Egiat 200, Etch 406, Dv LEd 253, ChantP 152, Zby RIEV 1908, 287 y UNLilia 12). Al Sur zugandik es la más frecuente, si bien en el s. XX tbn. se documenta zuregandik. Hay además zutarik en Jnn SBi 3, Ox 145, Iratz 82 y Larz Iru 120, y zure bait(h)arik en EZ Noel 143, Mih 54 y Dv LEd 138. Para el uso anafórico o no anafórico de zure, v. s.v. zeure.
    Garadela zure gomendatu. PaterN 7. Mundu orok eztu egin zuk bezanbat [Ieinko] hargatik, / orogatik bano oboro hark ere daidi zugatik. E 107. Zure Maiestatea zerbitzatzen dugula, zu dignitate eta handirasun horretan ezarri zaituen Iaunaren zerbitzatzera haizu garenzat. Lç Ins F, 8rs. Ni onerean joateko / kausea oi ta zara zu. Lazarraga 1146r. Etorri gura dau zure eske. Ib. 1151r. Iauna da zugaz, benditea zara zu andra gustien artean. Bet 5. Zuri agradatzen zaizkizun guziak. Ber Trat 75r. Zu baitharik sorthu da / munduaren ibarra. EZ Noel 68. Zeren zutan, Iauna, esperanza bait nuen. Harb 329. Zu izan zara, eta izanen zara, euskaldunen ohorea. Ax 5 (V 2). Edo zuk diñozu guzurra edo bai erlojuak. Mic 12r. 'Il est temps que vous commenciez à me traiter comme vôtre'. Ordua da / zuretan has ziteen / ene hartzen. Or Po 6. Ene den baño zureago den obraren presentatzera. Gç 27. Zuri gaude oihüz Evaren haur herratiak. Bp I 150. Aurra, zerade zu kristauba? OA 10. Zurekin beti gerran baño / obe dot zu baga bakea. Acto 269s. Zutazko mezprezio guziak mansoki paira detzatzuntzat. "Proprium contemptum". Ch III 13, 3. Züganik bere argia ükheiten dianak. Mst III 5, 6. Ez da zuretzat zerurik. Mb IArg I 71. Zu, ene seme [...], gaizki ibilli zera. Cb Eg III 388. Ene baitan aurkhi dadin profezien eta mirakuilluen dohain zure baitan datzana. Lg I 317. Zu, Seme gizon egina, segituko zaitut ene buruzagia bezala. Brtc 88. Jakin baneu lenengoti barberu txar bat baño etziniala, ez nintzan jaunka zugaz egongo. Mg PAb 44. Baldin zu, kristaua, bekatu larriren baten eroria bazaude. AA III 289. Oi Jesus, bihotzez ezti eta aphalgura, egizu arren nere bihotza zurearen iduriko. Dh 109. Oh, ze obeto egin dabeen areek, zuk baino! fB Olg 162. Zurekilako unionea. CatLuz 39. Titiro, zuri deika / zeuden iturriak. It Fab 179. Zuzaz non-nai kontu izango det. Lard 35. Badakit lur saltzeko zuretan inguru. Hb Esk 208. Zuganako bere leialtasunak erakarri zion gajoari eriotza. Arr GB 31. Nok erregutu daike zugaitik? AB AmaE 440. Zü zelütik igorririk mündiaren argitzera zure erakaspenez eta etsenpliez. Arb Igand 104. Senargeia da zarra, / zu zara gaztea. Azc PB 138. Zu, barkatu. Iraola 46. Zu lango gixonik eztago ludi guztijan. Kk Ab I 9. Ba dira Gipuzkoan mutil-saillak [...] eraso bear luketenean ekin gabe gelditzen diranak. Zu ta zureak, Lizarraga. Or SCruz 67. Zugana gatoz mesede billa. Enb 78. Zertako othe duten gaztelarrek hunarateko lerra hoinbertze, zoazi zu. JE Ber 36. Ur gañean zuregana yoateko agindu zaidazu. Ir YKBiz 214. Ez dakit zergatik utzi nazun zurekikoak aurretiagotik adierazi gabe. TAg Uzt 245. Badirudi eguzkia zutzaz errukituta gorde egin dala. Munita 19. Ekarri nai dot Amerikatik / zuretzako ondasuna. BEnb NereA 180. Zutarik urrun. Larz Iru 120. Zu, gaztetxo, izan zaite beti garbi. MAtx Gazt 24. Zer itxaropen izan neike nik zuregandik gauza gatxetan? Etxba Ibilt 485. Zurekin bat, urtu nadi. NEtx LBB 341. Ate apal batetarik da zutarako sarrera, / leio bakarra begira daukazula sorkaldera. Xa Odol 102. Ez al zen bidezkoa zu ere zure morroi-lagunaz errukitzea, ni zutaz errukitu nintzen bezala? IBk Mt 18, 33 ((SalabBN, Samper zutaz;) (Lç, He, TB, Dv, Ip, Ur, Echn, Ol, Or, IBe hitaz,) (Hual yitaz,) (Ur (V), Arriand, Ker eutaz)). Zuri, esate baterako, atsegin ahal zaizkizu honako mutiko honen lainezak? MEIG IX 109.
    azpiadiera-1.1
    (L, BN ap. A ; Dv).
    "Bere buruari zu erraiten duenak ez du holakorik egiten, celui qui se respecte lui-même ne fait pas de pareille chose" Dv. "Bere buruari zu erraten dio, il s'estime lui-même; et ironiquement, il se donne l'air d'un personnage" Ib. "Horrek bere buruari zu erraten dio (L, BN)" A.
    Jende xeheaz, populuaz baino are egiago da hau buruzagiez; herrietako auzapez, axuant, boz-biltzale, beren buruei zu errailez. HU Zez 194. Ango inauterietan andre orditua zirudien Tarentok, bere buruari zu esaten etzekitenentzat urteko arorik txarrena baitzan. Zait Plat 14.
    azpiadiera-1.2
    (Con alargamiento enfático (irónico) de la vocal).
    A, bai orixe! eleuke ondo bakaldunak zuu lango jaun altsu ta attorren seme yaio bat ikusteko, bera zeuugana ezpa letor! Otx 141.
    azpisarrera-1
    AI ZU.
    ¡Ay de ti! ¡ay de vos!
    Ai! zu emakume, edo neskatx, aurtasunetik ergelkeriari, jolas eta ibillera lizunai ederretsi zeniena. AA III 472. Ai! zu lagun urkoen animak atxitzen, eta Satanasi saltzen zabiltzana! Ib. 504.
    azpisarrera-2
    ZU EGIN.
    "Zu eiñ, hablar en usted de respeto. Asko gaztiagua izan arren, zu eiñ detsa" Etxba Eib. Cf. zuka, zuketa.
    azpisarrera-3
    ZUREAK EGIN v. egin.
    azpisarrera-4
    ZUREAK ETA GEHIAGO.
    (Recibir, etc.) lo tuyo, tu merecido.
    Kontu, ta isillik zaude, al bazaude: bestela zureak eta geiago artu, ta zure saietsak neurritzen, beste errelikia edo gorozti makilla arin ibilliko da. Cb Eg III 371.
    azpisarrera-5
    ZUREAN.
    En tu casa, en casa de usted, en casa de vos.
    Ogei urtez morroi izan naiz zurean. Ol Gen 31, 38 ((Dv, Ur, Bibl zurekin,) (Ker zure etxean)). Eize aberea eztana ere izango da zurean aurraren jaiotegunez. Etxde AlosT 15.
    azpisarrera-6
    ZUREKIKO; ZUREKILAKO.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) (zurekilako Dv).
    De contigo, de con usted. "Ahantzi ditu zurekilako hitzak, il a oublié les paroles qu'il a eues avec vous" Dv.
    Zurekiko, Iesus-Kristo, arren biz ikuntrua, / arima beharrarentzat on eta dohatsua. EZ Man II 86. Ez eta espirituzko argimendurik ez eta zurekiko batasun osorik. SP Imit III 41, 2. Zurekiko, edo kriatura bakoitzarekiko gaitzik andiena da pekatua. Cb Eg II 170. Zurekilako unionea. CatLuz 39. Zurekiko tratuak. PE 91. Hilabete saintü hunen ürhentzian tinkatü nahi ditizügü zurekilanko estekak. Ip Hil 220. Zuk emaguzu hilkor gaudeno, gal ez diteken ogia, / zorionean dugun ardiets zurekilako loria. Ox 76. Zurekilako bozkarioaz nadien, Jauna, ni ere goza. Iratz 104. Zurekiko etsaigoak. Zait Sof 27. Aren Zurekiko iardun iainkozkoa ta nerekiko samurtasun saindua betbetan galdu bai nitun. Or Aitork 237. Aspalditik daude, Kesar, zurekiko bekaitzez zeru-iauregikoak erretzen. Ibiñ Virgil 79.
    azpiadiera-1.1
    (Con adj.).
    Zurekiko ez-ezagun, oientzat, berriz, lengoa izaki. Zait Sof 76. Zurekiko zintzo izango naizela gaurgero. Etxde JJ 255. Arrisku orotan Zuregan tinki, Zurekiko bizkor. Or Aitork 125.
    azpiadiera-1.2
    (Persona) que está contigo, con usted. "Zuk eta zurekilako direnak, ez duzue hauzirik irabaziko, ni vous ni vos partisans, vous ne gagnerez pas de procès" Dv.
    Ene arima guthiziatzen da zure gorputz sainduaz, eta ene bihotzak desiratzen du zurekiko bat izaitera. SP Imit IV 3, 1. Othoi, othoi, ardiets diezadazu zure lagun ethor nadin, zurekilako izan nadin. Laph 77. --Eta zurekilako hori? --Hau, ene alaba. HU Aurp 182.
    azpiadiera-1.3
    "Diozu ustekabez hil duela ene idia; horren gainean zurekilako naiz, vous dites qu'il a tué mon bœuf par inadvertance, sur ce point je suis d'accord avec vous" Dv. "Hortan zurekilako naiz" Ib.
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) "Zurekilakoa egin ez badezaket, si je ne puis faire votre contentement" Dv.
    Ene andretxo, zurekikoa / egiten ezta samurra: / ain luze egiñ al zaizu gaurko / nere parranda laburra? Olea 45.
    azpisarrerakoSense-6.3
    c) (Pl.). Noticias tuyas, de usted.
    Emendik ain ustegabe ezkutatu zitzaidan ezkero, zurekikoen jakin-ezak zoratubearrean narabil. TAg Uzt 245. Asmatzen buru belarri ibilli arren, ez dakit zergatik utzi nazun zurekikoak aurretiagotik adierazi gabe. Ib. 245.
    azpiadiera-3.1
    Asuntos tuyos, de usted.
    Zuk zurekikoak egin: neri, ordeak, zuk, arrotz orrek, egia esan. Zait Sof 29. -Or uzten dizuet iardunkizuna --esan zigun Kepal-ek--, oparien ardura nere gain baitut. --Arrezkero, zurekikoen oinordekotzat ote nauzu? Zait Plat 91.
    azpisarrerakoSense-6.4
    d) (Pl.). (Lo) que te corresponde, (lo) que mereces.
    Zaude pittin bat, andrea, oraindik zurekikoak esateko baitago, esaten ziolarik. Etxde AlosT 99.
    azpisarrera-7
    ZUREKILAKOAK EGIN.
    Morir (tú, usted).
    Thenpora llabürretan barnen zurekilankuak egin dikezü; so egin ezazü, eia nula ziren zihaur beithan. Mst I 23, 1 (Ch zureak egin duke).
    azpisarrera-8
    ZURE MESEDE v. mesede (2).
    azpisarrera-9
    ZURERA.
    azpisarrerakoSense-9.1
    a) A casa de usted.
    Bien bitartean, ni zurera joan eta senarraren oean, ondo-ondo estalduta, sartuko naiatzu. Bilbao IpuiB 28.
    azpisarrerakoSense-9.2
    b) A ti, a vos.
    Baiña Zu egin zindun ene Artzaiak, lepoan naramake zurera. Or Aitork 355. Oi ura mintzo! Balinba / pits bat bederen zentzumenerea / baletorkit, arima / zoramenez / Zurera / ledin, den-dena bat-egitera. Gazt MusIx 91.
    azpisarrera-10
    ZUREZ.
    Por ti.
    Au nauzu. Zerbait, orde, / Zurez, Iaun aundia. "Pero por ti, gran Señor, soy algo". Or BM 68.
    azpisarrera-11
    ZURE-ZURE.
    (Forma con reduplicación intensiva).
    Behingotz nago zure zurea, / Zeruetako maitea. Iratz 164. Zure zurea, musuz estaliz, Bixenta. JAIraz Bizia 121. Orduan ikus zenezake noraño sartua zaitun bere biotzean zure-zurea dezun Itziarrek. NEtx Nola 31. Zure-zurea nauzu! Etxde JJ 110. Biotz-beratuko aal zera, andere, zure-zurea dan biotz onen alde. Berron Kijote 42.
    azpisarrerakoSense-11.1
    Zure-zuretzat maiz kantuz ari. Iratz 122.
    azpisarrera-12
    ZU ZERORI; ZU ZEU v. zerori, zeu.

    zu

    zu
    << zoruntza 0 / 0

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper