Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 jakin.
    etimologikoa
    Etim. De *e-aki-n.
    sense-1
    I (Vb.).
    Tr. Además de la variante general jakin, hay xakin en aezcoano (CatAe 30; pero sakin en CatAria 444, 451), salacenco (CatSal 31) y roncalés (CatR 31, Mdg 127). Jakin es también la forma general en los textos alto-navarros; hay xakin en MurSerm 86, y ambas formas en Lizarraga de Elcano (Ong 43r xakin, Prog 106 jakin). Para el participio, aunque junto a jakin en casi todos los casos, hay algunos ejemplos de jakindu (Mb IArg I 358, Ub 64, Echag 267, Izt C 386, Gy 113, Hb Egia 8, Laph 39, Zab Gabon 100, Sor Bar 90, Goñi 89, Prop 1906, 159, Iraola 37, Arrantz 155, Inza Azalp 60, Tx B I 114, Yanzi 46, Salav 36, MMant 38). Hay jakintü en textos suletinos (Egiat 256, Etch 624), alternando con jakin en éstos. En DFrec hay 1069 ejs. de jakin, 4 de yakin y 1 de jakindu. El sust. vbal. es jakite-; emplean jakitze- Añibarro (CatAN 55), y Enbeita (130), un sólo ej. en cada uno de ellos; en San Martin se encuentra únicamente esta forma (Zirik 21, 72, 74ss.). Jakinen (o xakinen) es la forma oriental del futuro (yakiñeiñ en CatUlz 13) y jakingo la occidental. El uso de las formas fuertes es también general en todos los autores.
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; Lcc, Volt 115, Mic 9r <x->, SP, Deen I 500, Urt II 20, Ht VocGr, VP 48v, Lar, VocS 135, Añ, Gèze, Dv, H, VocB ; y- Lecl, Arch VocGr , VocBN ); xakin (AN-egüés-olza, Ae, Sal, R; Dv (Ae, Sal, R)); sakin; jagin ( VocCB , Dv (V)); xaskin (Dv (AN)); jakindu Ref.: Bon-Ond 160; A (jakin, xakin); Lrq; ContR 522; Iz Ulz (yakin), ArOñ, R 289; Etxba Eib ; Holmer ApuntV; Elexp Berg; Gte Erd 281, 303; Izeta BHizt2; ZestErret. La variante xaskin que cita Duvoisin podría tratarse de un error de lectura en Lizarraga de Elcano que escribe <chsaquin>.
    Saber, estar al corriente de, haberse enterado de. "Badakit, así es" Deen I 500. "Ignorer, ezjakin" VocS. "Formas sintéticas: gindekie, lekike, bagindeki, bazindeki, etc." LE-Ir. "Xakin, saber, conocer (más frecuente escribe jakin)" Ib. "Jakiñ, saber. Eñeiñan (ika), no lo sabía yo. Ataki ori, aquella sabe eso" Iz ArOñ. "Ezakein, kek ezakein, aquéllos no lo saben; ezakézein, no lo sabían; éurkek ere ezakiá gáiza kaur, nadie sabía ésto; ezakien (amari), (él) no lo sabía; ezanakein, no lo sabíais; ezanekeiná? ¿no lo sabíais?" Iz R 289. "Etzakian deüs xüxenik hortan gañen (S)" Gte Erd 281. "Eztakit jin denez (B, BN-ciz-arb, S)" Ib. 303. "Ba al dakizu azken ardia ori te zen? (G-azp, AN-gip)" Ib. 303. Tr. De uso general.
    Jakizu, Done Johane Garazikoek dute gr(azi)a errege baitarik. ZalbaSM 76. Franzez osteak jakingo du / ura Ondarrabian zana. CantLazc 3s. Hire potak, baziakiat, berze gauza nahi dik. E 171. Batbederak daki heuskal herrian kuasi etxe batetik berzera ere minzatzeko manerán zer diferenziá eta dibersitatea den. Lç Adv * 7v. Asi zan bere biajea arzaen, Silvero joeala ekian lekuetati. Lazarraga 1147r. Bagenduko baginzakike. RS 406. Egik on eta eztakiala non. RIs 28. Nola jakinen dugu zer bear dugun sinestatu? Ber Doc 101r. Nola errege batek herabe bailluke bere etsaien kontra guduan eta konbatean sartzera, liakienean bere soldadu propioak bere traidore dituela. Ax 400 (V 261). Badakit eztuzula holokaustarik nahi. Gç 47. Nola ez dakiela galzen du aurtasuna. Mb IArg I 285. Ill bearra badakizu, noiz ta nola eztakizu. Cb Eg III 317. Bekhatuan hiltzerat dohala dakien giristinoa. Brtc 120. Dabilala ausartki, / mundu guziak daki. Monho 52. Nahi ükhia ignoratü / mündü orok dakiena? Xarlem 1360. Naizindúke xakín maite zaituen, amatzenzaituen Jangoikoak zú. LE Ong 43r. Aita, barkagiezu, ez dakie, alabaña zer egiten duen. AA II 107. Orditzea da Jaungoikoak bakoitzari eman dion ezaguera galtzea bere naiez ta zer egiten duan dakiala. AA III 366 (cf. infra DAKIDALA). Ta ezkonduten bada, ia edozeinek daki, alako ezkontzak zetan geratu oi diran. fB Ic III 359. Ondo daki Jaungoikuak egija dinodana. Astar II 56. Besteri emoten badeutsez etxeko gauzak ugazabak jakin baga. Ib. 162. Gu ementxen goaz, / nora ez dakigula. It Fab 182. Mundu osoak daki euskaldun garbi au zala [...] guztiz ernaia. Izt C 480. Nondik dakizu, Saul eta Jonatas il dirala? Lard 183. Ezkerrak ez beza jakin eskuiak egiten duena. Ib. 382. Ihurk eztaki zunbat eman dezakian lürrak. Ip Dial 61. Hori dakienak badaki haren sinhestea ez ditekela gezurra. Hb Egia 114. Yakindu zituen Yainkoaganik edo ahotik ahorat bera sorthu aitzinean gerthatu gauzak. Ib. 8. Nondik zakiten apostoluek eraman zutela gorphutza. Ib. 87. Sobra dakit, / zer dala meriyo / errezibitzen nazun / orlako seriyo. Bil 100. Ziertorikan eztakit baño / bost lagun biar zuten izan. EusJok II 59. Badaki zer gertatu dan. Zab Gabon 67. Pilota zoin den joko / ohoragarria, / ongi dakiena da / Musde Abadia. Zby RIEV 1908, 93. Badakizu Patxi etxea saltzera duana? Apaol 88.
    ( s. XX) Ez dakigu zer ekarriko duen geroak. JE Bur 52. Toki aietan zer gertatu zan nai badezu jakin, irakurri esatera nuana. Urruz Zer 130. Lasterka bedorren billa atera naiz eta jakindu det onera etorri dala bi mikeletekin. Ill Testim 29. Nere aitak ez daki emen naizenik. Ill Pill 6. Azkatasuna orretan ez datzala edonok daki. Eguzk GizAuz 102. Itxasoan urak gazi... / Ez dakianak ikasi. SMitx Aranz 221. Jakin dedanez Naparroako aldundiari utzi dio etxaldea. Munita 104. Zuk ondotxo dakizu. Ni ez nauzu zure mailleko. Etxde JJ 36. Nola erre zan etzan iñoiz ere jakin. Ib. 213. Gertatua iakinki, aunitz anai ta emazte elizkoi bildu ziran. Or Aitork 236. Bazenki jakin zeiñen gozoa dan! Bilbao IpuiB 10. Ez dakik asko nolako poza / daukadan nik barrenean. Basarri 34. Platonek, berriz, ba-daki gure arima illezkorra eta materia gabekoa dela. Vill Jaink 59. Ez bageneki bezela! MAtx Gazt 48. Gure eginbearra zer dan guziok dakigu, jakin. Lab SuEm 198. Elizara gabe alkartuak bizi gerala jakingo balu. NEtx LBB 45. Eztakizu asko zer egin digun Liernik. Ib. 160. Dakinak daki; ez dakinak baleki! (G-nav). Inza NaEsZarr 118. Bide zuzenetik dakit Altunak ere ez lukeela iritzi hau arbuiatuko. MEIG V 102.
    azpiadiera-1.1.1
    (Con sujeto inanimado).
    Edestiak ez daki / zer den Jerusalem. Azurm HitzB 32.
    azpiadiera-1.1.2
    (Aux. tripersonal). Cf. infra (4).
    Baldin nere proximoak ez badiakit niri zer juizio [...] edo ausentzia gaizto egin dodan beraren kontra. OA 170. Iñok eztakiola seiña egin dabela [urlia neskatillak] . CrIc 95. Ziur jakin deutsat gordetan dabela sarri bere gosaarija. Mg PAb 106. Saulek au ere jakin zion, eta eskua ezarri naiez, egunoro zerraikion. Lard 172. Jakin baneutsan nor zan, beragaz neu batu? / Ez beintzat, bai lenago mutill zar igartu. AB AmaE 273. Ezta arazotu ere ezpaitzera egiten zuk iakin diozuna esaten. Zait Plat 137.
    azpiadiera-1.1.3
    Utsa naiz. Ez, uts naizela / garbi dakidalazkoa. "Soy el pleno convencimiento de que soy nada". Or BM 72.
    azpiadiera-1.1.4
    (Exprs. del tipo nork daki?, Jainkoak daki!). v. BATEK BADAKI, JAINKOAK DAKI.
    Jainkoak daki ze atsegin gutxi euren biotzetan artu eben. Lazarraga 1154v. Nik betiere prokuratu dut bakea [...], nola Jainkoak baitaki onki. MRos 16.1r. Ta nork daki, bat-batean illko nazan? Cb Eg II 90 (Dv LEd 164 nork daki). Jainkoak daki bere gorputz birjinal garbia nola tormentatzen zuen. Cb Just 36. Menturaz bai. Nork daki? Dv Lab 219. Nork daki, ama, ez ote zaigun oraindik gaur etorriko! Zab Gabon 35. Nork daki, behar bada, guk uste baino lehenago. Elsb Fram 183. Noiz arte? Jinkoak daki! HU Aurp 135. Ori Jaungoikoak daki, Juana Mari. Echta Jos 48. Biarko barri Jaungoikoak daki. Erkiag Arran 48. Nork daki? Beharbada, hiru hilabethe gabe, berritz hemen ikusiko nuzu! Larz Iru 106. Nork zakik, egun batez, ez garen holako ofizio batez behartuko. Ib. 68. Jainkoak bestek ez daki. MAtx Gazt 19. Jaungoikoak daki, beraz, zenbat geldituko diren osorik urte mordoxka baten buruan. MEIG III 115.
    azpiadiera-1.1.5
    (En imperativo o subjuntivo). Has (ha, han...) de saber. "Sábete, jakizu" Lar Sup.
    Iakik ezen Galileatik Profetarik eztela ilkhi. Lç Io 7, 52 (He jakin ezazu, TB yakin zazu, Dv jakizu). Badanik bere, jakin egizu / oi ta naxala fundadu / oi antxinako liburuetan. Lazarraga 1169v. Oi enzuzu ta jakin dagizun, / badozu borondaterik. Ib. 1181v. Halaber eztela iakin / ezak fede bat baizen. EZ Eliç 86. Iakizu ezen peril handian bizi zarela. Ax 270 (V 180). Iakin dezagun eztiogula probeari liskarrik edo eranzuterik egin behar. Ib. 223 (V 149). Iakin ezazu Iainkoa dela zure Iauna. SP Phil 34. Iakinzazu aborreko puntan badela dorre xume bat. INav 17. Jakizu, bada, Jainkoak Dabiden aotik diona. Cb Eg III 214. Yakin bezate hek arthoski konplitzeari datxeikola zeruko erresuma. Lg II 149. Yakin zazu zer den egiazko adiskidea. Mih 69. Jakiñ ezazu eztala ordu ura egokia lan oetarako. AA III 531. Ta jakin, neure entzula onak, edozein lagunaren paltatan dala au. fB Ic II 184. Jakin begije onelakuak pekatu mortal egiten dabeela. Astar II 202. Euskaldun ez diran guztiak jakin bezate [...] izen oek argi eta garbi euskararen bere berekiak diradela. Izt C 233. Yakizu, bada, gauzak balio duela ematen zaioen artha. Dv Dial 91 (It jakin bear dezu). Jakin egizu, Julian, / enozu ikusiko geiago aurrian. AB AmaE 298. Jakizute bere erreguen indar eragilleagatik kristau asko salbatzen dirala. Arr May 161s. Burheoa, yakinzak, hik, hire lanaren egiten. Elsb Fram 120. Jakin ezak hik enetako düian amurioa [...] eztala hur txorta bat beno haboro itxasoaren althian. Ip Hil 175. Beste baten gauzea / ostuteko asmua, / iakizu kristiñaua / dala pekatua. Azc PB 23. Jakizu, ba, Jauna, geure erabagi au. "Tengo el honor de comunicar". ForuAB 93. Yakizue biotza gora dugula. Or Mi 93. Yerusalem gudamutil-taldez inguraturik ikusiko duzuenean, yakizue orduan aren ondamena bertan dala. Ir YKBiz 409. Nere burua ez dezula erosiko, yakizu. Zait Sof 191. Neska-mutil guztiek jakin bezate, berehala emanen zaiola hasiera judizioari. Arti Tobera 276. Herriak orok jakin beza / Xaxi Gaztanbide hil dela. Casve SGrazi 54. Jakin ezazu, Santxo, gizonak ez dirala bata bestea baiño geiago. Berron Kijote 202. Anai maiteok, jakin zazute / naigabeturik nagola. MMant 79.
    azpiadiera-1.2
    2. (Frecuentemente acompañado de sust. vbal. en inesivo). Saber, conocer, haber adquirido conocimiento (ref. a alguna materia, ciencia u objeto de estudio); tener cierta habilidad. "Idiota, ezdakiena" Añ. "Ezdakiena, ignorant, ignorante" Arch VocGr . "Iakitea, savoir, posséder un art, une science" H. "Ba al dakizu pilotan, tenisean, jokoan? (V-m, G-azp-goi, B, BN-arb)" Gte Erd 184. "Zerbait egiteko gaitasuna izan" ZestErret . Tr. De uso gral.
    Nolatan hunek letrák dakizki, ikhasi gabe? Lç Io 7, 15 (TB dazki Izkriturak, Bibl nondik da hau hain ikasia). Banekike goruetan. Lazarraga 1190r. Dakianak arzaiten dakike emaiten. RS 187. Dakianak bildur ituten dakike gizon izaiten. Ib. 375. Aire beroaren daki / bere mugan igorzen. Hm 158. Au jakiten da jakinaz kredoa. Arz 29. Sazerdoteak edo irakurten dakien batek. Cb Eg III 282. Bilharaz zezala norbait manyura yotzen zakiena. Lg I 275. Behar dü jakin irakurten eta ezkiribatzen. Mercy 39. Etxeko andere hüskaldüna, etxalteko lanetzaz jakintürik aberats gerthüren dena. Egiat (ap. MEIG I 231). Kredoa edo Artikulu fedekoak jakiñaz. Añ CatAN 15 (Cb CatV 18 jakiñaz). Zeren dotrina ez dakiana ezin ongi prestatu ditekean Sakramentuak artzeko. AA III 413. Ez dakianari irakastea. CatBus 27. (Itz Azald 120, KIkV 81, KIkG 65 ez dakianari; Añ CatAN 41, CatB 51, CatLuz 20, CatUlz 35 ez dakienari) Baginazki pratikan emaiten Birjina dohatsuak erakhusten dauzkigun berthuteak. Jaur 351. Laborariak behar lüke jakin aberen señatzen. Ip Dial 75 (It, Ur, jakin, Dv yakin). Nahi nuke yakin nola egiten den burra ona. Dv Dial 81. Berak daki bere lana. Hb Egia 89. Hautatzen yakin dik, erosten baino hobeki. Ib. 133. [Aizeria] gizona engañatzen dakian pistia. AB AmaE 410.
    ( s. XX) Egun, eskerrak niri, daki bere ofizioa, ñork bino obeki. Mdg 144. Ongiaren eta gaizkiaren jakiteko arbola. CatJauf 22. Meza erasoten ete nekian itandu eustan. Or Tormes 37. Eskolia dakiyanak beste batzuk idatzi dabena irakurteko. Kk Ab II 80. Bizibidia billatzeko guztizko biarra zala jakitia ango arabe-izkuntza. Ib. 107. Bakotxak bere eretxien erara igiri egiten daki. Eguzk GizAuz 37. Ean zer dakizun hamabortz eta hamaseigarren mendeaz. Zerb IxtS 113. Beintzat iltzen dakigula erakutsi. SMitx Aranz 212. Filolojia asko ote zekin sumatzea ez zan zailla. JAIraz Bizia 8. Euskeraz eskribitzeko naikoa ta geiegi dakitela. NEtx Nola 4. Ardiak izketan balekite ez ote liokete beren jabeari esango. Munita 128. Gauza bera errexa da, musika pixka bat dakianarentzat batez ere, ritmo-kontu pixka bat dakianarentzat, ots, dantzan dakianarentzat. Lek SClar 124. Nitaz zer dakidan, zer ez dakidan, nitaz dakidana ere Zure argiz baitakit. Or Aitork 249. Ba al dakik arrantzan? Anab Poli 119. Oraindik opiziyua ez dakielarik. Ib. 100. Etxea garbi eukiten ez ekiala. Bilbao IpuiB 165. Fedeak erakutsirik, badaki bizitzaren misterioari erantzupen arraia ematen. Vill (in Gand Elorri 10). Ez da ezer ez dakiana. Erkiag BatB 127. Zenbat eta gutxiago jakin, hanbat eta berriketa luzeagoak egiten dituztenak. Osk Kurl 168. Gizon haziek bezain ongi zekian piz egiten. Ib. 38. Patxi, jakin nai bozu / baserria ibilten [...]. BEnb NereA 110. Biotza sorgintzen daki. NEtx LBB 341. Jainkoak ez daki / baratzarik zaintzen. Azurm HitzB 41. Orbel tartian daki / billatzen alia. Uzt Sas 92. Eskolarikan ez du jakingo, / dirua arrapatzen bai. Uzt Auspoa 67, 114. Nik ez dakit deus ere gai ortaz. Berron Kijote 116. Berak dakien bezain zehatz eta osotoro itzuli du. MEIG II 127. Buruz dakigun ipui honek. MEIG I 153. Ba ote zekiten beste hainbeste harako Greziako zazpi jakintsu haiek? Ib. 167.
    azpiadiera-1.2.1
    Asto tzar mukuzua, musikan badakik.Ox 119. Arrillaga jaunari, / dakialako leman, / merezi duan fama / biar diogu eman. MendaroTx 374.
    azpiadiera-1.2.2
    (Con instr.).
    Astoak ere badaki orroaz. Zby RIEV 1908, 757. Oñez badaki, aitaita esaten ikasi du. Ag G 374.
    azpiadiera-1.2.3
    (Con instr.). Saber, conocer un idioma. Tr. Documentado sobre todo en textos meridionales. La construcción con absoluto es frecuente en textos septentrionales.
    Frantziakoak izan arren, eskualdun guziek ez dakigu erdaraz. Mong 587. Musinka euskeraz ederki dakienen jolasari. Lar Carta a Mb 279. Kaballero euskeraz dakiyen ura. Sor Bar 19. Euskalerrian bertan edozeñek daki gaur gaztelarrez. Ag Kr 96. Gugaz ezkontzeko euzkeraz yakin biarra ipiñiko balitz. Kk Ab II 156. Euskeraz iya aztu zait eta / erderaz berriz jakiñ ez. Tx B 216. Neskamerik ezta Euskalerrian telefonoz euskeraz dakinik. Ldi IL 39. Ez rusoz, baizik polakoz zekitela. Ib. 166. Ez dakizu erderaz / zein ondo dakiten. Basarri 178. Euskal-dantzariak euskeraz ez jakitzia. SM Zirik 41. Hotelean erderaz zekian bat [...] bazan. Anab Aprika 84. Españolez eztakian itsastarren bategaz berba egin biher izaten dabenien. Osk Kurl 115. Ondo omen dakizu / ruso ta inglesez. (In Uzt Noiz 106). Euskaldun bat kastillanoz tutik etzekiana. TxGarm BordaB 103. Euskaldunik asko da, euskaraz jakinik, egiten ez duenik. MIH 132. Galesez dakienik franko. Ib. 184. Hark ere kanta zezakeen, Erkok bezain ongi latinez jakin balu. MEIG III 46.
    azpiadiera-1.2.3.1
    (Con absoluto).
    Heuskara ez iakin harren. E 255. Zure orde zenbait aphur dakidala eskara. EZ Man I 6. Nihork ezin jakin baitzetzakeen munduko hitzkuntza guztiak. ES 395. Aurtasunean diña euskar ere ez dakitela. Mb IArg I 53. Eskuara baizen ez dakiten arima jainkotiarren laguntzeko. Brtc 7. Ain ederto jakin euskeria ta [...]. Mg CO 294. Jakin izan balute erdera bezein ondo gure euskera. VMg 89. Baziakien latin ez eze geiago ere. Ib. XVI. Nola guziak ez dakiten euskera ondo. Ib. 91. Euskera ez jakin arren. Aran SIgn 204n. Anglesa dakienak daki. Elsb Fram 68. Frantsesa jakin gabe. HU Aurp 216. Eskuara nahiz jakin, / eta nehundik ezin. Ox 107. Hitzik yakin gabe hango mintzaira. Zub 50. Badaki ba eskuara ene alabak. JE Ber 31. Eskuara ez dakitela! Ib. 31.
    azpiadiera-1.2.3.2
    (Con ines.).
    Nik hitzkuntza hunetan dakidana, Saran ikhasia dudala. Mat XIV.
    azpiadiera-1.2.3.3
    (Con partitivo en frases negativas).
    Frantsesik ez dakitener. Etcham 50. Haietarik 313.000-k baizik ez zekiten engelararik. Mde Pr 238.
    azpiadiera-1.3
    3. Conocer; enterarse de.
    Ene gogoa baliaki, maite bide ninduke. E 145. Baldin nehor bada hauen artean inpedimendurik batre dakianik. Lç Ins B, 6r. Zu bazarade serbietan / jakiten naxan nungoa, / bardin badozu adietan / erri artako berbaetan / ni banax Arabakoa. Lazarraga (B), 1201rb. Hobe zukeien egiazko bidea iakin gabe egon. Ax 469, V 304. Jainkoak dakien egunean etorriko da bakea. SP Imit III 47, 2 (Echve 326 dakien; Mst, Ol dakian). Kondia eztaki Ienkoak berak baizi. Tt Onsa 137s. 2. Obra honik gabe salbatü ustia. 3. Egia dakianaren ükhatzia. Bp I 57. Egun hura eztaki nihork Iaunak baizen. Ch III 47, 2. Nik dakidan maestra estimagarri errespeto andiko bat. Cb EBO 19. Konfesatzen ezpadezu dakizun bekatua. Mg CC 117. Juje bat da guziak dakizkiena. Dh 132. Jakiñ genduenean / zure naigabea / ez da erraz esaten / gure dolorea. Echag 266. Toki bat badakit bertzek ez yakiña. Gy 96. Izango zerate Jaungoikoak bezelakoak, dakizutela ona eta gaitza. Ur Gen 3, 5 (BiblE dena ezagutzeko ahalmena lortuz). Artzain gisajoak atxera igo dau, / berak an dakian koben batera. AB AmaE 364. Baserri bat nik dakit, kaletik urrean. Ib. 243. Ez dakik, Patxi, Pepeten ipuia? Apaol 97. Yakin zuenean idolatriazko akto hori. Elsb Fram 168. Egia osoa badakigula eta ez dela Jainkoaren jakitatea gurea baino urrunago hedatzen. Lap 31 (V 17). Eurak dakien lekuetan salduteko ontzia ta ontziko gauzak. Echta Jos 142. Josetxo, arritturik lotu zan, jakiebazan jazoerakaz. Ib. 190. Gure oihanetako zuhamu orok dakigunari, aldiz, etzako erran behar haitza, bainan ba haritza . JE Bur 153. Badakizkit gizonen uste ta itxaropen batzuek. Ag G 210s. Nobedade barriak / jakin ditudaz nik. Balad 97. Julian Berengua, / askok dakiguna, / pultsoan jokatzera / erbestera joana. EusJok 27. Jakiten ez den sekreturik ez omen da lur huntan. Barb Sup 57. Eta bazoak engoitik / ez dakikan bidetik. Ox 67. Zeruan dagon zure buruak dakike, ziñez, / euskaldun etorkizuna. Jaukol Biozk 60. Ez det ezer jakin nai ere. Alz Ram 82. Nora zoazen eztakigu, ta nola dakikegu bidea? Ir YKBiz 448. Ezta aski legea yakitea. Ib. 266n. Ta an naramatxik zuzen-zuzenean "berak dakian xoko batera". Ldi IL 17s. Nik dakidan bat ez da lo. Or Eus 180. Lafitte jaun apezak aitortu dauku ez dakiela hori guk baino gehiago. Zerb Azk 49. Neuk ere ez dakit gertakizuna. Txill Let 107. Egia nahi diat jakin! Larz Iru 144. Giza-desiraren aundi-txikia dakianak. Vill Jaink 109. Baña berria jakin zuanean, bazirudian zeruan sartu zala. TxGarm BordaB 182. Neronek ez nekien bidetik narama batzuetan, neronek ezagutzen ez nuen tokira. MEIG IX 139. (en colab. con NEtx)
    azpiadiera-1.3.1
    (Aux. tripersonal).
    Ire auzoak eztekian gatxa ona da. RS 431.
    azpiadiera-1.4
    4. "Informer, faire savoir. Jakin diot etzela ontsa, je lui ai fait dire que ce n'était pas bien" Lh.
    azpiadiera-1.5
    5. (Con un sentido próximo a 'soler'). "Badaki goizago etortzen" (V-gip, comunicación personal). "Hemen udazkena ona ittene baaki e" ZestErret.
    Maemana [='eman ziona'] daki emaiten. RS 307. Ondoan su aundi xamarra eginda ere ba omen daki loratzen. Munita 101.
    azpiadiera-1.6
    6. Saber (bien o mal), sentar.
    Azkenean, amar ezkutu soldatatik eresten badio bostera, ez dio ondo jakiten. Mg CC 184 (CO 275s dongaro deritxo).
    sense-2
    II. (Part. en función de adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. Determinado, concreto; fijo. "Determinada, sabida, yakina" Izt.
    Zergatik, bada, egun iakin bat horren figuratzeko asignatzen da? Lç Ins D, 5r. Beharriak izanen tu bere plazer iakiñak. EZ Man I 135. Guztiek dute bere denbora iakin bat eta neurri bat. Ax 118 (V 78). Gure mintzoak ere bere baitharik eztu hitz jakinik. ES 385. Onen erregla jakin guziak lege oietan sartzen dira. Cb EBO 40. Adulterijo batek, gizon illte batek, erremedijo jakinak daukez, norberak nai izan ezkero. fB Ic III 320. Emengo arakiñak zillegi zuten diru jakin bat lanbide onetarako Franziara eramatea. Izt C 177. --Zeinbat denpora bear da [...] pekatuak gogora ekarteko? --Ez dago denpora jakinik. CatBus 47. (Cb CatV 78 señaladu edo jakinik) Egun jakin batean lagunak Alemaniatik barruna Veneziarako irtetea. Aran SIgn 74s. Aparioak dreza araz putiualki, ordu xakinetako. Mdg 132. Oles jakina, aurpegi ona, / afaria laister gertu. Or Eus 90. Ez daukat lanbide jakiñik. TAg Uzt 196. Epe jakiña duten zenbait itunbenei erantzutea. "Vencimiento fijo". EAEg 27-11-1936, 401. Eta guk geuk, gorabera jakiñak gordeta ere, ez al dugu berdintsu jokatzen? Txill Let 138. Otoitzok itz jakin batzuekin daude egiñak. Vill Jaink 19. Izadiak xede jakin bat izendatzen dio izaki bakoitzari. Ib. 109. Egun jakiñetan, beti lez, Elixopera urreratzen zirala, txistua eskuetan ebela. Etxabu Kontu 42. Otordu jakiña geienean: naiko babarruna, txerrikiarekin egosia. BBarand 35. Sail jakin horietatik kanpora, zenbait gai ezin uki ditzake EGAN-ek. MIH 137. Azentu hori hitzaren silaba jakin batean zegoela. MEIG VI 106.
    v. tbn. Gco II 17. AA III 381. Lard 481. Bv AsL 77. Sor Bar 34. Kortazar Serm II 44 (ap. DRA). Mok 13. JAIraz Bizia 48. Etxde JJ 18. Lek SClar 105. Anab Aprika 20. Erkiag BatB 155. Ataño TxanKan 252. JAzpiroz 31. Iakin: SP Imit IV 10, 6. Yakin: Ldi IL 109. Ir YKBiz 128.
    azpiadiera-2.2
    2. (Lar, Añ, Dv, H).
    Entendido, sabedor; sabio. "Instruit, su, connu. Gizon jakina" Dv. v. askojakin.
    Henok, bada, eta Helias Saindu eta iakiñak / arbuiaturen dituzte Antekristen egiñak. EZ Man I 71. Zireanak doktoak eta iakinak euren lege falsoan. Cap (ed. 1893) pró. Gizon iakin handi batek zioen arauera. SP Phil ẽ, 4r. Eskuara da irakatslerik eta eskola nausirik gabe jakinsuna eta jakina. ES 91. Miriku hainitz yakina. Lg II 90. Adiñak presuna jakiñago egiten duela. Mih 14. Gizon yakin eta sabantak. Ib. 88. Alakoan joan diteke beste Konfesore jakin ta birtutetsun bategana. Mg CC 144. Mandako jakiñagoak aurtigi zion ostikada gogor bat. VMg 83. Gizon parrasta ta gizon yakina. Zav Fab, RIEV 1907, 535. Yakiñenek berek gusturik handienarekin erakurtzen dituztenak. Gy 277. Santxo yakina. Hb Esk 67. Untzi haren kapitaina / zen gizon jakina. Balad 244. Nola sinhetsi duten yaun eta andre, yakin eta tontoek, gazte eta zaharrek. Hb Egia 145. Zoin zautzu lanean jakinago? JE Bur 193. Gizon pollita, miriku ezti eta jakina, bihotz handikoa eta osoki Jainkotiarra. Zerb Azk 87. Zarelakotz pertsutan osoki jakina. Xa Odol 118.
    v. tbn. Dv Lab 159. Lap 31 (V 17). Yakin: CatLlo 52.
    azpiadiera-2.2.1
    (Uso sust.).
    Yakiñek hala diote. Gy 131.
    azpiadiera-2.2.2
    jagin. "Iagina, il s'emploie comme adj. ordinairement pour exprimer quelqu'un qui en sait long, qui est habile, rusé, trompeur, etc. Gizon iagina da" H.
    azpiadiera-2.3
    3. Sabido, conocido. "Gauza erreza edo jakiña, cosa trivial" VP 52r. "Zelaiean dugu peligro ainbertze aizeen ertean; zer izain da peligro eta okasio xakinetan? (179)" LE-Ir. "Toki jakinean ez du utzi (G-azp, AN-gip), leku jakiñien eztau itxi (V-gip)" Gte Erd 232.
    Cuzco deritzan Indietako erri jakiñean gizon aberats eta obligazio andietako bat izan zan. Cb Eg II 196. Gauza ziertuba eta jakina da. Zuzaeta 85. Lotsaz konfesatzen ez duenak bekatu jakin edo ezagun bat, beti dago kezka ta larritasunean. Mg CC 106. Dabiltzala eureen mendekuak peligru ain jakiñetan. JJMg BasEsc 136. Gaurik jakiñeenak onetarako dira Gabon gaba, urte barri besperia ta beste atxakijareen bat dabeenekua. Ib. 125. Onera jakinekua Euskal Errijetako Kura Jaun ta Eleisa gizonentzat. fB Ic I VI. Heriotzeko ordua jakina ez bada ere, bizia laburra dela badakit. Dv LEd 163 (Cb Eg II 89 zierto edo jakiña). Toki jakiñeko kafera zijoanean. Ag G 220. Ondo gauza jakiña da egunetik egunera jatekoak igotzen dijoazela. ForuAG 317. Bere ateraldi irritsu ta jakiñenak [...] ementxe daude ipiñita. Muj PAm 5. Doñu jakin bateri ekin zion. TAg Uzt 204. Ori zan ene uts eziñ-itzurien etorburu iakiñena ta ia bakarra. "Máxima". Or Aitork 118. An zeudeken illobi jakiñean, beren izen ta guzi. Ataño TxanKan 256. Ondorenak, gitxi gora-bera, jakiñak. Gerrika 191.
    sense-3
    III. (Sust.).
    azpiadiera-3.1
    (BN, S ap. A ; VocBN .(y-)).
    Conocimiento; sabiduría.
    Zoratu aiz Paul, letretako iakin handiak zoratzen au. Lç Act 26, 24 (He, TB jakintasun, Dv jakitate). Euskaraz menzatzeko ardietsi dudan talentua eta iakina. Mat XI. Nihork ezin neurt lezake zure iakin handia. EZ Man II 101. Etzaitezila fida zure iakinaz edo nihoren arteziaz. SP Imit I 7, 1 (Ch jakiñean, Mst jakitian, Ip jakitatian, Ol yakintzatik). Bertzeek finean eztute bere antzea eta iakina enplegatu nahi Iainkoaren eta lagunaren serbitzuko. SP Phil 208s. Guti iduk gere buruak, humill behar dugu izan gure iakiñ guziekiñ ere. Ch I 2 (tít.). Nahi duzu zure studioak eta iakiñaz ungi probetxatu. Ch I 2, 3. Bere jakinaz nahiz zü ere jakintü. Egiat (ap. MEIG I 231). Berbia, ta gogua edo jakina bat egiten ez dirianian izaten da guzurra. fB Ic II 171. Erremedijo jakin andikua, ta erremedijo seguruba. fB Ic III 275. Deusik ez da gizona / ez gizonaren jakina. Balad 244. Nere jakin guztiarekin jokatuko nuan. Anab Aprika 60.
    azpisarrera-1
    AL DAKIT; NIK AL DAKIT. ¡Qué sé yo!
    --Norako asmoak dituzu? --Aldakit? Ag G 278. Ari-lan, argizaiol, pertza gorri... nik al-dakit. Ldi IL 128. Neonek al dakit. JAIraz Bizia 68. Garrazkeririk ez, [...] baño nolabaiteko oztasuna edo... nik al-dakit! Etxde AlosT 33. Oean? Gerran? Al dakit nik! NEtx Antz 106. --Ezetz asmatu norena dezun, Pako? --Al dakit! NEtx LBB 70. Pschs! Nik al dakit! Lab SuEm 173.
    azpisarrerakoSense-1.1
    (Con interrogativa).
    Gorputza laga dugu / nunbait. Al-dakit nun! Ldi BB 90. Al-dakit nik zenbait "ziri" geiago. Ldi IL 102. Al dakit neuk noiztandikan. SMitx Aranz 62. Laranjak, limoiak eta nik al dakit zenbat fruta-mota. Anab Aprika 30. Nik al dakit zenbat eta zenbat gauza sortu dituan gure gizaldi onek! Vill Jaink 27. Gai orren bidez esan nitezke / nik al dakit zenbat egi. Uzt EBT 33. Extremaduran, Venezuelan edo nik ahal dakit non zentzugabeko izugarrikeriak egiten dituzten giza-itxurako bi-oinetakoak. MIH 363.
    azpisarrerakoSense-1.2
    (Con ere).
    Neronek ere al dakit. Alz Ram 50. Al dakit neuk ere? NEtx Antz 35.
    azpisarrera-2
    BATEK BADAKI. "Batek badaki [...], quién lo sabe!, cualquiera lo sabe! Batek badaki etorkizunak zer dakarkigun!" Etxba Eib.
    --Ondarroari erri beruu (erri beroa) esaten ei-dautse. Zegaitik? --Batek badaki! A Ezale 1897, 3a. Irugarren bonbil andia erdi beterik utzi nien ta aien bigirak noizarte iraun ote zuen batek badaki. A Ardi 41. Mutil txikitxuak zirala erne zan euren artian gorrotua. Zetatik? Batek-baki! Kk Ab I 31. Antxiña, batek baki noz, Bilbaoko zeian edo merkatuan guztiak euzkeraz itz-egiten eben aldian. Kk Ab II 117. Batek badaki nondik nora yoan zan. (V-ple). A EY III 334. Eta batek badaki nondik norako ibiltaldiak egin ebezan gure tunanteok. Bilbao IpuiB 240. Ezin dezake iñork ukatu / zenbat aurreratu duten. / Batek ba-daki azkenerako / zer asmatuko diguten... Basarri 189. Aintxiña-aintxiña batean, batek badaki zenbat urte izango diran ordutik onaño, jaso ei zan gertaera au. Alzola Atalak 40.
    azpisarrerakoSense-2.1
    (Batek daki).
    Larrezuri edo Txintxuaren borda aldera, edo batek daki nora. AZink 36.
    azpisarrera-3
    BERRI JAKIN. v. berri.
    azpisarrera-4
    DAKIDALA; DAKIELA (etc.). a) A sabiendas, deliberadamente.
    Nik zugana, dakidala, faltatu eztut bizian. E 163. Erregeri, dakidala, nik eztizit faltatu. Ib. 237. Dakidala eta eztakidala maiz ofensatu zaitut. Harb 139. Nik ez dot konfesau baga ezer larga lotsaz, ta dakidala. Mg CO 209 (CC 141 dakidala). Ez deutsee, dakijela, inos alkarri atsekaberik emoten. fB Ic II 207. Ori esan edo pentsatuta egiten dunak dakiala egiten du. MAtx Gazt 51.
    (Con suf. -(r)ik).
    Besteren hona ebats ez tezala, ez dakialarik edüki. Bp I 47 (CatLan 14, CatS 7 dakialarik).
    b) Que yo (él, etc.) sepa. "Nik dakirala ez da sartu iñor ere, no ha entrado persona, que yo sepa" VP 67r.
    Ezta nihoiz exenplurik, / nik dakidala segurik. Gy 128. Eztot nik egundaiño guzurrik esan, dakidala. Ag AL 73. Nik dakidala, Pernandotzaz ez da oraindik liburutxorik egin. Muj PAm 13. Jai guzietan aurrena da, nik dakidala txind askorik ez du, bañan beti sortzen du. ABar Goi 21. Ipiña ta Ipiñatarren barri yakiteko libururik, nik dakila, agertu eztan ezkero. Akes Ipiñ 5. Eliza ta komentua dagoan tokiari, nik dakidala, etzaio esaten Azkartza, Arantzazu baizik. And AUzta 107. Ez eban iñoiz jakin ez entzun, ekiala beintzat, auteskundeetako gorabeerarik. Erkiag BatB 68. Unai-kantak-en inguruan euskeraz orain arte egin diran saio bakarrak, nik dakidala behintzat. Ibiñ Virgil 23. Nik dakidala aien gorantzan / ez da letra bat idatzi. AZink 89.
    (Con suf. -(r)ik).
    Errenterian bezalaxe gertatu da, nik dakidalarik, Torrelavegan ere. MEIG IX 41.
    azpisarrera-5
    DAKIDANEZ. Que yo sepa.
    Ez dago, kristinaubak, nik dakidanez, erremedijo bat baino. fB Ic I app., 26. Itzik ez dago, nik dakidanez, / Miren goraltzeko biar dan legez. Enb 87. Dakidanez ta nire aurrean, ez. Zait Sof 72. Nik dakidanez, erailea gazte izan zitekeen. Mde Pr 155. Neuk dakidanez baintzat. SM Zirik 53. Dakidanez, behin bakarrik adierazi du hori Aita Villasantek. MIH 208. Gobernuak ez zuela, nik dakidanez, erabakirik hartu horretarako. MEIG VII 163. Dakidanez, Madrilen bizi zen. MEIG IX 90.
    v. tbn. Arti Tobera 278. Berron Kijote 19.
    azpisarrera-6
    DAKIDANTXO; DAKIDANTTO; DAKIGUNTXO. Lo poco que sé, que sabemos.
    Nik dakidantxoa, siñeskizun ontan eder da kokatzen. Or Poem 537. Irri eragiten al dizut galde auekin, ala dakidantto ontaz nik Zu gorestea ta aitortzea nai duzu? Or Aitork 16. Berandu hobe denez gero, ordea, inoiz ez baino, hemen dihoakizu dakiguntxoa. MEIG I 219.
    azpisarrera-7
    DAKIENAK DAKI; DAKIENAK BADAKI. El que sabe sabe.
    Dakienak daki. Lander Eusk 1925 (IV) 47. Euskaraz? Frantsesez? Dakienak daki, bainan hain segur euskaraz eta frantsesez. Zerb Azk 56. Ori iakiteko eztago naierarik, an zer dan, dakienak daki. Zait Plat 82. Dakianak badaki jakin, eta baita Nikanor-ek bere. Erkiag BatB 160. Daki(e)nak daki puzkarra burruntzi(a)n sartzen. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1546.
    azpisarrera-8
    EZ DAKIT ZELAKO (Adnom.). No se qué.
    Ikusi dot [...] gogo bat, nasaitasun bat, ta ezdakit zelako enpeinu bat. fB Olg 125. Ez dakit zelako erruki bat edo ondo gura bat bazeuntsa legez. fB Ic II 190.
    azpisarrera-9
    EZ DAKIT ZENBAT. No sé cuantos.
    Zioten hastetik ere, beharko zirela ez dakit zenbat milium! HU Zez 45. Emezortzi urtetarik aiketa ogeita ezdakid zomatra draino. Mdg 138. Nik ez dakit zenbat aitzeki geiago. Lab EEguna 107. Nik ez dakit zenbat beste orrelako astakeri. Munita 26. Orrengatik ezagutu ninduen Andonik gaur dela ez dakit zenbat urte. Txill Let 68. Bere laguntasun gozo barik bizi bearko ebala aurrerantzean eta ez dakit zenbat gauzeztankeri. Bilbao IpuiB 85. Ondar gañean egiten dala / ez dakit zenbat pekatu. Basarri 163. Bateko sakristau, besteko linternero edo ez dakit zenbat lanetan aritua. Insausti 335.
    azpisarrera-10
    EZ DAKIT ZER. No sé qué.
    Amorea da onako ez dakit zer bat, / etorten da arago eztakit nundi. Lazarraga 1187r. Aiek ere Masabiellen ez dakit zer beste munduko gauzak ikusten zituztela. Goñi 79. Eztakit-nik-zer bat emon eutsan edaten mutillari. Otx 166. Naiz aurki egonez, [...] naiz ez dakit zer ezagueraz. Or Aitork 265. Batzuk karlistak zirala eta
    besteak ez dakit zer, jauntxo aundi xamar oietako batzuk gordeta zeuden. Alkain 47. Ezarri zituen botoila haren barnean paper batzu, ixkiriaturik ez dakit zer. Etchebarne 106. Kalte berriak ekarri dizkiotela euskarari, ez dakit zer kasketaldi egoskogor dela medio. MEIG VIII 46. Baina hala ere uste dut brioso, perezoso edo deabru ez dakit zer, hitz horiek berriak bezain berriak direla. MEIG VII 132s.
    Irabaziak bear doguzala, ta ez dakit zer da badakit nor. 'No sé qué y no sé cuántos'. Bilbao IpuiB 87.
    "Eztakitt zer, badakitt zer, no se qué, no se cuantos. Gizurterua nitzala, eztakitt zer badakitt zer" Elexp Berg.
    azpisarrera-11
    EZIN JAKINEZKO. "Qu'on ne peut savoir; qu'on ne peut apprendre" Dv.
    azpisarrera-12
    EZ JAKIN; ETXAKIN (Construcción con el vb. no conjugado, acompañado de interrogativa indirecta). v. JAKIN EZ; cf. ezjakin.
    Eta ez iakin lehen gauian <gaoyan> non daten ostatuia. E 81. Etxakin noiz il bear duen batek, ta etxakin nola. (261). LE-Ir. Lehen hala, orai hola. / Gero etxakin nola. (Divisa del caballero de Bela). Chaho Voyage 315. Hiriti jalkhi zirenin hasi ziren / ihur etxakin zergatik aharratzen. Etch 638. Ez yakin nondik heldu eta norat zohan. Hb Esk 45. Bi maite ükhen eta ez jakin zuiñ haita. ChantP 134. Hastapenean behin harrituak, ez jakin zer egin ala ez egin. HU Zez 208s. Behin, / suge bat jin / nik ez jakin / zer bidez. Ox 123. Nolako burutazioak ziran ez yakin guk. Aitzol (in Ldi UO 6). Dudako baitzen, ez jakin nora / eroriko dan auzia. Or Eus 421. Aldaketa egin zanean ez jakiñ zer pinu mota izango zan onena. Munita 66. Isilik, ez jakin areago zer egin. Mde HaurB 54. Ez jakin gurdia mandoari lotuta ote zegokion ala mandoa gurdiari. Anab Poli 99. Eta etxakin nola edo zer automobilla elki zen karreteratik. ZMoso 46. Eta "Erregea" nun eta nor zitaken nehork xuxen ez jakin! Ardoy SFran 234. Lau euskal Lurraldetatik an giñan beintzat, da ez jakin González da Guerra be an baziran... Gerrika 199s. Hor baitabiltza gure gobernu eta hezkuntza-ministerio guziak, iduri ez jakin berek ere, norat jo. Larre ArtzainE 320.
    v. tbn. Dv LEd 53. Laph 59. StPierre 21. Etcham 182. Lab EEguna 68. Barb Leg 132. JE Ber 31. Iratz 97. Lf Murtuts 14. SMitx Aranz 18. Erkiag Arran 140. Larz Senper 108. Etxba Ibilt 460. Ez yakin: Gy 237. Elzb Po 191.
    azpisarrerakoSense-12.1
    Asiko ete zan biguntzen Indianoaganako gure neskatillearen biotza? Ez jakiñ.Ag Kr 167.
    azpisarrerakoSense-12.2
    Zorigaitzez da egia / hemendik berriz ez jakin norat zoazilako berria. Xa Odol 295.
    azpisarrerakoSense-12.3
    Etxakines zein zeiñénak ziren.LE Matr2 82. Etxakinez zer egin (43). LE-Ir.
    azpisarrera-13
    EZ JAKINARENA EGIN. Hacer como que no se sabe.
    Jakinda, ez jakiñarena egitea. VMg 64. Hortan oraino eta beti ez jakinarena, zozoarena eginen dautzuenari. HU Zez 195. Ardurenik ez jakinarena egiten duelarik. JE Bur 100. Zer gertatu da? --Ekin zion Mattinek ez jakiñarena egiñaz. Etxde JJ 128. Ez-iakinarena eginaz galdeka ari zanean ere. Zait Plat 102. Ez-iakinarena eginaz, norbaitek zer-edo-zer galdetzeari zeritzaten eladetarrek eironeia . Ib. 90.
    azpisarrerakoSense-13.1
    Gu gerok ere engaiñatuak bizi gera, eta ori gerok dakigularik, eta eztakianarena egiten dugularik.Vill Jaink 143.
    azpisarrera-14
    EZ JAKIN IDURI EGIN; EZ JAKIN EGIN. Hacer como que no se sabe.
    On da disimulatzea, ez iakin iduri egitea, ez iabetzea. Ax 312 (V 207). Iakinez gero ere, egin ez iakin iduri, disimula. Ib. 314 (V 208). Nahi dugu iustizia egin dadin bertzeren etxean, eta gurean miserikordia, ez ikusi edo iakin iduri eginik. SP Phil 382s (He 386 hutsak estal dakizkigun). Judasek, ez jakin eginda, izan zuen biotza Jesusi esateko [...]. Lard 438. Ta naiz mutillaren asmoak jakin, ez jakiña egin, ajola aundirik erakutsi ez ta zer erantzungo ote zuan zai. Anab Usauri 65. Lenengoz entzunda gero ere, ez-iakin egiten dute gizonek. Zait Plat 34. Bixer, gero, dana ez-jakin egin biar dogu [...]. Ori bai: danok. Gerrika 54.
    azpisarrera-15
    JAKINA (V-m-gip). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 207 y 233. Por supuesto, sin duda. "Claro, por supuesto. Eran egin juan da, jakiña, mozkortu" Elexp Berg. "Jakiña etorri dana (V-m-gip)" Gte Erd 207. "Jakina! (V-gip, AN-gip)" Ib. 233. Tr. Documentado en textos meridionales a partir de finales del s. XIX. Se encuentra tbn. en Zubiri.
    Joxe Marik badaki / zer dan orren griña, / gaitz danak sendatzeko / pattarra jakiña. JanEd I 63. Amando barriz, iakiña! mundu guztiagaitik ondo esaten ekiana zan. Ag AL 77s. Amarretan, jakiña, Meza-nagusia. Muj PAm 8. Gerrak ondatu zula Dorrontsoro? Bai noski, jakiña. Or SCruz 140. Mendiz gaindi, eta denak, yakina, barurik, Yauna-hartzeko Orriagan. Zub 78. Errusiko agintariak oartu zuten, yakiña, Poloniko erri xeea edo beekoa etzala abertzale. Ldi IL 165. Geroztik, jakina, bere bideari jarraitu dio breizerak. Mde Pr 282. Ta gero, jakiña, an ibiltzen zitzaizun andrea zenbait gauza saltzen. Anab Poli 113. Baña, jakiña, basarriko lanak egiten be norbait gelditu biar. SM Zirik 108. Iakina "barne-mogidura batek debekatzen digu Virgilioren kera kopiatzera". Ibiñ Virgil 25. Izenak eta erriak aldatuta jarri dira, jakiña! NEtx LBB 13. Agerian zegok, jakiña, ezin bizi zitezkela ezer jateke. Berron Kijote 121. Senideena egiñik, urrena, jakiña, aitarena egin bear. Alkain 45. Onen artian, famaue zan "Baranda de Atxuri", bilbotarra, jakiña. Gerrika 107. Ibilian, jakina, galdu beharko du harako lehengo garbitasun eta distira hura. MIH 164. Eskubide osoa du, jakina. MEIG II 106.
    v. tbn. A Ardi 78. Kk Ab I 99. Altuna 35. FIr 136. Imaz Auspoa 24, 144. Enb 193. TP Kattalin 192. Otx 108. Or Eus 49. TAg Uzt 171. SMitx Aranz 152. JAIraz Bizia 106. Munita 65. Lek SClar 116. Etxde JJ 171. Txill Let 60. Bilbao IpuiB 190. Erkiag Arran 137. And AUzta 105. Vill Jaink 76. Vill in Gand Elorri 11. Osk Kurl 49. Onaind in Gazt MusIx 152. MAtx Gazt 41. Lab SuEm 95. Alzola Atalak 139. Uzt Sas 349. Etxabu Kontu 55. Ataño TxanKan 110. Onaind STeresa 71. Yakina: Kk Ab II 164. Zait Sof 97. Mde Pr 33. Akes Ipiñ 9.
    azpisarrerakoSense-15.1
    (Seguido de ba).
    Amesetan egongo zala gau atan Mañasi? Jakiña ba. Ag Kr 106. Lasterbidean zear etorri dira, oñez, jakiña ba, Meza nagusitarako. Ag G 183. Eta, jakiña ba, iñoren ondamuz bizi bear. Bilbao IpuiB 63. Gabontz, mozolo ta saguzar banakaren batzuk ba ebiltzan ibili, egorik bageak, jakiña ba. Erkiag Arran 49. Jakiña ba! NEtx LBB 88.
    azpisarrera-16
    JAKINA EGON (3.a pers. sing.). Es (era, etc.) sabido. "Jakiña zeuan ori gertauko zala (G-azp-goi)" Gte Erd 49. v. (GAUZA) JAKINA IZAN.
    Jakiña dago zergatik. AA III 411. Birian dator / azken juizioko eguna, / jakiña dago begiyen bistan / ikusi biar deguna. Xe 382. Jakiña dago nora izango zan / aren urrengo kolpia. PE 83. Jakiña dago, gizon gutizioso orrekin ez liteke pakerik izan. Ill Testim 10. Hori jakina dago, barrandan Otsoko. Ox 118. Jakiña dago zerbait kastigu / eman biarko zazuna. Tx B I 242. Ori guzia, jakiña ziok, i maite auelako dek. Alz Ram 106. Nere amak naiko ez duela, jakiña ziok. Ib. 41. Jakiña zeok an diru asko / irabazten dezutela. Basarri 27. Jakiña dago egunen baten / gu're orrentzat gerala. Auspoa 39, 53. Asmo txarrez izan ezkero, jakiña dago beti pekatu astuna dala. MAtx Gazt 68. --Gure Lurdesek emengo lanak egin ditu [...]. -- Jakiña zegoan be in Donostira joan ezkero. TxGarm BordaB 91.
    v. tbn. AzpPr 36. MendaroTx 364. JAIraz Bizia 51. Alkain 51.
    azpisarrera-17
    (GAUZA) JAKINA IZAN. (3.a pers. sing.). Es (era, etc.) sabido, conocido. "Claro está, hori jakiña da" Lar, Añ. "Gizonkiak doazela lenean tentatus, engañatus, porfiatus, ta aun bortxatus, da xakina (332)" LE-Ir. "Gauza jakina da, c'est une chose connue" Dv. "Jakiña da (c.), no es extraño, todo el mundo lo sabe. Jakiña zan (c.), no era extraño, no podía ser de otro modo, todo el mundo lo sabía" A. "Kontu jakiña da ze pasau zan gure txabolapian" Elexp Berg. "Ori jakina zen (V-arr, AN-gip-5vill, B)" Gte Erd 178.
    Denaz geroztikan gauza bat hain jakina eta egun guztiaz bat-bederak frogatzen duena. ES 398. Gauza jakiña da zer suertatzen zaioten itxaso zabalean dabiltzanai. Lar SAgust 10. Jakiña zan [...] etxeko pelearako armatzen arkituko zala. Cb Just 95. Gauza jakina da, adiskidiak, ona izateko, pirmiak izan biar dabena. fB Ic I 60. Beinik bein yakina da, eta itsuak bere baakusde eze, iñori okerrik eztakarroiola. Añ EL2 7. Ori da gauza jakiña jakitearekin lurra dagoala gatzez, sufrez eta beste onelako gauzez betea. It Dial 120 (Ur jakiña, Dv yakina; Ip ezagütia). Da gauza jakiña / auntza ere dala gizonarentzako Jainkoak egiña. Izt C 189. Aldiz gathuari, gauza da yakiña, / gure arrazak dio fornitzen koziña. Gy 220. Yakina denean sinhesteak egin dituela Franziako izpiritu zahar hautuenak. Hb Egia 125. Ez da jakiña gure bizitza / denborak duela aitutzen. AB AmaE 101. Jakina zan onek morrosko biok noizbait egingo ebena burruka. Echta Jos 45. Yakiña da, yuduentzat larunbata zala yai-eguna. Ir YKBiz 103n. Auek ere Iainkoak egin zitula iakiña da. Or Aitork 363. Ori ezin uka, gauza iakina da-ta. Zait Plat 102. Gauza jakiña da Dario de Regoyos Durangon bizi izan zala. Alzola Atalak 138. Jakina denez, eredu honek bere eragina izan zuen. (In MEIG VI 32). Izenak eta obrak, gauza jakinegia da, ondorengo eta oinordeko politikoen premian izaten dira. MEIG IX 43.
    v. tbn. Ub 137. AA I 539. Dh 190. JJMg BasEsc 137. Astar II 255. Lard 93. Aran SIgn 44. Arr May 13. Ud 68. Sor Bar 21. HU Zez 107. Ag G 332 (AL 37 iakina). Kk Ab I 107. EusJok II 152. Jaukol Biozk X. Enb 122. Zerb IxtS 25. SMitx Aranz 71. Lek SClar 140. NEtx Antz 139. Vill Jaink 130. Osk Kurl 95. Gazt MusIx 167. Lab SuEm 170. Agirre in Xa EzinB 127. Berron Kijote 169. JAzpiroz 216.
    azpisarrerakoSense-17.1
    Galdu-ta ere, jakiña ginun / pin zirala jokatuko.Or Eus 234.
    azpisarrerakoSense-17.2
    (Con reduplicación intensiva).
    Ta nai dutela iakin-iakiña da. Or Aitork 268.
    azpisarrerakoSense-17.3
    (jakinekoa izan).
    Egintza Katoliko-lana egun auetan jakiñekoa dezu. NEtx Antz 78. Aren erantzuna jakiñekoa izan zan. MAtx Gazt 88.
    azpisarrera-18
    JAKINAREN ARABERA (Precedido de gen.). A saber de, que yo (él, etc.) sepa.
    Auzoko herri batzuetan bazirela [giristinoak], eta bizkitartean, heien jakinaren arabera, nehork ez ziotela kalterik egin. Prop 1880b, 14
    azpisarrera-19
    JAKINAREN GAIN. A sabiendas.
    Jakiñaren gain alperra dana / zertan geiago gogaitu. And AUzta 112.
    azpisarrera-20
    JAKINAREN GAINEAN
    a) (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd; Añ, Dv). A sabiendas, con conocimiento de causa, conscientemente. "(A) sabiendas, jakinaren ganean" Añ. "Jakinaren gainean mintzo naiz, je parle en connaissance de cause" Dv. "Jakiñaren gañean egin du (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 178. v. jakiara. Tr. Documentado en textos meridionales a partir de mediados del s. XVIII.
    Jakiñaren gañean ori galdu nai izan dedala. Cb Eg II 17 (Dv LEd 46 jakinaren gainean). Jakiñaren gañean izan ezkero da pekatu mortala. Gco II 61. Jakiñaren gañean, pekatu astunean Jaunartzea egiten duanak. KIkG 71. Beintzat gauza txarrik eztio yakiñaren gañean ematen. Ir YKBiz 137n. Yakiñaren gañean eta naita? Or QA 104. Iakinaren gainean edo oartzaka orixe opa du aterbage. Zait Plat 37. Atenai-tarren aldakeri galgarria areagotu besterik etzuten egiten, iakinaren gainean, beren bizibide biurturik. Ib. 123 (Sof 113 yakiñen gañean). Zuk, aitzitik, --eta jakinaren gainean-- aizerrotakaz diarduzu. Azurm (in Gand Elorri 221). Jakiñen gañin asko gabiltza, / ori dugu okerrena: / kanpoan utzi bear direnak / sartzen ditugu barrena. Ostolaiz 39. Inori jakinaren gainean besterik irakastea ez da jokabide zuzena. MEIG VI 152.
    v. tbn. Ub 14. CrIc 29. Añ MisE 139. Arr GB 86. Ag G 212. Mde Pr 256. MAtx Gazt 51.     Ez baita beste inor hain zeharo eta jakinaren gainean ibili bide horretan barrena. MIH 342.
    b) (V, AN-5vill, L, B, BN, S, R). Ref.: A (jakin); Gte Erd 178. (Con egon, izan). (Estar) enterado, (ser) sabedor. "Jakiñen gañin dago (AN-5vill), jakinain gaiñean zaude (B)" Gte Erd 178.
    Gisa onetan mintzo diraden guztiak egon ditezke, bada, jakiñaren gañean [...] ez dala osasun-galgarria. Izt C 76. Inguru guzietako erriak jakinaren gañian zeuden. Bv AsL 191. Bide zuzenean sartzen ezpazera, jakiñaren gañean egon zaite kastigu izugarri baten begira zaudela. Arr May 19. Ara. Jakiñan gañean altzeunden? Ag G 267. Erriko guztiak jakiñan gañean zeuden gertatuko borrokaz. Anab Usauri 80. Jakiñaren gañean al-itzan i ere? TAg Uzt 141. Maider zuen arteko ibilleraz jakiñen gaiñean dagola. Etxde JJ 252s. Yakinen gañean egonen zara nola ebasko aundi bat egina duten. Izeta DirG 39. Ama-alabak aurreko astetik jakiñen gaiñean zeuden. NEtx LBB 75. Bazirudian aurretik jakiñaren gañean zeudela. Alkain 68. Baina hori ondo jakinaren gainean dugula abiatu behar dugu bide horietatik. MIH 86. Ikusleok jakinaren gainean gaude. MEIG I 165.
    v. tbn. Alz Ram 126. Ataño TxanKan 184. TxGarm BordaB 87. Iakinaren g.: Zait Plat 127.
    azpisarrerakoSense-20.1
    (Con jarri, ipini, paratu, etc.). (Poner) sobre aviso. "Jakiñan gaiñian ipiñi, jakinarazi, aditzera eman" ZestErret . "Yakiñen gañean (yakiñaren gañean) yarri, poner sobre aviso" Asp Leiz2. "Jakiñen gañin paratu dugu (AN-5vill), jakiñaren gañean jarri degu (G-azp)" Gte Erd 178.
    Uritarrak jakiñaren gañean jarri zituzten. Aran SIgn 99. Jakiñen gañian jartzen da erri ontako jendia. Alz STFer 125. Komisio probintzialak jakiñen gañean jartzen zaitu. ForuAG 335. Jarri ezazue ama jakiñaren gañean. TAg Uzt 309s. Kapitana jakiñan gañean jarri zutenean etorri zen. Anab Poli 60. Jakiñaren gañean ipiñi gabe bidali ditugu. MAtx Gazt 82. Bada-ezpada ere, jakiñaren gaiñean jartzen zaitut. NEtx LBB 101. Aurrez jarria nengon / jakiñan gañian. Uzt Sas 316. Tasista jarriko zutela jakiñaren gañean. TxGarm BordaB 140.
    v. tbn. Moc Damu 23. Goñi 84. Or SCruz 99. Etxde JJ 252. Ataño TxanKan 17. Albeniz 202.
    azpiadiera-1.1
    (Con aux. tripersonal).
    Alargunari jakiñan gañean jarri diote ondarrean gertatu zanaz. Anab Usauri 91.
    azpiadiera-1.2
    Galdos jakiñaren gañian ipiñi zanian azkar jaso ei zituan ankak.SM Zirik 90.
    azpisarrera-21
    JAKINAREN GAINERA; JAKINEN GAINERA. a) "Jakiñen ganera (Vc), a sabiendas" A.
    Ta esaten badozu jakinaren gainera juzgetan dozula? fB Ic II 229s. Irakutsi edo esan izan badozu, yakinen ganera, bekatu dana eztala edo eztan [sic] baidala. Añ EL2 133. Iños katutu edo yakinaren ganera lar edan edo kalte andia egingo eutsuzuna artu izan dozunez. Ib. 143s.
    b) (Con egon). (Estar) enterado.
    Izan leiteke benturaz zubek Jesukristo Jaunari billdurrik ez eukitia; baña egon zaiteeze jakiñen gañera: eriotziak artuten bazaitue [...]. Canala Jesucristo 52.
    azpisarrera-22
    JAKINAZ GAINERA. A sabiendas. v. JAKINAREN GAINEAN.
    Oben astunean dagola jakiñaz gañera Eukaristia artzen dauanak. KIkV 91.
    azpisarrera-23
    JAKINEAN. a) A sabiendas.
    Jakiñian eta beren borondate osoagaz itxi, sortu eta gortuko ez balitube beren Animako belarriak. msOñ 101r. Hanbat gaixtoago beren bozak xede hortarako gizonari emanen diozkaten boz-emaileentzat; jakinean eginen dute gaizki. HU Aurp 82. Erregina, jakiñian biotzari ezin jakona aindu maitte edo ez maitte izatia. Etxba Ibilt 460. Jakiñian au zuzena zana eta ixillik gordeko ebana. Ib. 482.
    azpisarrerakoSense-23.1
    (Tras bere, etc.). "Bere jakinean egin du gaizkia" Dv.
    Zer erranen dugu bada bere jakinean bekhatu mortalezko ta damnazionezko estatuan tribunal ikharagarri hartarat dohan arimaz? Dh 135. Gure jakinean gaizki idukitzen ditugula gure heiak. Dv Lab 214.
    azpisarrerakoSense-23.2
    (Con erg.).
    Ene bihotzak funtsezko urrikalmendurikan ez, / nik jakinean pairamenetan bizi diren dohakabez. Xa Odol 265.
    azpisarrerakoSense-23.3
    (Tras posesivo). Que yo (nosotros) sepa(mos). v. DAKIDANEZ.
    Ene iakinean ez da, bizi izpiritualean, debozionezko exerziziorik hau bezen gai denik [...]. JesBih 397. Behin hartuz geroz bizipide hori, nehork ez du behinere utzi, ene jakinean; zurean ere ez eiki? HU Zez 37. Gure jakinean haren ahotikako bizitasun bakarra hori da. HU Aurp 169. Gure jakinean baditu jada [...] bortz liburu xoragarri agertaraziak. Zerb Gerlan 75. Behin, larunbat aratseko mezaren ondotik zen partida haundi bat, eta, ene jakinean, jendea etxerat abiatua. Larre ArtzainE 278.
    azpisarrerakoSense-23.4
    (Tras gen.). Sabiéndolo. "Anaian jakiñian arrapau zotsan dirua amai" Elexp Berg.
    Beti esaten det olako gauzak aita-amen jakiñean egin bear dutela. JAzpiroz 163. "Hori ez da ene jakinean, cela n'est pas à ma connaissance" Dv. cf. infra JAKINEKO.
    b) (Con egon, izan). (Estar) enterado, (ser) sabedor. "Jakiñian dago ama berandu joango naizena" Elexp Berg. v. JAKINAREN GAINEAN (b).
    Baña zaute jakiñean au dala jakintsu guzien iritzia. AA III 367. Jaunaren esan guziak berriztu nai izan ziezten jakiñean egon zitezen. Lard 106. Ez zaikala damutu / niok jakiñian. Bil 117. Jakiñian egon bitez, nere ondasunak danorenak diradela. Apaol 122. Jakiñian nago irurogei ta / zazpi urte dituzula. Imaz Auspoa 24, 160. Orren yakiñean nago. Zait Sof 33. Aspaldi igarri nizuten zerbaiten jakiñean ziñatela. Etxde JJ 217. Zeren, kausa urkoen jakiñean egonda ere, zutik gelditzen da [...] galdera zorrotz au. Vill Jaink 32. Oiñ jakiñian zirala Jauregi artan. Etxba Ibilt 486. Onako esperientziekin jakiñian egotia gauza ona be ona zala. Gerrika 134. Orrek guztiok ondo jakinian egozan sujeto orrek. Ib. 180. Jakiñean baidaude / zein jaio dan emen. Insausti 151.
    azpiadiera-4.1
    Ororen jakinean da Frantziako hiririk tarroenak sei edo zazpi direla.JE Bur 47.
    azpisarrerakoSense-23.5
    (V-gip, G) Ref.: A; Etxba Eib.
     (Con jarri, ipini, etc.). "Ponerse sobre aviso, enterarse de un asunto" A. "Jakiñian ipiñi, poner sobre aviso, anunciar. Jakiñian ipiñi genduan zer etorren arrokerixa aren ondoren" Etxba Eib. "Jakiñian juan zan zer erantzun artuko eban zeken arengandik" Ib.
    Osabari gaztelura joan zitzaion eta jakiñean ipiñi zuen. Lard 524 (199 jakiñean jarri). Eztakiena enteratuta / jarri dedin jakiñean. EusJok II 63. Haien bizitza berriaren jakinean ezarriko ahal zuen neskameak. Mde HaurB 52. Eta ala, jakiñian ipiñi eban Bernat orrek Sandras lagunori. Etxba Ibilt 456. Jakiñian jarritzen gaitu / nola dan debekatua. Uzt Sas 216 (in Noiz 86 jakiñian utzi).
    v. tbn. JanEd II 24.
    azpisarrera-24
    JAKIN-EGARRI.
    a) Curiosidad, ansia de saber.
    Bere jakin egarria asetzeko nahiko elementu eman izan zaiola Azkue eta beste ikertzale zintzo batzuen lanen bidez. Mde Pr 41. Jakintsu kopetilun batek baino gehiagok joko du ezinbestean iturri umil horretara bere jakin-egarria berdintzeko. MEIG III 71. b) Curioso, ansioso de saber.
    Oben-gaitzez iakin-egarriago baitira burudun baiño. Or Aitork 336. Kanpotik edonork ikus zitzakean, baiñan, etxeko leiora urbiltzeko jakin-egarri nor ote zan? Etxde JJ 135s.
    (Uso adv.).
    [...] Galdegiten dio neskak jakin-egarri. Etxde JJ 35.
    azpisarrera-25
    JAKINEKO. a) (Tras gen.). Del conocimiento de.
    Bainan noiz, non edo nola, hori ez da nere jakineko. Dv LEd 160.
    b) Sabido, conocido. "Jakinako, ezin argiagoa, ezin dudatu edo ukatuzkoa ZestErret.
    Esan al leitekez pekatu edo gaiztakeria agiriyak edo jakinekoak. Itz Azald 110. Egintza Katoliko-lana egun auetan jakiñekoa dezu. NEtx Antz 78.
    c) Determinado, concreto. "Jakiñeko ordue daukazue? (V-gip)" Gte Erd 123.
    Jakiñeko leize batzuetatik irteten emen da. JMB ELG 85.
    d) Normal, esperable.
    Jakiñekoa da azaltzen ez diranak eskubide guziak galduko dituztela. "Sobreentendiéndose". EAEg 2-11-1936, 197. Aragiaren zirikaldiak kendu zezazkiola eskatzen zion Jaunari, baña Aren erantzuna jakiñekoa izan zan: "Naikoa zaizu nere grazia". MAtx Gazt 88. Senarrak buru-bako kartiak ziñuana ikusita gero, garaiturik bere jakiñeko asarria, kristau onerakua zanetik [...], eiñ eban fraillian ordezko erantzun bat. Etxba Eib 463. Umiak aztiak eta urtien jarraixak, espero izatekua zan letz, igartu zetsan ainbat emazte maittia [...]. Baña jakiñeko ondamendi au ta guzti, bixak bizi ziran maitte eta bake onian. Ib. 473. Etxearen biran, zugaitz jaki-emaleak: udare, txermen [...]. Gaiñerako zugaitz jakiñekoak ere bai: intsusa, artea [...]. Zendoia 97.
    e) Testigo (de).
    Mattinek, bildurra sartzearren, bere ezkon-nahastearen berri guzion jakiñekoa bezala kontatu zion eta gai orretan jakilleak izan ezkero, bazekin galduta zela. Etxde JJ 129.
    azpisarrera-26
    JAKINEN GAIN. v. JAKINAREN GAIN-.
    azpisarrera-27
    JAKIN ERAGIN. Hacer saber. v. jakinarazi.
    Jakin eragin biarko jako zelan bere soldau zar ta barrijak ez dirian aspertu. Mg PAb 209. Jakin eragiten deutsubela eun erregeen alabiaren karidadia. (1864). BBatzarN 201. Pedro Mariren bitartez ezin zeikeon iakiñ eragiñ Riktrudisi etzala bera, Portun, erruduna. Ag AL 97. Lurbira guztian iakin eragin bear zan. Ib. 124. Ezteust iñok be ezeren albisterik jakiñ eragiten. Ag Kr 190. Auxe da Bazpuru onen gurarija. Jakin eragijozu zeure udalkidiai. ForuAB 91. Zure biraoen zama astuna zure bizkar leporatzen duzula yakin eragiten dizut. Zait Sof 66. Txantoneri apurka apurka jakin-eragitea erabagi eban. Erkiag Arran 166. Ez eban denporarik galdu bere zorionan poza jakin eraitzeko lagun zaskarrari. Etxba Ibilt 457. Ezer jakin eragin nai bageuntsan, belarrira didarka berba egin bear jakon. Etxabu Kontu 20. Laster batera jakin eragin euskuen ez egoala testigantza biarrik. Gerrika 181.
    v. tbn. AB AmaE 245. Kk Ab I 113. Iakin: A BeinB 56.
    azpisarrera-28
    JAKIN-ERESI. Ansia de saber. v. jakingura, jakin-nahi.
    Onekin ere, obeto jakin-eresia etzitzaion osotoro bete. Lard 128.
    azpisarrera-29
    JAKIN EZ (Con el vb. no conjugado; acompañado de interrogativa indirecta). v. EZ JAKIN.
    Zerua edo infernua izan bear ta zer izango dedan jakin ez! Cb Eg II 22 (Dv LEd 53 ez jakin). Zerura juateko orduaren zain egon, ta jakin ez noz elduko dan. Ur MarIl 93. Zeñi bota jakin ez / maldiziyua! Ud 34. Noiz au iritxiko dan jakiñ ez. Arr May 109. Kalte orreik ikusi ta nola aldendu yakin ez. Or Tormes 57. Bere dirutza nola xautuko jakin ez. Txill Let 64. Neskatillea, zer esan jakin ez-ta, txintik be atera bage egokion. Erkiag Arran 101. Egunen batean iainkoen batzarrean exeriko zeran ori, noiz iakin ez. Ibiñ Virgil 70. Egia dan ala ez dan / seguru jakiñ ez. Uzt Sas 236.
    v. tbn. A Ardi 73. Anab Poli 7. Berron Kijote 180.
    azpisarrerakoSense-29.1
    Nik neugaitik zer esanei? Ah, jakin ez! Añ EL1 55.
    azpisarrera-30
    JAKINEZ. "A sabiendas" Lcc.
    azpisarrerakoSense-30.1
    Con conocimiento.
    [Ezkontza tratiak] jakinez egin bite. LuzKant 147.
    azpisarrera-31
    JAKINEZ GAINDI. Sobre sabido.
    Aiek etzuten, guk bai, ordea, / bi mutillen ezagutza; / jakiñez gaindi jokatu ginun, / ta atzeman diru-mordoska. Or Eus 230.
    azpisarrera-32
    JAKINEZKO. a) "Hechiza cosa, jakinezko gauzea" Lcc. b) De sabiduría, de conocimiento.
    Al-ere indarrezko egiteko ta gairik bage egiten diran gauzak, lenbizian zeru-lur-itsaso ta beste guziak bezala, Aitak egiñak dirala esaten da; jakinezkoak Semeak egiñak eta Espiritu Santu maitariak egiñak onginaiezko ta amoriozko beste guziak. Mb IArg I 356.
    azpisarrera-33
    JAKIN GABEAN. Sin darse cuenta, sin saber. "Barkatzeko da jakingabean egiten den hutsa" Dv.
    Jakin gabian pasatzen dira / gauza batzubek itxuban. PE 137. Orai ohartzen nun, aitortzen dinat, hor nintzalarik hire ondoan, duela bost urte, egiazko zoriona gozatu dugula elgarrekin, jakin gabean. JEtchep 70.
    azpisarrerakoSense-33.1
    (Tras gen.). "Ez dakit ala bere jakinean ala bere jakin gabean egin duen hori, je ne sais s'il a fait cela consciemment ou inconsciemment" Dv (s.v. jakin).
    Frangotan bere diruarekin eta bere adiskideekin nu lagundu eta ene jakin gabean funtsez ezagutzen ez nituen lagun batzuetarik baztertu. "À mon insu". Ardoy SFran 120.
    azpisarrera-34
    JAKIN GABEZ (G, S; Dv). Ref.: A; Lrq. "Jakinez edo jakingabez ez da holakorik egin behar" Dv. "Por ignorancia" A (que cita el msLond).
    Leheneko Sagaramenduei orhoitu gabez, iakin gabez edo bertzela azkendu zaiztenak. Mat 136. Zeren zahartasunekoak ezpaitira iakin gabez, inorantziaz edo esperientzia faltaz eginak. Ax 188 (V 127). Iakin gabez edo flakoz erori dela. SP Phil 348 (He 350 yakiñ gabez). Etzituen jakin-gabez gaiztakeri oek egiten, ezpada jakiñaren gañean. Ub 14.
    azpisarrera-35
    JAKIN-GAINEAN (Con compl. en gen.). (Estar, etc.) al corriente, (ser) sabedor.
    Orko biztanle gustijok gusti onen jakin ganian egon daitezala. (1917). ForuAB 97. Abelazkiñak gai arduratsu onen jakin ganian ipinteko. Ib. 95.
    azpisarrera-36
    JAKIN-GAUZA. Tema científico.
    "Garratxa"-k jakin-gauzetan aintzakotzat artzea nai zuan. Anab Usauri 100.
    azpisarrera-37
    JAKIN-GOSE.
    a) Ansioso de saber.
    Xoratua atxiki zuela bide guzian jakintsunak jakin-gosea, ele ahul bat gabe. HU Aurp 98.
    Jakingose direla gure gaitzez eta miñez. Mde Pr 99.
    b) Curiosidad, ansia de saber.
    Jakin-gose ergel batek bultzaturik galdegin zion. Mde Pr 155. Amaikatxo ikasle arganatu ziran iakin-gosea berdintzeko. Zait Plat 84. Ango erritarrek inolako iakin-gosea somatu zuten beren baitan. Ib. 113. Jakin gosea diru gosearen ondoren eta diru gosearekin batean etorri zitzaigun. MEIG III 126.
    azpisarrera-38
    JAKIN-GURA. v. jakingura.
    azpisarrera-39
    JAKIN-JARIO. Con ansia de saber.
    Osatzaillegaia izaki, / saillai dakio, / yakin-yario. Ldi UO 46.
    azpisarrera-40
    JAKIN-MAINA. "Destreza, ciencia. Gauza guztiak dabe euren jakin-mañia" Etxba Eib.
    azpisarrera-41
    JAKIN-MANE. "Humanidad, letras humanas, jakin manea" Lar.
    Lendabizi alabañan, latiñean eta jakin-maneetan Monte-agudoko erakastegian berritu eta irmetu zan. Aran SIgn 64.
    azpisarrera-42
    JAKIN-MANETI. "Humanista, jakin manetia" Lar.
    azpisarrera-43
    JAKIN-MIN. v. jakin-min.
    azpisarrera-44
    JAKIN-NAHI. v. jakin-nahi.
    azpisarrera-45
    JAKIN-PAPER. Documento.
    Gertaira zarren jakin-paperak / kizkaldu ziran, lurpetu... SMitx Aranz 104.
    azpisarrera-46
    JAKIN-USTE. Supuesta sabiduría.
    Poliki-poliki hasten da Maisu Juan ikusten [...] erdi ustela zela zuen jakin-ustea. MEIG II 72. Gaurreguneko jakitearen edo jakin-ustearen arabera, badira hiru maila bederen. MEIG VI 131.
    azpisarrera-47
    JAKITEKE (V-gip, G-azp ap. A Morf 389). Sin saber.
    Egin nuna, ordea, ezer yakiteke egin nun. Zait Sof 113. Yakiteke il eta ondatu nun. Ib. 121. Alabearrez gertatzen zirala, zer ziagoten iakiteke. Or Aitork 161. Nora zoazan eta zetan jardungo dozun jakiteke aldegin al dozu zeure erritik? Erkiag BatB 113. Nora doan iakiteke. Zait Plat 34. Zer erantzunenik iakiteke. Ib. 90. Zuk iakiteke irakurri nitun bertsu aiek. Ibiñ Virgil 59. Berak ezertxo jakiteke egin ziotena. Berron Kijote 55.
    v. tbn. SMitx Aranz 15. Etxde AlosT 39.
    azpisarrera-48
    JAKITEKO (Ht VocGr 420 Dv, Lecl (y-); iakitekotz Volt 10). A saber. "C'est à savoir, jakiteko" Ht VocGr. Cf. jakiteko.
    Daritzat badagotela aiphatzea eskualdunen eta Karlo Magnoren harmadaren artean gerthatu ziren gauzei, jakiteko, harmada hunek Oierriagan izan zuen odol ixurizko sarhaskia. ES 113. Haitatüren da hamar konfrai; jakiteko, bost gizon eta bost emazte edo neskatila. Mercy 34. Ezkiribatüren dü berhez eta arranjamentüreki gaiza jarraikiten direnak; jakiteko, rezebitü edo sarthü diratianen izen eta izen garaikuak. Ib. 39.
    azpisarrera-49
    JAKITEKO DA; DA JAKITEKO. A saber, es decir.
    Badakigu halaber ezen Iankoari on daritzotenei [...] iakiteko da, haren ordenanzaren araura deithu diradenei. Lç Rom 8, 27. Guk ditutu laudatzen eta aboatzen hirur sinboloak, da iakiteko, Apostolikoa, Nizenoa eta Athanasiorena. Lç Ins G 1v. Hirur aldiz urthean, da iakiteko, Santa Catalinaz, orzegun sainduan eta eguberri egunean. Harb 455.
    b) +JAKITEKO DU, JAKITEKO DUZU. Conviene saber; le (te...) conviene saber.
    Lehenik iakiteko da ezen Zená zelebraturen den aitzineko igandean populuari haur denunziatzen eta deklaratzen zaiola. Lç Ins B 3r. Iakiteko du batbederak, ezen zer neurriz nehork nehori neurturen baitrauka, hala rendaturen ere zaiola. Ib. E 7r. Iakiteko duzu, Dobrarik eta Boloiñarik artean bada banku bat. INav 84. Iakiteko duzu, nahi baduzu ioan Naiarat, ioanen zare xuxen zibreko irlarat. Ib. 16. Nork ere nahiko baituke hitzkuntza batetik bertzera zenbait gauza hitzez hitz ganbiatu, hainak jakiteko du, manera hartan eginen tuela milla huts. ES 130. Horrengatik yakiteko da zer duen on eta zer ez. Dv Dial 70 (It, Ip be(h)ar da jakin, Ur jakin biar da).
    azpisarrera-50
    JAKITEKO DU; JAKITEKO DUZU. v. JAKITEKO DA (b).
    azpisarrera-51
    JAKITERA; JAKITERAT. JAKITERA.
    a) A saber, es decir.
    Kolore eta kualitate honezko badut, iakitera, xuri, beltz edo bruna, gorri [...]. Volt 252.
    b) JAKITERA(T). De haber sabido.
    Nik jakitera nai zenuela / utziko niyon gustora. Bil 36. Jakiterat, soinean emanen nion gure xaparik ederrena. Lf Murtuts 11. Jakiterat ez nuen segur onhartuko. Ib. 26.
    c) Al saber.
    Orain bada, zer esango dute aiek ni emen ezere sufritu gabe geldi naguala jakitera. Bv AsL 176.
    azpisarrera-52
    JAKITERA EGIN. Averiguar, intentar saber.
    Arkitu izan dozun gauzaren bat zuretzat gorde izan badozu, yakitera egin bagarik noena dan. Añ EL2 152.
    azpisarrera-53
    JAKITERA EMAN (Urt I 204). Dar a conocer.
    Jakittera eman zuan nor dan Jesus. Inza Azalp 49. Ikusi zutenak yakitera eman zuten zer agitu zitzaion deabrudun izandakoari. Ir YKBiz 191.
    azpisarrerakoSense-53.1
    Miren Arantxaren barrua nork jakitera emon? Bilbao IpuiB 275.
    azpisarrera-54
    JAKITERA JOAN; JAKITERA IBILI (En imperativo). Vete a saber, vaya usted a saber. Cf. ejs. del tipo zoazi zu s.v. joan (I, 15).
    Non bizi dira gañerakoak? Zoaz jakitera. AA I 589. --Eta arnasia nola artzen du? --Bijua jakitera. Iraola 71. Hemen baduk asko erlijone mota. Hail, to, hi jakiterat, zoin den hoberena. Larz Iru 110.
    azpisarrera-55
    NIK DAKITA. ¡Qué sé yo! v. (NIK) AL DAKIT.
    Iduri zaut, oraiko apezak hotzago edo, nik dakita... uzkurrago direla. HU Aurp 178. Bo, nik dakita, Manez. Zub 42. Kainek ihardetsi zion: nik dakita? Zerb IxtS 12. Edo mahasti aitzurre, mendian harri zerratze [...], mendiko ongarriketa... nik dakita? Larre ArtzainE 57.
    Halako molde xuri bat, ez jende, ez lanho... nik dakita zer. Barb Leg 149. Nik dakita zonbat errekaitu! Zub 25. Kordetako arrabit, berina-begi, eta nik dakita zer oraino. Ardoy SFran 237. Zikint beldurrez edo nik dakita nola. Xa Odol 21. Preso-zain, zigorkari, eskale eta nik dakita bertze nor! Lf in Casve SGrazi 11.
    azpisarrerakoSense-55.1
    (Con ongi).
    Beljikan, Frantzian eta nik ongi dakita non oraino. Barb Sup 177.

    jakin

    jakin
    << jaitsi 0 / 0 jakitate >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper