Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 gari.
    Onom.: Sancius Alvaro de Garissuri. (1110) Arzam 248. Pero Periz Gari Dario. (1366) Ib. 248.
    sense-1
    (V, G, AN-larr-egüés-erro-ilzarb-olza, L-côte, Ae, Sal, R; Lcc, Mic 9v, SP, VP 32v, Lar, Añ, Lcq 173, Dv, H (V, G), VocB ) Ref.: A; VocPir 642; Bon-Ond 149; EAEL 76 y 389; Ibarra Dima ; Iz ArOñ, UrrAnz, Als, R 307; Etxba Eib; Gte Erd 99; Elexp Berg; ZestErret .
     Trigo. "Tricticum, gari" (Voc. de Aimery Picaud, s. XII) TAV 2.2.12. "De bon trigo de lander Gari en afueras" (1258) Arzam 248. "Farro o escandia" Lcc. "Ahechar, garia garbitu", "ahechaduras de trigo, gari garbituak" Ib. "Aventarse el trigo, garia eraxo" Ib. "Granzas de trigo, garian granzoiak" Ib. "Froment" SP. "Ogia gariz egina" Ib. "Anieblarse el trigo, garia lañotu, añoatu, gorrindu" Lar. "Aparvar, amontonar los granos, gariak pillatu, montoitu" Ib. "Sémola, trigo candeal sin corteza, gari azalbagea" Ib. "Gari-galtzalea, [...] destruidor del trigo" Ib. s.v. gorgojo. "Grañón, trigo cocido, gari egosia" Ib. "Parva de trigo, gari joaren pilla" Lar y Añ. "Refrán para los que hacen y no son correspondidos, erein dezu garia, egin zatzu sasia" Lar (s.v. alazor). "Desparvar, gariak desgabillatu" Ib. "Encañutar, encañar los panes, gariak lastotzera asi" Ib. "Trillar, traillatu, bihitu, gariak trailluaz, irabiurraz edo bestela jotzea" Ib. "Trigaza, gariaren lasto txea" Ib. "Garia burunatan duk orai (R), el trigo está brotando ahora" A. "Golpear la misma gavilla [...] garixe jo (V-gip)" AEF 1927, 79. "Gari-gaineko txoriak goserik ez (G)" A EY III 62. "Gariak etsera begira dagoz, el trigo está maduro (V-ger)" Ib. 310. "Garixak urte dauka, es año de trigo (V-gip)" Iz UrrAnz. "Garíxak ebáteko daukou oindio, los trigos sin cortar aún" Iz ArOñ. "Garixak bedinkatzia, mayetzian" Etxba Eib. "Garixak eraintzia, Domuru Santuetatik aurrera" Ib. "Gari-elduak, trigos maduros. [...] Urrezkuak zidurixen euren sailletan gari-elduak" Ib. "Gari ereiten (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 99. v. ogi. Tr. De uso gral. al Sur. Al Norte sólo se encuentra en dos proverbios de Oihenart y en J. Etchepare.
    Borondate onez emongo deusteet edolaan bere garia errenta. fJZ 99. Asko erre da / barruan joia galantik, / bai geiago / oi asko arka garirik. Lazarraga 1202v. Garia pagatzen da diruagaz. Ib. (B), 1149v. --Nafarroan gari asko? --Bai, jauna, asko. Mandaz 154. Doneaneko euria garien galzaigarria. RS 254. Sendo astoa garitan. "En el trigal rebusto es el asno". Ib. 163. Iaietan ezin gabiltzke / bertze garien igitan. Elizalde 141s. Ez gari herrutzekorik, ez egur itzalbekorik. O Pr 159 (v. tbn. 694). Joango gara [...] garitara / baia ez armadara. BBizk 26. Gari garbizkoa bata, lasto-agotzezkoa bestea. Mb IArg I 203. Garia aletu ta zoritu arte. Ib. 201. Garitartean ageri den belar gaisto [...] hau. Ib. 201. Garijak jotia. DurPl 96. Garijak jorratu. Ib. 68. Gari ederrak artuten ditubela. Mg PAb 167. Galeperra da gari artetan ta galonduetan oi dabillen epertxuba. Ib. 179. Gari irindua. AA II 190. Gari kokuak jana. Astar II 166. Gariak itaitzean. It Fab 195. Lenengo urtean garia artu eta ondorengo bietan [oloa bildu] . Izt C 30. Garia larrañean trallatu edo irabiurtzen. Lard 193. Gariak gordetzeko. Ib. 126. Erin zion zizaña gariaren erdian. Hual Mt 13, 25 (Ur, Ur (V), Samper, Ol, Ker, IBe gari; Lç, He, TB, Dv, Echn, Leon ogi; SalabBn azi hun). Nola daude gariyak? Sor Bar 77. Sartu ontziyan eta, "gari berriak arte" esanaz bertara joatia. Apaol 48. Izerdiagaz / batu zan garia. Azc PB 331 (288 batuten dira gariak). Gariak sortu dra ongi. Mdg 129. Ler egin degu garia jotzen. Ag G 36 (tbn. garia jotzen en Or Eus 338, garia joiten en JE Ber 30). Arka barruan gari-ondakiñak egozan. Kk Ab II 88. Ezpel-sardeak aizetara yaurtitzen ziñan gari-odeia. Or Mi 104. Uzta egitera, garia biltzera. Ir YKBiz 72n. Ez zan gari aundirik bildu. Or Eus 355. Gari lotzen. "Atando gavillas". Ib. 317. Gariak saldu. Eguzk GizAuz 135. Gari-jotzen ari ziran. TAg Uzt 154 (v. tbn. MAtx Gazt 46 gari-jotzen, And AUzta 88 gari joten). Gari tartean, berriz, galeper-soñua. Onaind MEOE 1071. Garitan kalte aundia egiten zutelako. Munita 140. Soroan [...] gari ereiten jardun. Etxde JJ 27 (v. tbn. v. tbn. It Fab 183, Uzt Sas 74 gari ereite-). [Ulea] gari elduaren kolorekoa. Erkiag BatB 53. Gari ebaiten, arbi ereiten. And AUzta 65. Gariak ereindakoan. Ib. 65 (v. tbn. Etxde AlosT 15 gariak erein). [Galbaiakin] gari astintzen. Etxba Ibilt 474. Gariak biltzeko. Uzt Sas 75. Gari ona kutxatik saltzen da. (G-nav). Inza NaEsZarr 43. Gari-karga bat errotara eraman. Berron Kijote 68. Garia oso ederra daukat / ia dago-ta eldua. FEtxeb 78. Bi urte arto eta bat gari izaten zan soroen txandatzea. JAzpiroz 202. Garia eta belar gaiztoak bereizten dakiena. MEIG VII 77.
    azpiadiera-1.1
    Illunabarrean beren garia ereiten ari ziren, ilargi-gari ederra. ' Leur joli blé de lune'. Or Mi 56 (cf. nota del ed. : "Blé de lune [...] au figuré, désigne les larcins amoureux").
    azpiadiera-1.2
    "Gariya jalkitzen ez eon, inor zain ez dugunean, presaka ibiltzeko arrazoirik ez dagoela adierazten du esapide honek. Eonai lasai, motell, etziok gariya jalkitzen da" ZestErret.
    azpisarrera-1
    ANTZARA-GARI (antzar-gari V-gip). Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg. "Antzárgari, es una clase de hierba dañosa, que sale entre el trigo, etc. (Bromus sterilis)" Iz ArOñ.
    azpisarrera-2
    DEABRU-GARI. Bromo (planta gramínea).
    Ainbeste bear egiten duzun belar-izpitxo! zion sorgiñak. Yendeek deabru-gari izena ematen dizute, baño zu Yainkoaren aztarna zara. 'Blé-du-diable'. Or Mi 71.
    azpisarrera-3
    GARIA EGIN. Sembrar, cultivar trigo.
    Gipuzkoako mugapean egiten dan gari guztia da txit bikaña. Izt C 27. Eguraldi onaren bearra bagenduan / garia egingo bagenduan. Muj PAm 62. Azaroaren azkeneko larunbatean / gari guziak egin dizkiagu egun batean. Ib. 62. Garai batian Euskalerrian / egiten gendun garia / zenbait lekutan bezala etzan / alain uzta ugaria. Uzt Sas 74 (v. tbn. 76). Begiratu nion soroari, ta garia egiten asi gabe artean. [...] San Andres eguna zan. BasoM 160. (cf. tbn. 160)
    azpisarrera-4
    GARI-AINEGU. "Gari-aiñagu (Sal), centeno" A. v. ainegu.
    azpisarrera-5
    GARI-ALE (V-gip; H; gal-ale G-to). Ref.: A (galale); Etxba Eib (gari ale). Grano de trigo. "Gari-alian itxuran eitten ziran ogixak" Etxba Eib.
    Gari ale onak. Mb IArg I 205. Gari pilla baten [...] gal ale gitxi. msOñ 114r. Zenbat kalte ez dute egiten gari alean! It Dial 32 (Ur gari garau, Dv, Ip ogi bihi). Gal-ale gordiña jateko. Lard 543. Artzen badezue ale bat, arto edo gari alea. Ag Serm 334. Gari-ale oria. TAg GaGo 95. An gariak jo edo zatitu, gari-aleak boteka zirala. Albeniz 20.
    v. tbn. VMg 35. Or Eus 338. Ir YKBiz 424. TAg Uzt 159. MAtx Gazt 17. NEtx LBB 301. LMuj BideG 240. Ibiñ Virgil 76. Berron Kijote 64. Insausti 89.
    azpisarrera-6
    GARI-ALOR. G.-ARLO. "Gari-alhor, champ de froment" H.
    Iru gari arlogaz. AB AmaE 417. Gari-alhorrak erakusten dauzku bethi urre-kolore. JE Ber 18 (v. tbn. 19). Urrezko gari-alorretan. Or Mi 109. Gari arloa erein. Eguzk GizAuz 52 (v. tbn. en la misma pág. gariarlo).
    azpisarrera-7
    GARI-ANTZ.
    Kristoren aurpegia ez gorri, ez beltzaran, ez gariantz (trigueño) . Ayerb EEs 1915, 281.
    azpisarrera-8
    GARI-HARRI (galarri V-ger-ple-arr-m-gip). Ref.: A; Iz ArOñ. "Piedra para golpear y desgranar el trigo" A.
    Gari-ola, gari-arria: galburuak jotzeko puxetarri antzeko tresnak. EEs 1930, 46.
    azpisarrera-9
    GARI-ARTEKO (VP; galarteko Lar, H). "Gari arteko belar gaistoa, neguilla" VP 36v. "Triguero, que se cría entre el trigo" Lar.
    Garia ta galarteko babea San Martiñetan. A Ezale 1897, 326a. Ateratzen ditue [...] indarka gariarteko bababeltz-landarak. TAg Uzt 80.
    azpisarrera-10
    GARI-ARTO (Pl.). Trigo y maíz. v. ARTO-GARI.
    Egiten eutsan [...] / kalte askotxu gari-artoetan. Zav Fab, RIEV 1909, 29. Baberruma biltzen da ondotxo, bañan ez gari artoak bezin ugari. Izt C 29. Ango gari-artoak! Ango gerezi eder! A Ardi 36.
    azpisarrera-11
    GARI-HAUTS. v. galauts.
    azpisarrera-12
    GARI-HAZI. v. galazi.
    azpisarrera-13
    GARI-AZOKA (Lar; galazoka Lar DVC 232). "Alfoli, alholi, alhóndiga de trigo" Lar. v. galaza.
    azpisarrera-14
    GARI-BAHE. v. galbahe.
    azpisarrera-15
    GARI-BALA (V-gip; galbala G-goi). Ref.: Arin AEF 1960, 63; Iz ArOñ. Bala, haz de trigo. "Fajo de trigo" Arin AEF 1960, 63. "Gari-bala: 200 azao; lenao balka kontaitten zan" Iz ArOñ.
    Soroan gari-bal edo sortak egiten genbiltzala. Lard 48. Estekatuko aut, gari-bala bezala. Or Mi 57. Pozik etorriko dira, gari-balak ekarriz. Or MB 882. Ogi berria gordea zegok / gari-balan. NEtx LBB 265.
    azpisarrera-16
    GARI-BATZE (H); GALBATZE. "Récolte de froment. Syn. uzta" H.
    Galbatzeia eldu artian [...] esango deutset galepaileai [...]. Astar I app., XII.
    azpisarrera-17
    GARI-BELAR. v. galbelar.
    azpisarrera-18
    GARI-BERDANTZ. "(Emberiza calandra), triguero" MItziar Txoriak 150.
    azpisarrera-19
    GARI-BIHI. Grano de trigo.
    Gari bihi ona ereini. Mb IArg I 201.
    azpisarrera-20
    GARI-BILTOKI. Silo, granero.
    Eliz-torre gisako gari-biltoki zurien andana luzeak. MEIG I 164.
    azpisarrera-21
    GARI-BILTZE (H). Recogida del trigo.
    azpisarrera-22
    GARI-BIZAR. v. galbizar.
    azpisarrera-23
    GARI-BURDUNTZI. "Espiga dañada de trigo" A Apend.
    azpisarrera-24
    GARI-BURU. v. 1 galburu.
    azpisarrera-25
    GARI-EBAKITZAILE (gari-ebatzaille G-azp).
    Segador de trigo. "Eskerrak gariebatzailliak etortze zian" ZestErret.
    azpisarrera-26
    GARI-EBAKITZE (gari-ebate V-gip (+ -ebaitze); galebate V). Ref.: A (galebate); Etxba Eib (gari-); Elexp Berg (gari-ebate, gari-ebaitze). "Siega de trigo" A. "Labores de siega, tiempo de siega. Gari ebatiak dittugu aste onetan" Etxba Eib. "(Pl.). Gari ebatietan, auzokuak etortzen zien laguntzera" Elexp Berg. v. GARI-IGITE.
    Pekatu izango ete da galebatia jaiegun debekaubetan? CrIc 63. Gal ebate ta jotiak. JJMg BasEsc 108. Gal-ebatia, gal-jotia, matsa batzeia edo bindiminia. Astar II 71. Itaite edo gari-ebakiteetan, Sanson emaztea ikustera joan zan. Lard 142. Gari ebakitze edo jotzea. Ag G 21 (v. tbn. 23). Belar edo gari-ebakitzea zala. Ataño TxanKan 67. Garagarrillean, gari ebakitze ta lendabiziko belarrak ondu. TxGarm BordaB 12.
    azpisarrera-27
    GARI-EGITE. Siembra, cultivo de trigo.
    Euskalerriko gari egitia / ederki asko kostia, / arrazoiakin erabaki zan / lantegi ori uztia. Uzt Sas 75.
    azpisarrera-28
    GARI-EREIKETA. Siembra del trigo. v. GARI-EREINTZA.
    Irakatsi omen zion lur-lantzea, gari ereiketa. Ibiñ Virgil 80n.
    azpisarrera-29
    GARI-EREILE. Sembrador.
    Neu naz gari erilia. Astar I app., XIII.
    azpisarrera-30
    GARI-EREIN. Sembrado de trigo.
    Gari erein tartean ereñi zuen belar gaistoa. Mb IArg I 201.
    azpisarrera-31
    GARI-EREINTZA. Siembra del trigo. v. GARI-EREIKETA.
    Gari-ereintza / laiakin egiten. Uzt Sas 74.
    azpisarrera-32
    GARI-EREITE (galereite V, G, AN ap. A; Aq 48). "Or erorte galereite: literalmente significa que el tiempo de la sementera de trigo suele hacer malos temporales [...]" Aq 48. "Siembra del trigo" A.
    San Isidroren gari ereitea miragarria zan: alea eskuetan artu ta [...]. Cb Eg III 338. Orri-legorte, arbi-ereite; / orri-erorte, gari-ereite. (G-goi). A EY II 311. San Andresetarako gari ereiteak bukatzea gustatzen zitzaien. TxGarm BordaB 31.
    v. tbn. Zait Plat 25. Insausti 37. Albeniz 32.
    azpisarrera-33
    GARI ERNE (V-gip ap. Etxba Eib; galerne V-m ap. A). "Trigo naciente" A. "Gari erniak, trigos verdes. Artaldia eruaten da gari-ernietara gogorraua etorri deiñ" Etxba Eib.
    azpisarrera-34
    GARI-ESKUTE. Haz, manojo de trigo.
    Gizon-emakumeak [...] azaoketan ari dituk, gari-eskuteak lotuz. TAg GaGo 94. Tolesten ditu aitonak metatxoetan gari-eskuteak. TAg Uzt 81 (v. tbn. 154).
    azpisarrera-35
    GARI-GELA. Almacén de trigo.
    Daukat nere etxea lurraren azpian bere gari gelarekin. VMg 35 (en boca de una hormiga).
    azpisarrera-36
    GARI-GIRO. Tiempo para la siega del trigo.
    Ez da garigiro eskasa. TAg Uzt 82. Garigirorik ederrenetakoa dezue gaur. Ib. 82.
    azpisarrera-37
    GARI-GORDAIRU. "Almudena, posito del trigo" Lar.
    azpisarrera-38
    GARI GORRI. v. galgorri.
    azpisarrera-39
    GARI-IGITE (galegita Sal, R ap. A). "Siega de trigo" A s.v. galebate. v. GARI-EBAKITZE.
    Gari-igitean, Olite-errian. "Epoca de la siega". Or Eus 236.
    azpisarrera-40
    GARI-IRIN. v. galirin.
    azpisarrera-41
    GARI-IZPI.
    azpisarrerakoSense-41.1
    a) "Arista" Lar DVC 233.
    azpisarrerakoSense-41.2
    b) + GALIZPI. Paja, caña de trigo. v. GARI-LASTO.
    Bost galizpi edo gari-lasto. "Cinco pajas de trigo". (AN) A EY IV 240. Larrutu zituzten basoak, eta orain gari-izpi erkin batzuk besterik ez da ikusten. Munita 146.
    azpisarrera-42
    GARI-JALE (Lar; -xale R-is ap. Iz R). "Garijalea, comedor, roedor del trigo" Lar s.v. gorgojo. "Gorgojo de trigo" Labayru Hist I 566 (ap. DRA). "Garixále, langosta" Iz R 307.
    azpisarrera-43
    GARI-JORRA (gal-jorra V-gip). Acción de escardar el trigo. "Gal-jorria eiñ: escardar el trigo" Iz ArOñ 143.
    Arto zuriketa, gari edo arto jorra. Cb Eg III 362.
    azpisarrera-44
    GARI-JOTZAILE. "Gal-jotaille (V-m), mayalero, el que golpea el trigo para desgranarle" A.
    Gari-jotzalleengandik gari-alea bezain dirdaitsu joaten da irabazi au. TAg Uzt 181. Gari-jotzailleak eltzen genion azauari. Insausti 90.
    azpisarrera-45
    GARI-JOTZE (V-gip (jote), G-azp-goi, AN-larr; H (iotze); galjote V; galjaite V). Ref.: A (galjote, galjaite); AEF 1955, 71; Arin AEF 1960, 63; Asp Leiz2 (gariyotze); Etxba Eib y Elexp Berg (gari-jote); ZestErret. Trilla del trigo. "Battage de froment" H. "Operación antigua de desgranar el trigo, golpeándole sobre una piedra" A. "Trilla del trigo. Bixar gari-jotia dogu ataiko aterpian" Etxba Eib. "Gari-jotiak. [...] Gari-jote eguna, egun haundixa izaten zan. Gari-jotiak eskuz eitten zien aintxiñan" Elexp Berg.
    Arazo oneei darraiko galjaite nekagarrija. Mg PAb 151. Galjote nai edozein biarginzatara. JJMg BasEsc 104. Gal ebate ta jotiak. Ib. 108. Gal-ebatia, gal-jotia. Astar II 71. Gari-joiteko mekanika. JE Ber 30. Gari-jotzeko lana. TAg Uzt 157. Garijotak datozenean, gari ona etxeratuko dogu. EgutAr 11-11-1956 (ap. DRA ). Amaitu ziran gari-joteak. Alzola Atalak 68. Gari-iotea ere larria izango da. Ibiñ Virgil 73. Gari jotzea bukatu. TxGarm BordaB 29.
    v. tbn. Enb 168. Insausti 89.
    azpisarrera-46
    GARI-KOLORE. "Trigueño, color" Lar.
    Sagardoak iru kondizio behar ditu. Lehenengoa garikolorea (G-to).
    azpisarrera-47
    GARI-KUTXA (V-gip; VP ). Depósito de trigo. "Trox" VP 52r. "Garia edukitzeko kutxa" EEs 1931, 37. "Panera. Ondo zaindutako gari-kutxia!" Etxba Eib. "Arca en la que se guardaba el trigo. Antikuarixuak estimau erosteittue gari-kutxak" Elexp Berg.
    azpisarrera-48
    GARI-LAN. Trabajo de recoleción del trigo. "Lan danak batea etortze zian: belar-lanak, gari-lanak, arto-lanak" ZestErret.
    Uztaillean, gari-lanak bukatu, patatak atera ta belarrean asi. TxGarm BordaB 12. Ainbat auka eta auts / ta eguzki bero, / seguro gari-lanak / iritxi ezkero. Insausti 82. Oso presaka egin be arra izaten zan gari-lana: itaiez ebaki, lotu ta metak egin soroan errenkan. Albeniz 19.
    azpisarrera-49
    GARI-LANDA. "Champ de froment" H.
    Bi aldetarik, gari-landa ttipi batzu. JE Ber 17.
    azpisarrera-50
    GARI-LANDARE. Planta del trigo.
    Ale asko emango ditun gari-landare ua. MAtx Gazt 17 (v. tbn. 15).
    azpisarrera-51
    GARI-LASTO (G-nav; Lar, Añ, H; galasto G-goi). Ref.: Arin AEF 1960, 63; Iz Als. Caña del trigo. "Lastuausteko denboria ózten bazán ézin lastúrausí, garilastura" Iz Als. v. GARI-IZPI.
    Gari-lasto batekin [...] / marrangaz jendeari / iges eragiten. It Fab 188. Gari-lastoa gabaz kanpoan dabillenean argi-egiteko ere erabiltzen du nekazariak. EEs 1930, 43n. Gari-lastoz badute su eiteko diña. Or Eus 137. Gari-lastoa, osorik, Goierri aldean asko ematen zaio ganaduari. Oñatibia Baserria 80. Sortatxoak egin, gari-lasto berarekin lotu eta metak egiten ziran. Insausti 89.
    azpisarrera-52
    GARI LOHI (V-ger-m-gip). Ref.: A (gariloi); Etxba Eib (gari loixa). "Residuo de trigo mezclado con polvo en las eras" A. "Trigo no limpio de otras clases de semillas. Gari loixa usueri jaten emoteko" Etxba Eib. v. 2 galarren.
    azpisarrera-53
    GARI-LUR. Tierras donde se produce trigo.
    Lurralde bero-lehorretara, ardo eta gari-lur jorietara. MEIG I 115.
    azpisarrera-54
    GARI-MENDI. Montaña, montón de trigo.
    Larrain austatuan beti garimendiak eultzitzeko. Or Mi 104.
    azpisarrera-55
    GARI-META (V-m-gip, G-goi). Ref.: A; Arin AEF 1960, 63; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. "Montón de trigo" A. "Montón formado por las gavillas, en espera de la trilla. Aurten sei gari-meta eiñ dittugu" Etxba Eib. "Gari-metia, gari azauz egindako pilla haundia. Gari meta haundixak eitten zien, eurixa eindda be" Elexp Berg.
    Gari-meta gainean eder da txoria. Or Eus 366 (v. tbn. 349). Gari-metak eguzkitara zabaltzen. TAg Uzt 152 (v. tbn. 131).
    azpisarrera-56
    GARI-MINTZ; GALMINTZ. Cascabillo, cáscara de trigo.
    Ta gosetean, galburuaren eta galmintzaren ikatz minduak ortzak ikaratu ditik. 'De l'épi et de la gousse'. Or Mi 81. Larrain bazterrean aurtxo txikia negarrez dago, garimintzak yo dulako. Zait RIEV 1933, 60. Nola ez dakit, galmintza aora sartu zitzaidan. JAzpiroz 175.
    azpisarrera-57
    GARI MODORRO. "(V-ger), trigo chamorro, al cual se le cae la barba al mardurar" A s.v. gari. v. GARI MOTZ.
    azpisarrera-58
    GARI MOTZ (V-gip, AN; g. motx V-m, AN; Lcq 173; galmotz G; galmotx G, B; VocB). Ref.: A (gari, gari-motx, galmotz); Iz To (galmotz). "Espiga de trigo sin barba" VocB. "Trigo chamorro, al cual se le cae la barba al madurar" A. Cf. VocNav: "Garimocha, nombre vasco del trigo mocho (V. de Bertizarana. V. de Odieta)".
    Galmotzen buruak aizeak eraginda biguinkiro klunkatzen. Or Mi 87.
    azpisarrera-59
    GARI-MUTXUR (V-gip). "Garímutxur: montoncito de unos 10 haces tiesos" Iz ArOñ.
    azpisarrera-60
    GARI NAGUSI (V-gip, nagosi V-ger-m; galnagosi V-oroz). Ref.: A (gari); AEF 1927, 78. "Trigo mayor" A. "Gari-nagusixe (bixarduna ta zakarragoa), es la variedad más productiva" AEF 1927, 78.
    azpisarrera-61
    GARI-HONDAR (galondar V-gip, G-nav). Ref.: A; Iz ArOñ; Ond Bac. "Residuos de trigo, cascabillo, paja, etc., en la era" A. "Galondarrak batu: recoger los residuos (espigas) de trigo" Iz ArOñ.
    Mallatu bear dira iregurrez (tralluz) galondarrak. Ag G 27. Ango gari-ondarrak, apezarenean. "Los restos de su trigo". Or Eus 283.
    azpisarrera-62
    GARI-ONDO. Planta de trigo. Cf. galondo.
    [Faraonek] lo zetzala ekusi zituen elkarren aldean zazpi gari-ondo, buru andi aledun ederrak zituztenak. Mb IArg I 391. Ekusi dituzun zazpi bei gizen ta zazpi gari-ondo ederrak esan nai dutena da [...]. (Gen 41, 26). Ib. 392 (Lard 53, Ur, Ol, Ker galburu, Urt, Dv ogi-buru). Galburua dakarren gari-ondoaz bezala. 'El trigo en ciernes'. Or Aitork 68.
    azpisarrera-63
    GARI-ONTZE.
    Gari ontzeaz ari dalarik: [...]. "Refiriéndose al madurar de los trigos". Or Eus 325.
    azpisarrera-64
    GARI-OHOL. Instrumento para desgranar el trigo.
    Gari-ola, gari-arria: galburuak jotzeko puxetarri antzeko tresnak. EEs 1930, 46.
    azpisarrera-65
    GARI-ORRATZ. v. galorratz.
    azpisarrera-66
    GARI-PIKOR (AN-ulz; -bikor Sal, R), Ref.: A; A Aezk 212; Iz Ulz (pikorra). "Grano de trigo" A. "Astoan burua sartzen eta gari-bikorra ez (Sal), mete la cabeza en el burro (?) y no el grano de trigo" A EY III 384 (adivinanza referida al 'asador').
    Gari-bikor batzuekgatik saltzen zituzten. Lard 543. Ezpálitz gari pikórra eroririk lúrrean iltzen. LE Io 12, 24.
    azpisarrera-67
    GARI-PIKU. "Cierta variedad de higos que madura hacia Julio-Agosto. Gustora asko jaten giñuzen gari-pikuak, aldekuan harrapauta" Elexp Berg.
    azpisarrera-68
    GARI-PILA (V-gip ap. Etxba Eib; Lar, H); GARI-PILO (V-gip ap. Etxba Eib ). Montón de trigo. "Aparvar, amontonar los granos, [...] gari pillak, montoiak egin" Lar. "Froment en tas" H. "Haces de trigo. Ebagi ta gari-pillak lagatzen dira, gero metan batzeko" Etxba Eib. "Montón de trigo. Zure sabela, gari-pillua, lirixuak esixa detsela (Cant 7, 2)" Ib.
    Galbaiak artu-al ale gelditu den gari pillatik. Mb IArg I 203. Gari pilla baten [...] gal ale gitxi. msOñ 114r. Gari pillaren gañean. It Dial 32 (Ur gari pillu; Dv ogi meta, Ip ogi athe). Garipillako txitatxoa lez guri guri dabiltzenak. EEs 1912, 178. Gari-pil aundia. Or Mi 105. Gari-pilleko txoria baiño / [...] pozago. Or Eus 348.
    azpisarrera-69
    GARI-SAIL. Campo de trigo.
    Gari sall ederrak. Ag G 43.
    v. tbn. TAg Uzt 77.
    azpisarrera-70
    GARI-SORO. v. galsoro.
    azpisarrera-71
    GARI-TRILLA. Acción de trillar el trigo. v. GARI-JOTZE.
    Gari-trillaren gisakoa da animarekin Jangoikoak bere tribunalean egiten duena. Mb IArg 201.
    azpisarrera-72
    GARI-TXORI. "Gorrión" Añ.
    Beste gari-txori sail bat iritxi da ta gari-aletan tinkatu dira. LMuj BideG 240.
    azpisarrera-73
    GARI-URTE. "Galúrte eskasa: año de poco trigo" Iz ArOñ.
    Elur urtea dala, / gari urte ona. It (in MEIG VI 187). Gari urte txarra, baratzuriyak gorriik ez badu. Sor Bar 100. Leorte aundiagoak [...] mastiak utzibearra ta gari-urteak oso nolabaitekoak. Munita 16.
    azpisarrera-74
    GARI-UZTA. Cosecha de trigo.
    Negu legorrak, gari-uzta oparoenak dakarzki. Ibiñ Virgil 71 (v. tbn. 70, 73 y 74).
    azpisarrera-75
    GARI-ZABALDI. Campo de trigo.
    Gari-zabaldi oria. Or Mi 88.
    azpisarrera-76
    GARI-ZAKAR.
    azpisarrerakoSense-76.1
    a) Residuo de trigo. v. GARI-ZIKIN.
    rilla bukatu ondoan, bilzen da pilla batean agotz eta ale ta gari zakar guzia. Mb IArg I 203. Alearen bazterrean agotza ta gari zakarra bezala. Ib. 205.
    azpisarrerakoSense-76.2
    b) GARI ZAKAR. "Garizakar (R), trigo barbado" A s.v. gari. v. galbizardun.
    azpisarrera-77
    GARI-ZELAI. "Plaine de froment" H.
    Sartu izandu nitzan / gari-zelaiean. It Fab 51. Galdu zituen gari-zelaiak / gallendu zaio sasiya. Tx B III 62.
    azpisarrera-78
    GARI-ZIKIN (galzikin V-m, G ap. A). "Residuos de trigo después de trillado" A. v. galtxikin.
    Gari zikin pillatik [...] egiten ditu irur: gari garbizkoa bata, lasto-agotzezkoa bestea ta irugarrena zakarrezkoa. Mb IArg I 203.
    azpisarrera-79
    GARI-ZISKU. "Gari-zizku, olo-zizku, baba-zizku, compartimentos de trigo, avena, haba" A Aezk s.v. zizku.
    azpisarrera-80
    GARI-ZIZPI. "Garizizpiya, la caña del trigo" Iz Als. v. GARI-LASTO, GARI-IZPI.
    azpisarrera-81
    GARIZKO. De trigo. "Garizko ogia" SP.
    Urte erurrezkoa garizkoa. RS 150. Egur eta garizko limosna ugaritsu bat. Arr GB 10. Garizko ogia eta matseko ardaoa. Itz Azald 156.
    azpisarrera-82
    GARI-ZORI. "(Sal, R), trigo en sazón" A.
    azpisarrera-83
    GARI ZORO. "(V-arr-oroz), cizaña" A.
    azpisarrera-84
    GARI-ZORRO. "Saco de trigo. Gari-zorruakin noia errotara, uruna ekartzera ordez" Etxba Eib. "Astuan eruaten zan gari-zorrua errotara" Elexp Berg.
    Gari-zorro ona etxeratzeko, dorre-txoriei ez dei tu laguntzeko. EZBB I 122.
    azpisarrera-85
    GARI-ZUKU. "Frangollo, potaje de trigo cocido" Lar.
    azpisarrera-86
    GARI-ZULO (Lar + g.-zilo). "Silo" Lar.
    azpisarrera-87
    GARI ZURI. v. galzuri.

    gari

    gari
    << garbitasun 0 / 0 gehiago >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper