mundu.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma más usual es mundu; hay mundo en Tartas (Arima XIII, 53, 64, 70), Goyhetche, Hualde y Kortazar (Serm 6), en todos ellos junto a mundu , y en Voltaire, P. Artola (in Bil 173), EusJok (143) y Yanzi (128). En DFrec hay 649 ejs. de mundu .
1.
(
gral.; Lcc, SP, Urt I 373, Ht VocGr, Lar, VP 60r, Añ, Dv, H),
mundo
Ref.:
Bon-Ond 137; VocPir 49; A; Lrq; Iz Als (tainbéste), ArOñ ; Etxba Eib ; Elexp Berg.
Mundo, tierra.
"
Munduak ekhar, munduak ioan, le monde aporte, le monde emporte"
SP.
"Potencias de la tierra, munduko mendeak
"
Lar.
"
Mundurik ara (V-m), mundurik arate (G-to), mundurik andar (sic) (V-ger), mundurik aztiazu (G-azp), de ceca en meca. Munduaren beste bazter (L-côte, B, BN-ciz-baig, Sal, ...), país muy lejano"
A.
"
Liburu bat bezela da mundua, nun bada zer ikasi asieratik guenera
"
Etxba Eib.
Tr. De uso gral.
Heuskara / ialgi adi mundura.
E 252.
Ezen zer probetxu du gizonak baldin mundu guzia irabaz badeza, eta bere arima gal badeza?
Lç Mt 16, 26 (He, Ip, Echn, Hual, Samper, Ker, BiblE mundu guz(t)ia, SalabBN mundia).
Mundu guztiko erreñuetan.
Lazarraga A6, 1169r.
Badabere, nai ez neuke, / mundu guztiagaitirren.
Ib. A, 1144v.
Mantena ezpagaizke ere / ogi utsak mundu onetan.
Elizalde 117s.
Munduaren hastean.
EZ Man I 129.
Bizi denak ondra dezan mundutik faltatua.
EZ Man II 96 (v. tbn. Noel 123).
Orrekin zure izena / mundua dan artean / luzaro biziko da / gizonen artean.
FProsp
93ss.
Hura egiazki da bere buruaren nausi eta munduko jaun.
SP Imit III 53, 2 (Ch munduaren, Mst, Ip mündiaren, Leon mundu guziaren; Ol, Pi ludi).
[Gizona] zeina baita, zaharren erranera, mundua bera batetan laburki serraturik.
SP Phil 470 (He 475 mundu txikia).
Ifernura mundutikan, / arruta du hartua.
Arg DevB 35.
Jausten denean mundura / Juje Jauna jujatzera.
Gç 159.
Bere hitzkuntza mundutik hedatuz eta barraiatuz.
ES 402.
Mündia sorthü ta biziren deno, [...].
Egiat 195.
Edertarzünian mündian / parerik ez ümen betü.
Xarlem 83.
Mundubak zitubanian [...] milla zazpireun irurogeta amar urte, [...].
Mg PAb 184.
Zerurik eta mundurik ez balego bere, [...].
fB Ic I 62.
Munduan diran gauzarik baliosoenak.
It Dial 22 (Ur, Dv munduko, Ip mündian diren).
[Yupiter okupatua da] mundoaren gobernatzen.
"Qui gouverne l'univers"
.
Gy 181.
Bere buruari igerri zion, munduan luzaroko etzegoala.
Lard 207.
Lurra ere gauza gutia da [...]: urguluak eman dio mundu izena.
Hb Egia 39.
Mundiuaren laur partetakuak.
Hual Mt 24, 31 (24, 14 mundo guziuan).
Munduari nai diozkat / kantuz adierazo.
Xe 154.
[Zezena,] besteren bat mundu ontatik bialtzeko asmuarekiñ.
Sor Bar 74.
Biraka dabil mundua / eguzkiaren tornuan.
Azc PB 309.
Aizia buruan eta ibilli munduan.
Urruz Zer 136.
Mundu biribilleko euskaldun guziai.
Mok 13.
Ni bezain dohatsurik ez da bat munduan.
Ox 169.
Munduan-barrena / erri ez-ezagunen / billa.
SMitx Aranz 151.
Mundu guziko baztarrak ikusiz.
Or QA 206.
Iduritze bat direla mundua eta munduan izatea.
Mde Pr 373.
Aiek uste zuten Lurra zela mundu osoaren erdi ta zilbor.
Vill Jaink 42.
Munduko aberatsenak baiño zoriontsuago bizitzeko.
NEtx LBB 94.
Orduan ni baiño zoriontsuagorik etzan munduan.
JAzpiroz 167.
[Alemanak] egun batetik bestera mundu osuaren jabe egin biar ebela.
Gerrika 111.
Beha zenbat euskaldun den munduan gaindi.
Larre ArtzainE 77.
Bere herriko eta munduko literaturan.
MEIG IX 106.
Mundua bezain zaharra eta arrunta baita [dakarren mandatua]
.
MEIG
I 197.
Barzelonan moldizkidatutako itztegi luzeazaltar mundu osoarekikoaren laugarren liburuan.
'
Diccionario Geográfico universal'
.
Izt C 131.
(Empleado en pl.; se incluyen tbn. los ejs. de mundu orota-
).
Heuskaldunak mundu orotan preziatu ziraden.
E 257 (61 mundu guzietarik).
Zoazte mundu orotara, eta predika iezozue Ebanjelioa kreatura guziari.
Lç Mc 16, 15 (He mundu guzirat, TB munduko lekhu guzietarat, Dv mundu guzia gaindi, BiblE mundu guztian zehar).
Mundu guzietan hanbat laudorio emaiten zaion Regina.
Lç
Dedic
* 6r.
Apostoliak berak, zuñ mündü orotako gehien ezarri beitütüzü.
Mst III 22, 4 (SP munduko kantoin guzietan, Ch mundu guziko; Ip lür orotako).
Bazter orotarat hedatü zen, eta orai mündü orotan zelebratürik da eliza katolikoetan.
Ip Hil 5s (6 mündü orotako
).
Munduetarik gora.
Iratz 155.
Zaldun ibiltari egin bai, ta mundu oietan barrena arrisku-billa joan nai [zuan]
.
Berron Kijote 71.
v. tbn. Arti Tobera 284. Mündü orota-: Tt Onsa 60. Bp I 38. CatS 73.
Eta beori, nola ibilli da mundu oietan?
Apaol 33 (ref. a América).
(Como primer miembro de comp.).
Elurretan bai dago / mundu-zabalera.
Jaukol Biozk 104.
Mundu-zati aundietan.
Or Aitork 155.
Parte de la tierra.
Irabazirik utzi zuen mundutik eman zion bakoitzari bere zatia.
Mb IArg I 222.
Erupa baino zabalago den mundu bat.
Laph 193.
Mundu bat gendukanok / oraiñ ditugu bi, / glori au zor diogu / Kristobal Koloni.
AB AmaE 161.
(Ref. a otros mundos, planetas...).
Gure iguzkiak baditu munduak inguru: bertze iguzki hoiek zertako ez dituzte izanen bere munduzko gortheak? [....] Deus guti da lurra goragoko munduen aldean.
Hb Egia 40 (v. tbn. 41).
Izarra mundu bat da, bai kharloa ere.
Ib. 42.
Izarrez-izar, euzkiz-eguzki, / milla munduren artean.
Aran SIgn 211 (v. tbn. Or Poem 526 milla mundu).
Zerua dago loraz beterik / eguzkia ilten danean, / eta bakoitza da mundu eder bat / geure munduen ganean.
Azc PB 308s (parece ref. a las estrellas).
"
Andiko mundua, la eternidad"
A.
v. BESTE MUNDU.
Gustura / ioango da ango mundura.
Azc PB 248 (
in Ur PoBasc 206 beste mundura
).
Goiazan egaz, bertsolaria, / negarrik eztan mundura.
Ib. 309.
Geroko bizitzan, eriotzaz bestaldeko munduan kokatu izan dute sari ori.
Vill Jaink 99.
v. tbn. Etxba Ibilt 490.
2.
(
H).
Mundo (terrenal; frecuentemente en oposición a la religión, a la vida religiosa...); civilización, sociedad; vida mundana.
Mundu honek anhitz jende enganatu darama.
E 99.
Ez naiz ethorri mundua kondemna dezadanzát, baina mundua salba dezadanzat.
Lç Io 12, 47 (He, TB, LE, Leon, BiblE mundua; HeH mende).
Arimaren etsaiak dira hirur: Mundua, Deabrua eta Haragia.
Mat 33 (tbn. en Bet 14, Harb 35, Ax 340 (V 226), VJ 3, Tt Arima 130, Bp I 57, Arz 28, El 14, Iraz 43, CatBurg 12, Cb CatV 16, CatLan 56, Añ CatAN 13, CatB 21, CatLlo 13, CatLuz 9, CatAe 16, CatSal 17, CatR 17, Legaz 9, Itz Azald 185, CatUlz 12, KIkV 57, KIkG 40, Inza Azalp 149).
Iesu Kristo gure salbazallea, genzen baitituzu munduko bekatuak.
Ber Trat 43.
[Suak] mundua purgaturen du lizuntasunetarik.
EZ Man I 80.
Mundu gudutsu hunen [perilak]
.
Harb 262.
Hautsi dut munduarekin, egin dut harekikoaz.
Ax 53 (V 34).
--Munduak zelan tentatzen gaituz? --Ekarten deuskuzala munduko esanak eta obra gestoak.
Cap 70.
Nik serbitzatzen nuen mundua, eta mundua ezta egina ene serbitzatzeko baizen.
SP Phil 37 (He 37 mundua; v. tbn. SP Imit I 18, 4).
Mundu arro eroaren esanei ez-aditu egin.
Mb IArg I 160.
Gurutze santuaz mundua erredimitu zenduen.
Cb Eg III 244.
[Monja] konfesatzen ta komulgatzen zan munduan egin zuan bekatua agertu gabe.
Mg CC 137s.
Kastigu izugarri onen ondoren nola bizitu ote zan mundua?
AA III 282.
Bizi gareno, munduak lilluratzen ohi gaitu.
Dh 125.
Osorik konsagrauta, munduti erbestetuta.
fB Ic II 290.
Buruz bera / joango da mundua, / eta geldituko da / betiko galdua.
It Fab 74.
San Juanen eriotzarekin mundutik ezkutatu ziran.
Lard 534.
Mundua sarthua da ni baithan.
Dv LEd 157.
Mundua lausenguz zagokolarik, / [...] mundutikan ihes gan zen gazterik.
Zby RIEV
1908, 415.
Ai, au mundua! Pozik aundienaren ondoren atsekaberik aundiena.
Urruz Zer 69.
Mundua arbuiatzen duzu.
Etcham 91.
Ze nahuk bazterretxetan gerta dadin? [...] Zeait mundutik yakiteko yautsi behar diauk hunano.
Zub 74 (en boca de un casero en la calle).
Mundu edo gizadia gero baño gero txiro, lander edo pobreago izango da.
Eguzk GizAuz 62.
[Ezkondua] munduarenetan ari da, emazteri nola atsegin.
Or Aitork 39 (v. tbn. 149).
Mundua aldatzen ari da.
MAtx Gazt 56.
Munduarekiko sentikizuna ta ura ukatzea.
Gazt MusIx 166.
Mundutik aparte / itsaspeko herri honetan.
Lasa Poem 107.
Mundu oni arpegi emoteko esperientzi apur bat artu egian.
Gerrika 140.
Gure orduko hezkuntza-moldeak axola gehiago zuen teologo eta izpiritual egiez, munduaren ezagutzeaz baino.
Larre ArtzainE 209.
Munduko bide malkarrak, haragiaren nahigabe-atseginak ezagutzen [zituen]
.
MIH
282.
Jakintzak darama batipat mundua dabilen bideetatik.
MEIG III 119.
v. tbn. Gç 178. Acto 163. Lg II 126. Mih 90. Gco II 75. LE Io 4, 42. UskLiB 79. Jaur 140. Arch Fab 373. Ur CatArrig 92. Arr GB 33. Bv AsL 204. Jnn SBi 52. Ag Serm 144. Etxde JJ 279. Arti Tobera 282. Osk Kurl 212s. NEtx LBB 197.
(Como primer miembro de comp.).
Bata mundutaarra, ta bestia erretirau ta mundu gorrotokua.
JJMg BasEsc 159s.
Mundu-atsegiñetatik / gorde nazazu edatetik.
SMitx Aranz 130.
Gu ainbeste nekatuta etorri, eta guri kasorik ez. Au dek mundu-modua!
And AUzta 102.
Uste dau askok gizona dala / mundu-bizitzaren lema.
BEnb NereA 224.
Bai benetan doatsu / mundu-otsari itzuri doana.
"Huye el mundanal ruido"
.
Gazt MusIx 75.
v. tbn. Or Aitork 162.
3.
Mundo, vida.
v. mundualdi.
Nik aregaiti iragaro dot / munduan asko penarik.
Lazarraga A14, 1181v.
Iujamenduaren muga, [...] / mundu fiñatzean behar [da]
.
EZ Man I 62.
Mundua aphur bat aitzinago iragan zenean, [...] hasi zen usatzen bertze kofesatze molde bat.
Ax 525 (V 338).
Iragaiten da mundua, eta haren guthizia.
SP Imit I 20, 7 (Ch mundua iragan, Mst, Ip mündia igaran).
Yaunaren uztarria pisuegia zaizu, [...] eta hari preferatzen diogu mundu gogor eta tirano batena.
Mih 89 (v. tbn. 128).
Mündüko urthiak / dütüdala kunplitürik.
Xarlem 1263.
Ai, laster lasterka igaro / da nitzat mundua!
Azc PB 57.
Zenbaitek aña sesiyo gabe / dijua zure mundua.
Tx B I 191 (v. tbn. II 125).
Onez igarorikan munduko egunak, / danok izan gaitian zeruan zorunak.
Enb 80.
Mundua pasatzeko / lagun atsegiña.
Auspoa 97, 117.
Ba-dakik ez daukagula / guk betirako mundurik.
Basarri 58.
Oiek [emakumeak] dira lagunik bearrezkoenak mundurako.
BBarand 169.
v. tbn.
Auspoa 94, 61. Itz Azald 96. JAIraz Bizia 89. Berron Kijote 189.
Denbora noble hori / kanbia daiteke, / bi mundu plazerretan / pasatzia neke.
Bordel 139.
"
Ordua doanean doa mundua (V-ger), cuando va la hora, va el mundo"
A.
v.
4.
Mundo, campo, ámbito; mundo particular.
Indulientzia osoa, aplika daitekena arima goanei, mundu katolikoan.
JesBih 473.
[Aita Sainduak] mundu katolikoari egin zion lehen letra edo enziklikan.
Lap 26 (V 15).
Gogoetatik erakarri nau sentitzearen mundura.
Txill Let 65.
Mundu ura txikiegia zitzaion.
Anab Poli 41 (ref. a la vida en un barco).
Bi mundu diferentetan bizi izan ziren, medikuntzako estudioak amaitu berri zegoen zaldun gazte aberatsa, eta Andaluziako kortijo batean jaiorikako, batere eskolarik gabeko neskame zerbitzukoa.
Arti Ipuin 76.
Xoria haurrari so dago eta mirailari so aldizka, galdua bezala egundaiko ikusi ez duen mundu batean, mundu paregabea eta ezin sinhetsia.
JEtchep 27.
Olerkariaren mundua, zelakoa? Ba ote dauka azkenik, neurririk, olerkaria bizi dan munduak?
Alzola Atalak 79.
Ximonentzat gurasoak ziran mundu guzia.
NEtx LBB 124.
Bikari gazte ginen eta laborari munduari hurbilak.
Larre ArtzainE 162.
Ni apustu-munduan sartu ta ez banaiz.
Albeniz 67.
[Hizkuntza dugu] zentzuaren mundutik hotsen mundura joan eta itzuli bitarteko dabilen mandataria.
MEIG VIII 108.
Hemen bi mundu [daude]: erdal mundua eta euskal mundua.
MEIG IX 83.
v. tbn. HU Zez 77. Gazt MusIx 169. Lasa Poem 117.
(Ref. a un tiempo, época).
Lapurreta besterik ez dago oraingo munduan.
Urruz Urz 29.
Aintzinateko munduan aurkitzen dugu federik osoena aztiari buruz.
Mde Pr 309.
Mundu klasikoaren ukitzeak.
Ib. 226.
Egungo munduan erlijio-izpirik gabe bizi direnak.
Vill Jaink 26 (v. tbn. in Gand Elorri 12).
Joan dan mundu zoriontsu ta gozo bat.
Osk Kurl 81.
Orduko munduaren araberako moldakuntza eman nahi zen hor.
Larre ArtzainE 117.
[Euskarak] batasunik gabe ez baitu iraungo, bizi garen oraingo eta biharko mundu honetan.
MIH 218.
(303 gaur-biharretako munduan)
Datorren mundua arruntagoa izango da.
Ib. 132.
v. tbn. AB AmaE 223. Azc PB 72 y 243. Mde HaurB 12. SM Zirik 44. Basarri 118. And AUzta 142. BEnb NereA 38. Ardoy SFran 329. Uzt Noiz 101.
5.
Gente.
"Le monde sera surpris, munduak miretsiko du
"
Ht VocGr 429.
"Les hommes en général ou la totalité des hommes"
H.
Tr. Documentado desde Leiçarraga, es poco frecuente en el s. XX.
Horrá, mundua haren ondoan ioan da.
Lç Io 12, 19 (He, LE, Dv, HeH, Leon mundu guzia, EvS mündü oro).
Zeren ez baitzuen nahi / mundua mintzarazi.
EZ Noel 41.
[Alferrentzat] da audientzia guztia, hei dagote mundua ahoa zabaldurik, eta beharriak ernaturik beha.
Ax 44 (V 27).
Hanitz mundu onsa hasten da obra honetan.
Tt Arima 35.
Adi ezazu, mundua, / ze modutan emaiten daben / emazte onak pagua.
Acto 283.
Agindu zeuan mundu guziak urratu zegiela soñekoa.
Lar SermAzc 56.
Munduak nai duena esan beza: naiz santua, naiz zoroa naizala.
Cb Eg II 95.
Oraino sobera mundu gelditzen da.
Lg I 211 (II 246 asko mundu).
Munduz bethea aurkhitzen zen [etxea]
.
Lg II 141.
Mundu oste handi bat ethorria zen Yerusalemerat.
Ib. 251.
Erortzen da infernurat / tropelaka mundua.
Monho 104.
Mundu handiaren bixtan mintzatzen ohitua.
Ib. 60.
Asko da esatea: munduak ala dio; ala usatzen da.
Gco I 445.
Ez du munduak gaurko egunean ezertan artzen bekatu au.
AA II 105.
Zer dihoatzu zuri, munduak zer nahi derasan?
Dh 212.
Onetariko burutazinoezko gurarijakin daukala Diabrubak itsututa mundurik geijena.
fB Ic II 254.
Orietaz mintzo da / horren bertze mundu.
Bordel 139.
Oso penaturik zeguan anaia Gil munduak gaizki artzen zualako agur modu au.
Bv AsL 62.
Munduaren begiraunetik zainduteko.
Itz Azald 171.
Ekustzan mundiuak, zer erraiten daitadan.
Mdg 135.
Munduaren iritzian personik [ezerezena]
.
Goñi 97.
[Turruta zoroak] laket ukan ditzala munduak.
JE Bur 185.
Esenplu ar dezala / Gurekin mundiak.
LuzKant 142.
Huna [...] zertarik hasi zen konder tzar lüzaz mündiak erabili diana.
Const 34.
v. tbn. Mat 107. Mb IArg I 245. AstLas 22. Echag 216. JesBih 357. Etch 566. ChantP 342. AB AmaE 252. Zby RIEV 1919, 107.
(Con guzti, oro, oso
).
"
Mundu guziak bardin dio
"
H.
Tr. Documentado desde mediados del s. XVI, es de uso gral., aunque al Norte su uso disminuye en el s. XX.
Arma! arma! mundu oro iudizio handira!
E 49.
Mundu guzia huna betor, aur noble onengana.
Henri
1.
Mundu guziak ezagut dezanzat ezen hi aizela gure Iainkoa eta Salbadorea.
Lç
Ins
A, 6r.
Mundu guztiak dakus dakutsuna: / ni zugaiti naxana gastaetan.
Lazarraga B20, 1194v.
Enbaxadak Errege baitan omen dire eta esparanza handitan dago mundu guztia pakea tratatzen dela.
CartEsp
465.
Sarthu zen Absalon mundu guztiak zekusala bere aitaren amorantetara.
Ax 349 (V 232).
Orratzak mundu oro du beztitzen eta da bera biluz gelditzen.
O Pr 380.
Mundu guziek, txipiek eta handiek, gizonek eta emaztek [glorifika dezaten Ienkoa]
.
Tt Onsa 76.
Bakean bethi bizi izatu bainaiz mundu guziarekiñ.
Gç 45.
Zeren mundu guztiak dakien bezala egundainotik Iruñea deithu, eta deitzen baita Iruñea.
ES 118.
Ta mundu guziak esana gatik santu bat zerala, penitenzia ez utzi.
Cb Eg II 66.
Engañatzen dutela mundu guzia.
FamInst
934.
Eman behar zioela mundu guziari obedientzia itsu baten exenplua.
Lg II 128.
Ala ere mundu guziak begitan artuak zeuzkan.
Ub 114.
Mündü orok ikus dezen / traidore baten pakia.
Xarlem 1349.
Beti zebillen igesi erririk erri mundu guziak ill bear zuelako beldurrez.
Mg CC 130.
Beira alferkeriatik, beira medisentziatik, batari piko, bertzeari asiki, mundu guziari hauzi egitetik.
Dh 75.
Mundu guztijak dakusaz ordirik.
Astar II 123.
Mundu osoaren aotan ibiltea.
Izt C 134.
Mundu guztiyak [aren ezpaiñak] artzen / ditu krabelintzat.
Bil 60.
Ez dadin ibiltzen den bezala ibil [...], mundu guziaren irriegingarri.
Laph 126.
Bere hitz leun eta losentxakin mundu guzia engañatzen zekiena zan.
Arr GB 15.
Mundu guzia harritua zagolarik, ez jakinez zer zen ihurtzuriaren pareko mintzo hura.
Jnn SBi 21.
Mundu guztiagaitik ondo esaten ekiana zan.
Ag AL 78.
Beti eroaten eban eskegirik bere samatik, mundu guztiak ikusi egian eta jakin egian, Errosario Santua zala lokarriya.
Itz Azald 70.
Kalera mundu guziya --diyo sastriak.
Iraola 88.
Haritchabaletek batzarri ederra zian mündü ororen.
Const 28.
Grezian mundu guztia zan jakintza-zalia.
Kk Ab II 108.
Itxu-aurreko ona nuela / mundu guziak badaki.
Tx B I 218.
Mundu guziak esan yuk emen, Naparroa erlijioaren alde atera zala gudara.
Or QA 83.
Mundu guziarekiko espetan zegon eta lau edo bost lagun besterik etzitun inguruan.
Etxde JJ 39.
Mundu orok behar zuen haren eta Theresaren zorionaren berri jakin.
Mde HaurB 60.
Egun batean orrek Azpeitiñ / mundu guzia arritu.
Basarri 84.
Kalean, mundu osoaren aurrean.
Erkiag BatB 83.
Atzo kafeterian zeundela, [...] mundu guzia zuri begira zegon.
Lab SuEm 169.
Mundu guziak aitortu arren / ori aoa betean.
Olea 205.
Geldi mundu guzia.
Berron Kijote 63.
Gipuzkoan bertan esate baterako, mundu guztiak gaztelaniaz egiten zuela.
MEIG IV 55.
v. tbn. (para textos septentrionales del s. XX) CatJauf 23. Iratz 180. Larz Iru 32. Xa EzinB 130.
(Como primer miembro de comp.).
[Badire hainitz] obeditu nahi ez dutenak, elhe berri erraille eta mundu enganazaille direnak.
He Tit 1, 10 (TB arimen enganatzaile; v. tbn. mundu enganatzail(l)e en Lg II 283 y Birjin 167).
Mündü trunpazalia.
Xarlem 414.
Mundua-ilusitzale / gaistuen tratia.
Bordel 142.
Amburusi bera, mundu-arauz gizon doatsu nedukan.
'
Según el mundo'
.
Or Aitork 128.
(Gèze 340, H).
Multitud de gente.
"Monde, mündü, jenteozte
"
Gèze.
"
Bazen han mundu bat alde orotarik ethorria
"
H.
Cf. infra MUNDU BAT.
Jendetze handi bat, bada, bildu baitzen eta hirietarik mundu handi bat heldu baitzitzaion.
He Lc 8, 4 (TB hainitz).
Salbatzaillea igantzen mendi baterat, [...]: yarraiki zitzaion mundu bat ondotik.
Lg II 145.
Diharzek Ahetzerat biltzen du mundua.
Hb Esk 139.
Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua.
HU Zez 131.
Mundua han zen, ahokian. Herri guzia, eta zenbat gizon auzo herrietarik!
HU Aurp 88.
Mundubak ziran Iturriotz-a / oik ikustera etorriyak.
EusJok II 70.
Ofiziuak ürrentürik, mündia kalostrapetan eta hilerri üngürünetan zagon. Bazen jentez Sentak eden ahala.
Const 34.
Handik bortz urtheren buruan mundua bildu zen Constanzeko hirirat.
Zerb IxtS 108.
Murtutsen goait zauden. Aratsalde hartan mundua han zen zubiaren hunaindian, jaun erretora buru.
Lf Murtuts 20.
Biziki arrakestatsuak [Eskualzalen Biltzarrak], eta mundu bat biltzen zutenak.
Larre ArtzainE 204.
v. tbn. Laph 150. Jnn SBi 90. Ox 201. Barb Piar I 209.
6.
Mundo (experiencia del mundo).
Mutillaren garrak mundu gutxiko emakume aren gaztelua erre-bearrean zeukan.
NEtx LBB 23.
Oso emakume argia eta mundu aundia zuana.
JAzpiroz 179.
BESTE MUNDU,
BERTZE MUNDU (H)
(El) otro mundo. "Bertze mundura io[a]nez geroz, ezta gehiago huntara bihurtzerik" H.
Tr. De uso general en todos los dialectos desde finales del s. XVI.
Laster batean oi lirakasket / beste mundura bidea.
Lazarraga A24, 1196v.
Bertze munduan bizitze finik eta akabatzerik izanen eztuen bat.
Mat 16.
Bi presuna daude bertze munduan: bata parabisuan, eta bertzea ifernuan.
Ax 474 (V 307).
Bertze mundian imortal izanen [da]
.
Tt Onsa 144.
Hobe düzü heben gaztigatü izatia, eziez beste mündian.
Mst III 50, 6 (Ip beste mündian, Leon bertze munduan).
Beste munduan zer igarotzen zan ikustera Jainkoak eraman zuen.
Cb Eg II 204.
Miin gaiski esalaak beste mundura juan oi dira.
fB Ic II 192.
Bertze munduko solhasak.
Laph 125.
Beste munduan begira dagokion suertea.
Arr GB 94.
Bethi banabilazü / nahiz beste mündilat heltü.
Balad 116.
Amaika agura / beste mundura / daroaz katarro zarrak.
Azc PB 291.
Gitxituten doguz beste munduan Garbitegiko neka eta minak.
Itz Azald 150.
Beste mundian nintzan zeruko loriaz gozatzen ari.
(In Etxde JJ 18
).
Zer besarkadak elgarri heldu orduko, oro bertze mundutik atheratzen bagine bezala.
Zerb Gerlan 92.
Beste mundura joan etorri bat egin.
Bilbao IpuiB 218.
Gizonak Jainkoaganako ta beste mundurako duen joera.
Vill Jaink 27.
Joanak xaharrak, beste mundurat ez bada, xaharretxe zenbaitetarat.
Larre ArtzainE 200.
(Pl.).
Goazen eta pasa detzagun / tromenta harrigarriak; / bertze munduak bilhatzagun / eta itsaso berriak.
Gç 205.
(Con determinantes).
Gaxtoen artean ezin biziz bahabila, oha berze mundu baten bilha.
O Pr 606.
[Goiazan] au baino obea beste mundu bat / an goian bilatutera.
Azc PB 308.
Zoaz [...] zuaizti eder batera. [...] Beste mundu atsegiñago batean zaudela iruditzen zaizu.
Munita 19.
Beste mundu batekoa da eta ez dut aspaldian mundu horrekin lot nazakeen elkarbiderik.
MEIG IX 94.
v. tbn. Egiat 239. AB AmaE 227. A BGuzur 142. Barb Sup 58. JE Ber 88. Mde HaurB 64. Txill Let 22. Lf in Zait Plat XVIII. Vill Jaink 107.
Estalduteko tunturra / esan bear zan guzurra; / fragata baten / urak ebaten / ioiala beste mundura / aide zar baten bornura.Azc PB 162 (puede que se trate de América).
BESTE MUNDUKO.
a)
Extraordinario.
(No se incluyen los ejs. triviales de 'del otro mundo').
Cf. BESTE MUNDUKO GAUZA.
Gelditzen badira alargun, umeak aberats uzteagatik edo beste munduko motiboren bategatik, izan litezke munduan laudatuak.
AA III 397.
Euskeratzea etzait beste munduko lana izan.
Or Mi VI (v. tbn. TAg Uzt 11s ez du beste munduko lanik nekazaritzan
).
Diru aren bitartez igaroriko urtebetetze-eguna, ez ete eban gero "beste mundukoa" izan?
Bilbao IpuiB 97.
Nekerik izan [dut] Berjili euskeratzen, baiñan ez beste mundukorik.
Ibiñ
Virgil
25.
Haren laguntza ez da beste mundukoa, egia, baina nola eska gehiagorik?
MEIG IX 95.
v. tbn. Lab SuEm 195.
b)
(Uso sust.).
Ser, espíritu del otro mundo.
Ain joian zurbildurik eze uste eban sazerdotiak zala beste mundukoren bat.
Ur MarIl 66.
[Aski da] ook leku artan errezatzen ekustea, an beste mundukoren bat badela sinisteko.
Goñi 100.
Alaxe [illunbetan] geuden gu beste mundukoen ariora (arabera).
Or QA 59.
Zer izan zitezkean, mamu-itzalak ez-ezik edo beste munduko norbaitzu?
"
Gente del otro mundo"
.
Berron Kijote 193.
v. tbn. Kk Ab II 44. Alzola Atalak 59.
BESTE MUNDUKO GAUZA.
Cosa del otro mundo, extraordinaria. Cf. BESTE MUNDUKO.
Galde bekie zer esan nai duan Santuen komunioak, bekatuen barkazioak, [...] eta usteko due beste munduko gauza errebesen batzuek galdetzen zaiztela.
AA III 590.
Geijago zirudijan amesetako begitazinoe edo beste munduko gauza bat, kriatura bizija baño.
JJMg BasEsc 239.
Beste munduko gauzik gertatu ezin ditekeala buruan sartua [daukate]
.
Goñi 82 (ref. a los milagros).
Masabiellen ez dakit zer beste munduko gauzak ikusten zituztela.
Ib. 79.
Beste munduko gauza al-zan ontziburu ikasi arekin itxasoa [zearkatzea?]
.
TAg Uzt 116.
Etzala beste munduko gauza tasis bat artzea.
TxGarm BordaB 140.
Honako film hau ez duzue inondik beste munduko gauza.
MEIG I 149.
v. tbn. Bilbao IpuiB 53. NEtx Antz 75.
(Con bat
).
Bildurtu egin nintzan, beste munduetako gauza bat ikusi baneu legez.
Ag AL 39.
MUNDUA GAINERA ERORI,
MUNDUA GAINERA ETORRI.
Venir, caer el mundo encima (de uno).
Xegundori berriro mundua gaiñera zetorkiola iruditu zitzaion.
NEtx LBB 125.
Anarentzat mundua bere gaiñera erortzea izan zan eskutitz ura.
Ib. 51.
Mundua bizkar gaiñera erori zitzaion egun batean, bere semeak [...] berria eman zionean.
NEtx LBB 124.
MUNDUA KITATU.
v. MUNDUA UTZI.
MUNDUA LARGA.
v. MUNDUA UTZI.
MUNDUA MUNDU (V, Sal ap. A).
Siempre, eternamente. "Mientras subsista el mundo" A.
Mundua mundu bizi dakigun / Gernikako Arbolea.
AB AmaE 17.
Euskaldun dabe zuen izenak / mundua mundu iraungo.
Ib. 67.
Biak bietara gordeko ebela isileko ori, mundua mundu, izan zan aen egiunea.
Erkiag BatB 99.
Iru izan dirala mundua mundu eta mendeak mende eutsi dioten olerkariak.
Ibiñ
Virgil
22.
(
Lar) .
(Con izan
).
"Desde que el mundo es mundo, mundua mundu danetik
"
Lar.
Mundia mundu deno, begi bakoitz izanen zira.
Tt Arima 126.
Zuekin emen arkituko naz, mundua mundu den arte guzian.
Mb IArg I 109.
Ar zazute, mundua mundu zan baño len antolatu zaizuen iaurerria.
Or QA 204 (v. tbn. Eus 213).
Mundua mundu dan ezkero doia onekin bai pekatu asko egin zaiola Jaunari.
MAtx Gazt 23.
Mundua mundu danetik beti / izan gaituzu gautxori.
NEtx LBB 256.
Eman mundua mundu izan baino lehen zure ondoan nuen aintza.
BiblE Io 17, 5 (He mundua kreatu, TB mundua egin, LE múndua izan, Dv mundua sorthu
).
Mundua mundu dogun / ezkero gizonak / daukaz osa ezin ta / naigabetasunak.
Ayesta 71.
Onek onela jarraituko du mundua mundu dan arte.
Insausti 313.
Ez dela behinere, mundua mundu denez gero, azken urteotan bezain ongi idatzi.
MIH 60.
(v. tbn. 135)
v. tbn.
Xarlem 1192. Dh 172. fB Ic III 311. Jaur 398. Izt C 6. Lard 10. Aran SIgn 29. HU Aurp 210. Ag Serm 386. Tx B I 258. Ir YKBiz 182. Txill Let 100. Etxba Ibilt 469.
Mundua mundu formaduzkero / oi ez da jaio semerik.
Lazarraga A1, 1195r.
Munduak mundu dirauno, guziek dute jakinen.
Ox 73.
Jesusek du bere eskuz moldatu Eliza. Bethi iraunen du munduak mundu deno.
Zerb IxtS 115.
Kontrátu bekála dá munduáu múndu denas gerós Jangoikoaren disposizios.
LE Matr1 356.
Mundu hau mundu deno diraukola!
Lf Murtuts 57.
MUNDUAN AGERTU.
v. MUNDURA AGERTU.
MUNDUAN BATEKOA.
"(V-m-gip, G-azp), excelente; litm., único en el mundo" A.
MUNDUAN EMAN,
MUNDUAN EZARRI,
MUNDUAN IPINI.
v. MUNDURA EKARRI.
MUNDUAN JAIO,
MUNDUAN SORTU.
v. MUNDURA JAIO.
MUNDUAN MUNDU
(V ap. A Apend; mündian mündü S ap. A). "Mientras subsista el mundo" A. "De tiempo inmemorial" A Apend. v. MUNDUA MUNDU.
MUNDUAN SARTU,
MUNDURA SARTU.
a)
Entrar en la sociedad, salir al mundo.
Munduan sartzean, dio, Sakrifiziorik ez ofrendarik eztuk nahi ukhan.
Lç He 10, 5 (He, TB munduan sartu, Dv mundura sartu, BiblE mundu honetan sartu; Ker gizartean sartu
).
Anhitz abusari sarthu izan da mundura, zeinék ezpaitute konfesatzen Iesus Krist haragitan ethorri izan dela.
Lç 2 Io 1, 7 (TB sartu dire munduan; He, Dv mundurat ilkhi, BiblE munduan sortu
).
Txit gauza ona da azitxuenak munduan sartu biar egunetan jakin dezatela munduak gaztetasunarentzat dauzkan perilletatik iges egin zuala Maria Santak.
Ag Serm 294.
[Gaztaroan] artean munduan sartu gabeak izaki, parabisu bat bezala azaltzen zaigu au.
Vill Jaink 122.
b)
Venir al mundo, nacer.
Dohatsu da Kristo gure Iauna munduan sarthu zeneko eguna.
Hm 208.
Xühür batek zioan gizona ütsia bezala mündian zela sartzen.
Egiat 231.
Nork berak du berea / mundura sartu denean / ekharria zorthea.
Elzb Po 210.
Mundura sartu nintzan / mutila fortunaz
.
Azc PB 339.
v. tbn.
Munduan sartu: Cb Just 7s. fB Ic II 288. Gy 168. Arr May 114. Mundu huntan sartu: Mih 4. Monho 128.
c)
Entrar en la vida mundana.
Gogo guztiaz sarturik munduan ta bere gal-bide bildurgarrienetan.
Añ
LoraS
173.
Ez naiz Loiolan sarthuko, enetzat berriz munduan sartzea bailiteke.
Laph 159.
MUNDUAREN ZABAL.
Extensión del mundo, todo el mundo. Cf. Canc. pop. (L) in A Morf 328: Bazterretik bazterrera / oi, munduaren zabala!
Europan, Txinan, Ameriketan, / munduaren zabalean.
Or Eus 419.
Munduaren zabala.
(tít.).
And AUzta 71.
MUNDUA UTZI,
MUNDUA LARGA,
MUNDUA KITATU.
a)
Apartarse del mundo, de la vida mundana.
Tr. Documentado al Norte ya desde Dechepare; al Sur se encuentra en Cardaberaz, Añibarro, Aguirre de Asteasu, J.J. Moguel y M. Atxaga.
Mundu oro utzi niro zure amorekatik.
E 195.
[Delibera ezazu] zeure salbamenduagatik mundua kitatzera.
Harb 129.
Orhoit zarete maiz zertara ethorri zaren eta zergatik mundua utzi duzun.
SP Imit I 25, 1 (Ch, Ip utzi duk mundua, Mst mündia kitatü düzün; Leon munduari uko egin
).
Mundua utzi ta erlijioan sartu.
Cb Eg II 152 (76 mundu galdua utzi, 211 mundu guzia zeruagatik larga
).
Zergatik ez dugu mundu enganakhor hau alde baterat largatzen?
Lg II 92 (194 mundua utzi
).
Komentuan sartzen denak ez du urrikirik behar mundua utzi izateaz.
Mih 109.
Bateo santuan larga ez genduan mundua?
Añ
LoraS
24.
Mundu galdu au utzirik erlijioko bizimoduari jarraitzea.
AA II 144.
Mundua utz! eta idea hertsi batzuetan sar!
Laph 30.
Ützi zian mündia, sarthü Jesuiten ordrian.
Ip Hil 87.
Utzi mundua. Jarrai Kristori.
MAtx Gazt 55.
v. tbn.
Mundua utzi: He Phil 433. Jaur 109. Arch Fab 209. Bordel 198. Dv LEd 269. Bv AsL 108. Arr May 159. Jnn SBi 128. Etcham 57. Iratz 142. Zerb IxtS 101. Mündia kitatü: Xarlem 973.
Itxi eutseen mundubari, bakartade, penitenzija ta humilldadian Jesu Kristori jarraitute arren.
JJMg BasEsc 165.
b)
Morir.
Tr. Documentado en todos los dialectos, ya desde Leiçarraga.
Utziten dut mundua eta banoa Aitaganát.
Lç Io 6, 28 (He, TB, LE, Dv, EvS, BiblE mundua utzi, Ker mundua itzi
).
Zuregatik utzi zuen / Iaunak mundu gaixtoa.
EZ Noel 173.
Felipek mundua utzi du; / zeruan dago. Beretzat / urte aniz bizi izan du, / baña guti guretzat.
Aleson 37ss.
Kontentu andiiaz zuaz Zerura / mundu tristia itxirik.
Urqz 86.
Itxi biar da munduba, itxi biar da betiko.
JJMg BasEsc 264.
Nola han bainaiz sorthua, / han dut utziko mundua.
Elzb Po 196.
[Jinkoak] markatü thenoria mündü hiragarri hunen üzteko.
Ip Hil 185.
Gorriyak ikusita / utzi du mundua.
Tx B II 127.
[Poeta] mundu mugatua utzi eta [...] itsas handi mugarik gabean ondoratzera doala.
Mde Pr 373.
Mundu au uzteko unea ba-zetorkiola igarririk, [...].
Etxde JJ 279.
Ama Euskal-herriaz naiz naigabetua, / uzterat doalakotz betikotz mundua.
Xa Odol 207 (76 mundu hits hau utzi
).
Gero ta alderago degula mundua uzteko ordua.
BAyerbe 16.
v. tbn. Gç 82. Brtc 119. Barb Sup 106. Lek EunD 41. Munita 104. Erkiag Arran 9. Mattin 41. Ataño TxanKan 51. Mundu (h)au utzi: Mb IArg I 332. Laph 3. AB AmaE 118 (itxi). Sor Bar 55. Ir YKBiz 460. Or Aitork 231. Mundua larga: Xe 161. Mündü haur kitatü: UskLiB 68.
Munduari utzi bearrak [gaixoari] burura ekarri leizkiokean atsekabe samiñak.
Izt C 240.
MUNDU-BARREN.
"(Vc), país muy lejano" A.
MUNDU BAT.
Todo un mundo.
Eremuan mundu bat badut / Zu enekiñ zarenean.
Gç 169.
Zuri begira arritu dedin / mundu bat oso osoa.
AB AmaE 196.
Aho batek eztiki diolarik: Ama! / hitz goxo bakar horrek mundu bat derama...
Ox 145.
Mundu bat zen berez sekula amaitu nahi ez zen musu hura.
Mde HaurB 51.
Mihia ere su bat da, eta inikitatezko mundu bat.
"
Un monde d'iniquité"
.
Lç Iac 3, 6 (He, TB, Dv -zko mundu bat; TB gaiztakeria mundu bat; Ol gaitz guzien sorta
).
(Seguido de sust.).
Gran cantidad de.
v. MUNDU BETE.
Mundu bat errekin ez da hekien berotzeko aski.
Dv Lab 188.
MUNDU-BAZTER.
Confín del mundo; tierra lejana. "(BN-ciz-baig, Sal), país muy lejano" A.
Mundu bazter urrunetan Iauna dute laudatzen.
EZ Man II 41.
Mundu bazter zabalera / gero ziren banatu.
EZ Noel 118.
Jarraiki zatien mundu bazterriala!
"Jusques au bout du monde"
.
Arch Fab 137.
Begira an ta emen; / mundu bazterretan, / arriskubaz besterik / ez dot aurkietan.
Ur MarIl 126.
Mundu bazterretako erri txiki [guziak]
.
Ldi IL 136.
Aier aierrik niagon mundu bazter batean gorderik [...] nere azken-urteok emateko.
Or QA 186.
MUNDU BEHERE,
MUNDU BEHEREKO,
BEHERE-MUNDU.
Tierra, mundo (con sentido despectivo). Cf. mundupe.
Mundu behereko pena ahantzirik handiak.
EZ Man I 88 (2 behere munduan).
[Parabisua] da atsegin ezin kondatuzkoa / zeñen berdiña ez baita mundu beherekoa.
Ib. 132.
Zure arimak mundu behereko huni erranen diotzan adiu handiak.
SP Phil 48 (He 50 mundu behere huni).
Iainkotasuna ezin ongi mira genezake mundu behere hunetan.
Ib. 91 (He 93 mundu behere huntan).
Begiraraziko darotzu mundu beher huntako ohoriei.
Mih 33.
MUNDU BERRI.
a)
Nuevo mundo (ref. a América).
Zuri oraiño zordun zaitzu / giristiño herria, / zuri fiñean aurkhitu den / berze mundu berria.
EZ Noel 176.
Urez noa ikustera / bai, mundu berria... / oraintxe bai naizela / errukigarria.
Iparg 345.
Itzultzeko ainbat diru / nerekin banitu / aspaldi etxean nintzan / zertarako ukatu! / Orra mundu berriaz / txit laster aspertu.
(Donostia, 1879).
JFlor
121s.
Orduan ainbeste anima Kristoren legea ezagutzen etzutenak Mundu Berrian arkitzen [ziran]
.
Etxeg EE
1892a, 364.
Kolon aundia da gizon ori, mundu berri baten agertearen egillea.
EE 1893a, 47.
Inglaterrak Mundu Berrian konkistaturiko [eskualdeak]
.
Mde Pr 252.
Nere artikulu luze xamar bat dakar, euskeraz, "Mundu berriko euskal-idazleak" deritzaiona.
Ibiñ (
in
MEIG VIII 83
).
b)
Nuevo mundo (particular), nueva sociedad.
Miratu dituzte fede-gabe zenbaitek mundu zahar eta berria: zer ikhasi eta erakutsi dute? Orai ez bezalako azturak zirela lehen.
Hb Egia 123.
Amari utzirikan nere baserria, / probatzera joana mundu bat berria.
AB AmaE 284.
Uri aundiko gauzen barriak bere, txit arriturik jarri dau. [...] Orra mundu barria Nikanor-entzat.
Erkiag BatB 122.
Jainkoa ta Bere agindu santuak baztartuta egin nai litzake mundu berria.
MAtx Gazt 58.
Orduantxe zabaldu zan mundu berri bat Xegundorentzat.
NEtx LBB 123.
Berritze bide batzu hartu ziren [...], mundu berri baten eginbide biziagoz orhatuz, otoitz, mintzaldi, gogoeta eta kantu.
Larre ArtzainE 269.
v. tbn. Iratz 181. Txill Let 116s. Gand Elorri 184. Vill Jaink 57. Azurm HitzB 30.
MUNDU BETE.
Una multitud (de).
[Yesus] atera eban Pilatosek [...] etse aurrera, an egoan mundu bete laguneri erakusten.
Añ
EL2
220 (v. tbn. 203s).
MUNDU-BOLA.
Globo terráqueo.
Jira egizu mundu-bolia.
AB AmaE 21.
MUNDU-ENGAINATZAILE.
Engañador, que engaña a la gente.
Badire ezen hainitz, guziz zirkonzisioneko direnen artekoetarik, obeditu nahi ez dutenak, elhe berri erraille eta mundu enganazaille direnak.
He Tit 1, 10 (Dv enganatzaile
).
MUNDU-HERRI.
a)
(Ht VocGr 438, Lecl, H (L)). Mundo, tierra.
Miseriaz betheko da mundu herri guztia.
EZ Man I 64.
Palestinan konsekratu, / mundu herri zabalean / hañitz hostia ofritu.
Gç 66.
Noe zen mundu-herri guziko buruzagia.
ES 389.
Mundu herri guziko populuek konprenitzen zituzten apostoluen hitzak.
Lg II 299.
Población de todo el mundo, conjunto de todos los seres humanos.
Gauza arrotzaz espantu / mundu-herri guztia.
EZ Noel 162.
Mundu herri guztiak ere, baldin zerorrek biderik emaiten ezpadiozu, ezin egotz zaitzake ifernura.
Ax 620 (V 399).
Alegeraz kanta beza, / orai mundu herriak.
Hm 66.
b)
Lugar (del mundo).
Hanbat mundu-herri eta lekhuetako garelarik.
ES 393.
Giristinoak diren mundu herri guzietan elemeniaka dire elizak.
Dh 264.
MUNDU-GERRIKO.
Zodíaco.
Mundu-gerriko deritzaionaren izar-mordoak gogoratzeko, [...].
"Las constelaciones del Zodíaco"
.
Or (
in
Gazt MusIx 20
).
MUNDU-GIZON.
Seglar.
Eliz gizonak [...], hala nola mundu gizonak.
Arti Tobera 282.
MUNDU-JAKINTZA.
"Cosmographie" T-L.
MUNDU-JAKITURIA.
Conocimiento del mundo, experiencia de la vida.
Nikanor-en jakituria, mundu-jakituria gizarte onetan elikatu ta joritu oi zan, apurka janari-edari onuragarriak bereganduaz.
Erkiag BatB 80.
MUNDU-JENDE.
Mundano(s), gente mundana. v. MUNDUKO.
Oiek gustiak dira gauzak, zeñakgatik mundu jendeak dabilzan afanaturik.
Oteiza Lc 12, 30 (Brunet mundu jendeak; HeH, Dv, Leon mundutiar, Ol lurkoi, Or, IBk jentil, BiblE fedegabe).
MUNDUKO.
a)
(V-gip ap. Etxba Eib; SP, Lar, Añ, Dv). (Usos adj. y sust.). Terrenal, (persona) del mundo; mundano. "Mundukuak, los del mundo. Se dice para significar lo humano, la humanidad. Mundukuak, danok gara alkar biarrian" Etxba Eib. v. mundutar, MUNDU-JENDE, MUNDUTIKAKO, MUNDUZKO.
Tr. Documentado en autores septentrionales hasta mediados del s. XIX; al Sur se encuentra desde mediados del s. XVIII.
Baldin munduko bazinete, [...]: ordea zeren ezpaitzarete munduko, baina nik elejitu baitzaituztet mundutik, halakotz gaitz daritzue munduak.
Lç Io 15, 19 (He, TB, BiblE munduko; Dv mundutikako, Leon mundutiar, Or mundutar, Ker mundukoi
).
Nola kantak maiz baitire mundukoen ahoan.
EZ Man I 4.
Munduaz eta mundukoez etsitzen du.
Ax 58 (V 38).
Duzun dolore, zeren oraino hain zaren haragizkoa eta mundukoa.
SP Imit IV 7, 2 (Ip mündütiar
).
Mundukoek ikusiko duten bezain sarri bizitze debotari iarraiki nahi zaizkola, [...].
SP Phil 425 (He 429 mundanoek
).
An dago agura bat ez mundukua.
Acto 184.
Naiz relijiotarra izan hau, naiz mundukoa.
Mb IArg I 352.
Mundua ta mundukoak neretzat ill bite.
Cb Eg II 95 (Dv LEd 171 mundukoak
).
[Apostoluak joan ziran] munduko guziai erakustera.
Ub 104.
[Isten deutsa] Jaungoikuaren bidiari mundukuen esamesen bildurrez.
Mg CO 281 (v. tbn. mundukoen esames en Itz Azald 204).
Jainkoak lan au mundukoai kendu zien, zerutarrai emateko.
Lard 107.
Jainkoak munduko zagozka. Andre bat ukhanen duzu.
Laph 77.
Etziruriten mundukoak, baizik aingerutxo batzuek.
Zab Gabon 47.
Mundukoak irakatsi deutse dotriña ori.
Erkiag BatB 153.
Oso beartsuak munduko ondasunetan, baiña aberatsak animako gauzetan.
BAyerbe 15.
Bide hori, aldakortasun hazkorrarena, darama munduak; mundukoek daramagu, hobeki esan.
MEIG VI 52.
v. tbn. Hm 78s. Mih 64. Añ LoraS 177. Gco I 456. Dh 115. fB Ic I 57. JJMg BasEsc 205. Astar II 32. CatBus 39. Ur MarIl 77. Bv AsL 96. Azc PB 296. Etxeg in Ag AL 5. Urruz Zer 70. Enb 80. Laux BBa 56. Ayesta 82.
Zu bezela mutilzar, danak / gelditzen bagera, / mundukuak lafite / bukatuko dira.
(In Tx B II 64
).
b)
V, G, AN, Sal, R ap. A; Añ, Izt 13v). "(El más) apreciable, mundukoa da" Añ. "Excelente; litm., lo del mundo" A.
MUNDUKO ALDI.
Vida, tiempo de la vida. v. mundualdi, MUNDUKO DENBORA.
Egin bearrak gera / munduko aldia; / esamina egiten / nekatu memoria.
Izt Po 52.
Utzi ziola bertan / diru ta zaldia / bestela egingo diola / munduko aldian.
Balad 227.
Zure gisa munduko aldia, / emango nuke noski kontentuz guztia.
AB AmaE 401.
(Con determinantes).
[Ardiets dezadan] mundu hunetako aldia dagidanean, haren Parabisuko loria.
Mat 292 (v. tbn. Ax 396 (V 396) y ES 116 mundu hunetako aldia egin).
Gure etsaiek eztute kontuan sartzen mundu ontako aldi au baizik.
Vill Jaink 86.
MUNDUKO DENBORA.
Vida, tiempo de la vida. v. MUNDUKO ALDI.
Odoylek egin du munduko denbora, / lagunekin yautsi da bethiko hobira.
Hb Esk 163.
Jeiki-erorka pasatzen dugu / mundu huntako denbora.
Etcham 229 (v. tbn. mundu huntako denbora bete en Jnn SBi 49 y Xa Odol 144).
MUNDUKO TXANDA.
Vida, tiempo de la vida.
Egoki pasa naita / munduko txandea.
Insausti 306 (v. tbn. ib. 282).
MUNDU KURRI,
MUNDUA KURRI.
A correr mundo, de viaje.
Zeben etxetik atera eta / juan ziñaten mundo korri.
Yanzi 128.
Hor barna, mundua kurri, ez baita gelditzen gizarajoa.
J. Aleman
Egunk 15-9-1993.
MUNDU KUTSUZKO.
Mundano.
Mundu kutsuzko pesta aundi batek / Biarritz zuan ostatu.
Basarri 121.
MUNDU LARGO.
Ancho mundo. v. MUNDU ZABAL.
Mundu largoan bizitu diren gizon guztiak.
EZ Man I 62.
MUNDU-LORE.
"Guelde flor de mundo, munduloria (Viburnum opulus)" LandHizt 372.
MUNDU HONETARATU.
Venir al mundo, nacer. v. munduratu.
Jauna, larogei urte dira mundu onetara nitzala.
Arr GB 122.
Mundu huntaratzen denak, zerbaitetaratu nahi du.
Ardoy SFran 25.
MUNDURA AGERTU,
MUNDURAT AGERTU,
MUNDURA AZALDU,
MUNDURA HELDU,
MUNDUAN AGERTU.
Venir al mundo; nacer.
Mundura heldu den guziaren argitzaille mirakulluzkoa.
Harb 17.
Amaren sabel saindutik / agertu zenean munduan / gorphutz batez bestiturik.
Gç 73.
Ni mundura agertu orduko, [...].
AA III 570.
Profetak erakusten zuten Mesias munduan agertzeko denbora.
Lard 361.
Nork berak du berea, / mundura-agertu denean ekharria zortea.
Elzb PAd 13.
Halako hartz [eskolatu] guti da / agertu mundurat.
Zby RIEV
1908, 765.
Kristo munduan agertu baiño / seirogei urtez lêndanik.
Or Eus 206.
Zu barik bizi izateko / eldu ete naz mundura?
BEnb NereA 245.
Mundura azaldu baño lenago / bere seme bat [galtzia]
.
Uzt LEG II 316.
v. tbn.
Munduan agertu: Brtc 83. Mundura(t) agertu: Monho 156. fB Ic III 295. Gy 45 (5 munduan agertu). Laph 129. Mundu huntarat heldu: He Io 1, 9.
MUNDURA EKARRI,
MUNDURAT EKARRI,
MUNDURA EMAN,
MUNDURAT EMAN,
MUNDURA EZARRI,
MUNDURAT EZARRI,
MUNDUAN EMAN,
MUNDUAN EZARRI,
MUNDUAN IPINI.
Traer al mundo.
Tr. Documentado sobre todo en autores septentrionales, ya desde Leiçarraga. Al Sur se encuentra desde principios del s. XIX y su uso se extiende durante el s. XX.
[Iainkoak] kreatu eta mundu hunetan ezarri ukhan baikaitu.
Lç
Ins
B, 8r.
Iongoikoa, ezteusetik eman nauzu mundura.
EZ Man II 71.
Sekulako bozkarioa izanen duzu, halako gizona zuk mundura emanez.
SP Phil 195 (He 197 mundurat emanaz; v. tbn. SP Phil 531 mundura ekharri; ib. 36 mundu hunetan ezarri).
Nork kreatu zaitu, eta eman mundura?
Arg DevB 233.
[Mariaren] erraietan mundurat eman behar zuen umea.
Lg II 99.
Mendi bat haur minetan, / [...] / zer ezari zien mundiala? / Sagutto bat.
Arch Fab 173.
Rebekak mundura bi seme eman zituen.
Lard 29.
Kontzebituko duzu eta mundurat emanen seme bat Jesus deituko duzuna.
Jnn SBi 37.
Haur hoi eman orduko mundura, / igan zen ama zerura.
Ox 171.
Naizen bezin politak / asko dira damak, / munduan ekarriyak / aitak eta amak.
MendaroTx 303.
Aurrak mundura ekartzea.
Etxde JJ 100.
Aien bidez ekarri baininduzun aragiz mundu ontara.
Or Aitork 240.
Oinazen erdian mundurat eman ninduzun.
Xa Odol 79.
Poz dadila mundura ekarri zintuen ama!
BiblE Prov 23, 25 (Dv jaio zaituen, Ol erdi zaitun, Ker sortu zenduzan
).
Jaunak gure artean / testigu jarria, / gogorra biguntzeko / mundura ekarria.
Ayesta 130.
v. tbn.
Mundura(t) eman: Gç 46 (211 munduan eman). ES 87. He Gudu 142. Mih 77. CatLan 75 (6 ezarri mündian). Dh 261. MarIl 124. Hb Esk 79. Jaur 359. Arr GB 22. CatJauf 35. Mundura ekarri: Gco II 78. fB Olg 38. ArgiDL 128. SM Zirik 41. Arti Tobera 270. Vill Jaink 167. MAtx Gazt 39. NEtx LBB 120. Munduan ezarri: Mat 77. TB Io 16, 21. Laph 81. CatS 1 (mündian ezari). Munduan ipiñi: AA III 347.
MUNDURA ETORRI,
MUNDURAT ETORRI,
MUNDURA JIN,
MUNDURAT JIN.
Venir al mundo, nacer. (Hemos incluido únicamente los ejs. que equivalen a 'nacer').
Haur zen Argi egiazkoa, mundura ethorten den gizon guzia argitzen duena.
Lç Io 1, 9 (He mundu huntarat heldu, TB, BiblE mundura(t) et(h)orri, Dv mundu huntara etorri).
Buluz gorririk jin ninzan neure amaren sabeletik mundura.
Tt Onsa 145.
Zeren ezkonzez ezkonzik bage baño geiago datozen mundura.
Mb IArg I 177.
Ortáko etorrigára mundúra.
LE Prog 102.
O kristau zorigaiztoko ta ordu gaiztoan mundura etorria.
Mg CC 254s.
Lege zuzena, mundura etorri dirian ta etorriko dirian gizon ta emakume guztiontzat.
fB Ic II 238s.
Aspaldi du naizela / etorri mundura.
Bordel 107.
Urrillaren 10-ean etorri zan mundura [Amezketan]
.
Muj PAm 6.
Birtute onekin apaindua / mundura etorri zana.
MendaroTx 354.
Nun da nola etorri ziran mundu ontara.
NEtx LBB 121.
Pentsakera guztietakuak gatoz mundura.
Gerrika 222.
v. tbn.
Mundura etorri: Acto 385. Cb Just 81. Ur MarIl 44. Gy 210. Arr GB 139. Elzb Po 179. AB AmaE 464. Azc PB 42. Itz Azald 33. Goñi 23. Iraola 99. Lek EunD 15. Or Aitork 96. Txill Let 134. Erkiag Arran 143. And AUzta 116. Vill Jaink 180. Osk Kurl 63. Azurm HitzB 64. Uzt Sas 184. Xa Odol 343 (EzinB 59 mundurat jin). Berron Kijote 191. Ataño TxanKan 153. Mundura jin: Egiat 160 (mündiala). UskLiB 102 (mündü huntara). Balad 244.
MUNDURA EZARRI.
v. MUNDURA EKARRI.
MUNDURA JAIO,
MUNDURAT JAIO,
MUNDURA SORTU,
MUNDURAT SORTU.
Nacer.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, ya desde Dechepare.
Gizonaren probetxuko emaztia bethi da, / oro behin haietarik sortzen gira mundura.
E 119.
Bozkarioz zeren gizon bat mundura iaio daten.
Lç Io 16, 21 (He, LE mundura(t) jaio, Dv mundura sorthu; TB munduan ezarri, Leon munduratu, Or mundura etorri, BiblE mundura ekarri).
Zeror egin zaituena, / iaio duzu mundura.
Hm 70 (tbn. 70 mundura sortu).
Mundura sortu nintzen baino lehen.
SP Imit III 3, 7 (Mst mündiala sorthü, Ip mündü huntarat ni sorthü).
Gizon bat iaio baitzaika mundura.
SP Phil 195 (He 197 eman duen mundura).
Ama Birjinak mündü hontan sorthü dian Haur hori.
Bp II 19.
Mundura sortu zinen guti donurekin.
Iraultza 81.
Eztük mündiala sortü / seküla ene paria.
Xarlem 259.
Jaio dira Judas asko munduan.
Mg CC 250.
Zure mündiala sortziaz.
UskLiB 18.
Ni ez naiz fortunoso / mundura jayua.
Ud 100 (66 mundu ontara sortuba).
Ez da pekatua / izatea mundura / antziña sortua.
Urruz Zer 83.
Mundu ontara jaio giñaden / gauza asko ikusteko.
Tx B I 79.
Ama ukatzekotan, / jaio ez oba mundure.
Enb 62.
Arek zirrikatuko ez debenik ezta jaio munduan.
SM Zirik 40.
Ni mundu ontara sortu nintzan Abenduaren 26-an.
Salav 9.
Fede haundiko burrasonganik sortu bainintzan mundura.
Xa Odol 214.
Ni arma barik ibillitzeko / nintzan munduan sortua.
FEtxeb 33.
Aiako Iruntxiberri basarrian mundura sortu nintzan edo jaio nintzan.
Albeniz 15.
v. tbn.
Mundura jaio: OA 64. LE in BOEanm 809. Aran SIgn 214. AB AmaE 148. Moc Damu 8. JanEd I 38. Ir YKBiz 459. Arti Ipuin 78. Munduan jaio: fB Ic I 43. Balad 199. Mundura sortu: Harb 269. Tt Onsa 165. Echag 161. Xe 337. Elzb Po 218. Zby RIEV 1908, 205. UNLilia 19 (mündüra). Uzt Sas 147. Mundu ontara sortu: Noe 49. EusJok 164. Munduan sortu: Gç 68. Etcham 230.
MUNDURA SARTU.
v. MUNDUAN SARTU.
MUNDURAZKO.
Mundano. v. mundukarako.
Behar da alharguna, egiazki alhargun izatekotzat, apartatua den eta borondatezki billusia mundurazko kontentamenduetarik.
SP Phil 416 (He 420 mundukarako).
MUNDUREN MUNDU.
"(Lc), mientras subsista el mundo" A.
MUNDURIK MUNDU.
"Por los mundos. Bagabiz mundurik mundu, beiñ geure tokittik atara giñuezen ezkero" Etxba Eib. v. MUNDUZ MUNDU.
Urtebela mundurik mundu limosna eske.
CrIc 60.
Begitandu jakon, mundurik mundu urtenda, olgau ta olgau eginda, aztuko jakola [pekatuba]
.
Mg CO 189s.
MUNDUTIKAKO.
Mundano. v. MUNDUKO.
Mundutikakoak bazinete, [...]; zeren ordean etzareten mundutikakoak, [...] gaitzets zaituzte munduak.
Dv Io 15, 19 (Lç, He, TB, BiblE munduko, Leon mundutiar, Or mundutar, Ker mundukoi).
MUNDUTIK ALDATU,
MUNDUTIK ALDE EGIN,
MUNDUTIK ALDENDU.
v. MUNDUTIK JOAN.
MUNDUTIK ATERA,
MUNDUTIK IDOKI,
MUNDUTIK ILKI,
MUNDUTIK IRTEN,
MUNDUTIK JALGI.
a)
Irse del mundo, morirse.
[Gure repos spirituala] eztela konplituren mundu hunetarik ilkhi gaitezkeno.
Lç
Ins
D, 5v.
Arima, / bekhatu larririk gabe mundutik ilkhi dena.
EZ Man I 120.
Mundutik ilkhi eta sekulako bestaren egitera ioan behar bagine bezala.
SP Imit I 19, 6 (Ch mundutik ilkhi, Mst, Ip mündü huntarik jalk(h)i, Pi mundu onetatik urten, Leon mundu huntarik ilki
).
Ardit bat bage atera dira mundutik [guzien animak]
.
Mb IArg I 63.
Bere anima, bera baño lenago mundutik irtendako anima justuen artean ipiñia izan zan.
Lard 30.
Munduti nai badau urten / atea dauko zabalik.
Azc PB 351.
Hura mundutik laster zen atera; / hegaldaka joan zen aingeru artera.
Xa Odol 246.
v. tbn.
Mundutik ilkhi: Mat 194 (m. hunetarik). Harb 129. Brtc 116 (m. huntarik). Dh 195. Monho 134. Mundu onetatik irten: AA I 578. Astar II 185. Mundutik atera: Arr May 41. Ir YKBiz 242 (m. onetatik). Mundu hontarik ialgi: Tt Onsa (ed. RIEV 1909), 165.
b)
Apartar(se) del mundo, de la vida mundana.
Nahasta etzaitezten paillartekin: [...] ezpere segur behar zendukete mundutik ilkhi.
Lç 1 Cor 5, 10 (He, TB, Dv mundu huntarik ilk(h)i, BiblE mundutik atera; Ker lur onetatik urten
).
[Iauna othoi,] idoki nezazu lurretik eta mundutik, zuri neure aisian, [...] neure adorazionen rendatzeko.
Tt Onsa 163.
Mundutik arras ilkhirik, mortuetarat, komentuetarat joan izan [dire]
.
Dh 182.
Iduritu zitzaionean Jainkoak deitzen zuela bereganat, athera zen mundutik batere luzatu gabe.
Jnn SBi 120.
Eztizut eskatzen mundutik idoki (atera) ditzazun; gaitzetik begira ditzazun bai eskatzen dizut.
Ir YKBiz 464.
Mundukoiak ez zareen ezkero, nik zuek aukeratzean mundutik atara egin zaituedan ezkero, munduak gorroto dautsue.
Ker Io 15, 19 (BiblE mundutik atera
).
v. tbn.
Mundutik irten: Ur MarIl 109 (urten). Arr May 128. Mundutik atera: Gco II 2. Bv AsL 94. Inza Azalp 152.
MUNDUTIK ERAMAN,
MUNDUTIK EROAN.
Llevar del mundo; matar.
[Jauna,] mundu onetatik orañ eraman nai banazu, zurea naiz.
Cb Eg III 279.
[Gaitz humiliagarri bat] zeinak eraman baitzuen mundutik yendetze handi bat.
Lg I 258.
Tristeziak mundutik / lasterki narua.
DurPl 94.
Graziazko estatuan mundutik eramana izatea grazia berezi bat da.
Dh 124.
Buket eder bat igorri izan daut / lili ederrez eginik, / hari usai egin diot eta / harek nerama mundutik.
Balad 85s.
Eskatzen neutson Jainkoari, [...] eroan egiala mundu onetatik.
Or Tormes 41.
v. tbn. Mg CC 131 (mundu onetatik eraman).
MUNDUTIK ILKI,
MUNDUTIK IDOKI,
MUNDUTIK IRTEN,
MUNDUTIK JALGI.
v. MUNDUTIK ATERA.
MUNDUTIK JOAN,
MUNDUTIK PARTITU,
MUNDUTIK ALDE EGIN,
MUNDUTIK ALDATU,
MUNDUTIK ALDENDU.
a)
Irse del mundo, morir.
Tr. Documentado en todos los dialectos desde Lazarraga.
Biok ondo izango gara / mund[u]an garan artean, / paradisu erreinuan / mundutik goazenean.
Lazarraga B30, 1204v.
O dohatsu mundutik partituak.
EZ Man II 96 (44 ioan zen mundutik, 90 alda dadin mundutik
).
Hainitz arima ioan direla mundu hunetarik herstura handitan.
SP Phil 373 (He 377 goan bide dire mundutik
).
Noan gero mundutikan / plazer duzun orduan.
Arg DevB 140 (226 mundutikan partitzen
).
Zoaz, zure bidean, anima kristaba, mundu onetatik irten zaite.
Cb Eg III 267.
[Gauden] arimak garbirik, / nuiz nahi phartitzeko mündü huntarik.
Etch 654.
Mundu huntarik goan zare / haiñitz gauza ikhusi gabe.
Gy 28 (168 mundutik partitu
).
Nigar eta heiagoraz / phartitu dira mundutik.
Balad 243 (226 mundutik joan
).
[Urjola andiokaz] etxat bada atsoa aldendu mundutik?
AB AmaE 271 (220 mundutik juan
).
Gizona beldur zen bai, [...] mundu zahar honetatik alde egin beharrez.
Mde HaurB 95.
Amak etzuela batere diru ukan mundu honetatik alde egin zuenean.
Arti Ipuin 56.
Arrazoi txarrik gabe joana da mundutik.
JAzpiroz 221.
Iñok be gura ez dau / mundutik aldetu.
Ayesta 100.
Ai, zer hutsa egin duten gure etxaldettoetan aitatxi hori bezalakoek mundutik joaitean!
Larre ArtzainE 48.
Deus gutxi uzten dugu hemen gehienok, mundutik aldegitean.
MEIG VII 67.
v. tbn.
Mundutik joan: Tt Onsa 97 (79 m. partitu). Gç 90. Lg II 187. Ub 216s. AA II 66. Dh 231. Bordel 108. PE 116. Arr May 118. Jnn SBi 95. Arrantz 144. Noe 41. Const 36. Or Tormes 121. Tx B I 53. Ir YKBiz 437. Iratz 69. SMitx Aranz 145. NEtx LBB 88. Uzt Sas 130. Xa Odol 343. Ataño TxanKan 268. Mundutik partitu: Ax 560 (V 358). Monho 82. JesBih 458. Mattin 104. Mundutik aldegin: Ataño TxanKan 192.
Aingerurik ez mundu hunetarik berzerat ioan diraden sainduetarik batre eztugula inbokatzeko.
Lç
Ins
E 2r.
Batzak süiaz, [...] bestiak uhuñkeriaz mündü huntarik bestialat juan izan dira.
Mst I 23, 7 (SP hil
).
Aita-ama-maiteak, zertako mundutik / zerurat guan zineten ni hemen utzirik?
Elzb Po 180 (tbn. en Arb Igand 136).
Arimea mundurik / doianean bestera / ez etorteko atzera.
Azc PB 265.
v. tbn. It Fab 228. Elsb Fram 145.
b)
Apartar(se) del mundo.
Mundutik alde egiñda basamortuban bizi.
JJMg BasEsc 76.
[Mariak aldatu zituen] mundutik erlijiora.
Arr May 190.
MUNDUTIK PARTITU.
v. MUNDUTIK JOAN.
MUNDU TXIKI,
MUNDU TXIKAR,
MUNDU TTIPI.
a)
"Microcosmos, mundo abreviado, y se llama así el hombre, mundutxikia" Lar.
Bihotz baten izateaz / errege zare aithortzen, / eta mundu ttipi batez / Jongoikotzat adoratzen.
(Interpr?).
Gç 79.
[Gizona] zeiña zaharrek deithu izan baitute Mundu txikia.
He Phil 476 (SP 460 mundua bera batetan laburki serraturik
).
Korputz humanua da mundu txikar bat edo mikroskosmua
.
Mg PAb 84.
Mundu handienen arthek ez diozakete [Yainkoari] hets bihotza mundu ttipi eta beharrentzat.
Hb Egia 41.
Munduak Jainkoa ager-arazi zien bezala, areago gizonak, beste mundu txiki onek.
Vill Jaink 59.
b)
Pequeño ámbito, pequeño mundo.
Egunak joan, egunak etorri, Maltako mundu txikian etzan berrikizunik somatzen.
Etxde JJ 237.
MUNDU UNIBERTSO.
Universo.
Mundu unibersoan bere graziaren publikatzeko.
Lç
Dedic
** 3v.
Resumako Ebanjelio haur predikaturen da mundu unibersoan, nazione guziei testimoniajetan.
"
Au monde universel"
.
Lç Mt 24, 14 (He mundu uniberso guzian; TB, SalabBN, Echn, Samper, Leon, Or, BiblE mundu guz(t)ian).
Zenbat ere aldare baita / mundu unibersoan.
EZ Noel 123.
Zu zare mundu unibersoaren nausi eta iabea.
Ch IV 2, 5.
MUNDUZ.
Por el mundo. v. MUNDUZ MUNDU.
Jesukriston dotriña / munduz zabaltzea.
Ayesta 130.
Lotsatu barik burua jasoz / munduz ibilliko gera.
Ib. 93.
MUNDU ZAHAR.
Mundo antiguo, mundo conocido. Cf. MUNDU BERRI.
Ontzi artan zetorrena zan Kolon! Mundu zarrari beste berri bat ekarriaz zetorrena!
EE 1893a, 46.
MUNDU ZABAL.
Ancho mundo.
Tr. Documentado al Norte ya en Etcheberri de Ziburu, aunque no vuelve a aparecer hasta finales del s. XIX; al Sur es usado desde principios del s. XIX.
O andre prestua, mundu / zabalean zurerik / gaitz lizate aurkhitzea / emakume parerik.
EZ Noel 156.
Zeinbat gatx negargarri eztakusguz mundu zabalean?
Añ
MisE
112.
Nai zituan mundu zabalera biali.
Bv AsL 66s.
Bere borda utzita mundu zabalerakoan, Pariseraño eskutik eraman dukana.
Or Mi 69.
Nahasi zaikun mundu zabal hau zeruko Jaunak derama.
Iratz 134.
Mundu zabalari galdegin nion ene Iainkoaz, eta "ez nauk ni" erantzun zidan.
Or Aitork 250s.
An yoian, joan, mundu zabaleko aize osasuntsuagoen pozean.
Erkiag BatB 106 (v. tbn. Arran 40).
Jainkoak mundu zabala / danontzat egin zuala.
Olea 201.
Gaur auzi baten iluntasunak hartu du mundu zabala.
Xa Odol 220.
Egun guztietan doaz mundu zabal guztitik.
Gerrika 248.
Nik dakidalako eta mundu zabal osoak dakielako, begien bistan baitago.
MIH 215.
Txillida mundu zabaleko seme dugu.
MEIG VIII 58.
v. tbn. Mg CC 150. fB Ic I III. Zav Fab RIEV 1907, 91. PE 25. Zab Gabon 88. AB AmaE 202. Arb Igand 16. Azc PB 56. JE Bur 111. Barb Sup 56. Etcham 225. Lf Murtuts 78. Munita 135. Bilbao IpuiB 240. Gand Elorri 57. Vill Jaink 47. Ibiñ Virgil 42. Lasa Poem 90. Ardoy SFran 264. Larre ArtzainE 333.
Bakerik ez da / mundu zabaletan, / bake ordez negarra / sendi geienetan.
BEnb NereA 253.
MUNDUZKO.
Del mundo, mundano. v. MUNDUKO.
Adiskidetasun Jaiñkozko ez direnak eta munduzkogiak.
He Gudu 113.
Gurutze bati lothua, [...] munduzko oste baten aintzinean.
Jaur 153.
Gizona deus guti da munduzko oihanean.
Hb Egia 40.
MUNDUZ MUNDU (L, BN, R, S ap. A).
"De ceca en meca" A. v. MUNDURIK MUNDU.
Iuduak / munduz mundu herri gabe dabilltza basatuak.
EZ Man I 68.
Eramatzue munduz mundu / zeuekiñ ene nigarrak.
Gç 89.
Ematen direnak dibersione eta munduz mundu alfer ibiltzera.
FamInst
934.
Mundus mundu biali (apostoluak).
LE-Ir.
Mundus mundu berexi (Babelgo dorrekoak).
Ib.
Khorpitzaren gal lotsaz, mündüz mündü banuazü.
Etch 246.
Munduz mundu arimen ondotik berriz abiatzea.
Laph 228.
Bi makil oiek aski nitun nik / munduz mundu ibiltzeko.
Tx B II 267.
v. tbn.
AstLas 14. Izt C 218. Gy 12. Hb Esk 44. Aran SIgn 212. Zby RIEV 1909, 227. AzpPr 43. Or QA 65. Etxde JJ 241. Ardoy SFran 352. Berron Kijote 211.
ORDUA MUNDU.
v. ordu.