Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    txiki.
    tradizioa
    Tr. Documentado en la tradición meridional desde los primeros textos y en la septentrional, donde su empleo es bastante menos frecuente, desde mediados del s. XIX. La forma general es txiki. Hay txikin en escritores salacencos (Zoilo Moso, Samper (Mt 11, 11) y CatSal); aparece junto a txiki en Cardaberaz, y en los vizcaínos Moguel, CrIc, Astarloa, J.J. Moguel y Arrese Beitia. La forma ttiki, junto a txiki, se encuentra en Txirrita, Aresti, Zaitegi, Anabitarte (tbn. tiki), Etxaniz, Berrondo, Ataño (TxanKan 205), J. Azpiroz (109) y Ostolaiz (89). Hay tiki en el catecismo de Ulzama, en Zerbitzari (Ipuinak 158) y en un ej. de Egan. Txillardegi emplea las formas txiki y ttikin. Al Norte la forma mejor documentada es ttiki (en Goyhetche junto a txiki y en ECocin junto a tiki). Hay xiki en Duvoisin (LEd VI), Maister, UskLiB y ChantP, tiki en un ej. de GH (sg. DRA), y ziki en Prop (junto a ttiki). Mirande emplea las formas txiki y xiki. En DFrec hay 310 ejs. de txiki (1 de ellos septentrional), 103 (8 sept.) de ttiki y 16 de tiki.
    sense-1
    1. (V, G, AN, BN; Urt IV 166, VP 14r, Lar, Añ, H (<ch-> V, G, L), Zam Voc); txikin (V-ger-ple-arr-m-gip, Sal, R); tiki (V-gip, L, BN-baig); ttiki (V-arr, G-azp-goi-to-bet, AN-gip-larr-5vill-ulz-olza-gulina, L, B; Dv, H (s.v. ttipia)); ttikin; xiki (Urt IV 166, SP, Dv); ziki (L-côte; Dv) Ref.: Bon-Ond 154; A (ttiki, txiki, txikin, ziki); Lh (tiki); Garate Cont; RIEV 1935, 352; AtSac 46; Iz ArOñ (mastráka); Iz Ulz (aundíe, ttikiagókua); Iz To (ttiki); Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 209; Elexp Berg; Gte Erd 49.
     Pequeño, menudo; corto; bajo (ref. a personas). "Paruus [...] xiki, item xipi" O Not 53 (tbn. podría interpretarse la <ch-> como africada). "Pequeño", "menudo, pequeño", "mínimo, txikiena" Lar, Añ. "Chico, -ca" Lar. "Menor, comparativo, txikiagoa" Ib. "(Hombre) repolludo, gizanpa, giza txiki lodia" Ib. "Aldea, erri txikia" Añ. "Cascajo, arri txikia" Ib. "Petit" Dv. "Ziki, augm. de xiki, petit" Ib. "Petit de volume, de taille" H. "Txikia edo andia, bakoitzak bere kabia. Au da neria" Garate Cont, RIEV 1935, 52. "Ttikiagókua, lo que es menor" Iz Ulz. "Ttiki xamarra, un poco pequeño" Iz To. v. ttipi.
    Pater Noster txikia . PNoster 2. Zatirik txikienean dago beste guzietan bezela bizirik eta osorik. OA 49. Arzen badet jorrai txiki bat. Lar Cor 152. Moisesek egiña zen testamentuko kutx txiki arkatxo hau. Mb IArg I 389. Baso txiki bat betea edatera egin zan. Cb Eg III 365 (CatV 67 txikin). Abadiaren lapikua, txikina baña gozua. Mg PAb 122 (CC 230 txiki). Gizon nano edo txiki baten itxura. VMg 87. Gorputzeko alde edo parte txiki bat da. Astar II 109 (245 txikinena). Senar emaztiak alkarri bidaoka, inpernu txiki bat eginik euren etxiak. fB Ic III 328. Obe dok arrain txiki bat eskuan / balea baño. Zav Fab, RIEV 1909, 35. Mutiloako ibai txiki, izen bereko mendian jaiotzen dana. Izt C 114. Hobe baidaukat nik nere iduri sinplean / handia naskian baino, txikia segurean. Gy 47 (46 ttiki). Donibane da Paris ttikia. Hb Esk 129. Tabernakulo edo eliza txiki bat eragin zuen. Lard 81. Erakusten dituen / ortza txiki fiñak, / txuriz elurrarekin / dirare berdiñak. Bil 60. Bota zazu baso tiki bat minagre. ECocin 21 (13 ttiki). Bertze kapera ttikiagoko hura. Zby Pel 56. Ganbaran daukat kuarto txiki bat / olarekiñ zerratua. Xe 266. Kuartizoa, trukara ta kañona eta berze batzuk txikin xago ermaten tien auntzek diaitzen dra metaleak. 'Más pequeño'. ZMoso 34s. Lanian ari giñala austen det krixtal txiki bat. Alz STFer 123. Ilargia da mundu txiki bat / bekoa legez iluna. Azc PB 309. Atseden txiki bat egin ondoan. Ag AL 74.
    ( s. XX) Aldean duzuen bertze bultu ziki hori altxa diteke. Prop 1903, 220. Erri txiki batean bazen zazpi urteko mutiko bat. Goñi 69. Andi ez txiki, argal ez lodi, / neskatillatxo lerdena. Echta Jos 233. An gelditu ziran autsez loituta, miñez ta negarrez, txiki, mengel, indarge ta makalak. Ag G 73. Bi ordu aietan zeinbat ogi txiki, ardo ta sagardo, arrautza ta aragi. A Ardi 66s. Txikia ere dotore xamar / karga jasotzen zan asi. EusJok 61. Iru gurutze txiki, bata bekokian. Inza Azalp 17. Gazte, zahar, handi, ttiki, / zonbat sagu duen hilik / etxean dugun Mininik. Ox 120. Gau baten elai txiki bat, egaizka, urira eldu zan. Altuna 10. Txiki, potxolo, sabel-aundia. Or SCruz 140. Txozna, txabola, etxe txiki eta aterpe asko dagoz zelai baten inguruan. Kk Ab II 32. Lendabiziko bitartekua / gizon txiki bat genduan. Tx B I 68. Plazentziako / emakumiari / ejenplu txiki bana / nai nioke jarri. Tx B III 65. Gaitz onetan aldaketarik txikiena agertzen bada, alditxarra nai ta naiezkoa izango degu. Alz Ram 87. Idazki txiki apain bat egingo nuke. Ldi IL 33. Gizarteak igikun eta zirkiñik txikienik be eztau egundo egin. Eguzk GizAuz 48. Lepoa lodi, burua txiki. Or Eus 194. Baserri-etxea txiki-xamarra izanda-da. Munita 64. Liburu txiki antzean aterako dut, zentsurari iges egiten aal badio. Mde Pr 192. Zortziko txiki au, erderaz romance deritzana bezelatsu da. Lek SClar 125 (v. tbn. zortziko txikia en Or Eus 21 y zortziko ttikitan en MIH 176). Tanta ttikin freskuak arpegian beera lerratzen nabaitu ditut. Txill Let 63 (22 txiki). Gizon txiki, lepoker, arpegi-luze, pipadun bat. Bilbao IpuiB 206. Ori bai ori gizona ta ez i, txiki ziztriñori! SM Zirik 90. Bitarte txiki onetan kuarteletik atera ta igesi egiten badigu? Ugalde Iltz 67. Salto txiki bat bakarra dago / andikan gora zerura. And AUzta 134. Ezkontideek lagunarte bat, gizarte txiki bat edo sozietate bat osatzen dute. Vill Jaink 163. Atera ziren osaba-illobak auto txikiakin. Izeta DirG 40. Etxeko nagusia gizon begi-txiki antzeko mozkote sendo bat zan. Salav 27. Orregaitik idatzi dot oar-txiki au. Alzola Atalak 132. Une txiki bat pasa nai gendun / emen alkartasunean. Lasarte (in Uzt Noiz 114). Gizon txiki batentzat / ujua galanta. Uzt LEG I 319. Raza txikia aterako da, / orrek ematen dit pena. Lazkao-Txiki (in Mattin 152). Amurrai ttiki asko badira. "Truchuelas". Berron Kijote 48 (163 txiki). Gizon txiki bat, gantz ta koipe-kutsurik gabea. Ataño TxanKan 14. Bota eustan leiotik narruzko poltsa txiki bat. Gerrika 27. Eliza ederrak, erri txiki askoak izan arren. Insausti 39. Hori nahi luke izan Valenziak: Erroma txikia. MIH 151. Bada literaturan lore apal eta izkutuagorik. Ez diote, ordea, ttiki eta labur izanagatik, inori ederrean zorrik. Ib. 174. Aurrean daukagun aita kaputxino ttiki, alai, begi-bixi hau. MEIG I 59. Batzorde ttiki bat hautatu beharko litzateke. MEIG IV 108. Herri ttikien ezinegona ez du gogoko. MEIG VIII 35. Haurrek [...] lasterrari ekin zioten [...]. Harako txiki hura bakarrik gelditu zen igesi joan gabe. MEIG IX 104.
    v. tbn. Iraz 59. Ub 218. LE Prog 122. Añ CatAN 55. Gco I 461. AA I 550. JJMg BasEsc 145 (IV txikin). CatLlo 73. Echag 120. It Fab 142. Ur Dial 39. Aran SIgn 2. PE 39. Ud 155. Zab Gabon 106. AB AmaE 171 (300 txikin). Bv AsL 65. Sor Bar 17. Arr May 177. Urruz Urz 11. Apaol 120. Itz Azald 164. Iraola 130. Ill Testim 26. Noe 128. Arrantz 143. JanEd II 26. EusJok II 72. ArgiDL 133. Mok 7. Muj PAm 5. Jaukol Biozk 14. Enb 86. Laux BBa 52. Otx 181. Ir YKBiz 414. JMB ELG 69. ABar Goi 23. TAg Uzt 263. EA OlBe 105. Zait Sof 41 (Plat 37 ttiki). SMitx Aranz 114. NEtx Nola 20 (LBB 341 ttiki). JAIraz Bizia 114. Akes Ipiñ 4. Erkiag Arran 28. Basarri 30. Arti Ipuin 45 (Tobera 271 ttiki). Gand Elorri 214. Anab Aprika 74. BEnb NereA 149. Gazt MusIx 67. MAtx Gazt 74. Ibiñ Virgil 84. Lab SuEm 194. Etxba Ibilt 483. Lasa Poem 80. Xa Odol 165. Azurm HitzB 60. Etxabu Kontu 130. Onaind STeresa 56. Ttiki: ChantP 94. Elzb PAd 6. Jnn SBi 114. Zerb Metsiko 186. Barb Leg 144. Larz Iru 94. Osk Kurl 105.
    azpiadiera-1.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Egotea osoro ostiaren apur txiki txiki baten. Mg CC 200. Naizen bezalako sagu / ttiki-ttiki pasa-errexa. Gy 98. Eskuaren beteko zango bihia / ttiki ttikia. Elzb Po 190. Ibilli ta ibilli lortu zuan arrek bere gurutzea ta ez txiki txikia. Ag G 301. Argia menpetzen duten legeak, leiarraz bere izpien bidea gauzki txiki-txikitik aterarik. "Muy pequeño". Zink Crit 19. Txiki-txikija zalako, ezin zugatzetako adarrai eldu. Altuna 47. Emazteki ttiki ttiki batzuek ene ezti guzia iretsi dautate. Barb Leg 145. Usta-alea [...] ale edo pikor txiki txiki bat da. Ir YKBiz 179. Fiebre amarilla sortzen dutenak, jejen izena duten txiki txiki goikarri batzuek. JAIraz Bizia 41. Pepe nanoa, gizon zango makur, tiki-tiki, enbalier hura. GH 1955, 1 (ap. DRA ; la ref. es incorrecta). Ikusiko dituzu [...], ponpolo txiki txiki batzuk uraren axaleraiño. Or QA 184s. Bai omen dira itsasoan alako mamorro tiki-tikiak argi egiten dutenak. Anab Poli 129. Pauso txiki-txiki batzuk aurrera-atzera. Anab Aprika 33. Ganbusia da angularen antzeko arrai ttiki-ttiki bat. Ib. 39. Izar txiki-txiki aietan mundua sortu zanean tren expres bat atera balitza, oraindik ere etzala mundura alleatuko. And AUzta 74. Beko puntan zorrozten zan [huntzia] eta azpian zegoan huntzi ttiki ttikia. Osk Kurl 83. Zu txiki-txikia ziñan. Orratz-burua baño askoz txikiago. MAtx Gazt 17. Gizon txiki-txiki bat, gure aitaren tamañakoa. Auspoa 32, 42. Muxu gorri-gorriakin, da arpegi txiki-txikiarekin. JAzpiroz 159.
    azpiadiera-1.2
    Pequeño (ref. a la cantidad); escaso, insuficiente.
    Limosna txiki batengatik. Ber Trat 29v (v. tbn. limosna txiki en fB Ic II 235). Okasio bakoitzean kantidade txikia edo guziz laburra hoostu arren. OA 163. Irabazi txikiak baizik, izan ez oi diran lekuetan, erraz gertatuko dira usurak. AA II 192. Ze ezaubera txikija, arerijuaren gorrotuan daguan kristinaubarena! fB Ic I 99. Jauna, zorrak daukadaz, baña eztira txikijak baño. Astar II 159. Apetitu azkarra, / janari txikia. It Fab 165. Beti negarrez eta / penetan ibiltzez, / jornal txikiyaren truk / lanian aritzez. Bil 151. Eginak zituela gosari ttiki eta handiak. Elzb PAd 69 (v. tbn. gosari ttiki en Arb Igand 90, y g. txiki en TAg Uzt 253, Etxde JJ 10 y Lab SuEm 181). Mariak eta Josepek egin zuten othuruntza ttiki bat. Jnn SBi 11. Bizi zirean / pozik euren zoriagaz / [...] petxu txikiak / ta kontu argiak. Azc PB 213. Irabazi txikia izan dogu aurten, Jauna. Ag Kr 148. Lanaren billa dabiltzan alogerekoak geiago ta alogerak txikiago. Eguzk GizAuz 24. Lenengo urteetan irabazi txikia du ta toki babesa ta itzala ondo artzen du. Munita 80. Jornal txikia nola nuen nik / han uste nuen haunditu. Mattin 134.
    azpiadiera-1.2.1
    (Ref. a incontables).
    Lotsaturik bere birtute txikiaz ta argaltasun aundiaz. Bv AsL 52. Nik zerbait eskatu arren / ofrezimentu txikie. Noe 49. Da kredoa errezu erraza, laburra, ikasteagatik mundu guziak, batez ere memoria ttikiya zutenak . (Larrainzar, 1905). FLV 1988, 272. Aundi-usteko askok dutelako bururik txikiena. Munita 30.
    azpiadiera-1.2.2
    Beti izan naiz jatun txikia. SM Zirik 102.
    azpiadiera-1.3
    (Uso pred.).
    Gerria duzu mea / eta oña txiki. Gamiz 204. Arrautzen lekuan txoritxoak zeuden. Oh! Begira, begira zeñ txiki eta beraak dauden. Arr GB 59. Ezin kantau nei ezelanbere / Astarloarik ill zala, / ezpada txiki begitandurik / mundu au itxi ebala. AB AmaE 118. Txiki ziran elizak. Bv AsL 151. Oial zuri batzuk agertu zirean [...]; danak bardiñak izan arren, batzuk andi ta besteak txiki zirudien. Ag Kr 62. Jaio yakozan bijotzaren erdi-erdijan artxo bi, txiki jaio arren andi egingo ziranak. Kk Ab I 46. Bakaldunaren gelako atia aren txiki ikustian arrittu eion yakon. Otx 56. Nere naia, aur ok beti olaxe txiki irautea litzake. Ldi UO 26. Nere burua txiki beti dut sumatzen. Or Eus 251. [Ermitatxoa] buka orduko, / txiki, oso txiki irizten. SMitx Aranz 87. Itxas-oboa bera txiki iduritu zitzaidanan. Or QA 50. Xiki, zurbil, goibelik, hor zegoen Theresa. Mde HaurB 38. [Eleiza] txiki gelditu da ta / egin dezagun berria. Basarri 5. Aor ire aunditasuna ze txiki gelditu dan. And AUzta 56. Otsoa [...] / ari da, lupu bat lez, / txiki ta itxartu-barri, / bildotsen artean. Gand Elorri 173. Erria ta basoa ondo txiki ta beltz ikusten ziran. Anab Aprika 87. Gorputzez txiki, baña / izatez aundie. BEnb NereA 125. Mundu guzia txiki iduritzen. NEtx LBB 285.
    azpiadiera-1.3.1
    Erriak, batez ere >oasis beltzak, txiki-txiki ikusten ziran. Anab Aprika 100s.
    azpiadiera-1.4
    "Mus, [...] hay en cada mano cuatro lances diferentes, andia, txikia, parejak, jokoa" Lar.
    Peru da esku ta dino / bietara enbido; / Joanek erantzuten dau / txikia errebido; . Azc PB 87. Badakizu zer egin bear / dezun orain, Juan, / txikiyari utzi ta / jokoraño juan. Uzt Auspoa 10, 102.
    azpiadiera-1.5
    "Menores, se llaman los frailes de San Francisco, por su humildad, txikiagoak" Lar. "(Clérigo de) menores, txikienez ordendua" Ib. "(Clérigos) menores, orden de clérigos reglares, apaiz txikienak" Ib.
    azpiadiera-1.6
    (Uso sust.; precedido de gen. o -ko). Pequeñez, cualidad de pequeño.
    Nork esan dezake, neke onen txiki ta laburrak nola gaitzean daramazkien. Cb Eg III 283. Errege urus bada bere jauregian / ni enaiz segur gaizki etxeko ttikian! Zerb Azk 7. [Familia] da aurrenengo lagunartea eta bere txikian, gizarte jatorra. Vill Jaink 155. Gure literaturak ere ezagutu ditu bere txikian, aroak, gorabeherak eta eraberritzeak. MIH 58. Ziburuk bere txikian Euskalerrietako edozein porturi aurrea hartu ziola esan daitekeelakoan nago. MEIG III 57.
    azpiadiera-1.7
    (V-gip ap. Etxba Eib ; H); ttiki (H).
    (Empleado en sobrenombres). "Surnom par lequel on distingue certaines femmes" H (s.v. ttipia). "Galdos-txiki gure eskolako laguna" Etxba Eib. "Azpiri, Eibarko Txikixa, pelotari aundixa eta esaten eben letz, aundiña" Ib.
    Orobat izan ziran Juanot txikia ta Juanetxo. Izt C 479. Txomin-Txiki esaten deuste ta zer deust niri orregaittik? Echta Jos 130. Ni naiz Txomin Txiki --erantzun ziran oi gañian eseriyaz. Iraola 16. Markox: Come here. Arberola txiki: Play stark . A Ardi 139. Aia Txiki ta Mendaroarra ta / emen asko kontrario, / danak jokatu, berdindu ezin, / iya zer erremerio. EusJok 142. Frantxex-Txiki au xapuxtutzian / nei lasaitzen zait barrena. Tx B III 56. Manu Txikiren suteira jun naz / ikasteko errementari. Enb 165. Toki onean gaituk to, Pepe ttiki! Sorginak dituk hemen! Barb Leg 147. Gure Galdo-txikik trabesa irabazi. SM Zirik 90. Txomin txikiñeko Irene, emakumea. NEtx LBB 137. Nola Arruan kantatu zendun / Prantxes-Txikian onduan. Uzt Sas 128. Ezkio-Txikiren entzutea amabosten bat urte nituenerako banuen nik. Insausti 331.
    azpiadiera-1.7.1
    Donostiako baserri-etxe Goiatz-txiki deitzen zaionaren mugapean. Izt C 143.
    azpiadiera-1.7.2
    Astuak dadukate / ejerziziyo gutxitxo, [...] batek esaten ziyon, / "arri, txiki, potxo!". Ud 122. --Txupa dezala bere ama, ez ni. --Baña ez dezu ikusten txiki lanazkua dala? Iraola 130. Bere koskaz ta geigoz lên bota du Txikik. Or Eus 150. "Txikiren" burutaziñoak barre eragin eutsen jaubeari. Bilbao IpuiB 20.
    azpiadiera-1.8
    Menor (en toponimia).
    Iruñaren menpean dagoen Basaburu txikiko ibarrean. Izt C 117. Tito eta Timoteo zerraizkiola, Asia Txikienenetik barrena Mazedoniara. Lard 512. Asia-Txikiko kristauentzat idatzi zuen bere ebanjelioa. Ir YKBiz X. Asia Txikiko eladetarrak erbestekoen uztarripean zeuntzan. Zaitt Plat 30s. Grini, Eoli itxasaldeko uria, Asi Txikian, Apoleri eskeiñia. Ibiñ Virgil 50n.
    azpiadiera-1.9
    Corto (ref. a la edad).
    Dala pensatu gabez edo edade txikiagatik ariñak irudi litezkean zenbat uts edo paltak. Arr May 108.
    azpiadiera-1.10
    (V-gip ap. Elexp Berg ).
    "Zenbait santu izenen atzean jarrita, herri edo auzo festa baten hurrengo eguna. San Paulo-txiki, San Roke-txiki. [...]. San Paulo-txiki egunez izan zan edurte aundi aura" Elexp Berg.
    Gure pozik aundiena izaten zan, San Juan txikietan Iturrioz-ko ango zelai eder artan merendatzea. Sor Bar 78. Iturriotzen orrela / San Juan Txikietan, / baita txapela ere / txiri baten puntan. EusJok II 28. San Pedro txiki egunak ere ba-dau alako jator-usain eta kera berezia. Erkiag Arran 53. San Pedro-txiki egunean. Etxabu Kontu 150. San Joan txiki abuztuaren 29an dek. TxGarm BordaB 60.
    azpiadiera-1.11
    Mustur erre oskilla --deadar egin eutsan bertatik, erre erre, txikizaarrak mutikoari. Erkiag BatB 16. Oneek gazteak ziran eta txikizaar baten inguru egozan kontu-entzuten. Ib. 16.
    sense-2
    2. (Urt I 116, Lar, Añ).
    De poca importancia, de poca intensidad (ref. a sentimientos, sensaciones...). "Actiuncula, [...] obra xuméa, obra txikía" Urt I 116. "Culpa leve, erru txikia, ariña" Lar. "(Al) delicado poco mal y bien atado, hire kuperatia! Gaitz txikia ta lotura andia" Ib. "Pecado venial, bekatu ariña, beniala, txikia" Añ.
    Hau ezta milagro txikiago esposalletan egin zuena baino. Ber Trat 8v. Egin oi ote zeban napurreta txiki bakoitza. OA 163. Deitzen dela San Tiago andiena, berzeari dioten bekala txikiena. SermAN 3v. Plazer txikiak ere usten ditustenak. El 93. Adirazi zien Jesusek guztiz txiki-laburra dela munduko atseginza. Mb IArg I 236. Ejerzizioetan larogei falta txiki ta andi idoro ditut. Cb Eg III 394. Bada konfesio beharrik, bekatu txiki arin benialen barkatzeko? Ub 213.
    ( s. XIX) Edozeñek daki gezur txiki edo kaltegabe bat ezaueraz esana ere, dala bekatu beniala. Mg CC 105. Pekatu txikinagua da, kaliza ta patenak eleisan ostutia. CrIc 57 (112 txiki). Dollorturik makurtuten bada edozein pasiño txikiaren azpira. Añ LoraS 65. Agintaria bada / kaltegiñ andia / nola zigorperatu / lapurtxo txikia? Mg (in VMg 112 (txikia en la misma frase en Zav Fab RIEV 1907, 538)). Justua ere askotan erorten dala utsegite txiki edo ariñetan. Gco I 432. Jaunak dauka gauza txiki ta andien kontua. AA III 338. Galileako probinzian prinzipe edo errege txiki bat zan Herodes. Ib. 519. Adiskide pobria, leijala izan arren, adiskide txikija da. fB Ic I 53s. Errijeta txikijakaz oitu zituzan franzesak ikusi eta eurakaz sendo pelietara. Astar II XIII. Pekatubaren bildur txikija. fB Ic III 361. Egun batzuez aurretik eritasun txiki batek artu ninduelako. Izt D 168. Da pazientzia / gaitz andia egiten / duena txikia. It Fab 119. Artza nork ill izan zeban ezagungarri txiki bat gelditu zan Zaldibian. Izt C 193. Nere aginduetatik txikiena ere austen duena. Lard 380. Nai eztienak onra ez eta abrastarzunik, txikinak izanik ere. CatSal 71 (v. tbn. Iraz 47 txikiak izanagatik ere y CatAe 70 txikiak izanik ere). Erlijiozko egite danik labur da txikienetan ere. Aran SIgn 45. Ekarriko diyot afal ondoako presente txiki bat. Sor Gabon 46. Etzuan alere beretzat lanik txikien ta ariñena aukeratu. Bv AsL 167. Guriak seireun urta, ya areek bi milla, / milla aingerua! Ez da desbardin txikiña. AB AmaE 97 (173 txiki). Bera plekari azkar izana zelakotz, plekarieri ere ematen zioten prima ttikiagoko bat. Zby RIEV 1908, 89. Hiltzera doha niri minik ttikiena ere egin gabe. Jnn SBi 140. Desafiyo txiki bat / dizutet botako. AzpPr 87.
    ( s. XX) Gañerako gauzak zeuden bezela utzi zituen, au guzia lotsa txikiagoa izan zeiyen egiñaz. Goñi 90. Erran daitad, arek lagungu txikia egin dokela orri landa manian. Mdg 125. Mortala gauze tikien gañen bada ere. CatUlz 28. Beste seirenak, zauri txikiak zirean. Echta Jos 119. Fabore txiki bat eskatu bear dizut. Ill Pill 7. Abertentzi txiki bat. Arrantz 130. Bertso berriyak jartzera nua / asunto txiki bateri. EusJok 65. Aitta bezalakoa Jaungoiko dan aldetik, Aitta baño txikiagoa gizona dan aldetik. Inza Azalp 51. Txoriak eta baztarrak poz. Ez da txikiagoa Peru-Fermin Izkoren poza. Mok 3. Ama Euzkereari opari txiki au egin gura ixan dautsot. Altuna 5. Iauna, aundia zera; ni / utsa bezain txiki. Or BM 70 (v. tbn. el mismo ej. en MAtx Gazt 96). Kausa txiki bat berritu degu / zazpi mutillen artian. Tx B I 263 (123 ttiki). Ia alegin txiki bat eta otoi egiten dezun. Alz Ram 60. Latiñez ta griegoz yakin gizonak eta "tranpa" txiki bat aitortzeko ainbestetaraño lotsa. Ldi IL 49. Beti bere aita ta amaren begietara begira, zeion nairik txikienak asmatu naian, bereala betetzeko. ABar Goi 70. Buru-auste ta zeregin txikiagoak eleukez ekarriko. Eguzk GizAuz 117. Olentzaroz Jainko Aundi, / iñauteriz jainko txiki. Or Eus 157. On txiki bat egiñaz, mozkin andiak irabazi ditzan. Zait Sof 107. Itxas-aldetik dauden piñudietan kalte txikiak egin ditu. Munita 93. Bere atsegin xikietarako askatasuna beti utzi zien hark. Mde HaurB 78. Zeinbat bidar oker txiki bategaitik estututen garean. Erkiag Arran 167. Konde orrek erantzun zien iltzea kastigu txikia zala. And AUzta 64. Zigor gogortxoa, alajaiña, orrelako uts txiki batentzat... Vill Jaink 104. Gauza ttikien bildurra, gizonaren madarikaziorik ttikiena eztana, gurekin ekarten egun bezela. Osk Kurl 81. Lapur txiki eta lapur aundi, ango yendajeen artean orotarik baziren. Izeta DirG 76. Lege txiki bat jarriko neuke / guztion onuragarri. BEnb NereA 53. Aita zan jainko txiki ta ama jainko aundi. NEtx LBB 124. Diploma edo titulu txiki bat be sortu geinke. Alzola Atalak 137. Gorrotorikan txikienikan / baldin bazuan desegin. Uzt Sas 344. Bertze kondizio txiki / hau errez baita betea. Xa EzinB 135. Desira duana betetzeko esperantzarik ttikiena ere, arek eman diola-ta. Berron Kijote 139. Ez dezute errurik txikiena izango. Ataño TxanKan 18. Ta arek maldizio txiki bat bota zuan. JAzpiroz 107. Nire beste afiziño txiki bat zan. Gerrika 43. "Mesede ttikiagoa", zeharkakoa gainera, ez dio ukatzen. MEIG VI 60. Hartu zen neurri txiki hura ona dela uste dut... jarraituko bagenio. MEIG IX 56.
    v. tbn. Zuzaeta 50. Ur MarIl 90. Xe 350. Ud 92. Zab Gabon 26. Arr May 106. Azc PB 289. Ag AL 113. Itz Azald 80. KIkV 30. KIkG 19. ArgiDL 30. Lab EEguna 77. Ir YKBiz 136. EA OlBe 29. Lek SClar 134. Etxde JJ 40. Bilbao IpuiB 252. Etxabu Kontu 13. Onaind STeresa 38. Xiki: Mst I 13, 5. Dv LEd 172.
    azpiadiera-2.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Ain da Jaungoikozkua mezia [...], ze aingeru baten miinagaz berba egingo baneu bere, eninzateke elduko bere anditasunik txikijen txikijena bere adi erazotera. Astar II 207. Etzenduketeke nigan arkituko ez lekurik txikarrena ezen laguntzarik txikien txikiena ere. Jauregui 241.
    azpiadiera-2.2
    Iretsi orduko, berriz eman zio tabernariari bete zezan, ia etzuen ardo txikiagorik. "Baut txikiagoa ere". "Bada bota ortaik, on aski da Jangoikoaindako". (167). LE-Ir.
    azpiadiera-2.3
    De poca fuerza, de poca intensidad, débil (ref. a ruidos, golpes, movimientos...).
    Zazpigarrena, jotzen badituzu zure gurasoak, naiz kolpea izan andia, naiz txikia. AA II 64. Askotan jo ttiki eta labur batek, guziz herrestarat igorriak, balio du jorik handienak baino gehiago. Zby RIEV 1908, 88. Etzelarik harrabotsik ttikiena ere bazterretan. Jnn SBi 11. Irri-barrezka kaiskarreko txiki bat emonda. A BGuzur 111. Aixia emon eutsoelako aren bijoztxubetan ixitu zan gar txikijari, putz bategaz itxali eitekenari. Kk Ab I 33. Hurratsean heldu dira, azantz ttikiena ere egin gabe. Barb Sup 123. Ortzak estutu ta ostiko txikiz lurra joaz. Muj PAm 79. Zurrunka txiki batzuek egiten ditu. Alz Ram 25. Aize-aldi batek etzinarazten gaitu; bultzakarik txikienak amilduarazten. Ldi IL 134. Iru dardar txiki ta bi aundi ziran. Or Poem 552. Ozta entzun zitekeen botz txiki batekin eskatu zion. Mde HaurB 21 (69 xiki). Goizeko kinkik txikiena belarriratu ta nabaritzen nuan. Anab Poli 79. Zarata txikienik be ezan entzuten barruan. Bilbao IpuiB 233. Zeure orbel txikien zarata txiki ta zaarra igaro da nire ondotik. Gand Elorri 192. Dirdira txikiagoz bada ere, kanpoko munduak bezin seguru frogatzen du bide onek Jainkoaren esistentzia. Vill Jaink 73. Etzan entzuten eztul txiki bat ere meza-denbora guztian. Salav 80. Kontuz gaiñera osin sakonekin, toki kiratsekin eta astindu txikienaz ots eta oiuak iota erantzuten duten arkaitz-biziekin. Ibiñ Virgil 108. An dijoa aize beroa, trumoi txiki baten antzekoa. NEtx LBB 184. Beldurti danak ots txikiena mamutzat artzen. Lab SuEm 182. Taupada txikia be eztausta emon biotzak! Alzola Atalak 84.
    azpiadiera-2.4
    (Uso predicativo).
    Orduban izango da, txiki dirudijan guzurra, pekatu andija, ezauberaz bada. fB Ic II 176. Semea txiki denean naigabea txiki, aundi denean naigabea aundi. Or Mi 86. Aginduak, ordea, naiz txiki, naiz zindo, naiz alderantziko izan, entzun eta bete egin bear dituk. Zait Sof 180. Egungo beharrai egokitzeko Euskal-erriak egiten ari duen saioa dala-ta, uts-eginak ez ditugu noski tiki ikusten, ez urri. Egan 1958 (3-6), 165.
    azpiadiera-2.5
    Nerau, txiki ta andi, illabete sabelkideak zedarritzen naute. 'Insignificante'. Zait Sof 88.
    sense-3
    3. (V-gip, G-azp; H (s.v. ttipia)); ttiki (H (s.v. ttipia)); txikin (V-gip); xiki Ref.: Gketx Loiola (indarreko); Iz ArOñ (txikiña); Etxba Eib (txikiña).
     Corto de edad, joven. "Petit [...] d'âge" H. "Ume txikirik ez du orrek, danak indarreko mutillak" Gketx Loiola (s.v. indarreko). "Txikiña gaiztuao da gaiztoz, como malo el pequeño es más malo. Txíkiñ, txikíña, (el) pequeño. También se dice txiki. Txikíñaua, el que es más pequeño" Iz ArOñ. "Txikiña, superlativo irregular de pequeño, el menor. Txikiñak be, beretako laiñ irabazten dau" Etxba Eib.
    Au aski da txikiendako. El 96. Izandu zuen Bartolome zeritzan anai txiki bat. Mb IArg I 253. Txikiago zala ere orobat izan zituen ta estasis oien testigua Aioa izandu zan. Cb Just 94. Otso bát dañu anitz iten zuéna ermánes ozka axuriak, árdiak eta aur txikiak ere bai. LE Matr2 84. Eztator ondo ni izatea ume txikiak legez. Añ LoraS 181. Esaten deutsazu ume txikijari edo azijaguari. fB Ic I app., 18. Aitak eruan eban Marina, neskatxa txikija, mutil jantzita beragaz praile konbentu batera. fB Ic II 231. Haur xikiek sabeletik, / oihü eginen azkarki. UskLiB 217. Erri onetan ume txikietarañokoak dakite izen ondroso au zeren bidez datorkioten. Izt C 193. Nere ikasleetan txikienari baso-ur bat bakarra ematen dionak. Lard 395. Mutil txikiyak ditu / atzetik millaka, / azanariyo edo / patata tiraka. Bil 131. Beatrix Santa Klararen aizpa txikiena ere sartu zan erlijio artan. Bv AsL 96. Aita bera, andrea, iru seme txiki. AB AmaE 291. Gu txikiyak giñanean [...] biltzen ginduzen lurrean eroriyak zeuden galburuak. Sor Bar 77. Gu txikiyak giñala Krixtoenera juaten giñanian. Alz STFer 129. Aurtxo txikinak sabelean deust ostiko. Balad 45.
    ( s. XX) Ni txikia nintzanean [...], bazter guztietan geunkan guk urrea. Ag G 237. Onen txiki ta enaz geiago, / ez, eskolara bigurtuko. Enb 165. Batu yakez etxe-artian olgetan ibilli diran erriko ume txiki guztijak. Kk Ab I 57. Lana egiten kostunbratua / ttiki ta gazte nitzela. Tx B I 122 (119 txiki). Ameak eta sein txikijak / pozik sartuten dira baseleiz orretan. Laux BBa 24. Ume txikien azi-ikaskuntza. Eguzk GizAuz 174. Aizpa txikiena gosaritara jaisteko garaia baitzan. Etxde JJ 249. Txikiñagoak joten beti! Erkiag Arran 54. Seme bi txiki baitzituen eta bata andia. Zait Plat 107. Haur txikiaren odola / edan duen sugea. Arti MaldanB 233. Seberiño ta euren anai ttiki biak zethozten. Osk Kurl 137. Mari Asun txikia zanean, ume dindirritsu izan zan, mokotia. Erkiag BatB 69. Ni txikia nintzala, San Juan sua egiteko oitura zan gure etxean. MAtx Gazt 54. Gu txikiak gintzazan orduan esaten euskuzan danak kontuan artzeko. Alzola Atalak 66. Beste seme txiki oneri / emaizkazute erdiyak. Uzt Auspoa 22, 124. Haurtxo ttikia negarrez dago. Xa Odol 347. Gu, mutil txikiok be, norbaitek eroango ginduzan. Etxabu Kontu 157. [Aur] oekin ari zan bitarte, seaskatik negarrez txikiena. Ataño TxanKan 148. Gaiñean ere jarri izan giñan anai txikiagoa eta biok. AZink 17. Lo daude lasai iloba ttikia eta amagiharreba ezindua. MEIG IX 61.
    v. tbn. AA II 49. Astar II 196. Ur MarIl 92. Arrantz 80. Echta Jos 24. Iraola 104. Urruz Zer 115. Ill Testim 27. EusJok 68. Altuna 48. Lab EEguna 90. Ir YKBIz 348. Or Eus 280. TAg Uzt 156. JAIraz Bizia 73. Mde HaurB 18. And AUzta 75. Vill Jaink 133. Salav 71. Etxba Ibilt 463. Onaind STeresa 22. Ttiki: Jnn SBi 40. Zby RIEV 1908, 284. Iratz 119.
    azpiadiera-3.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Altzoan aurrak idukitzen dira, txiki txikiak, Malentxo bezela oñez ibilli ezin diranak. Ag G 77. Baltz euzkeldun a ume txiki-txikija zan. Kk Ab I 83. Ekandua dago, senar-emaztiak euren umiak Paduako Deun Andonigana eruateko txiki-txikiyak diranian. Kk Ab II 142. Neure bijotza opaldu neutson / txiki-txikija nintzandi. Enb 144. Oraintxen dira iruoi bat urte / Xenpelar zana il zala, / bi bider beintzat ikusi nuen / txiki-txikia nitzala. Tx B II 263. Ni txiki-txikia nintzala etorri omen ziran. JAzpiroz 17.
    azpiadiera-3.2
    (Uso sust.). Niño.
    Txikiyak kantatzen du "Astuaren mitxelio" bere gangio ederrakin asnas betian. Iraola 105. Zure itzak agertzeak argia ematen du eta ezaguera ematen die txikiei. Inza Azalp 20. Aitamak barre andijak egiten ebezan txikijen barriketa zolijekaz. Kk Ab II 35. Zar ta gazte, nausi ta txiki, / onetsi zaizela Jaunak. Enb 38. Ez il, ez, / arren, txikia! / Ez yoan, gure poza. Ldi BB 46. Txikiaren seaska are iraultze-arrenean yarriaz. Ldi IL 18. An ari zenun Tantai, eskuk bete lanez; / Txikiak ikusi du zerbait atsedenez. "El pequeño". Or Eus 150. Nere txikiya / pollita da-ta / ez du ñegarrik egingo. EA OlBe 30. Ama zerutarra, / nere uste bakarra! / Bestek eziña Zuk lor zaidazu, / piztu zaidazu txikia! SMitx Aranz 219. Ai! Jan bear dedala nere txikia! (Laztantzen du aurra). NEtx Antz 116. Ikaragarrizko begiratua egin zion txikiak gizonari. Baita gizonak mutillari. Anab Poli 35. Auzotegiko andi ta txikientzako egun pozgarri baten asi zan bertan eskolea. Akes Ipiñ 10. Txikia, aingerua bezela, bere sieskatxuan lo. Ugalde Iltz 23. Txiki biak aitaren galdezka dira. NEtx LBB 83.
    azpiadiera-3.3
    (Empleado como vocativo).
    Igo hadi, ttiki! MEIG IX 104. Ator, ttiki, emaiok musu bat aitari. Ib. 111.
    azpiadiera-3.4
    txikiña (V-ger ap. A ).
    "Txikiña, la pequeña, se usa en V-ger para llamar a una joven" A. Cf. SMitx Aranz 34: Artu bitza sei aizpen, seiren eskumiñak / danetan gazteenak, danetan txikiñak!
    Gure esi artean (esparruan), txikiña, intzez bustitako sagarrak amarekin batzen ikusi zindudan. Ibiñ Virgil 55.
    sense-4
    4. (H (s.v. ttipia)); ttiki (H (s.v. ttipia)).
    (Persona) humilde, llana. "Petit de naissance, de condition" H.
    Bere eskuak mun egiten dut / txikiain serbitzalea / zure errendimenduetan / afektuoso adiskidea. Gamiz 206. Ari dei egiten deutsa Jaungoikuak humilde ta txiki izateko lekura ta bizi erara. fB Ic III 315. Zere menpekorik txiki eta azkenekoena ere enzun gabe heriotzera ematea. Arr GB 90. Lurreko jendakien goiti beheitiak / Jainkoaren eskuak dabilzka guziak: / Handienak aphalduz, goratuz ttikiak. Zby RIEV 1908, 605. Jesus langile ttiki baten semea zela. Jnn SBi 47. Bota nenduen erri onetati / pobre ta aberats bitzuak. // Ni bizi nintzan ez andi ez txiki / ta izan nai neban andia. Azc PB 243. Jesukristoren gizatasunak ez deutso itxiten txikia, padezikorra... izateari. Itz Azald 30. Aundi gaiztuak diran tokiyan / pagatzen du txiki onak. Tx B I 130. Nausijak noz-nai apurtzekotan / txikijen eskubidiak? Enb 134. Zorioneko bada [...] otzak dagonarentzat etxean su aundia pizten duna ta txikiarekin txiki egiten dena. Or Mi 125. Eskerrak dizkitzut, Aita [...], gauza auek yakintsu ta zuurrai estali ta txikiai berriz erakutsi dizkiezulako. Ir YKBiz 264. Agintari ta enpleauak ugazaba andi, enparau guztiak orrein morroi txiki. Eguzk GizAuz 65. Erria an aundi sentitzen da ta / Jauntxoa, ez txiki, erritar! SMitx Aranz 76. Txikia beti aundi-gurian, / ez da arritzeko gauzia, / aundiain barriz gustatzen iako / txikia zapaldutia. BEnb NereA 118. Ikusi egin bearra zegon / jaun aren apaltasuna, / bera aundia izanagatik / txiki askoren laguna. Uzt Noiz 23. Nik asko berri ikasia dut / txiki eta haundienak [...] / ikusi ditut nik dirudunak / pobre bizitzen direnak. Mattin 121. [Zaldun ibiltari] oietan guztietan ttikiena, naiz-ta diña ez, ni naiz. "Menor". Berron Kijote 142. Agurtutzea nai dot biotzez / justizia eskatuta, / mundu ontan guk txikientzako / ez dogu ezagutu ta. Ayesta 99. [Nietzsche] onbera agertzen zaigu, urrikaltsua; txiki, otxan, ixil, baketsuen adiskidea. MIH 273.
    sense-5
    5. (H (s.v. ttipia)); ttiki (H (s.v. ttipia)).
    Mezquino, vil, innoble, de baja catadura moral. "En parlant de condition, d'esprit, de caractère" H.
    Nere aginduetatik txikiena ere austen duena eta gizonai onela erakutsi, zeruetako erreinuan txikia deituko da. Lard 380. Hala nola ikustaterik eta amodiorik gabeaz erranen baitugu: "Bihotz ttikia du gizon horrek, bihotz xarra. Jnn Bihotz 37.
    sense-6
    6. (V-arr-gip, G, AN-5vill, L-ain) Ref.: A (lengusu tx., osaba tx.); Iz To (lengusu tx.); Etxba Eib (lengusu tx.); Elexp Berg (lengusu tx., lengusiña tx.); Gte Erd 211.
     (Con nombres de parentesco). Lejano, no de primer grado. "Osaba txiki (Gc, AN-5vill, L-ain), tío segundo, tío no carnal" A. "Primos en segundo y tercer grado. Istar lengusuak eta lengusu-txikixak dittugu erri artan" Etxba Eib. "Lengusiña txikixa, prima segunda o tercera" Elexp Berg.
    Aberatsa aide andi egin, pobrea aide txiki. msOch 46. Iloba txikia det berau, lengusina baten semea. A Ardi 10. Kritia osaba txikia il egin zuten errizaleek. Zait Plat 9s. Lengusu txikiak giñan: aren amaren ama ta nere amaren ama, aizpak. Uzt Auspoa 86-87, 1. Bertakoak nere aitaren lengusu txiki izanik. Alkain 55. Nere illoba txiki egiten zuan bat bauan militarra, borondate onekoa. Ataño TxanKan 244.
    v. tbn. Lengusu tx.: Tx. Garmendia Auspoa 159, 10s. BBarand 82.
    sense-7
    7. (R); ttiki (R) Ref.: A; ContR 522; Iz R 393, 402.
     "Poco. Orrek ar beza leinik eta gero txiki emon beztad, tóme usted pirmero y luego déme poco a mí" A. "Txiki anditan tzu, crece poco" Iz R 393. Cf. TXIKIAGO, TXIKI BAT.
    Baia ez du barnetik izorrorik, baizik iraitan du txiki. Hual Mt 13, 21.
    azpiadiera-7.1
    (Tras sust.).
    Fede txikitako gizonak. Hual Mt 6, 30. Balle kontan dago beso txiki, trafiko dagonaren, zũr trabajatako. Mdg 137. Ardi dunak daude anixko kuxu; saldoak daudela flako eta axuri txiki. Ib. 138.
    azpiadiera-7.2
    (Como pron.).
    Da egiazki anitx egitatako baia egitariak txiki. Hual Mt 9, 37. Txikidra egun igartan drenak ortaz guartu bage. Mdg 142.
    sense-8
    8. (En frases negativas, con sentido ponderativo).
    Nekea ta neke ez txikia, dakarren lana da hau guzia. Mb IArg I 303. Uste gabeko lanze triste onek an zeuden guziai lastima andia eman zien ta ez txikiena San Pablori. Cb Eg II 175. Gauza gaiztoa da gurasoai damu, naigabe ta atsekabe egitea? Nola ere dan eta ez txikia. Ub 177s. Bolsia tximurtzeko / ta buruba unatu, / eztaude nekatubak / lan txikiña artu. Ulib (in FrantzesB II 37). Pinto, aren laguna, / ez jale txikia. It Fab 20. Ederki gaztean gisa panpinatuak ez patxada ttikian. Elzb Po 206. Umiltasun aundiya bazuan, etzan txikia gure santuak Jaungoikuagan zedukan konfiantza. Bv AsL 118. Dau ardura andia ikara larria, / bildur ez txikia, / galduko ete daben betiko auzia. AB AmaE 344. Etzen ttikia izatu hekien izialdura. Jnn SBi 139. Ezta neke txikia, baño lagunagatik itz aspertu bat egin bearko. Ag G 91s. Obeki esateko zati ez txikia. Urruz Zer 90. Gizonak artzen badu / andrea ordia, / ez daduka munduan / trabaju txikia. JanEd II 22. Ezta zorijon txikija niretzat orrenbeste larrosa eukittia. Altuna 59. Berau da au mozolorik asko, ta ez txikija be, gero! Otx 170. Herri guziak ez omen zuen atsegin ttikia ukan! Zerb Azk 103. Nolanai ere, eztiok lasaitasun txikia emango. Etxde JJ 277. Ez eban gure azeriak biotz-zastada txikia artu. Bilbao IpuiB 200. Lapurreten bat? Ta ez txikia egin be! Ib. 96. Egin zizkioten farrak etziran txikiak izan. Vill Jaink 62. Auntzak alegia, eztira ardura gutxiagoz zaitu bear; etekiña ere eztuzu txikiagoa izango. Ibiñ Virgil 100. Zure erantzunak eztit poz txikia ekarri, Laura. NEtx LBB 83. Illeskaseko kolejiatan, abat-elizan, be ez gendun Greko-pillo txikia ikusi! Alzola Atalak 71. Une artan guk gendukan poza / etzan izaten txikia. Uzt Sas 105. Etxerako bildurre be enekarren txikie. Gerrika 143.
    sense-9
    9. (G, B ap. A ; H (<ch-> V, G)); xiki (H (L)).
    "Petite mesure de capacité pour liquides, environ 1/4 de litre" H (que cita a Iztueta). "Medio cuartillo o cuarto de litro. Otordu bakotxean txiki bat ardo bear luke gizonak (B), el hombre debiera tener en cada comida un vaso (de vino)" A. v. txikierdi.
    Etxean egindako sagardoa ikusi det Vitoriako kafean, iru txikiko bonbilla zazpi errealean saltzen. Izt C 144. Xiki bat arnoren saria'iten ahal balu, / xarrantxak salbu, / tratu hortan hainitzik ezliro galdu. ChantP 88. Andreak ustutzen du / txikiko basua, / laister piztuko dute / estietan sua. JanEd I 58. Eskatu zituan katillu bat salda ta txiki bat ardo ta eseri zan sukaldean su-ondoan. EEs 1917, 55.
    sense-10
    10. (G-nav ap. Ond Bac ); txikin (V-gip ap. A ).
    "Se llama con esta palabra a los cerdos" A. "Interjección para llamar a los cerdos" Ond Bac.
    azpiadiera-10.1
    (V, G) Ref.: A; Elexp Berg.
     (Con reduplicación intensiva). "Txiki-txiki, llamamiento al cerdo" A. "Baldia jo ta, txiki! txiki! txiki!... orixe esaten jakon bai" Elexp Berg.
    sense-11
    11. "Txikin, [...] miche, bolo pequeño que se coloca fuera de las filas que forman las demás" A.
    sense-12
    12. Perra chica. v. TXAKUR TXIKI.
    Iruna txiki baliyo dute / Pedro Oluan bertsuak. EusJok 63. Ogetalau erriel...bitxik... die... amabi... ta lengo txikidxe... die amabi erriel, txiki bet gitxiau. Ort Oroig 38. Zelan irabaziko eban orain eguneroko ogia? Zelan bizimodua atara? Lau txiki barik egoan da. Bilbao IpuiB 27. Ezer erosteko lau txiki be ez eukozan pratikeran-da. Ib. 93. Bildots eder bat erosi eutson. Zegaz ordaindu, ostera, txikirik ez eukan-da? Ib. 161.
    azpisarrera-1
    HANDI-TXIKI.
    azpisarrerakoSense-1.1
    a) Tamaño.
    Ontzi mirakindarra [...], trukatzen da naiz aundi-txikian, naiz itxuran. Otag EE 1882c, 578. Giza-desiraren aundi-txikia dakianak, badaki gure noraiñokoaren berri. Vill Jaink 109. Nere oraingo iriak ziran / pizkor ikaragarriak, / aundi-txikian berdin samarrak / ta biak gorri-gorriak. Uzt LEG I 206.
    azpiadiera-1.1
    Gure egiñen oro, aundi ta txiki, begien itxi-ideki batean aztertuko zetunate. Or QA 204.
    azpisarrerakoSense-1.2
    b) v. TXIKI-HANDI.
    azpisarrera-2
    HIRU TXIKIKO.
    "Hiru txikiko botilla uztu, hirurogeita hamabost cl-ko botila edan" ZestErret .
    azpisarrera-3
    TXIKIAGO.
    Menos.
    Egun karta konen eskribitiagatik egin dud estazione bat txikiago elizan. Mdg 152. Bago dago izei bino txikiago ankue dagola bagadoi anitx. Ib. 130.
    azpisarrera-4
    TXIKIAN.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) (H (<ch-> V, G); xikian Dv).
    De pequeño, cuando pequeño. v. TXIKITAN.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) En pequeño tamaño.
    Gu ara juan baño lenago asite euken Upo Mendi ori txikien egiten, metro bat edo olan luze zala. Gerrika 96.
    azpisarrera-5
    TXIKI-HANDI; TXIKI ETA HANDI.
    azpisarrerakoSense-5.1
    a) Todos (pequeños y grandes).
    Txiki ta andi, gazte ta zar, gizon ta andreak. Cb EBO 60. Erregetik asi ta txiki-andi guziak emanik aragiaren asetzera . (189). LE-Ir. Batutzen dira plazara zar ta gazte, txiki ta andi erri barruko geientsuak. Izt C 213. Txiki eta aundi limosna askok / izan biaio botia. Ud 141. Danok guztiok, bear juagu txiki ta andi, / Aita Santua, naiz Erregea izan arren. AB AmaE 174. --Atzo an omen ziñaten. --Bai, jauna, ta ez nola-nai're; txiki ta aundi, pamili guztiya. Sor Bar 67. Zeuretzat lotuten dira, txiki ta andi, abere guztiak eta salerosian irabasten dozuna. Echta Jos 326. Txiki ta andi, gizaseme ta emakume luzetetsiak, arrausika ta [...] zuzmurtuak ziran. A Ardi 62. Auzokuak, erritar guztijak, txiki ta andi, danak alkarren leian. Kk Ab I 29. Itxartu txiki ta andi, / ume, ama ta aita. Enb 126.
    azpiadiera-1.1
    (Con handi como primer miembro).
    Utzi zien batetik besterako bidea Moises berari ta berekin zituen mill-milla andi txikiri ta orien ganadu guziari. Mb IArg I 194. Erdu erdu gizon guztijok, andi eta txiki, zar eta gazte, santu eta pekatari. Astar II 280. Arratseko zortzirak ezkero aundi eta txiki egon oi ziran ankaz gora. Apaol 69. Zar da gazte, andi ta txiki, aberats ta lander, kristiñau ta fedebagakoak. Ag AL 123. Aberats t'ez eukieri, andi ta txiki, zar eta gazte, berton zagozen danori. Enb 62. Erri guztia, andi ta txiki, zar eta gazte, ezan asi ba ekiñaleko dantza ta barre-algara gozatsuan? Bilbao IpuiB 157s. Aundi ta txiki, zar eta gazte, / danok jarri gera berdiñ. Basarri 74. Aundi ta txiki, zar eta gazte, / danak leukie ikasiko. BEnb NereA 190. Erriko aundi ta txiki batu ziran eizari eitteko otso bi aren aurka. Etxba Ibilt 456. Aundi ta txiki, danak dituzte / gaur alkarrekin tratuak. Uzt Noiz 111.
    azpisarrerakoSense-5.2
    b) "Txiki-andi (G-to), regordete, rechoncho" A.
    azpisarrerakoSense-5.3
    c) "Txiki aundiak, etxe-ondatzalle (AN-larr). Diru gutxi izan eta etxe aundia egiten duenak, zuen guzia galtzen" Inza NaEsZarr 293.
    azpisarrera-6
    TXIKI-AURKI.
    Conjunto de los más pequeño. "Txikien saila, multzoa; txikienentsuenak. Arrautza txikiaurkiya laga etxean, etxen jateko ollanda arautzak eta aurrea" ZestErret.
    Gipuzkoan badira etxeak, [...] txiki arki guztia abereai jan-erazo, eta gañera irurogei anega ta geiago [gaztaña] azokean saltzen dituztenak. Izt C 151.
    azpisarrerakoSense-6.1
    (Pl.). "Sagar-aleetan, aundi-aurkiak saltzeko eta txiki-aurkiak [o txikiteria] etxean jateko" (G-azp, comunicación personal)
    azpisarrera-7
    TXIKI BAT.
    Poca cosa.
    Goiza ederraren señalia du / gaur agertzen dan denborak, / txiki batekin kontentu gera / mendiya ontako artzaiak. Sor AKaik 111.
    azpisarrera-8
    TXIKI-BEGI.
    "Txiki begixe, algo que tira a pequeño. Creo que se dice del pescado" Etxabu Ond 117.
    azpisarrera-9
    TXIKIDANIK (R-vid; txikidandik G-to; ttikidandik AN-larr); TXIKITANIK (Lar); TTIKIDANIK (AN-erro); XIKIDANIK (Dv) Ref.: EI 154s.
     Desde pequeño, desde la infancia. "(Desde) niño" Lar. v. TXIKITATIK.
    Ikasi dezatela txikidanik orazioak, leitzen eta eskribitzen. CartNav 139. Mikelek kanta au gogora dizu / artako doi doi jarria, / ikazkin Daldai Xuberokori / txikidanik ikasia. "En su niñez". Or Eus 90. Txikidanik izan nintzan zori gaitzaren lagun. Or Poem 551.
    azpisarrera-10
    TXIKI-DENBORA.
    Niñez, infancia.
    Elizanbururen "Besta Biharamuna" nere txiki denboran, Euskalerri osoan zabaldu zan. Or Eus 111n. Txiki-denporan eduki nuen / han ene bizitegia. Arti MaldanB 190. Zure txiki-denporan jakingo zenuen hori, kristau dotrina irakurri bazenu. Arti Ipuin 39. Pamili ederrik ikusten zan gure basarrietan, batez ere gure txiki-denboran. BAyerbe 177.
    v. tbn. Zendoia 25. Insausti 71.
    azpisarrera-11
    TXIKIDUN.
    De (...) pequeño(s).
    Goian an gure izar begi txikidunak. AB AmaE 344. Ekandutxar-txikiduna dana ez dagoala atseginez. Itz Azald 198. Biotz onegiaz ona egiteko, aza orritsu buru txikidunakaz anabakea egiteko egiten dabena egin bear izaten da. A BGuzur 153. Etxetxo apal bat, arrizko orma txikiduna. Onaind STeresa 69.
    azpisarrera-12
    TXIKI EGIN.
    azpisarrerakoSense-12.1
    a) Romper en pedazos. v. TXIKI-TXIKI EGIN (s.v. txikitu).
    Joan zan sakristau iñozoa zer gertatu ote zan eta Jesus gurutzefikatua milla txiki egiñik ikusi zuanean, esan omen zion [...]. Zab Gabon 62 (cf. infra TXIKI-MILA). Antxe ikusi nuan zauritu bat, jo ta txiki egiña, bere soiña ederki zatitua. AZink 106.
    azpiadiera-1.1
    Ez zan bere nagusia bezela gelditu, txiki-arraio egiña baizik, zutik jartzeko gauza ez zala. "Tan molido y quebrantado". Berron Kijote 189.
    azpisarrerakoSense-12.2
    b) (Con aux. intrans. bipers.). Volvérsele pequeño.
    Zarrenari [trajea] txiki egindakoan, urrengoak jazten genduan. BBarand 34.
    azpisarrera-13
    TXIKIEN.
    (El, lo) mínimo, (el, lo) que menos.
    Zeren ordu txikien pensatan tzeinian xinen baita gizonaren Semia. Hual Mt 24, 44.
    azpisarrera-14
    TXIKI ETA HANDI v. TXIKI-HANDI.
    azpisarrera-15
    TXIKI-GAUZA.
    "Txiki gauzan begiratu, reparar en menudencias" VP 17r.
    azpisarrera-16
    TXIKI GORABEHERA.
    Poco más o menos.
    Nola urdu baizaitad tenpra abañatuz duala, eznaiteke konxaba xakin naiz, eskribitu bage, noiz izanen den txiki gorabera. Mdg 152.
    azpisarrera-17
    TXIKI-MILA (-milla G-goi ap. Iz ; -mill G-azp ap. Gketx Loiola ).
    "Dejar en mil pedazos, hacer añicos. Txiki-mill-apur eginda utzi du nexkak plater-pilla" Gketx Loiola. "Txikimilla puska egin, desmenuzar enteramente una cosa (Ikaztegieta)" Iz (ap. Vill, comunicación personal).
    azpisarrera-18
    TXIKI-PILDIN.
    Pequeñito.
    Iñurri pilo andi bat ebillela goirik bera, esaten eustela: oneek onexek txiki pildinok, aita, galtzen dabe arbolea. Añ LoraS 108.
    azpisarrera-19
    TXIKITAKO; TXIKITANGO.
    De la infancia, de cuando era pequeño.
    Etortzen zitzaiztan gogora txikitako bekatu loi edo itsusiak. Mg CC 177. Txikitako loikerijak egin oi dira malizija moduren bategaz. Mg CO 265. Arkitu danian txikitako lagun batekin. Iraola 94. Gaur arte eztiogu aintzakotzat artu, bere txikitako gogo au. NEtx Nola 34. Bertso polit oneikaz / txikitango urteak / alaituten jeuskuzan / gure ama maiteak. Arti Egan 1959 (5-6), 126. Geroak iratzarri / ninduan txikitako / arantzen lotatik. Gand Elorri 160. Nork daki zure txikitako pekatu oiek astunak ziranik ere? MAtx Gazt 47. Nere txikitako bi lagunekin. Ataño TxanKan 239.
    v. tbn. A BGuzur 140. Erkiag BatB 179.
    azpisarrera-20
    TXIKI-TALDE.
    Grupo de pequeños.
    An zijoan gizona, errege bat bezela, txiki-taldearen erdian, eskuz eragiñaz aurrera zeramala bere gurditxoa. NEtx LBB 92.
    azpisarrera-21
    TXIKITAN (V, G ap. A ; -ttan V-gip ap. Elexp Berg ).
    De pequeño, durante la infancia. "Dans, pendant l'enfance" Dv. "En la infancia" A (que cita a Moguel). "Diabru galanta intzan i txikittan" Elexp Berg. v. TXIKIAN. Tr. Documentado sólo en textos vizcaínos y guipuzcoanos.
    Alabatxoa, Monika bezala lotsatu ta erremediatzen ezpada txikitan, gero azi ta ezkondu ta ardoaren jabe danean zer izango da? Cb Eg III 366s. Nos aztu jatzuz txikitan guraso edo eskola maisubak irakatsi eutsuzan eskaari elesiak artuta daukazanak? Mg PAb 57. Mesede neurribaga ori bakarrik egin ete zeuskun txikitan? Añ LoraS 50. Gaztetan, txikitan, lau edo bost urte ditubeneti aurrera. fB Ic I app., 2s. Txikitan aitu niyon / --gogoan det ongi-- / txori baten kontuba / nere amonari. FrantzesB II 97. Txikitan Jaitzkibelko mendiyan zakur arrabiyatubak kosk egin ziyola. Sor AuOst 97. Amaika bidar ernegatu eragin ziran txikitan. Apaol 33.
    ( s. XX) Denak esan diote Jaungoikoari txikitan ikasitako arrena. Ag G 340. Txikitan alde-egin eban erritik urriñetara biximoduaren billa. Kk Ab I 88. Eguberri-kantatxo bat, Amezketan txikitan ikasia. A Ardi 112. Txikitan gaizki oitua. MendaroTx 35. Nik ere sinisten nuen, txikitan... amak ala nai zuelako. ABar Goi 53. Bera etzala txikitan amaronetik aritua... biberoiakin azia zala! Ldi IL 85. Lenago ere izan gindunan antxe txikitan, ez al aiz gogoratzen? TAg Uzt 120. Or zeudek txikitan gure / jolasketako bazter maitiak. EA OlBe 31. Txikitan bezela, trakatan-trakatan zaldi gañean, gogoratzen al zera? Etxde AlosT 55. Txikitan amagandik ikasi genduena ere erdi-aztua diat. NEtx Nola 23. Orain ere an ari zan esaten bein txikitan arrantza-ontzian ikusia. Anab Poli 128. Niri txikitan jazoriko au gertatu oi jake askori euren bizitzan. Bilbao IpuiB 63. Txikitan, dirurik ez eukenetan. Erkiag BatB 109. Txikitan ikasitako ipui au gogoratzen zait. MAtx Gazt 98. Txikitan, ziotenez, olakoak egiña baizan bera. Ataño TxanKan 73. Teresa, txikitan. (tít.). Onaind STeresa 19. Txikitan ikasia nekez aztu oi da. Insausti 41. Aita Karlos VII.a ikusi zuen ttikitan. MEIG IX 151.
    azpisarrerakoSense-21.1
    Bere txikitan ikasitako euskera ematen digu. AZavala (in Goñi 17). Gure txikitan ez genin emen erderik aditzen. Ataño TxanKan 45.
    azpisarrera-22
    TXIKITATIK (V, G, AN; VP 17r, H (<ch->); -ttatik V-m-gip, G-azp-goi, AN-gip; -tetik V-ger-arr-arrig-oroz-m, G-nav; -ttetik V-ger-oroz-m-gip, G-azp; tikitatik L-sar; ttikitatik AN-gip; txikitandik AN-larr; -tandi G-to; ttikitandik AN-larr; txikitati V-ger-arrig-gip, G-to-nav, AN-araq; -teti V-ger-arr; txikitatikan G-to; txikiterik V-ger-ple-arr-oroz; -tterik V-ger-ple; -ttarik V-ple; txikitaik AN-olza; ttikitateik AN-ulz; txikitxitaik H<ch-> s.v. <chiquian>) Ref.: A (txikitatik, txikitandik); EI 154s.
     Desde pequeño, desde la infancia. "Txikitxitatik ta seaskatik bezala, comme dès la très tendre enfance et de le berceau" H (s.v. <chikian>). "Desde la infancia" A. Tr. Documentado sólo en textos vizcaínos y guipuzcoanos. v. TXIKIDANIK, TXIKITIK.
    Seme ta alabak txikitatik eskolan erdaraz ta euskaraz edo guztitara oitu bear dira. Cb EBO 16. Txikietatik bera zetorren jainkotia, modesta ta txit deboziora emana. Cb Eg III 363. Txikitati asi nintzan pensamentu zikinai leku osua emoten. Mg CO 268 (CC 179 txikitatik). Azi txikinetati Jainkuaren bildurrian. CrIc 68. Aztu daizala txikitarik ona egin doguzan bekatu guztiak. Añ MisE 85. Marino zan txikitati praile zintzo bat. fB Ic II 231. Galduko dala gero azita aiñ txikitatik datorren lotsia? JJMg BasEsc 110. Zu zeralako txikitandikan / gure aiskire izana. EusJok II 140. Txikitandik euskeraz mintzatzen irakatsi zidaten aita-ameri, esker-onaren agiri. PArt (in MEIG III 153). Txikitandik omen zan biurria. Muj PAm 6. Txikitandikan artua nuen / argintzan afiziyua. Tx B 44. Komeniko da txikitandikan / lanian erakustia. MendaroTx 131. Yesus txikitatik asi ta Galilean bizi izan baitzan. Ir YKBiz 487n. Umeai, diñoe ameslariok, txikitatik asita, berarizko azi-ikaskuntza emongo geuskioe. Eguzk GizAuz 114. Txikitandik maite izan zun arek baserrietako biziera. TAg Uzt 290. Txikitandik Jaungoikoaren bildurpean azitako gizona zan. Etxde AlosT 90. Sartu txikitandik umetxoari zuaitz oien maitasuna ta zaletasuna. Munita 29. Jenteak ttikitandik daki jaiotzearen eta heriotzearen arrazoia. Arti Tobera 278. Neskatxak txikitatik, bera jabetu gabe, ama-egarria dakar, ama-sena. MAtx Gazt 29. Zer zan ori, txikitatik ainbeste ezbear artean azitako gazte aientzat? NEtx LBB 47 (367 txikitatikan). Galiziakoak gurasoak eta an jaioa bera be, uste dodanez, baiña txikitatik ona etorria. Alzola Atalak 67. Zuen mutillak txikitandikan / lañeza artua dauka. Uzt Noiz 109. Txikitatik oso errespetoz bedorrika itzegiten baizidan. Ataño TxanKan 225.
    v. tbn. Lard 407. Kk Ab I 40. Vill in Gand Elorri 12. Insausti 344. Txikitatikan: Ayesta 29. Txikitandikan: Jaukol Biozk 21. Txikitandik: Lab EEguna 112. JAIraz Bizia 29. Erkiag Arran 197.
    azpisarrera-23
    TXIKITIK (V-arr, AN-5vill-erro, Ae; H (<ch->); ttikitik AN-5vill; xikitik Dv) Ref.: EI 154.
     Desde pequeño, desde la infancia. "Dès l'enfance" Dv. v. TXIKITATIK.
    Amak ttikitik utzia, / esnerik gabe hazia. Zby RIEV 1909, 103. Txikitikan lanian / ondo ikasiyak. Yanzi 209.
    azpisarrera-24
    TXIKI-TXIKIAN.
    De muy pequeño.
    Bitxi duk nolakoak diren alimaleak; ttiki-ttikian beti amaren ganat zoatzik. Herr 13-4-1961, 4.
    azpisarrera-25
    TXIKI-TXIKIRIK.
    "Txiki-txikirik eta andi-andirik (neu joan bear), tener que ir yo mismo en persona, con todo lo que soy" Alt Eusk 1925 (IV) 69.
    azpisarrera-26
    TXIKI-TXIKITAN.
    De muy pequeño.
    Txiki-txikitan egiten asitako pekatuak. MAtx Gazt 47.
    azpisarrera-27
    TXIKI-TXIKITATIK.
    Desde muy pequeño.
    Txiki txikitatik ta seaskatik bezela eman zituan santidade andiko señale ezagunak. Mg CC 163. Tomas Kenpis Beneragarrija izan da txiki txikitatik Marijaren sebitzari. Ur MarIl 9. Konseju txit onak / txiki txikitandik / gurasuakgandik / artuak izan ta. Bil 93. Txiki txikitatik, umetatik, Aita ta Ama esaten ikasi genduanetik. A BeinB 73. Oba ixango da, zeuk nai bozu, txiki txikittatik astia. A BGuzur 121. Txiki-txikitatik sartu iakoen ariman Iaungoikoaren bildur donea. Ag AL 149. Txiki txikitatik, aurtxoak giñanetik, nere emazte izateko itza ez zenidan eman? Alz Ram 126. Txiki-txikitatik ain batuak izan gaitun biok. NEtx Nola 19 (v. tbn. LBB 86). Ondo baiño obeto agiri dau zein barruraiño daukon sartuta txiki-txikitatik ikasi eban berbetea. Vill (in Bilbao IpuiB 7). Mendiko bizia, ardi-bildots-txori kontuak ta abar txiki-txikitatik zaizkio ezagun. Vill (in Gand Elorri 12). Txiki-txikitandik oartuko ziñan, noski, munduan batzuk neska zirala ta besteak mutil. MAtx Gazt 28. Juanito, txiki-txikitatik danetan gaitzik gutxiena izan duena. JAzpiroz 216. Txiki-txikitandik agertu ohi den bertsoetarako etorria. MEIG IX 101.
    v. tbn. JJMg BasEsc I. Belaus Andoni 19. Muj PAm 21. Munita 145. Txiki-txikitati: fB Ic I app. 20. Txiki-txikitandik: ABar Goi 34. Etxde AlosT 24. Ttiki ttikitatik: Osk Kurl 63.
    azpisarrerakoSense-27.1
    --Noiz ezkeroztikoa duzu pinturarako joera? --Ttiki-ttikitandikoa. MEIG I 65.
    azpisarrera-28
    TXIKI-TXIKITIK.
    Desde muy pequeño. v. TXIKI-TXIKITATIK.
    Ttiki-ttikitik hasirik, gure eskolan ginituen hura [Xabier] eta Mariadas. Prop 1906, 7. Ttiki ttikittik aitak et'amak... Ox 147. Gaurko gaztiak dute / zokoratzen asi, / txiki-txikitik ez du- / tela nai ikasi. Yanzi 223. Nere alaba maitea daukat / nere izardiz hazia, / ttiki-ttikitik lanaren gostuz / ekarriz horren bizia. Mattin 150.
    azpisarrera-29
    TXIKIXEAGO.
    Algo más pequeño.
    Ormak eta gaiña ol txikixeagoakin bañan zura berdiña. JAIraz Bizia 13s. Aurrena kolpe txikixeagoa eman bear izaten zitzaion. Insausti 90.
    azpisarrera-30
    TXIKIZ-TXIKIZ.
    "(R), a fuerza de ocuparse" A.

    txiki

    txiki
    << txabolaratu 0 / 0 1 txindor >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper