Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    inguratu.
    tradizioa
    Tr. Usan ingiratu Lazarraga y algunos autores vizcaínos, la mayoría anteriores al s. XX. Los suletinos emplean üngüratü (hay ingüratia en CatLan 49). En DFrec hay 112 ejs. de inguratu, correspondientes a varias acepciones.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, BN, S; SP, Urt V 86, Ht VocGr 353, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Dv, H; ingurau Dv (V)), unguratu (R; Lecl; üngüratü S; Gèze), ingiratu (V; Lcc), enguatu (-güatü S). Ref.: A (inguratu, ingiratu, unguratu); Lrq (ingua).
     Rodear, cercar; sitiar. "Environner" SP. "Ingurau o ingirau, rodear" Mg PAbVoc. "Entourer, mettre autour" H. v. ingurutu. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
    Etsaiéz ardura inguratuak. Lç Ins A, 4r. Ikusi neben odei zuri bat, / zagitaz ingiraturik. Lazarraga (B), 1198rb. Alde guztietarik penaz eta dolorez inguratua. Mat 214. Inguratu nenduten etsaiek, erlek bezala. Ax 332 (V 220). Huntzak inguratzen du zuhaitza, besarkatzen du. Ib. 360 (V 238). Nola inguratu zuten borondatea? SP Phil 441 (He 446 sethiatua). Pena gogorrez ingiratuba / daukazu bioz zeuria. Urqz 82. Inguratu zuten hiri hura alde guzietarik. Lg I 230. Mürrüz üngüratü. Egiat 189 (v. tbn. 226). Armadaz üngüratürik düzü / Bordeleko hiria. Xarlem 432 (v. tbn. 745). Ilunbez inguratuak / heldu gare mundurat. Monho 96. Kamilo agintari edo buru ebeela erromaarrak ingiratu zituben Faleriokuak. Mg PAb 217 (CC VI inguratu). Inguratu zuan masti au esiz eta paretez. AA III 356. Bere buru arantzaz inguratuba. JJMg BasEsc 5. Oh, Marija, samintasunez inguratua! Ur MarIl 111 (v. tbn. BulaAl 31). Onetarako inguratu leiteke, nai baldin bada, auts beroz. Ur Dial 87 (It, Dv ingura, Ip üngüra). Ze zelai zabal landuz zagozan inguratua! AB AmaE 191. Argi handi batez üngüratürik. Ip Hil 203 (en el mismo contexto üngüratürik en CatS 97). Murgua-n egozala urak inguratuta, arik-eta urberen izango zan ordurarte. Echta Jos 35. Plazak arroltze bat iduri du, erdian zabal, bi mutturretan hertsi, dena etxez inguratua. JE Bur 25. Artu zituzten beren aulkiak eta inguratu zuten gure aitona. Ag G 60. Karlistak Bilbo estu-estu inguratu, moltsotu eben. Kk Ab II 46. Ari zen bere hari-hailkatuarekin hango arbola guzien inguratzen. "Entourait". Barb Leg 128. Begiak eusko-ikuskizunez inguratzen. Ldi IL 127. Jeriko inguratzen zuten murru obratu guziak karraskan erori ziren. Zerb IxtS 43s. Bazkal-mai luzea zegon alki banaka batzuz inguratuta. Etxde JJ 28. Izadi osoa suzko erestun batek inguratzen omen du, gerrikoa bailitzan. Zait Plat 58. Bikote ori ezta oraindik oso [...] ondorengoz inguratua izan artio. Vill Jaink 155. Suz inguratua, leio ondoan, inora eziñik ojuka. Ataño TxanKan 50. Lotan dagola arrapatzeko / poliziak inguratu. 109. Hondarribia inguratu zutenean. MEIG V 81.
    v. tbn. EZ Man I 1. Harb 325. Hm 135. SP Imit II 12, 7. Arg DevB 150. Gç 138. Iraultza 27. Mong 593. ES 110. Ch I 21, 1. He Gudu 170. Mih 7. Brtc 264. Añ EL1 225. LE Ong 34r. Gco I 443. VMg 30. Dh 182. Astar II 289 (153 ingiratu). JesBih 459. Jaur 157. Izt C 103. Dv Lab 326. Gy 103. Hb Esk 161. Lard 430. Laph 34. Xe 387. Bv AsL 143. AB AmaE 99. Elzb PAd 73. Arr May 176. Elsb Fram 178. Lap 63 (V 32). A BeinB 35. HU Aurp 120. Arb Igand 98. Muj RIEV 1907, 207. Goñi 63. Urruz Zer 16. StPierre 31. Inza Azalp 150. Mok 17. Altuna 32. Or Mi II. Enb 46. Zub 63. Ir YKBiz 344. TAg Uzt 24. Iratz 39. NEtx Nola 21. Munita 21. Txill Let 21. Erkiag Arran 162. Bilbao IpuiB 180. Basarri 157. Anab Aprika 54. Gand Elorri 185. Izeta DirG 73. Osk Kurl 126. Onaind in Gazt MusIx 153. Larz Senper 10. Ibiñ Virgil 46. Lasa Poem 98. Etxabu Kontu 22. Larre ArtzainE 106. Insausti 34. Üngüratü: Mst I 25, 7. UskLiB 101. ChantP 174. Xikito 11. Casve SGrazi 158 (üngüatürik).
    azpiadiera-1.1
    (Aux. tripersonal).
    Etxe-tartean sartu ziranean [...] izugarrizko neska-mutil pillak inguratu zion gurdiari. Anab Poli 109.
    azpiadiera-1.2
    Abrazar.
    An atsegiñ bete betean inguratu ta pozik laztandu zituan. Aran SIgn 88.
    sense-2
    2. (B ap. A ; H), unguratu.
    Envolver(se), cubrir(se). "Envelopper un objet dans quelque chose qui le couvre" H. "Mortaxan inguratu, envolver en la mortaja" LE-Ir. Cf. VocNav: "Ingurar, envolver una cosa con un paño, papel, etc. Ingúrame esa caja. Me devolvió el libro ¡más inguradico...! (Salazar)". v. batu (5), bildu (I, 5).
    Bere iupház ingura zedin (zeren billuzgorria baitzén). "Se ceignit". Lç Io 21, 7 (He hartu, LE estali, TB estekatu, Dv, Leon jauntzi, Ol yantzi). Aurdik diezadazut zure kapa, hortaz ingura eta estal nadin. MarIl 70. Ama ederra dago / Zerutik begira / Seme gura dabena / bertatik ingira. (Interpr?). Ur MarIl 125. Ezartzen da prentsan zurdazko oihalean inguraturik. Dv Dial 105s (Ip üngüratürik; It bildurik, Ur baturik). Ingura zazu oihal batean eta ezar bertz edo panderu batean urarekin. ECocin 7. Athera zuen lezetik san Antonioren kapaz inguratua. Jnn SBi 119. Berekin ekharri zütian oihalez üngüratü zian eta gero phausatü aberen jan-askan. Ip Hil 90 (en el mismo contexto inguratu en Jnn SBi 39, Zerb IxtS 82). Ongi perekaturik inguratzen du bere mokanesaz eta ezartzen bizirik sakelan. HU Aurp 99. Burutik berako oial me zengleagaz inguraturik. Ag Kr 220s. Pilota plazan pizatzen dituzte ileak, zamaka, mihise eta marregetan inguratuak. Zub 98. Hatzik ez zezaten nehon utz, aztaparrak behorreri oihalez inguraturik. Barb Leg 139. Zeta-paperaz inguraturiko paket bat aurkitu zuen bere platerean. Mde HaurB 68.
    azpiadiera-2.1
    (Fig.).
    Bere noblezia inguratuten eutseen [Santa Agedari] ondasun ugari ta edertasun gustizkuak. JJMg BasEsc 232. Neroni ere inguratu nau / berri haundi hunen garrak. Xa EzinB 55.
    sense-3
    3. (H, A), unguratu.
    Rodear, andar alrededor de; andar, recorrer. "Faire le tour d'un objet. Inguratuz baizen iragan eztaitekeen mendi zorrotza" H. "Recorrer" A.
    Iguzkiak duenean inguratu mundua. EZ Man II 36. Hik baiño bide gehiago iragan nian, inguratu bainuen mundu guztia. Ax 34 (V 21). Anhitz daki on eta gaitzen berri, inguratu dituenak anhitz herri. O Pr 485. Konseju santu oneik, zeñak milla bider obeto erakutsiko deutsube gizarteko barri, España guztia zeuk gulleriaz eta kuriosidadez inguratuta baño. msOñ 2r. Inguratuko leukez erriak, joango liteke Londres ta Paris giño bere. Añ LoraS 48. Jaigiko naz, eta inguratuko dot erria. CantCS (V) 3, 2 (G ingurutu). Uri hura dana ibilli ta inguratu ondorean. Aran SIgn 88. Üngüratü zian desertia. Ip Hil 186s. Ainoarra ñimiño, / ñimiño bainan agudo; / usin batetik bertzeraino / laster ingura bailiro. A CPV 56. Itzuli ederra egungoa; 357 kilometra inguratu ditugu. JE Ber 102. Plazaño bat inguratzen dugu kalostrazpiz-kalostrazpi. Ib. 23. Itsasoa ta legorra inguratzen dituzue zuen fedekide bakar bat biltzeko. Ir YKBiz 400. Aintza-aparrez Elkano-ontziak / inguratzean lurbira. SMitx Aranz 178. Oihanean ingura eta ingura, gorputza ezindurik zedukan. Mde Pr 165. Enara txiokariak aintzira inguratuz dabiltza. Ibiñ Virgil 77. Baginakien [toki] horietarik bi edo hiruren inguratzen, itzulia haundiago eta ederrago. Larre ArtzainE 125. Arabe-herri guztiak ere inguratu ditut. MIH 145. Mundua Elkanok inguratu zuen. Ib. 68.
    v. tbn. in Harb XIII. Goñi 12. NEtx Antz 118. Unguratu: Tt Onsa 172. PierKat 62 (ungua).
    azpiadiera-3.1
    Hanitz maite zian Maria, eta Arrosarioaren üngüratzia zen haren siratsik handiena. Ip Hil 172 (Interpr?).
    sense-4
    4. Acercarse. Tr. Documentado en textos meridionales desde Lardizabal (que lo usa con aux. tripersonal); al Norte lo hallamos en Xalbador.
    Asko ziran egun artan Mondragoira inguratutako azoka zaleak. Ag G 90. Egun aundi ura inguratzen danean. ArgiDL 127. Bein errekatxo batea ingurau ementzan. (G-goi). JMB Mund III 13. Bart ametsetan amona xar bat / inguratu da nigana. Tx (in Bertsol 198). Aide-txarrak, sorgiñak eta oñaztarriak ez dirala inguratzen belar edo lora oiek dauden etxera. JMB ELG 117. Bazkal-garaia da ingura. Or Eus 83 (228 inguratu). Ta bera nor zan jakin nayian / inguratu nintzanian / limosnatxo bat eskatu zidan / Jaungoikoaren izenian. Otañ (ap. DRA ). Baserritarrak premizkoa du / inguratzea kalera. Basarri 61. Letek, eriotzara inguratu zanian be ez eban umorerik galdu. SM Zirik 101. Etxe-inguru artara etzan elbirik ere inguratuko berak nabaitu gabe. Salav 31. Kaxildaren kurrixketara inguratu zan jendea. NEtx LBB 143. Danoi agur egitera inguratu naiz. Alkain 45. Etxera inguratu orduko, zai zeuzkan aurrak. Ataño TxanKan 151. Guztiak onen babesera inguratuten ziran. Gerrika 52.
    v. tbn. EusJok II 88. Bil 173. Zab Gabon 105. Echta Jos 122. Muj PAm 65. TAg Uzt 173. JAIraz Bizia 35. Mde HaurB 85. Ibiñ Virgil 57. Uzt Noiz 316. BAyerbe 28. JAzpiroz 26.
    azpiadiera-4.1
    (Aux. intrans. bipersonal).
    Barcelonan inguratu zitzaizkan lau-lagunak. Aran SIgn 54. Inguratu zitzaiozkanean bere ikasle batzuk. Ag Serm 207. Nere lagun bat inguratu zait / gizon prestuaren gisa. Tx B II 177. Laixter inguratu zitzaizkaten Alberto, Eduardo ta Rafael. JAIraz Bizia 25. Pake pakean gaudenak nastera gizatxar bat inguratu zaigu. Basarri 145. Inguratu zauzkitan euskaldun nobleak. Xa Odol 231. Inguratu zaio bat. BBarand 165.
    v. tbn. AB AmaE 333. Moc Damu 34. Balad 231. Ir YKBiz 166. Ugalde Iltz 41. MAtx Gazt 72. Salav 45. Alkain 132. TxGarm BordaB 50. Ostolaiz 53.
    azpiadiera-4.2
    (Aux. trans.). "Ingura, jentea ingurau, acarrear gente" A Apend.
    Ta bear degun ainbat janari / ezin ingura etxera. Basarri 133.
    azpiadiera-4.2.1
    (Aux. tripersonal).
    Bazebillen [San Pablo] egurra suari inguratzen. Lard 529. Dantzari arrek norbaiti ezpañak musura geitxo inguratu zizkan. JAIraz Bizia 35. Goiko ta beko aizeak auts koloreko laiño pilloak inguratu zizkieten otzaren lagun. NEtx LBB 95. Makilla inguratu zioten zegoan tokira. JAzpiroz 139.
    sense-5
    5. (Añ), unguratu (H (S)). (Aux. intrans.). Dar la vuelta; volverse. "Girar, dar vuelta, jiratu, inguratu" Añ. Tr. Documentado sólo en textos suletinos.
    Saragoserat bürüz zunbait ürhats egin dianeko [...], baratzen da; zartez üngüratzen Jakarat. SGrat 13. Eta bestii büüz engüatüik, eráiten diók begía zórotz eta beltz. "Tourné vers l'autre". Lrq Larraja, RIEV 1935, 137. Lürrian ttotto, etzan, harat üngüra, hunat üngüra, geroago eta handiago zen haren sabeleko mina. GH 1950, 51. Lürra biribil dük, üngüratzen dük; egün batek emana besteak eramaiten dik. Mde Pr 131 (128 inguratu). Orduan inguratu zen eta besteari buruz joan zen. Ib. 164. Bet-betan hari buruz inguratu zen. Ib. 151.
    azpiadiera-5.1
    "Sonner à toute volée, mettre les cloches en branle en les faisant tourner sur elles mêmes" H.
    Ordian Katradaleko zeiñiak, üngüratzen, zuiñ hobe, besta hunik handienetan bezala. SGrat 14.
    azpiadiera-5.2
    Soa harengana inguratzen zuelakotz. Mde Pr 168. Begiak barruko aldera inguratzen zituen. Mde HaurB 5. Aurpegia erdi inguratzen zuen paretari buruz. Ib. 55.
    sense-6
    6. (V-gip), ingiratu (V-m-gip), ingiretu (V-gip), ingeratu (V-gip). Ref.: A (ingiratu, inguratu); A Apend (ingiratu); Iz ArOñ (ingiretu, ingeratu).
     Preparar(se). "Inguratu: [...] 2.º prepararse, aparejarse, aviarse para hacer algo" A (que cita a FSeg). "Ingíratu naiz, prepararse, llegar para hacer una cosa" Iz ArOñ.
    Gure jente gastea / txit oe zalea da, / ta ezin ingura leike / goizean goiz bearrera. BorrB 15. Bada, nekazari batek, gauza askotara eta bizkor ingiratu bear dau. msOñ 68r. Neskatilla, ingira zaite, sabel-zorrija egin jaku ta edan guria. Mg PAb 55. Ollarraren azkenengo soñubaz ingiratuten dira nire mutillak, ta jagiten dira gaberdirunz geure bei, idi edo txaalai begiratutera. Ib. 116. Gertu edo ingira zaitez bada ordua dan-artean. Ezale 1897, 284a (Dv Lab 24 erna zaite). Eguerdiko amabi ta erdietan Ipar-aldeko burdinbidearen Bitoriako egolekuan ingiratuak gengozan guztiok. Ag Ioan 108. Ingiratu ta maniau betetako kristiñauaren zeregin eta eginpide guztiyak. Garita-Onandia Veni mecum 7 (ap. DRA ). Aita datorrenerako azkenak inguratzera noa. NEtx Antz 92.
    azpiadiera-6.1
    "Pronto, muévete pronto, igitu adi, ingura adi" Izt.
    sense-7
    7. (V-gip), ingiratu (V-gip).
    Agenciar; conseguir. "Ingirau, ingurau, agenciar" SM Zirik 44n.
    Andre Joxepak laster inguratu zituan artillezko galtzerdi eta alpargata batzuek Tomasentzat. Zab Gabon 40. Euren sareakaz arrañ dana inguratuteko asmoan. Ag Kr 38. Kuaderno bat, orri eder eta askokoa, inguratu zun. Manzi GPatroi (ap. DRA ). Eskeko lau sosekin ark inguratu zunaren billa nindabillan ni. Or Aitork 135. Sanjuanak urreratu ziran eta zine modurako makiña bat ingirau eben. SM Zirik 44. Bat-batean erle-iatorria suntsituko balitz osorik, eta berririk nundik inguratu ezpazenuke. Ibiñ Virgil 113. Etxerako zerbait inguratu bear. NEtx LBB 94. [Anoetako sarrerak] inguratu bitza. Olea 76. Andik edo emendik soka bat inguratu genduan. Alkain 125. Jango bazuten, berak baneatu, sua berak egin, egurra berak inguratu. JAzpiroz 27.
    v. tbn. TxGarm BordaB 151. Gerrika 126.
    azpiadiera-7.1
    "Ingirau, arreglárselas. Or konpon! Oiñ eu ingirau ari al duan bezela" Etxba Eib.
    sense-8
    8. Atar alrededor, colocar alrededor.
    Soka bere lephoan inguraturik. Zerb Ipuinak 284.
    sense-9
    9. "Tourner, composer (une lettre, un compliment, etc.)" Lh.
    azpisarrera-1
    INGURATUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Sartzen gare Alaska deitzen den lehor urez inguratuxea denaren uretan. Prop 1907, 234.
    azpisarrera-2
    INGURATZEKO.
    "1. ce qui sert à entourer, envelopper, à couvrir tout autour. Lephoaren inguratzekoa. 2. cloture autour d'un champ d'une bergerie" H.

    inguratu

    inguratu
    << indar 0 / 0 inguru >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper