berba.
Tr. De uso general en vizcaíno desde los primeros textos; tbn. aparece en Lazarraga y en algunos ejs. aislados de autores guipuzcoanos como Cardaberaz e Iztueta (hay tbn. un sorprendente berbea en los versos de Lasarte de 1716). En DFrec hay 21 ejs.
Etim. Del lat. verba .
1.
(V; Lcc, Mic, Lar, Mg Nom 67, Añ, Dv (V), H). Ref.: A; Iz ArOñ , UrrAnz ; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; Elexp Berg.
Palabra. "Habla", "palabra" Lcc. "Habla, palabra" Mic. v. hitz.
Tr. Documentado desde los primeros textos vizcaínos. En el s. XX, especialmente en su primera mitad, su frecuencia disminuye, y no se encuentra en algunos autores como Altuna o Eguzkitza, que usan
itz. D. Agirre lo emplea habitualmente en
Auñemendiko lorea pero apenas hallamos algún ej. en
Kresala (89).
Berba orren berba gazia, / Berba orri nai ez dakiola balia.
Olaso 1s.
Asi zan berba oek esaten.
Lazarraga A, 1151v.
Iaungoikoen berbea enzunakaz.
Bet 15.
Pekatu asko egin dodala pensamintuagaz, berbeagaz, eta obreagaz.
Ib. 12.
Ea esan dabeenz blasfemiako berbaren bat.
Cap 92.
Iaungoiko semea nik ofrezietan deutsudaz neure berbaak.
Ib. 123.
Ekusi begi berbeetan, berba desonesturik egin daben andraakaz.
"
En las palabras se pregunte"
.
Ib. 105 (cf. BERBETAN s.v. berbeta
).
Iesu Kristo gure Iaunek esan zituzen berbaak.
VJ 2.
aungoikoak libradu nagian berba gaitzetatik.
CatAnz 2.
Zerren diran Jaungoikoren berbaak.
Ib. 3.
Aren aoko berba dulzea aditu neban puntuan.
Acto 327.
Berbook eder aoan orapiloa kolkoan.
Ib. 266.
Medizinori eman eta lendabiziko berbea / Ai zen galanki eman didazun Juanes nere Jabea.
LasBer 16.
Nun eingo diraz iru kurutzeok da ze berbagaz?
Arx 25.
Gaurko neure pensamentu, berba ta obra guztiak ofrezietan deutsudaz.
Cb CatV 99.
Eta baldiñ Latiñak eta Griegoak berak itz, boz edo berba asko Euskaratik artuak badituzte.
Cb EBO 8.
Orra bukatu dot kutun nekagarri hau zeuberi eskarako berbaegaz. Eskara guztiok dodaz maite ta gozo!
Lar Carta a Gandara 162.
Berba mirarizko onek esan ezkero.
Oe 138s.
(s. XIX)
Nok ikara andi bat artuko ez dau Jaungoikuaren berba au enzunda?
Mg CO 262.
Baña, ze eskusa emongo dabee doktrina santubetati igesi dabiltzanak enzun gura ez dabeela Jangoikuaren berbia?
Ib. 29.
Baña bestelango berba arrotzak, kendu biar dira dagozanian izen euskerako garbi ta nekezarijen artian artu ta aotubak.
Mg PAb 196.
Gitxiago minberatuko nintzate, neuri esango bazeunstaz amar berba astun ta garratz, oneei bat baño.
Ib. 154.
Adierazoten dituz, Kristok illte aurrean Krutzetik esan zituan zazpi berba mirariz beteak.
Añ
EL1
116.
Bein murmuraziño ta esaka gaistoakaz, beste bein berba loiakaz, biraoakaz.
Añ
LoraS
53.
Sazerdote Jaunak, liburu onak irakurteko, Jaungoikuaren Berbia erakusteko.
fB Olg 39.
Berba bategaz luurrera ezarten ditu, bera preso artutera duazan Judas ta soldaubak.
fB Ic I 73.
Inos etorten bajatzu, ez juakona, ondo gura baleutsu legez, miin zorrotzagaz ta berba labanakin enbusterijak kontetara.
fB Ic II 215.
Ez dira neure berbaak, ta bai jakitunagueenak.
JJMg BasEsc 81.
Berba astun edo garratzen bat esaten badeutsube, aztu biarrian beti zagoz barriztetan.
Astar II 106.
Eta bere lenengo berbiagaz geratu zan santuturik erraijetan eukan seme San Juan.
Ib. 270.
Gazte gaztetxutatik / beti elexara, / zeuen abadearen / berbak entzutera.
Zav Fab RIEV 1909, 38.
Zeñagaitik Juanes Camerciok adierakietan Lucio Florori, beraren aberastasunaz itz egitean, esaten ditu berba oek.
Izt C 63.
Jaungoikoak gorde gagizan berba gestoetarik.
CatBus 9.
Abegi on, amodijo ta berba samurren lekuan, izan zituzan arpegi illuna, bekoki astuna, berba garratzak ta agiraka andijak.
Ur MarIl 10.
Da [oraziño bokala] berbakaz eta miñegaz egiten dana.
Ur CatArrig 76.
Berba onetara idigi zituzan mutiltxuak bere begijak.
Ib. 35s.
Berbakaz adierazo ezin leikianak.
Ur BulaAl 1.
Ez da mirari entzun neutsuzan berba andiak / Neure burutik oraindik ezin kendutea.
AB AmaE 136.
Ze sentimentu ete dau oraiñ artu nigaitik? / Zergaitik nire berbai ez deutse jaramoten?
Ib. 173.
Arpegirik eztauko / nunbaist drogosoak / len legez ereiteko / berba arin zoroak.
Azc PB 256.
Gurasoen aurrean / surrari eraginez / berrogei berba esanda / Griegu ta Latinez, / emon eban Galenok / bere epai andia.
Ib. 251.
Ez da geitu ez kendu ez aldatu bear berba bakar bat ere, zergaitik bertako guztia da esangura andikoa.
Itz Azald 19.
Gure biotza eta adina joan daitezan gure minagaz eta berbakaz batera.
Ib. 62.
Iñoiz ezteutsat arpegira begiratu, egundo eztau berba bat nire aotik entzun.
Ag AL 17.
Amandok berba onak esanaz parkamena emoten eutsala, il zan euskaldun bikaiñ argidotarra.
Ib. 92.
(s. XX)
Aida baten, lau berba esan orduko, jaurti eutsezan ukabilkadak.
Echta Jos 146s.
Senar-emazte biari esaeutsazan agoratu jakazan berba guztiak.
Ib. 177.
Nai det berba gutxitan biar au amaitu.
Enb 162.
--Josiko dautzut pozik, --zeuk, berba samurrez--.
Laux BBa 108.
Euren aurrian ez esan bein-be berba txarrik ez bada-ezpadako gauzarik.
Kk Ab II 145.
Ene bakaldun zurra, ezegixuz siñistu onen guzurrezko berbak.
Otx 19.
Eta eztaust iñok berba geiagorik atarozoko, ez-ta ludiko urre guztijakattik be!
Ib. 79.
Andrea oinak eranzten, / berbako amar erantzuten.
"
Respondía diez palabras por una"
.
(V-arr)
A EY IV 78.
Baliogoa: Erraz aipatzen dan berba.
Txill Let 56.
Olerkariak eta koblakariak berba ain gozoz ta esakera gartsuz kanta oi daben maitetasunak.
Erkiag Arran 60.
Berba bi esan nai deuazat neure azken-agurra emonaz batera.
Bilbao IpuiB 209.
Zenera etorrena asi zan berbak soltatzen.
SM Zirik 75.
Berba labanak, jolasak bardin, / gaba arturik eguna; / auxe da gure etxietako / bakia kendu dabena.
BEnb NereA 161.
Gogaitu egin dala dirudi, beti berba antzeko ta bardiñak esan ta esan.
Erkiag BatB 175.
Alperreko berbak, alperreko erantzunak, alperreko begiradak.
Ib. 112.
Musikako berbakaz esanda, oiñarrizko nota bekoa da.
Etxabu Kontu 92.
Berba orreik entzun da / laister anka egin.
Ayesta 24.
Gero, begien aurrean dugu, gutxien espero dugunean, adiguritasuna edo horren gisako beste berba zantarren bat.
MEIG VII 39s.
v. tbn. (para textos del s. XX) Akes Ipiñ 33. Gand Elorri 24. Osk Kurl 117. Etxba Ibilt 457. FEtxeb 147. Gerrika 58.
(-ea det. Añ (V)). Verbo, segunda persona de la Trinidad. "Verbo divino, Berbo Dibinoa, Jangoikoaren Berbea" Añ. v. berbo
Berba Jauna gizondurik, / Berbea aragitu zan: / Berba bat Berbeak esanik, / Berbea janari biurtu zan.
Añ
EL1
172.
Eta jantzirik eguan odol txipristiñez beteriko soñekuagaz: eta deituten jako bere izena, Jaungoikuaren Berbia.
Ur Apoc (V) 19, 13 (Ur (G), Ker Itza
).
2.
Palabra, compromiso.
"Esponsales, (V) eskonz-berbak, (G) ezkonz-itzak; fedeasteak, esposaiak
"
Añ.
Cf. BERBA EMON, BERBA JAN.
Tr. De uso gral. en vizcaíno desde el s. XVII.
Faltadu ezin lei berba errealak.
EgiaK 89.
Alkarri emon eutsen berbeari.
"A la fe que se prometieron"
.
Cap (ed. 1893) 50.
Emon deutsu sinistea / --Andikanoren berbea-- / franzesari ze zatozan / iditera atea.
BBizk 27.
Emaiten deutsut berba irme bat.
Urqz 29.
Orra zein laster kunplietan dabe / bere berbia Zerurik.
Ib. 86.
Neure bitarteko Santu, S.N. ta N. lagun zakidaz neure berba ta propositu au gaur ta beti ondo gorde dagidan.
Cb CatV 100.
Emoten deutsut berba oso sendo benetakoa aurrerakoan ez geiago bekaturik egiteko.
Añ
EL1
143.
Ezkontzeko berbia eskatuten da, pekatu egiteko.
fB Ic III 362.
Bada kobru emon biar jako berbiari.
Ib. 359.
Agaitik izten da ainbeste nasaitasun, ainbeste ezkontzako berba ariñ ta ondo pensau bagaak.
JJMg BasEsc 248.
Nun da emiendia? Nun proposituba? Oh! Zenbat guzurrezko berba emoten jakon Jangoikuari!
Ib. 56.
Onezaz ostian, dagoz ofizijoko batzuk, zeinzuk ezin esan leijen pekatu mortalen beian dakijen gauzia, isilik egoteko berbarik emoten ezpadabe bere.
Astar II 181.
Emen nator ni Pedro Bentura, / geroago ta meaago, / neure berbea betetuteko / bost aste baino lenago.
Azc PB 125.
Neure berbea bete bear dot, eta astera noa.
Ag Ioan 91.
Neure biotzean daukadala, baña eguno eztogu egin ezkontza berbarik.
Echta Jos 192.
Bakizu, Sabas, zein indar daukan euskaldunaren berbeak, eta berbatuta badago, ezin leike aldatu ezegaittik.
Ib. 324.
Asmakeri au neuk emon neutsun berbea betetako baño ezta ixan-da.
Otx 29.
Etzagun batzuk emoniko berba ori ondo gorde daude.
Akes
Ipiñ
27.
Ondo konpondu ei-ziran, eta ezkontzeko egin ei-eben berba.
Alzola Atalak 45.
Bizkaiko berbea eta txakurren bergea, berdin.
(G-goi).
EZBB
I 73.
Da ain egun gitxira guztiak jan da ukatu baditu [...] nun geratzen da euskaldunen berbia?
Gerrika 282.
3.
Discurso, palabras; conversación.
"
Berbak ekarri dau [gai ori] (V-gip)"
Gte Erd 27.
Cf. BERBA KENDU.
Bestelan berbiak ekarriko dau ikus ta egon guria, onek biztu kariñua.
Mg CO 142.
Berbia ta gogua edo jakina bat egiten ez dirianian, izaten da guzurra.
fB Ic II 171.
Aoko berbiaren bitartez, alkarri aituten emoten deutsagu geure goguan daukaguna.
Ib. 173.
Lagun onak eureen exenplu ta berbiagaz emongo deuskubee sokorru andija.
JJMg BasEsc 167.
Sermoia edo Jaungoikuaren berbia.
Astar II 261.
Ikusi bear dot oraindik nire berbeak surik eta biotzak irabazteko indarrik ete daukan.
Ag AL 82.
Gure arimea izanik bat bakarra, denpora bat baten dago guzti guztia gorputzeko alde edo zati guztietan; eta gure berbea, bat bakarra izan arren, entzun eta artuten dabe guzti guztia, geure aurrean dagozan guztia.
Itz Azald 174.
Eladi apainddu barik, zoro bat lez, ebillela zeian, da bere berbari ezeutsala jaramon.
Echta Jos 293.
Uso de la palabra.
Da beste akatsen batzuk badirela uste dabenik badago, zuek dozue berbia gaur emen, da ez itxi biarko.
Gerrika 269.
Kooperatiban bakarrik soziuek dauke berbie eta zu alperrik zabiz berbetan.
Ib. 202.
4.
Voz.
Ozta aituteko berba motelagaz esan eustan: Neure semia, ez dot biar beste gauzarik neure Jangoikua baño.
JJMg BasEsc 285.
5.
Lengua.
Baña nik uste dot askoz argiago / Egingo dabela goian zeruan, / Kantaurik Gaiarrek, nik baño leunago / Euren ondrak gure berba gozuan.
AB AmaE 155.
6.
Habla, facultad de hablar.
Cf. BERBA GALDU, BERBA JOAN.
Mutilla adore barik aurkitzen zan, gustiz yausita, berbia be ost-osta eukala.
Kk Ab II 47.
BERBA ALTUA.
"Berba-altua (V-oroz-arr), hablar en voz alta" A. (Por berba altuan o berba altua egin?).
BERBA HARTU
Cf. berbartu.
a)
"Tomar o usar la palabra, en reuniones formales. Batzar legekuetan, berbia eskatzen da, eta buru eitten dabenak emonda gero, zutiñik, artu berbia eta bere eritxixa esaten dau, zer esan daukanak" Etxba Eib.
Laster itxiko eban narru gorrian Lorentzo gizajoa, Don Pedrok, berbia artuta, ixildu ezpaebazan.
Bilbao IpuiB 146.
Berba artu eban euretako batek, eta beste guztien pentsakerak eta gobernu-plan guztia lurperatu zituan osorik.
Gerrika 277.
b)
"Berbia artu, tomar en cuenta una promesa, etc... Esan najuan eun kiloko arrixa jasotze nebala ta lagunak berbia artu josten da oiñ kontuak" Elexp Berg.
BERBA-HASTE
(Añ (V)). "Preámbulo" Añ.
BERBA-AURRE.
v. berbaurre.
BERBA-AURREKO.
Prólogo. v. berbaurre.
Berba-aurrekua irakurle Bizkaitarrari.
Mg CO III.
Berba-aurreko.
Zav Fab,
RIEV 1907, 91.
BERBA HAUTSI.
Faltar a la palabra, romper la promesa.
On lizate bakea, legerik baliz, / ausi ezpalegie berbea barriz.
EgiaK 87.
Ausi ez daikezubezan iños Jangoiko andijari emoniko berbaak.
JJMg BasEsc 50.
BERBA BATEAN
(berba baten V-gip). En una palabra, resumiendo. "En resumen" Etxba Eib.
Dago Jesu Kristoen Odola. Baia, Odol bizia zelan dagoan, Gorputz ta Arimeagaz dago, eta Jangoikotasun edo iru Personakaz. Berba baten: Ostian Jesu Kristo guztia dago, eta kalizan bere Jesu Kristo guztia.
Cb CatV 74.
Baña ni naz gizon baketsuba, eruapen andikua [...]; berba baten, Jangoikuaren bildurrekua.
Mg PAb 49.
Eta autstu ta apurtuko dituz Uriak, Jauregiak, etxeak ta ondasunak; berba baten: mundu ta mundutar guztiak.
Añ
EL1
39.
Santa Teresa batek, San Franzisko Salesek, eta berba baten, edozein Santu garbienak.
Añ
LoraS
173.
Berba baten, neure Kristinaubak: Ez dau inok ardurarik iminten, dotrinia biar dan moduban ikasteko.
fB Ic I 4.
Berba baten: erosten dabenari biar leukian baño gitxijago emoten deutsanak, dan moduban dala, pekatu mortala egiten dau.
Astar II 165s.
Berba baten, eztago, dino Santu onek, ordi bat salbadu al leijan gauzarik.
Ib. 129.
Etxe bateko andrea / zan bada guztiz kirmena, / begiratua ta mena: / berba baten, egillea.
Zav Fab,
RIEV 1907, 96.
Juan beragaz egotera bere irudiren baten aurrian, emon zerbait eskekoren bati, berba baten, igaro egun au albait onduen.
Ur MarIl 120.
Berba baten, erakusten deuskube izaten biargiñak ta begiratubak.
Ur Dial 27 (It itz batean, Dv, Ip hitz batez).
Berba baten, egiten dira alegiñak guztijak eskolak obatu eta gaztai aziera on bat emoteko.
(1860).
BBatzarN
189.
Au da esatea ziur / eta berba baten / gorriak dagozala / guzurrak esaten.
Azc PB 217s.
Agaiti orain Martian / Don Pedro Santanak / agintariak, eta / --berba baten-- danak / gogoz zin egin dabe.
Ib. 208.
Ezingeiagoan eta egiaz gura dituzulako gure arimen ona, gure esetsialdiak eta burrukak, gure garaitzak, berba baten, gure zoriontasun betikoa.
Itz Azald 117.
"Mautsa"-k badauka euki nogaz berba egin, nok erantzun; berba batean, nogaz banandu bere bakartadea, katuaz osterantzean, mutillari esker.
Erkiag BatB 131s.
Txarrean ala onean billa datozanak, lapurrak berba baten.
Ib. 141.
Berba baten: esan dozun guztia, guzurra.
Etxba Eib.
Alako orritxu baten ezin sartu ala gauza esanaz. Berba baten, geiegi idatzita.
Etxabu Kontu 59.
Berba baten esan dagidan nolakoa dan mutila.
Acto 348.
Edo, berba baten esateko, nai leukee, lizenzija emon dagijuen, Jaungoikuaren lege santuba austeko.
fB Olg 193.
Eta berba baten esateko, bera egin dabelako bigarren Eba, erbestetu edo desterretako mundutik lenengo Ebak ekarri zituzan aijari, zispuru, zotin eta negarrak.
Astar II 272.
Izatea bitartekoa, oparitzallea, emontzallea, irakaslea, berba baten esateko, Jesukristoren ordekoa.
Itz Azald 169.
Berba baten esateko, egon bear dabe, Kristoren eta bere Eleizearen arerioak diran guztien kontra.
Ib. 212.
Ez dago emen zinerik, ez ardandegi, ez jatetxe, ez kafe ta ez dantzarik. Berba baten esateko, emen ez dago ezer.
Etxabu Kontu 225.
BERBA BERBA.
La palabra es la palabra (fórmula para recalcar la obligación de una promesa).
Berbea-berba, ta eskatu dozuna ordaindduaz, amaittu dira gure artu-emonak.
Echta Jos 243.
Berbea berba, gixona. Alde orretatik ardura barik egon.
Otx 76.
--Bai jan! Eta len emoniko berbia? --Berbia berba. Baiña badakik ba: Gose danak jan egin bear yok-eta.
Bilbao IpuiB 48.
BERBA EGIN
(V; Lcc, Mic, UrduñBerb 392, Añ, VocCB, Dv, H; berbagin Añ; berbegin Lar). Ref.: A; Etxba Eib;
EAEL 268, 307; Gte Erd 134, 222, 201; Elexp Berg. Hablar. "Hablar" Lcc y Mic. "Orar como orador" Lcc. "Tartamudear motel (V) berbagin (G) itzegin" Añ. v. HITZ EGIN.
Tr. Documentado desde Lazarraga. Es de uso gral. en la tradición vizcaína.
Baneidio [mutil] bati berba.
Lazarraga A19, 1190r.
Judeguakin aurraz berba eginik.
Ib. A29, 1203v.
Badagik su atean ipirdia uzkarti, zeian berba dai zugaiti.
"Hablará por ti en el mercado"
.
RS
33.
Egin begi berba errespeto andiagaz.
Cap 125.
Kortesia iasarten eta berba egiten.
Ib. 127.
Nogaz egiten dogu berba?
Arz 41.
Aita gurea esatean nogaz berba egiten dozu?
Cb CatV 30s.
Misionistak geratu zirian ikariaz konorte ta zenzun baga legez, ta berba egin eutseen arima kondenada ak.
Mg CO 186.
Ez eban Jesu Kristok euskerarik berba egin.
Mg PAb 57.
Egizu berba ardura baga.
Ib. 72.
Nogaz orain berba egingo dozu?
Añ
EL1
208.
Ez nas luzero egongo; eztot bakarrean berba egingo.
Añ
LoraS
25.
Pazienzia edo onez-igarotea, da humiltasunaren alaba-len-jaioa: eztago au, baxu berba egitean; burua ta begiak beranz erabiltean, &c.
Ib. 167.
Guztiekin tratau dagijeela, ta berba egin dagijeela modu oneko alegrijagaz.
fB Olg 24.
Onan Jaungoiko, guztien Juezak berba egiten deutsee luurreko Juezai.
fB Ic II 166.
Naiko zenduke, zeure ama gaiti alan inok berba egitia zeure aurrian?
Ib. 197.
Zerren ezpadakigu / euskaraz berbeiten, / nork igerriko gaitu / bizkaitarrak garien?
Ulib (
in
FrantzesB II 36
).
Daukazu ugari zeren ganian berba egiñ.
JJMg BasEsc 108.
Esan lei, arimiak berak geijago berba egiten dabela miiñak baño.
Ib. 284.
Ezaguturik berba egiten guazan Jaunaren anditasun pare bagia.
Astar II 253.
Esan gura dau zelan Kristok gizonakaz berba egiten eban.
Añ
EL2
107.
Geure Jaungoikoagaz berba egiten dogula.
CatBus 9.
Nik ez dakit zer esan daikezudan: berba egin dagijala nire bijotzak.
Ur MarIl 98.
Gaur berba egingo deutsut erleen ganian.
Ur Dial 10.
Euskara Sartaldekoan berba egin dute itzpide eta erausi ederrian beren liburuetan Kapanaga, A. Agustin Bazterretxea [...], eta bat edo beste geijagok.
Aran SIgn 201s.
Bildur bagarik azartuko naz / Berba egiten onela.
AB AmaE 70.
Berba egizue baña gaur zuek / Itxurritxoak, / Berba egiñik itxi gaizuez / Gu lotsatuak.
Ib. 42.
Eztaki zein Santuri / berba egin obato, / lenengotzat daukala / San Ramon Nonato.
Azc PB 75.
Neu ioango naz agintariak dagozan tokietara --agertu eban Amandok-- eta neuk egingo dautset berba.
Ag AL 139.
Eskatu eutsan, berba egiola eta emon egiozala azalduera eta errazoiak.
Itz Azald 24.
Ikusteagaz, entzunagaz, usain eginagaz, berba eginagaz, eskuakaz eta oiñakaz, nik egin ditudazan pekatuak.
Ib. 168.
Adiskidea, egizu nai dozun-beste berba, baña geldi-geldi esku orregaz!
Echta Jos 244.
Zentzun obeagaz, ezin berba egin leike gazte batek.
Ib. 154.
Berba egiten etorteko zegozer jazo dok.
Kk Ab I 53.
Azkenik gixon batek berba egin eban, / Erakusteko gure alderdija zer dan.
Enb 207.
Amaika urte geruago ezautu gendun Abadiñoko axe mutilla Kortezubiko katian, eta berba-egin be bai beragaz.
Kk Ab II 48.
Eta kalia luze yoiazala ona emen berba egiten dautsoela Peruri gizon bik.
Ib. 75.
Argi egidazu berba, ulertu dagitsudan zerbait.
Otx 46.
Beñola, aberiak berba egitten eben aldijan.
Ib. 57.
Gero medikuegaz berba egin yoat.
Bilbao IpuiB 163.
Bai, iregaitik pe neuk berba ein biarko juat, ik eztakik eta.
SM Zirik 41.
Jon, bigun itxuraz, zarbokeriz berbegiten aalegindu zan.
Erkiag Arran 99.
Orretarako ni baño obiak / berba egin dabe aurreti.
BEnb NereA 160.
Eta zerutik zetorren lehengo abotsak berak, orain ere berba egiten zuen bere belarrietan.
Arti Ipuin 28.
Goizak berba egin dau.
Gand Elorri 52.
Etzazu utzi telephonua. Semeak eginen dizu berba.
Osk Kurl 30.
Pistolak berba egin dagiela.
Erkiag BatB 183.
Emakumeak samurkiro berba egiten deutsa.
Ib. 172.
Batez be Bizkaiko euskalkian ondo berba egin eta idazten eban.
Alzola Atalak 101.
Berba ondo egiten / milla alegiña, / nunai predikatzeko / badauka ak griña.
FEtxeb 151.
(Con complemento dat.).
Hablar (sobre).
Ondo dinozu; eldu gara olara, ta euko dogu zer ikusi, ta zeri berba egin.
Mg PAb 124.
(
Berbarik egin, en oraciones negativas).
(No) hablar ni palabra.
Ez eben gura inork berbarik legion.
Lazarraga A, 1143r.
Zeinbat dagoz aserreren baten ondoren berbarik bere egin baga, lagunaren gorrotuan, ta alanguen gatxetan bijotzez poztuten diriala?
Mg CO 27.
Amaren bularreti ikasi eban berbeetan, ezin berbarik egin?
Mg PAb 199.
Berbarik alkarri egin gura ez da egotia.
fB Ic I 101.
Antxe ikusiko doguz Ama-Semeok alkarren aurrez aur, larriaren andiz berbarik egin ezinik.
Añ
EL2
225.
Ezin alkar ikusi dabe, ezteutse alkarri berbarik egiten.
Astar II 31.
Egin barik zaratarik / ez alkarregaz berbarik.
Azc PB 163.
Moskor andi baten ostean sormiñak io ta il zan, berbarik egin baga.
Ag AL 169.
Ezeidazu geiago berbarik egin auzi orren ganean.
Echta Jos 154.
Belauniko jarrita, negar-anpulotan, ia berbarik be egin eziñik, asi yakon esaten.
Bilbao IpuiB 130.
Berbarik egin barik, begira egokion neskato aundikiari.
Erkiag BatB 76.
Ez eguan berbarik egiterik zeure lagunagaz be.
Gerrika 255.
Baña jakizu iñoiz ez dorala berbarik egin aregaz zu aurrian ez zarala.
Etxba Ibilt 480.
(No) hablar.
Eztakije berbarik egiten juramenturik ezarri baga.
Astar II 65.
Marijaren izenian egotera Eleixan modu guztiz onagaz, albuetara, ez iñori begiratu baga, berbarik egin baga.
Ur MarIl 56.
Baña emen barruban ezin dot berbarik ondo egin.
"Non posso parlare"
.
Otx 75.
(En oraciones interrogativas o condicionales).
Berbarik badegizut poridadez, / gogorrik jarten zara bereala.
Lazarraga A17, 1187r.
Ta egin deustak da berbarik?
Bilbao IpuiB 141.
"
Berba geixegi eitten dozu
"
Elexp Berg
.
Berba bat egidazu, traidorea.
Lazarraga A17, 1186r.
Berba desonesturik egin daben andraakaz.
Cap 105.
Egon zaree luzaro barriketan milla berba alper egiten.
Mg PAb 55.
Kotorrak adierazoten dabe euren poza berba asko egiñaz.
Añ
LoraS
174.
Inogaz berba bat egiten isten ez badeutsu.
fB Ic III 363.
Nor-nairi berba gozo egiozu / ez ostikotu.
Zav Fab,
RIEV 1907, 95.
Berba asko egin da gero.
Echta Jos 314.
Egin ebezan beste berba asko.
Ib. 313.
Zeugaz berba batzuk egiten nator.
Kk Ab I 53.
Uste neban aitak berbaren batzuk egingo zituala.
Gerrika 194.
BERBA-EGITE.
a)
(Añ (V)). "Locución" Añ.
Beste bat dirudi Sortaldeko Euskal-erriaren erranak eta mintzatzeak, beste bat Sartaldekoaren berba-egiteak eta esateak, eta beste bat Egoaldeko edo Euskal-dierriaren biyotzeko itz-egiteak, esanak, erausiak, eta itzpideak.
Aran SIgn 200.
b)
Modo de hablar.
Lotsa-bagetasun edo modu txarra berba-egitean, begiratutean, ibiltean, zenzun ta ganora baga gauza guztiak egitean; eskutadak, txaloak, barre ta sansoak.
Añ
LoraS
191.
BERBA EMAN.
a)
(b. emon Lar, Añ). Prometer, comprometerse. "Apalabrar" Lar. "Apalabrados están, hitzemanak daude,
berba emonak dagoz" Ib. "Apalabrarse" Añ. v. 1 berbatu.
Biurtu baga kendubak, berba emonarren Konfesoriari.
Mg CO 256.
Kristoren arerioai jarki eta burrukan egiteko, Bateo santuan berba emon eban legez.
Itz Azald 8.
Berba emoten eutsela, batzuk obaria artuko ebela euren geisotasunean, besteak osatuko zirala.
Ib. 71.
Bear bada, berba emonda egongo zara beste bategaz ezkontzeko.
Echta Jos 110s.
Bizkai, Gipuzko, Araba, Napar, / Zubero eta Lapurdi, / gaur Arantzazun besarkaturik, / berba emonaz elkarri, / erabagia artuten dabe / laguntzeko euskerari.
BEnb NereA 91.
(Con berba det.).
"Berbia emon (vb. trans.), dar palabra, prometer. Berbia emon zetsan, bere ondoria izango zala Zeruko izarrak bezin ugarixa" Etxba Eib. "Prometer. Joango nitzala esan notsen eta behiñ berbia emun ezkero juan ein bihakot" Elexp Berg.
Gitxienez tanbolin soiñu zati bi domekero dantzan egingo dabeela berbea emon deiela.
Etxabu Kontu 44.
Ez zan barri egokia baserritarren aurrera juateko, baña berbia emon genduan da juan egin biar.
Gerrika 228.
b)
Hablar a, dirigir la palabra.
Auzo orretan gengozala, nire arrebiek berba emon eutsan an egoan emakume bati.
Gerrika 252.
Urten deust batek berba emotera buzo zikin bategaz.
Ib. 134.
c)
(Sust.).
Compromiso.
Eztaukat iñogaz berba-emonik.
Echta Jos 111.
BERBA ERAGIN.
Hacer hablar.
Zerubak berba eragin dautsu orain!
Otx 80.
Egazkin bat ikusteko aukera izan genduan, gu oso gazte giñala ainbeste berba eragin ebana.
Gerrika 239.
BERBA-ERDI
(V-gip; Añ; berberdi V-gip). Media palabra. "Medias palabras, (V) berbaerdiak" Añ. "Berbaerdi (berberdi ere bai), media palabra. Nik berbaerdi esan orduko asarretu eitten da" Elexp Berg. "Ixo! Eztot berbaerdi be entzun nai" Ib.
Esaizu dakizun guztija berba erdi orretan itxi baga.
Astar II 188.
Yakiteko egarri andiya erakusan eta berba-erdi bategaz beinguan ulertzen eban esan gura yakona.
Kk Ab II 71.
Biotza jarri jako / alango tristezan / berberdi esateko / ez da kapaz izan.
Ayesta 43.
BERBA-ERDIKA.
"Berberdika (Vc), a medias palabras" A. "Berbaerdika (berberdika ere bai), a medias palabras. Etzaitte ibilli berbaerdika eta esan garbi gauzia" Elexp Berg.
BERBA-ERDITXO.
Dim. de berba-erdi. "Bestela, gaztetxua da baia, berberditxu bat gogortxuago esatea naikoa dau zezenduta paretako (V-ger)" A s.v. zezendu.
BERBA-ERION.
v. BERBA-JARIO.
BERBA ERNARI.
"(V-ple-ger-m), pulla, palabra punzante, litm.: preñada" A.
BERBA ERNE.
"Palabra preñada, berba hernia" Dgs-Lar 8.
BERBA-EROTU.
v. berbaerotu.
BERBA ESKATU (V-gip).
"Berbia eskatu [...], pedir [...] la palabra, en reuniones formales. Batzar legekuetan, berbia eskatzen da" Etxba Eib. "Berbia eskatu, pedir la palabra" Elexp Berg.
BERBA ETA BERBA.
Hablando sin parar.
Antxen egoan Damas ortulaua, jentea ade guztietatik ebala, berba ta berba.
Erkiag BatB 100.
Telefonoz ziarduen batak, berba eta berba.
Gerrika 211.
BERBA GABEKO.
a)
"Berbabakua, inconstante, infiel, sin palabra" Etxba Eib.
Alan esan errian / ta alan inguru guztian, / ta nobioak / berba bakoak / alan iakin eban artez / kartatxu baten bitartez.
Azc PB 162.
Asieratik azkenerañok, berbabakua.
Etxba Eib.
b)
No oral, no verbal. "Oración mental [...] (V) berba (G) itz bageko orazioa" Añ.
BERBA GALDU.
Perder el habla. "Emmudecer [...] (V) berbea galdu" Añ.
Zer egin yako oneri niri ez erantzuteko? Berbea galdu, biarba, edo zoritxar andiren bat jazo ete-yako itzik ezin egin ixateko?
Otx 142.
BERBA GOZO
(V ap. A; Añ). "Chiste", "gracia, chiste" Añ. "Chiste" A. No hallamos ningún ej. en esta acepción; cf. berba gozo, con el significado de 'palabra suave', en Añ LoraS 176, fB Ic I 19, Azc PB 281, Bilbao IpuiB 29.
BERBA-ITURRI.
Palabrería.
Da, eztago esan biarrik olako gizonak berba-iturri edarrekuak izan oi dirala.
Gerrika 190.
Bere berba-iturri samur eta ugariz.
Ib. 194.
Onakuetan betiko bere bideari elduten eutsan, bere berba iturri ugariz, guzur nai egiz.
Ib. 203.
BERBA JAGIN.
Hablar (a).
Nun esan eusten / guztiai berba jaginik.
Lazarraga A29, 1203v.
Modu onetan / oi ta [Peruri] berba jaginik.
Ib. A291200v.
BERBA JAN.
"Berbia jan. Faltar a la palabra. Berbia jandako jendia jarri da aintzen leku askotan. Etxba Eib. "Berbia jan, incumplir la palabra. Ezixozue ezer sinistu, berbia jaten zalia data" Elexp Berg.
Ez dau iñoz bere berbia jan, ez itxi bete ta osotu baga bere eskiñijak.
"
Jamás ha faltado a su palabra"
.
(1854)
BBatzarN
173.
Agindu nai dabenak / dakuskuz labanak / eta gero urdinduta / berba iaten danak.
Azc PB 218.
Frantzesen nagosia / egun birik baten / ikusten da berbea / guzurrakaz iaten.
Ib. 218.
BERBA-JARDUN.
Discurso.
Germanicoren berba jarduna soldadu matxinatubai.
Mg PAb 207.
Berba jardun oneek.
Ib. 218.
BERBA-JARIO (Añ),
BERBA-ERION (
berba-erio Añ A).
Hablador, parlanchín. "Picotero, hablador, (c.) be-, o barritxua, (V) berba, (G) itz jarioa" Añ. "Charlatán [...], (V) berba-erioa" Ib (tbn. berbaerioa s. v. "loquaz" y "parlador"). "Berbaeriola [sic, seguramente error por -erioa] (V; Añ), parlanchín" A. v. berbatsu.
BERBA JOAN.
Perder el habla.
Mutu batek edo aldi txarren bategaitik berbea joan jakon batek ezin egin leikee aozko autormena.
Itz Azald 137.
BERBA-JOKO.
Forma flexiva.
Euskeriak daukaz berba joko bestek ez legezkuak.
Mg PAb 200.
Banator, bazatoz [...] bajatortzuz, bajatortaz [...]. Erdaldunak gastelarren artian irauntsi luziak biar ditube, berba joko oneetan daguana esateko.
Ib. 200.
BERBA KENDU.
Retirar la palabra. v. BERBA UKATU.
Agurra ta berbea kendu edo gatxik opa izan deutsazunez.
Añ
EL2
142.
BERBAKO
(V; Dv) Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg. Fiel, (el) que mantiene su palabra. "Qui tient la parole donnée" Dv. "Fiel, (hombre) de palabra" A. "Cumplidor de la palabra. Gizon berbakua bada derrior bueltau biost sor dostan dirua" Elexp Berg. v. berbadun
(2).
Sendotasunian, Iraunzalian, Odol noblian ta Berbako izatian.
fB Ic I III.
Ta esangozu: Ai txibia / egia-zale ta berbakoa!
Zav Fab,
RIEV 1909, 35.
Apala esandako / berbakua bada.
Noe 90.
Ezaguten ebanetik Nausixa gizon berbakua zala.
Etxba Ibilt 483.
BERBA-LAGUN.
"Alguien con quien charlar, con quien hablar. Banoia soziedadera ia berbalagunen bat topatzen doten" (V-gip, comunicación personal).
BERBA-LAGUN EGIN.
Hacer compañía (hablando).
Bide batez bakanderearenera ixan zan, zati baten areri berba-lagun egitten.
Otx 138.
BERBA-LAPIKO
(V-ger-m-... ap. A; Añ (V)). "Boquirroto", "loquaz", "parlador", "bachiller, hablador" Añ. "Charlatán" A. v. berbontzi, berbatsu.
BERBA-MERKE.
"Berba-merke, parla barato, charlatán (V)" A EY III 272.
Zerbaitek uts egiten dautso berbetan. Ez dauke berotasunik, ez dabe leengo adieraz-indarrik. Barritsu dirudi, berba-merke.
Onaind STeresa 53.
BERBA MIN.
"Reprensión" Añ.
BERBAN-BERBAN.
"(Vc), a cada palabra, en todas las palabras" A. v. BERBA-ORO.
BERBAN-BERBANGO.
Continuo (al hablar).
Emeti agiri da, kristinaubak, orrako berban berbango guzurtegijori, guztiok ta bakotxa diriala pekatubak.
fB Ic II 175s.
BERBA NEURTU.
Verso. v. neurtitz.
Esaeuskun ipuin txito eder abade batek imini ebana berba neurtu ta soñutubaz.
Mg PAb 96.
Eurak [ipuinak] dagoz berba neurtuetan, eta neurri labur-luze, ta gera-aldi era askotakoetan.
Zav Fab,
RIEV 1907, 92.
Ta amaituten da, azkenian imiñiko diran berba neurtu lauko edo zortzikuakaz.
Ur MarIl 2.
Ziarduan irakurten liburu donga, berba neurtu edo bertso nabarmen, amodijo nasaikuak eukazan bat.
Ib. 62.
Bizkaiko ekautuben berba neurtubak andra Doña Margaritari.
KarlBB 529.
Eskribu orreen artean ondo / Gogoan sarturik daukat, / Berba neurtuan, onen antzera / Jarri zenduan egi bat.
AB AmaE 195.
BERBA-NEURTZAILE.
Poeta.
Billatu dot euskerazko liburu bat Euskalerriko berba neurtzaille anaiak biraldua.
Ag Ioan 204.
BERBA-ONTZI.
v. berbontzi.
BERBA-ORO.
Continuamente (en un discurso), a cada palabra.
Au gaiti esaten deutsee eleisiaren gurasuak berbaoro geure errijeetako zezenai, dantzai ta komedijai: jentilidadiaren zatijak, relikijak edo ondokinak.
fB Olg 145.
BERBARAKO.
a)
(Vc ap. A). Por ejemplo. v. ADIBIDEZ, ESATERAKO.
Asmadu eikezu gaur zelan eta zetara ezi ta nekatuko dozun zure gorputz gaistoa. Berbarako, zutunik bazagoz, ez ezeri eutsi.
Añ
EL2
68.
Eta zelan ikasiko dozun birtuteren baten ekandu ederra: berbarako, umiltasuna.
Ib. 82.
Ukatu egunoro bere buruari bere gogoko gauzaren bat, berez txarra izan ez arren: berbarako, zaleen dan jatekoren bat.
Ur MarIl 3.
Eurai ezarriyagaz, eurai ez jatorkena, berbarako, "Jaungoikoa dala gorrotoduna".
Itz Azald 88s.
--Zeintzuk dira parkamen aldekorrak? --Muga izentauagaz emoten diranak, berbarako <berbararo>, berrogei egunekoak, eun egunekoak, zazpi urtekoak.
Ib. 150.
b)
Por decirlo de alguna manera, como si dijéramos.
Baña betiraun edo eternidadiagaz neurtu ezkero denporia, ez bakarrik da guztiz laburra, baita bere berbarako, utsa.
Ur MarIl 23.
BERBATIK BERBA
(Añ (V); berbati-bera Añ (V)). "Letra por letra" y "palabra por palabra" Añ.
BERBATIK BERBARA.
Literalmente.
Libru onetan aitatzen dirian Eskritura Santa eta Doktoreen esanak, eztira betibere berbatik berbara euskerara biurtu, iruli ta aldatu.
Añ
GGero
4.
BERBATIK IRTEN.
Incumplir el compromiso.
Bein alan ezkontzako berbia emon ezkero lagunari [...], berbati urteten dabena, ta garbatuten jakona, juezez ekarri legijala ezkondutera.
fB Ic III 359.
Errazoe bagarik burutazinoe bat gaiti garbatuta, berbati urten dabena, ezin ekarri legijala juez aurreti, karzelati, nai edonundi ezkontzera.
Ib. 359.
BERBATIK ORATU.
"Agarrarle la palabra. Berbatik oratu eta ez zetsan laga ezkondu arte" Etxba Eib.
BERBA UKATU.
Retirar la palabra. v. BERBA KENDU.
--Zetara obligetan gaituz Mandamentu onek? --Geure proximoa serbidu eta ametara, geure buruak legez; eta berbea ta agurra ez ukatutera.
Oe 108.
Gomute-zaite, iñori gorrotorik euki; gatxik egin; ondrarik kendu; berbea ukatu [...], eta ikusi ezinik euki bozu.
Añ
EL2
133.
BERBAZ.
a)
(V; Lcc, Lar, Añ (V)). Ref.: A; Elexp Berg.
De palabra, verbalmente. "Juego de palabras, berbaz jokua" Lcc. "(De) palabra", "verbalmente" Lar y Añ. "De palabra" A.
Ezin badau berbaz, des[e]au biardira konfesetia biotzetik.
ZBulda 8.
Iñori ez gatxik egitea, ez obraz, ez berbaz, ez eta gogoz bere.
Cb CatV 41.
Egin dituzun falta guztiak, pensamentuz, berbaz, obraz, omisiñoez, eta inori exenplu deungea emonagaz.
Oe 21s.
Ni illda bere, berbaz irakatsi ezin dodanian, irakasteko Zeruko bidia euskaldun guztiai Liburu onen bidez.
Mg CO IV.
Ta buruko uliak beste pekatu egiten dabeela pensamentuz, berbaz, ta eskuz.
Ib. 115.
Gogoz, berbaz, ta egitez euki dodazan bekatuak.
Añ
EL1
148.
Berbea janari biurtu zan: / Berbaz, fedez sinisten dogu / Berbearen Gorputzan.
Ib. 172.
Daigun kontu, norbaitek egiten ditubala pekatubak berbaz, eskukaz, naiz beste edozeiñ modutan.
JJMg BasEsc 80.
Uste dot laster aurkituko gariala okasinoian erakusteko egitadaakaz berbaz esan dozuna.
Ib. 18.
Benetako juramentu egiteko gogo edo intezinoe baga, edo aoz edo berbaz bakarrik.
Astar II 61s.
Igarla, edo Profetak ez bakarrik esanez, edo berbaz, baita euren egite, eta ejenplubagaz bere irakatsi euskuben baru egiten.
Ib. 247.
Zetan uts egin daben, obraz, berbaz, pensamentuz, edo desioz.
CatLlo 62.
Egin dodala pekatu pensamintuz, berbaz eta obraz.
Ur CatArrig 96 (Bet 12, Cap 20, VJ 15, Oe 15 berbeagaz
).
Balio izan deuskuelako berbaz, lumaz ta / Armaz, asaben eskubideak gordetako.
AB AmaE 192.
Jesukristok irakatsi eutsezanak Apostoloai eta oneek berbaz eta aoz irago eutsezanak.
Itz Azald 17s.
Iñori, ez egikeraz, ez berbaz, ez gogoz, kalterik ez egitea. Ib. 99. Eta neure inddarrakaz zure zoritxarretik urteten ezin lagundu al banegixu be, berbaz besterik ezian, urgazi ta poztu egin zaikedaz.
Ox 73.
Ipiñeko etzegunek auzo orreiri be arribide orretati igaroteko eskubidea berbaz emon dautsien-ezkero.
Akes
Ipiñ
8.
Seme-alaberi berbaz azi-era (edukaziñoa) emotea bear-bearrezkoa da. Baiña zeuen bizitzagaz jarraibide ezpazaiakoze, egingo ete deutsazue gero gauza aundirik?
Bilbao IpuiB 61.
Lagun bat bialdu eban Dukiagana erregutu zeixon, berbaz eta karta baten bittartez.
Etxba Ibilt 479.
Txirotasuna ez da berbaz bakarrik erakutsi bear, baita gauzaz be.
Onaind STeresa 78.
b)
(Con egon, hasi, etc.).
(Estar, etc.) hablando, (ponerse, etc.) a hablar.
v. BERBETAN.
Adiskidakaz berbaz luzero egon ezkero.
Añ
LoraS
188.
Obispo edo beste gizon beneragarri izen oneko eta guztijak onzat daukena berbaz daguala kalian edo bidian andra señora bategaz.
Astar II 177.
Jaungoikuagaz berberagaz gagozala berbaz.
Ib. 253.
Urten zanean berbaz laster asi jakon.
AB AmaE 219.
Baltzez iantzita dagozan neskaak / dabilz erripa bategaz, / ikusten euren biotzekoak / berbaz badagoz bestegaz.
Azc PB 71.
Ordu bat igaro eben / alkarregaz berbaz.
Ib. 141.
Eta nor ezta gizona / berbaz eztoiana / irribarreka pozik / neska bategana?
Ib. 174.
Ta abestu ondorian, une atan bertan, / Miren berbaz asten da neugaz era ontan.
Enb 52.
Berbaz asi giñanian azaldu eban maiak zein ankatatik erren egiten eban.
Gerrika 187.
(Con jakin, ikasi, etc.). (Saber, aprender a, etc.) hablar. "Berbaz irakatsi, enseñar a hablar (V-gip)" A Apend. "Eztaki berbaz (V-arr)" Gte Erd 3.
Ardura au artu biar dabe euren umiak berbaz asi orduko.
Astar II 93.
Noizik maite zaitudan / orain nik ez dakit; / berbaz baino lenago / ikasi neban nik.
Azc PB 99.
BERBA ZATARREKO.
"Hitz itsusiak esan zalea. Ezta persona txarra, baiña berba zatarrekua" Elexp Berg.
BERBAZ BERBA.
Literalmente.
Buruz buru edo berbaz berba ezin biurtu leikez esakuna oneek bada eurotan adizkeiak urtuta legez dagoz.
A (
in
Mg PAb (ed. 1899) 79n
).
BERBAZKO
(V-gip; Añ (V)). Verbal, oral. "Berbazko tratuak pe balio dabe juiziuan" Elexp Berg.
Egin dituzen pekatuek mandamientuetati, pensamientuzkoak, berbazkoak eta obrazkoak.
VJ 10.
Beti, ezin egiñak, murmurazino bildurrak, ondu gura gauza ezak, propositu berbazkuak.
Mg CO 142s.
Biar dira agertu [pekatu] pensamentuzkuak pensamentuzkuak legez; berbazkuak, deseozkuak, tokamentu ta obrazkuak, bakotxa okertu baga.
Ib. 170s.
Berbetan ez bagenki, ez gendukez geure lagunak berbazko guzurragaz engainauko.
fB Ic II 174.
Sodomijako, ganadubagazko, berbazko ta kantazko pekatu loi guztien desiua.
Ib. 269.
Berbazko edo obrazko pekatubetan jausteko, badauka gizonak zek atzeratu dagijan.
Astar II 141.
--Zeinbat eratakoa izan leiteke pekatu norberarena? --Gogozkoa, berbazkoa eta egitezkoa; gogozkoa izango da [...], berbazkoa, aoagaz egiten danean, birauba legez.
Itz Azald 135.
Berbazko mataza nastea biribildu arte, bakoitzaren iritzi ta aburuak eio ondoren, ontzat artu eben senar-emazteak.
Erkiag Arran 126.
Baiña, berbazko erasoaldi luzeak aiñako iskillu eragikorrak eta gertuak zituan.
Erkiag BatB 20.
BERBA-ZURRUMURRU.
Rumor de voces.
Eskillaretan berba-zurrumurrua entzun eban, eta emakumea izanik, jakingureak geiago egin eutsan.
Erkiag Arran 150.
BERBETAN.
v. berbeta.