1.
(V-gip; Urt III 402, Lar, Dv, H, VocB, Lh),
tximur,
zumu
r (Foix),
txumur
(S-saug),
tzumur
(S-saug),
ximur
(V-gip, B; Urt III 402, VocBN, H),
xumur
(H (S), Lh),
tzimur
(Sal). Ref.: A (tzimur, ximur); Lh (txümür); Iz ArOñ (simur, zimur); Etxba Eib; Elexp Berg (ximur).
Arrugado, fruncido, rugoso. "La dicha demandante dijo [...] zimurra, que quiere decir arrugada" (Erro, 1554) ReinEusk 46. "Follados, unos calzones antiguos, galtza zimur auspo gisakoak" Lar. "Qui est ridé" VocBN. "Ridé, froissé" Dv. "Bekhurunde zimurra, figure renfrognée" Ib. "Rugoso" VocB. "Froissé" Foix. "Bekhokia ximur, le visage froncé" Lh. "Soñeku ori zimurra dago" Etxba Eib. "Arrugado. Zelako arpegi ximurra daukazun. / Nora zoiaz praka ximurrekin" Elexp Berg. Cf. Baraib RIEV 1907, 351: "Chimurrido, fruto cogido antes de estar en sazón. Fruta casi podrida", y VocNav s.v. zimurrido y cimurrido.
Beren esku zimurrak emanik hanketan.
Iraultza 74.
Idi ura bezela bere azal ta larru zimurra betetzen bazuen nolabait.
VMg 39.
Ikhusi naueneko erhi zimur eta luze bat nere aldera hedatuz.
Elzb PAd 50.
Muturra zimur dauka, ipurdiya guri.
JanEd I 62.
Haren kopetak, haren ezpain zimurrek [...], bazuten halako basa molde borthitz bat.
Arb Igand 75.
Nai aragi tximurrak / euki, nai gordinak / ardien musturkadaak / guztiz dira minak.
Azc PB 67s.
(s. XX)
Atera zuan sudur-zapi urdin zimur bat.
Ag G 53.
Beti argal ta zimurra azala.
Urruz Zer 104.
Bere arpegi tximur zimela ta bere soñeko marroxak ikusi orduko asi ziran guztijak barre purruztadaka.
Kk Ab I 25.
Buru solla ta / bekoki tximur / bizkarra konkor / zamauta.
GMant Goi 109.
Sudurra meheago, kopeta zimurrago.
Barb Sup 98.
Agure zaar itzalgarriak esku zimurrarekin onespena ugari ekartzen zian.
Or Mi 92.
Sudur gorri luzia, / zimurra kokotza.
MendaroTx 219.
Agur [...] gorputz ximur maite! Agur amonatxoa!
Ldi BB 94.
Sabel zimur artatik, sarturik makilla.
"Arrugado"
.
Or Eus 287.
Herrestan ote haiz beti beilaz beila joaki, / ezpain zimurrak irri, barnea urriki.
Iratz 188 (108 ximurrak).
Ontan, arnas zabal, barrendik irtena, / kolko ximur au bein lasatzen didala.
Or Poem 524.
Urdaia ere zimurra eta babak urdai atal batekin latz egosita.
And AUzta 46.
Matrailla guztiak zurbil eta ezpanak tximur ta kolorga.
Erkiag BatB 16.
Orain mutilzartuta / aurpegia tximur.
BEnb NereA 233.
Lurpean arri egartsuak eta maskor ximurrak ere.
Ibiñ
Virgil
89.
Aren sudur-kakoa ta aren arpegi azal ximurrak, etziran esatekoak.
NEtx LBB 178 (261 zimur).
Nik ikustean begi xorrotxez zuk duzun esku zimurra, / laster mundutik joanen zarela etortzen zeraut beldurra.
Xa Odol 343.
Nere gorputz ximur au.
Ataño
TxanKan
85.
Atso zimurra aleena!
Ib. 198.
Hodei beltzak kopeta zimurrean jartzearekin.
Larre ArtzainE 249.
Paper zimur bakan horiek biltzen eta aztertzen.
MEIG III 115.
Marmarrean, bekaina zimur, ilea latz, aurpegia beltz.
MEIG IX 107.
(Como segundo miembro de compuestos exocéntricos).
Atso azal tximur begi gorria / bizartsu baltza eta sur andia.
Zav Fab,
RIEV 1907, 95.
Sagarrik berankorrena ta gozoena, ezta izaten azal-tximur ispilduna?
A BGuzur 116.
Sokrate begi-gorria, larru-ximur, lepo ta zango lodi.
Zait Plat 99.
Gorpuzkera azkarra, igarra, aurpegi zimurra, goiztarra ta eizezalea.
"Enjuto de rostro"
.
Berron Kijote 31.
(Tema nudo; uso pred.).
Bekhokia zimur eta begia bihurririk.
EZ Man I 44.
Gizonezkoak kopetak zimur ta illun eta andreak txipiritona.
Izt C 179.
Orai hor ago, zimur arpegia, kokoriko, kokoriko yarria!
Elzb Po 207.
Jautsi ginen eta bide sahetsean jarri, sudurra zimur, harri meta batzuen gainean.
StPierre 20.
Kopeta zimur iduki arren ez daude oso mantsuak.
Tx B I 60.
Zerbait zirudian zorion-bola puztua, isil-isilik urrituaz, ibituaz, zimelduaz, aizez utsitu zimur ta zimel gelditu-arte.
Erkiag Arran 93.
Bekaizkeriak urtua, sudurra zimur, begia lauso, sofista an zegoen so.
Zait Plat 151.
(Como segundo miembro de compuestos exocéntricos).
Arrapatzen dut ene gizona usaian baino kopeta zimurrago.
Etchebarne 109.
Naiz geldituak gauden / azal-ximur, lakar.
Zendoia 147.
Amonari esanez / naiko ezpain ximur.
Insausti 284.
(Con reduplicación intensiva).
Orduan, bi hitz zuri erraiteko, / zur' eskuari banatxeko, / bertarik nola, samur-samurra, / belar hori zimur-zimurra.
O Po 16.
(Lar in Aq 1482),
tximur (Lar in Aq 1482) .
(Ref. a personas).
"Viejo arrugado, agure tximurra, zimurra
"
Lar in Aq 1482.
Dantzau begie atso sorgiñak, / tximur ziztriñak, / Akelarreko zelaian.
AB AmaE 368.
Neure ama, atso tximurra, / zorgin-landarea / da apurtuten deustana / biotz-koilarea.
Azc PB 175s.
Ikusi dezakete andretxo igar zimur bat.
Ag G 365.
Min artuko zuan ba Zabaletako atso zimurrak.
Ib. 45.
Loriarekin kasik besarkatuko zuen-eta atxo ximurra.
Zerb Ipuinak 128.
Maitatzen ditu lagunak eta guraso tximurrak.
Laux BBa 34.
Atso tximur arek legezko zana esan eban.
Erkiag Arran 42 (187 ximur).
Gaizki azitako nere buru antzu onek, zer sortu zezaken, ume zimur ta urritz-biur baten kondaira izan ezik?
"Seco"
.
Berron Kijote 17.
Vacío, arrugado.
"
Moltsa ximurra, bourse avare (plissée, ridée)"
H (cf.
infra (II, 2)).
Bazkariya sartzeko tripa zimurrian.
Echag 269.
Eziñ atrebituz uztera xiloak, / zaudezen tripak zimurrak.
Gy 302.
Ostatua laster hustu ginuen beraz, hertzeak ximur.
Zerb Metsiko 188.
Orreikin dabillenak ixango dau sarri / Sakela tximur eta... biotza be larri.
Enb 178.
+ tximur, ximur (Arch ap. DRA
.).
Marchito.
v. 1 zimel.
Zazpi galburu eder mardul [...] eta gero beste zazpi zimur.
Lard 53.
Bihi arrataila, edo errefusa, da ogirik txarrena. Nabarkara da, ximur eta [...].
Dv Lab 46.
Txorijak itun, muturik dira, / Lore tximurrez baratzak.
Enb 106.
Aurten orbel zimurrak / sartu sakelera.
MendaroTx 379.
Gari ona kutxatik saldu-errez, gari zimurra eskeinka ere ez.
EZBB I 122.
(Tema nudo, uso pred.).
Plegado, doblado.
Aizerik ez ta oiala zimur, / arraunez doaz barnera.
"Plegadas"
.
Or Eus 386.
Escarpado.
Doi-doi ikusten dira, Andia eta Aralar mendikate zimurretan, edur plaztada batzuek.
Agur 12-5-1973 (ap. DRA
).
2.
(V-gip, G, AN, L, B; Dv, VocB),
tximur
(BN, Sal, R),
ximur
(V-gip, B; H). Ref.: A (tximur, ximur, zimur); Lh (tximur); Inza RIEV 1928, 155; Iz ArOñ (simur, zimur); Elexp Berg (ximur); Izeta BHizt2 (ximur, zimur). Tacaño, mezquino, miserable; ingrato; egoísta. "Chiche, avare, regardant" H. "Soil zimurra ezpada aitatxi, bataioetan izaten dire arrapulutxak (B), de no ser muy agarrado el padrino, en los bautizos suele haber reparto de dinero" A. "Gizon zimurra da ori, es (sic) hombre es mezquino, que escasea en agradecer" VocB. "Tacaño, roñoso. Gorantziaik pe eleukek emungo ximur orrek alakuorrek" Elexp Berg. "Zein zimurre zaren" Izeta BHizt2. "Ximur dago gure amatxi" Ib. "Tacaño" A. "(L, B), ingrato" Ib. Cf. VocNav s.v. zimurro, cimurrido y Baraib s.v. cimurro.
Badira beste batzuek irabaziz edo bestela zerekin bizi duenak, baña etxean bear dana ateratzeko guziz zimurrak eta zekenak.
AA II 98.
Orotako berekoi eta zimurrena da Violette derizana.
JE Bur 88.
Beingoan zimur, txanponik atera nai ezta; beingoan jori, bere illobarentzat dana gutxi zalata.
Ag G 316.
(No ref. a personas).
Gaistoak dira gaistoen begietan, ta asmo zimurrez galduak, nere gauzarik onenak ere.
Mb OtGai III 226.
Biotzak zimurrak dituztenak projimoarentzat.
LE Urt 37.
Kainek eskeñi ziozkan Jaunari bere doaiak, garia, frutak, eztia, matsak, baña dirudianez biotz zimurrarekin.
AA II 41.
Emendik dator espiritu zimur oek lagun urkoari beti kontra egitea batzarretan.
AA III 605.
Pasio nagusiena da enbidiaren griña zimur-lotsagarria.
Ib. 630.
Adirazten du ez duala mesedea egin, lagun urkoaren onagatik, baizik beste fin zimurren bategatik.
Ib. 344.
Lan-sari ximurrak biziro.
AZink 129.
(Empleado como apodo).
Aurren-aurrena doaz "Zimur"-en etxera, / deus ez emanik ere loak astintzera.
"
Roñoso"
.
Or Eus 141.