1.
(
V-och-gip, G-azp-to-bet, AN-araq; VP
,
H;
-ns- V, G, AN; Lar,
Aq 477,
Añ,
H),
erantxi,
erantzi (
V-oroz-arr-ger-gip; -nz- Aq 477),
eratsi (
B; H),
eraatsi (
V-och-m-gip),
eraatzi,
eratxi (
Lar),
irantzi,
iratsi (
V-m, AN-gip-5vill),
iraatsi (
V-m, AN-5vill; Mg Nom),
iratxi
Ref.:
A (
eraatsi, eransi, erantsi, erantzi, eratsi, iratsi, iraatsi
);
Iz
ArOñ
(
erántzi
);
Gte Erd 108, 214
.
Pegar, fijar, adherir; aplicar.
"Aligar, lotu, bata besteari eransi
"
Lar.
"Pegar un botón, &c., eransi
"
Ib. (tbn. s.v. acoplar, unir tablas con igualdad,
aforrar,
apodar,
chapar, &c.).
"Vestir o poner un reparo a otro, eranzi (G); es verbo distinto de eransi, cuyo significado es más amplio, porque el primero sólo se dice de los vestidos, herraduras, abarcas y de otros reparos y no más"
Aq 477 (en la ed. de Fita aparecen transcritos erróneamente como erauzi y erausi; Azkue sólo da erauzi
).
"
Erantsi bata besteaz, eslabonar"
VP
28r.
"
Iratsi amua (V-m), empatar un anzuelo, fijar el anzuelo en un aparejo"
A.
"
Erántzi, erásten arrana, enganchar el cencerro"
Iz
ArOñ
.
"
Mendiari lañoa erantsi dio (G-azp)"
Gte Erd 108.
"
Bi berebil [...] bata besteari erantsita (G-azp) [...] iratsita (AN-5vill)"
Ib. 214.
"
Amorria garrangari iratsi [...] zio (AN-gip)"
Ib. 14.
"
Bizkarrezurra paretari irasta / iratsita (AN-gip)"
Ib. 16.
En AxN se explica iratxeki (73) por erantsi.
Eliza onen ateari eratsidik <erasidich>.
BLeiz 47.
Superlatiboa izen bakoitzari en bere ondoren eransiaz egiten da.
Cb EBO 34.
Artu ogi kostadun bat, eransi zepoari bere eransi-toki artan.
BerastAzer
130 (129 zepoari era[t]si[t]zekoak
).
Lenengo gertaketan dau burzilla, ondoren eraazten deutsa bere punta bietan txirrikak.
msOñ 27r.
Iratsi bada ta ausnartu itzatzuez itz oek.
Mg CC 193 (
CO 292 iraatsi egizuz bijotzaren erdijan; Harriet traduce erróneamente 'appliquez-vous donc (à mediter) ces paroles').
Azaltxu me azal lodijaguari eraatsita daguana.
Mg PAb 85.
Begira nondik erren-egiten daben zeuroen arimeak, ta erantsi egiozue antxe takoi ta ardurea.
Añ
LoraS
139.
Errotarri andi bat lepoan erantsirik.
AA III 563.
Onelangoak [berba neurtuak] izan daroe berezko gatza, gazigarria ta uia, gogoa yoteko, begizkoa egiteko ta errazago oratu ta erantsiteko.
Zav Fab,
RIEV 1907, 92.
Biotzaren erdi erdiko mamian ondo eratsia.
Izt C 430.
Bularrean zeraman Efod-i urrezko bi katerekin erantsita [...] baldi eder urrez josia.
Lard 84.
Bere biyotzian iratxiya [...] bere maestro dibinuaren imajiña.
LesakSerm
250.
Narru lodija eta gitxi iratsija.
Ur Dial 92 (It itsatsi gabea, Dv yosia, Ip josirik
).
Lorra erantsi diyote / etxera eztijuan.
Ud 28.
Abek basuak! ondua illuna dakate... Kraka guztiya eratxiya!
Sor AuOst 94.
(s. XX)
Atearen erdi erdian erantzita, argizarizko gurutze txiki zapal bat.
Ag G 15.
Tantaiari erantzita edo arkaitz zuloan kuskurtuta.
Ib. 152.
Oñ ebagia eskaturik, ankeari irantziten deutso ta bat-egiñik geratu ziran.
Belaus Andoni 14.
Burua gorputz-alderdi guztiakin ondo erantsirik egotea.
Inza Azalp 141.
Gure munduko pekatu danak / gorputzari iratxita.
Tx B 146.
Traje zarrari erantsi diye / aurten enporru berriya.
Ib. 171.
Perra berriyak erantxi dizte.
Tx B II 113.
Pasta bat egin eban sartan baten, eta arexegaz irantzi eban arri-zatiya bere zuluan.
Kk Ab II 175.
Igurtzika ari nintzaiolarik, gantz erantsiez garbitzen.
Ldi IL 30.
Iru eguzkibelar [...] ate gañean iltzez erantsiak dauzka.
JMB ELG 117.
Mugaireko mendiari erantsita bezela.
Munita 103.
Haurraren begi nabar zoargiak harenei erantsiak gelditu zitzaizkien.
Mde HaurB 8.
Kolkoan itsasirik ta iratsirik neskatilla xaloaren irudia.
Erkiag Arran 190s.
Bere isatsari erantsita zijoan bagoi beltz batean.
Ugalde Iltz 45.
Aurreko alde orri erantsiaz --beraz, estaliaz be bai--, udaletxea eregi.
Etxabu Kontu 72.
Ez, ni bezela, lanean ta etxeari erantsia.
Ataño
MLanak
23.
Botoiak erantsi bearrak.
TxGarm BordaB 97.
Makillari ipurdian ere soka erantsi.
JAzpiroz 149.
Izenak artikulu erantsia badarama.
MIH 103.
Oihenartek bere neurtitzei iratxi zien hiztegitxoan.
MEIG VII 49.
v. tbn. Lek SClar 116. Zendoia 198. Eratsi: Ataño TxanKan 231.
(H; -ns- Lar, Añ, H),
erantzi (G-goi ap. EI
106
),
eratxi,
iraatzi,
erauntsi.
Añadir.
Tr. Documentado en textos meridionales desde Lazarraga.
Mila ta bosteun / urte alkarri eranzi, / irurogeta / lau geiago gañeti.
Lazarraga A28, 1202r.
Bigarren partea ama elexa santeak eranzi eutsan.
Cap 40.
Ez lukee hau bakarrik eta zerbait iratsi bage esan naiko.
Mb IArg I 54.
Bestela zelan jakingo dau Konfesoriak zer penitenzia emon, ta zer erantsi?
CrIc 159.
Bekatua bekatuari erantsi.
AA III 505.
Kristiñau Doktrinia [...] gero D. Gabriel Menendez de Luarcak gauza asko erantzita atera ebana.
CatLlo 1.
Geiago erantsi bage.
Izt C 499.
Iraatzi egijezu pekatu arin ta txikijai pekatu andiren bat.
Ur MarIl 94.
Oneri erantziten yako pensamendu guztiz baliyo andiko bat.
Ur BulaAl 24 (
BulaG 528 eratxekitzen
).
Zeñak eratxi dezaion dinbere berriak gure arrazari.
"Añada nuevos timbres"
.
Otag EE
1882c, 479.
Lur geixeago erantsi.
Ag G 255.
Elisabetek [...] esandako itzakin eta Eleizeak geroago erantsi eutsazanakin egiña da.
KIkV 52 (
KIkG 34 erantsitako
).
Eta erantsi zuan: ez dizut eskatzen atera ditzazun mundutik.
Inza Azalp 152.
Irurogei ta amarreko orri gaiñean zenbat erantsi.
Mok 4.
Egiari zerbait erauntsi bazaio.
Or SCruz 130.
Ikuste orreri erantzi dezaiogun entzutea.
Anab Usauri 60.
Izendiari beste izen batzuk erantsi.
Ldi IL 151.
Zuetako zeñek erantsi (eratxeki) dezaioke bere biziari kana bat.
Ir YKBiz 133.
Urtea Martxoz asten bait-zan [...] Ianuarius eta Februarius geroz, aurretik erantsiak ditu.
Or Eus 141n.
Zuzenbideari lotzaiki bikaña dan maitasarrea ezarri, erantsi ta gañeratu bear yako.
Eguzk GizAuz 190.
Lanaren saria jabeak ordaindu bearko duala ta zerbait erantzita gañera.
Munita 95.
"Seme bat uzti dik" --erantsi du.
Txill Let 83.
Ari ez zaio ezer erasten ez kentzen.
Or ( in
Zait Plat 155
).
Erlijioek geigarri bat erantsi nai diote.
Vill Jaink 118.
Azken-kopla erantsi besterik etzun egin.
Gazt MusIx 161.
Sahagunen Erti-Maisu mailla beretzen ere, gero titulu ori bere Ikasguari erantsiz.
Ib. 58.
Ezer kendu ta ezer erantsi gabe.
Berron Kijote 111.
Besteren ona ezin eramana. Batzuei kendu eta besteei erantsi.
Albeniz 106.
Frase biribil honi zerbait eranstera ausartuko baldin banintz.
MEIG VIII 30.
v. tbn. EA OlBe 33. SMitx Aranz 134. NEtx LBB 109. BAyerbe 9.
(
AN-gip),
iraatsi,
erantzi .
(Con elkarri
).
Juntar(se).
"
Itzak alkarri ongi erantsita (AN-gip)"
Gte Erd 264.
Munduko su guziak alkarri eransirik.
Gco II 18.
Munduko altsu guztiak bat eginda, euren alizate osuak alkarri iraatsita.
fB Ic III 293.
Gizonen kabiak alkarri erantzita zeukazkitela [uriak]
.
Ag G 11.
Zigortxo bi elkar-erantsiak.
JMB ELG 40.
Unirse (a alguien).
Angletarrak eta Saxonak, bai eta geroxeago erantsi zitzaizkien Danetarrak.
Mde Pr 249.
"
Itzak ondo erantsita hitzegiten zuen (G-azp)"
Gte Erd 264 (= oso pulkroa zen hitzegiten).
Gaurkoz Bitarteko Jaurlaritzari opa dizkion eginkizunak erabilliaz jardun oi diranak Euzko-Jaurlaritzari eranstea.
"
Incorporar"
.
EAEg
8-11-1936, 248.
(H; -ns- Lar, Añ),
eratsin (V-ple ap. A
),
erantxi,
eratxi (H),
eratsi (H),
eraatsi (H),
iraatsi (V ap. A
),
iratsi.
Contagiar (una enfermedad, etc.; tbn. referido a palabras o costumbres extrañas); pegar algún olor.
"Pegar algún mal"
Lar.
"Apestar",
"inficionar"
Añ.
v. kutsatu.
Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y vizcaínos desde mediados del s. XVIII.
Euskerari eratxi zaizka Gaztelaniatik, Latiñetik edo beste hitzkundeetatik hitz asko.
Lar Carta a Mb 279.
Bereala gaitza erantsi zitzaion.
Cb Just 55.
Itz libre edo izkuntza txar batzuek eransi zitzaiozkan.
Ib. 24.
Erresurrekzinua, sekulakua... Berba eraatsi ta gatx oneek.
Mg PAb 163.
Zu bezelako sendagillak dira gaitza irasteko obeak.
VMg 77s.
Jazteko bat ifinten danean lora usain onekoen artean, eransten jako usain gozoa.
Añ
LoraS
22.
Milla osasundun ibilli arren gaixo baten inguruan, erantsiko ezteutse osasunik.
Ib. 22.
Miinaren berenuak iraasten daben gatx bat.
fB Ic II 205.
Ez munduko usaiñik txikarreena iraasteko tokijak.
JJMg BasEsc 223.
Erderati erantsia.
Añ
EL2
8.
Doai gaiñ gañeko oek guztiak dituzte Gipuzkoatarrak beren berenkiak, eta ez beste jaiot-errikoetatik erantsiak.
Izt C 212.
Osorik dagoanari [gatxa] erantsi.
A Txirrist 74.
Eusko-usaia erasten.
Ldi IL 127.
Gaitz au erasten zaio biziki insignis [...] ta itxas-piñuari.
Munita 93.
Esne ta sardiñari usai txarra erasten diela.
Ib. 55.
Arrotz izkuntzako izenari etxeko usai erantxi nairik.
Etxde JJ 271.
Ortik erantsi zaio liburuari bere ementasuna, edo Arantzazu-kutsu zoragarria.
Vill (
in
Gand Elorri 11
).
Gudazaleak bereala erasten ziok lagunari, bere barruan ezin ito duan gaitz gaizto ori.
Ataño
TxanKan
239.
Zenbaiti dana eransten zaio / eta oietan nago ni.
Insausti 227.
Bildur aundirik gabe / erasteko sida
.
Ib. 188.
+eraatsi,
erantxi,
iraatsi.
Conferir; dotar (de).
Mundu guziari eransi ziozkan Jangoikoaren amodiozko garrak.
Lar SAgust 13.
Lenengo gizonari eraatsi eutsala Jaungoikuak berbeeta bat.
Mg PAb 184.
Erantsiko niola nere buruari bekaturako oitura.
AA III 496.
Jaungoikuak iraatsi eutseela emakumei beraarizko modestija.
JJMg BasEsc 137 (139 eraatsi
).
Anima edo espiritu uts bat ezer-ezetik sorturik gorputzari erantsi zion.
Lard 1s.
Enparauai bere deboziñoe au iraasteko.
Ur MarIl 70.
Itz abei bear ainbateko zorroztasuna erantxiz.
Etxde JJ 150.
Nahi zion egun hartako gertakizun bakoitzari solemnitate bat erantsi.
Mde HaurB 53.
Batek ostera, ikusten duen orri kanorerik erasten ez ba dio, besteak bai.
Txill Let 56.
Inolako indar berria erantsi zion iakintzari.
Zait Plat 26.
Aurten egizko kutsu jatorra / nai genioke erantsi.
Basarri 60.
Giza-bizitzari infinitu-lurruna erantsi.
Vill Jaink 132.
Emakumearenganako zaletasuna erantsi zion.
MAtx Gazt 27.
Luzifer-airetxo bat erantsi diote.
MIH 324.
iraatsi (V? ap. A
) .
(Participio en función de adj.).
(Palabra) compuesta.
Euskera berba iraatsi oneek adierazoten dabe gauzia zer ta zetarako dan.
Mg PAb 202.
+eratsi,
eraatsi.
Apegarse a algo, ser (hacerse) afecto a algo o a alguien.
Nola bere biotza kasi ezer ez danari eransitzen zaio?
Cb Eg II 141.
Artu egizuz ontzat neure jakiturija labur, baña borondaterik zintzo ta eraatsijenak eskintzen deutsuzan ikasbide labur batzuk.
JJMg BasEsc III.
Gaztarotik Zuri erats-eratsia zala.
"Devotissime tibi viveret"
.
Or Aitork 184.
Auzoko aiton-amonak ere, euskerari muzin eginta, erderari eratsi zaizkiok.
Ataño
TxanKan
107.
+erantzi,
erantxi.
Poner, colocar, aplicar (las manos, etc.).
Erantzi biar deutsa [...] bere eskubak.
msOñ 237v.
Eskua eranzi edo zematuten dituezanak.
CatLlo 42.
Gauza gozorik senti badute / azkar erantxi eskuak.
Tx B II 66.
Eginkizun aundi ari bizkarra erasteko.
Ldi IL 74.
Gazta zar bati erasteko ortzak zorrotz ekarriko ditut.
Lek EunD 22.
Ollanda zuriari atzaparrak eransteko.
TAg Uzt 312.
Zugaitzari aizkora erastearen oso etsaiak dira.
Munita 61.
Itxasuan badira / arrai on askuak, / erantsiko giñozke / pozikan eskuak.
Uzt Sas 312.
Sekula geiago etzuan gauz ura aitatu. Ezta geiago neri eskurik erantsi ere.
JAzpiroz 142.
Bananduaz saltoka / [azeriak] agiña erantsirik, / odola zurrupatu / okela itxirik.
Ayesta 113.
Karga astunari're / eskuk erantsia.
Insausti 82.
"
Eguzkiak ez dit kolorerik ematen (AN-gip), eransten (G-azp)"
Gte Erd 199.
Arkaitza izan zan alakoa, kozkor bizi zorrotzak zituana, eta bakoitzak bere ubeldua erantsi zion.
Berron Kijote 174.