euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

358 emaitza osorik bilaketarentzat

Sarrera buruan (6)


Sarrera osoan (352)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
erantsi.
tradizioa
tradizioa
Tr. Documentado en textos meridionales desde Lazarraga; al Norte sólo se encuentra en Laphitz (horri eratxia zaio anhitz arimen salbamendua (115), tal vez errata por eratxiki, que aparece ib. 50, 92 y 113). La forma más frecuente es erantsi, utilizada por los autores guipuzcoanos más importantes y algunos vizcaínos de principios del s. XIX; en el s. XX es sin duda la forma más usual, tanto en los guipuzcoanos como en los vizcaínos. Eran(t)zi, documentado ya en Lazarraga y Capanaga, aparece en algunos textos vizcaínos y, ya en el s. XX, tbn. en guipuzcoanos, alternando a menudo con erantsi en los mismos autores. Encontramos erantxi en Txirrita y Etxaide. Eratsi aparece en un texto de Leitza de 1626, en Iztueta, Mendaro Txirristaka (190), Orixe, Zaitegi y Ataño, eraatsi en Moguel y J.J. Moguel, eratxi en Larramendi, Soroa y Otaegui, y eraatzi en el ms. de Oñate; hay además erauntsi en Orixe. En cuanto a las formas con i inicial, encontramos iratsi en Mendiburu, Moguel (CC ), Uriarte y Erkiaga, iraatsi en Moguel, fray Bartolomé, J.J. Moguel y Uriarte, iratxi en un texto de 1857 de Lesaka, en D. Aguirre y Txirrita, e iraatzi en Uriarte; sólo hay un ej. de irantzi, en Kirikiño. Eraste, como forma de sust. vbal. de erantsi, sólo se documenta en textos del s. XX (p. ej., en Lizardi, Lekuona, Txillardegi y Zaitegi); en textos más antiguos la forma de sust. vbal. de erantsi parece ser eranste o erantsitze . En Moguel (CC 181) se encuentra además bekatuak bekatuari iristen, ej. recogido por Harriet; podría tratarse de una errata: cf. iratsi ib. 193 y 198. En DFrec hay 67 ejs. de erantsi, meridionales. Hay, además, 7 de eransten y 6 de erasten .
sense-1
1. (V-och-gip, G-azp-to-bet, AN-araq; Añ, H; -nsi V, G, AN; Lar, Aq 477, Añ, H), erantxi, erantzi (V-oroz-arr-ger-gip; -nz- Aq 477), eratsi (B; H), eraatsi (V-och-m-gip), eraatzi, eratxi (Lar), irantzi, iratsi (V-m, AN-gip-5vill), iraatsi (V-m, AN-5vill; Mg Nom), iratxi. Ref.: A (eraatsi, eransi, erantsi, erantzi, eratsi, iratsi, iraatsi); Iz ArOñ (erántzi); Gte Erd 108, 214.
Pegar, fijar, adherir; aplicar. "Aligar, lotu, bata besteari eransi" Lar. "Pegar un botón, &c., eransi" Ib. (tbn. s.v. acoplar, unir tablas con igualdad, aforrar, apodar, chapar, &c.). "Vestir o poner un reparo a otro, eranzi (G); es verbo distinto de eransi, cuyo significado es más amplio, porque el primero sólo se dice de los vestidos, herraduras, abarcas y de otros reparos y no más" Aq 477 (en la ed. de Fita aparecen transcritos erróneamente como erauzi y erausi; Azkue sólo da erauzi). "Iratsi amua (V-m), empatar un anzuelo, fijar el anzuelo en un aparejo" A. "Erántzi, erásten arrana, enganchar el cencerro" Iz ArOñ. "Mendiari lañoa erantsi dio (G-azp)" Gte Erd 108. "Bi berebil [...] bata besteari erantsita (G-azp) [...] iratsita (AN-5vill)" Ib. 214. "Amorria garrangari iratsi [...] zio (AN-gip)" Ib. 14. "Bizkarrezurra paretari irasta / iratsita (AN-gip)" Ib. 16. AxN explica iratxeki (73) por erantsi. Cf. tal vez Machin Eransate (1366, Arzam 214).
Eliza onen ateari eratsidik <erasidich. > (Leitza, 1626). ETZ. 47. Superlatiboa izen bakoitzari . en bere ondoren eransiaz egiten da. Cb EBO 34. Artu ogi kostadun bat, eransi zepoari bere eransi-toki artan. (Berastegi, 1763). ETZ 130. (129 zepoari era[t]si[t]zekoak) Lenengo gertaketan dau burzilla, ondoren eraazten deutsa bere punta bietan txirrikak. msOñ 27r. Iratsi bada ta ausnartu itzatzuez itz oek. Mg CC 193 (CO 292 iraatsi egizuz bijotzaren erdijan; Harriet traduce erróneamente 'appliquez-vous donc (à mediter) ces paroles'). Azaltxu me azal lodijaguari eraatsita daguana. Mg PAb 85. Begira nondik erren-egiten daben zeuroen arimeak, ta erantsi egiozue antxe takoi ta ardurea. Añ LoraS 139. Errotarri andi bat lepoan erantsirik. AA III 563. Onelangoak [berba neurtuak] izan daroe berezko gatza, gazigarria ta uia, gogoa yoteko, begizkoa egiteko ta errazago oratu ta erantsiteko. Zav Fab RIEV 1907, 92. Biotzaren erdi erdiko mamian ondo eratsia. Izt C 430. Bularrean zeraman Efod-i urrezko bi katerekin erantsita [...] baldi eder urrez josia. Lard 84. Bere biyotzian iratxiya [...] bere maestro dibinuaren imajiña. (Lesaka, 1857). ETZ 250. Narru lodija eta gitxi iratsija. Ur Dial 92 (It itsatsi gabea, Dv yosia, Ip josirik). Lorra erantsi diyote / etxera eztijuan. Ud 28. Abek basuak! ondua illuna dakate... Kraka guztiya eratxiya! Sor AuOst 94.
( s. XX.) Atearen erdi erdian erantzita, argizarizko gurutze txiki zapal bat. Ag G 15. Tantaiari erantzita edo arkaitz zuloan kuskurtuta. Ib. 152. Burua gorputz-alderdi guztiakin ondo erantsirik egotea. Inza Azalp 141. Gure munduko pekatu danak / gorputzari iratxita. Tx B 146. Traje zarrari erantsi diye / aurten enporru berriya. Ib. 171. Perra berriyak erantxi dizte. Tx B II 113. Pasta bat egin eban sartan baten, eta arexegaz irantzi eban arri-zatiya bere zuluan. Kk Ab II 175. Igurtzika ari nintzaiolarik, gantz erantsiez garbitzen. Ldi IL 30. Iru eguzkibelar [...] ate gañean iltzez erantsiak dauzka. JMB ELG 117. Mugaireko mendiari erantsita bezela. Munita 103. Haurraren begi nabar zoargiak harenei erantsiak gelditu zitzaizkien. Mde HaurB 8. Kolkoan itsasirik ta iratsirik neskatilla xaloaren irudia. Erkiag Arran 190s. Bere isatsari erantsita zijoan bagoi beltz batean. Ugalde Iltz 45. Aurreko alde orri erantsiaz --beraz, estaliaz be bai--, udaletxea eregi. Etxabu Kontu 72. Ez, ni bezela, lanean ta etxeari erantsia. Ataño MLanak 23. Botoiak erantsi bearrak. TxGarm BordaB 97. Makillari ipurdian ere soka erantsi. JAzpiroz 149. Izenak artikulu erantsia badarama. MIH 103. Oihenartek bere neurtitzei iratxi zien hiztegitxoan. MEIG VII 49.
v. tbn. Lek SClar 116. Zendoia 198. Eratsi: Ataño TxanKan 231.
azpiadiera-1.1
(H; -ns- Lar, Añ, H), erantzi (G-goi ap. EI 106), eratxi, iraatzi, erauntsi. Añadir.
tradizioa
Tr. Documentado en textos meridionales desde Lazarraga.

Mila ta bosteun / urte alkarri eranzi, / irurogeta / lau geiago gañeti. Lazarraga 1202r. Bigarren partea ama elexa santeak eranzi eutsan. Cap 40. Ez lukee hau bakarrik eta zerbait iratsi bage esan naiko. Mb IArg I 54. Bestela zelan jakingo dau Konfesoriak zer penitenzia emon, ta zer erantsi? CrIc 159. Bekatua bekatuari erantsi. AA III 505. Kristiñau Doktrinia [...] gero D. Gabriel Menendez de Luarcak gauza asko erantzita atera ebana. CatLlo 1. Geiago erantsi bage. Izt C 499. Iraatzi egijezu pekatu arin ta txikijai pekatu andiren bat. Ur MarIl 94. Oneri erantziten yako pensamendu guztiz baliyo andiko bat. Ur BulaAl 24 (BulaG 528 eratxekitzen). Zeñak eratxi dezaion dinbere berriak gure arrazari. "Añada nuevos timbres" . Otag EE 1882c, 479. Lur geixeago erantsi. Ag G 255. Elisabetek [...] esandako itzakin eta Eleizeak geroago erantsi eutsazanakin egiña da. KIkV 52. (KIkG 34 erantsitako) Eta erantsi zuan: ez dizut eskatzen atera ditzazun mundutik. Inza Azalp 152. Irurogei ta amarreko orri gaiñean zenbat erantsi. Mok 4. Egiari zerbait erauntsi bazaio. Or SCruz 130. Ikuste orreri erantzi dezaiogun entzutea. Anab Usauri 60. Izendiari beste izen batzuk erantsi. Ldi IL 151. Zuetako zeñek erantsi (eratxeki) dezaioke bere biziari kana bat. Ir YKBiz 133. Urtea Martxoz asten bait-zan [...]. Ianuarius eta Februarius geroz, aurretik erantsiak ditu. Or Eus 141n. Zuzenbideari lotzaiki bikaña dan maitasarrea ezarri, erantsi ta gañeratu bear yako. Eguzk GizAuz 190. Lanaren saria jabeak ordaindu bearko duala ta zerbait erantzita gañera. Munita 95. "Seme bat uzti dik" --erantsi du. Txill Let 83. Ari ez zaio ezer erasten ez kentzen. Zait Plat 155. Erlijioek geigarri bat erantsi nai diote. Vill Jaink 118. Azken-kopla erantsi besterik etzun egin. Gazt MusIx 161. Sahagunen Erti-Maisu mailla beretzen ere, gero titulu ori bere Ikasguari erantsiz. Ib. 58. Ezer kendu ta ezer erantsi gabe. Berron Kijote 111. Besteren ona ezin eramana. Batzuei kendu eta besteei erantsi. Albeniz 106. Frase biribil honi zerbait eranstera ausartuko baldin banintz. MEIG VIII 30.
v. tbn. EA OlBe 33. SMitx Aranz 134. NEtx LBB 109. BAyerbe 9.
azpiadiera-1.2
(AN-gip ap. Gte Erd), iraatsi, erantzi. (En la expr. elkarri erantsi). Juntar(se). " Itzak alkarri ongi erantsita (AN-gip)" Gte Erd 264.
Munduko su guziak alkarri eransirik. Gco II 18. Munduko altsu guztiak bat eginda, euren alizate osuak alkarri iraatsita. fB Ic III 293. Gizonen kabiak alkarri erantzita zeukazkitela [uriak] . Ag G 11.
azpiadiera-1.2.1
Zigortxo bi elkar-erantsiak.JMB ELG 40.
azpiadiera-1.3
Unirse (a alguien).
Angletarrak eta Saxonak, bai eta geroxeago erantsi zitzaizkien Danetarrak. Mde Pr 249.
azpiadiera-1.4
" Itzak ondo erantsita hitzegiten zuen (G-azp)" Gte Erd 264 (= oso pulkroa zen hitzegiten).
azpiadiera-1.5
Gaurkoz Bitarteko Jaurlaritzari opa dizkion eginkizunak erabilliaz jardun oi diranak Euzko-Jaurlaritzari eranstea. . "Incorporar." EAEg 8-11-1936, 248.
azpiadiera-1.6
(H; -ns- Lar, Añ), erantsin (V-ple ap. A), erantxi, eratxi (H), eratsi (H), eraatsi (H), iraatsi (V ap. A), iratsi. Contagiar (una enfermedad, etc.; tbn. referido a palabras o costumbres extrañas); pegar algún olor. "Pegar algún mal" Lar. "Apestar" , "inficionar" Añ. v. kutsatu.
tradizioa
Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y vizcaínos desde mediados del s. XVIII.

Euskerari eratxi zaizka Gaztelaniatik, Latiñetik edo beste hitzkundeetatik hitz asko. Lar, carta a Mb 279. Bereala gaitza erantsi zitzaion. Cb Just 55. Itz libre edo izkuntza txar batzuek eransi zitzaiozkan. Ib. 24. Erresurrekzinua, sekulakua... Berba eraatsi ta gatx oneek [...]. Mg PAb 163. Zu bezelako sendagillak dira gaitza irasteko obeak. VMg 77s. Jazteko bat ifinten danean lora usain onekoen artean, eransten jako usain gozoa. Añ LoraS 22. Milla osasundun ibilli arren gaixo baten inguruan, erantsiko ezteutse osasunik. Ib. 22. Miinaren berenuak iraasten daben gatx bat. fB Ic II 205. Ez munduko usaiñik txikarreena iraasteko tokijak. JJMg BasEsc 223. Erderati erantsia. Añ EL2 8. Doai gaiñ gañeko oek guztiak dituzte Gipuzkoatarrak beren berenkiak, eta ez beste jaiot-errikoetatik erantsiak. Izt C 212. Osorik dagoanari [gatxa] erantsi. A Txirrist 74. Eusko-usaia erasten. Ldi IL 127. Gaitz au erasten zaio biziki insignis [...] ta itxas-piñuari. Munita 93. Esne ta sardiñari usai txarra erasten diela. Ib. 55. Arrotz izkuntzako izenari etxeko usai erantxi nairik. Etxde JJ 271. Ortik erantsi zaio liburuari bere ementasuna, edo Arantzazu-kutsu zoragarria. Vill in Gand Elorri 11. Gudazaleak bereala erasten ziok lagunari, bere barruan ezin ito duan gaitz gaizto ori. Ataño TxanKan 239. Zenbaiti dana eransten zaio / eta oietan nago ni. Insausti 227. Bildur aundirik gabe / erasteko . sida. Ib. 188.
azpiadiera-1.7
+ eraatsi, erantxi, iraatsi. Conferir; dotar (de).
Mundu guziari eransi ziozkan Jangoikoaren amodiozko garrak. Lar SAgust 13. Lenengo gizonari eraatsi eutsala Jaungoikuak berbeeta bat. Mg PAb 184. Erantsiko niola nere buruari bekaturako oitura. AA III 496. Jaungoikuak iraatsi eutseela emakumei beraarizko modestija. JJMg BasEsc 137 (139 eraatsi). Anima edo espiritu uts bat ezer-ezetik sorturik gorputzari erantsi zion. Lard 1s. Enparauai bere deboziñoe au iraasteko. Ur MarIl 70. Itz abei bear ainbateko zorroztasuna erantxiz. Etxde JJ 150. Nahi zion egun hartako gertakizun bakoitzari solemnitate bat erantsi. Mde HaurB 53. Batek ostera, ikusten duen orri kanorerik erasten ez ba dio, besteak bai. Txill Let 56. Inolako indar berria erantsi zion iakintzari. Zait Plat 26. Aurten egizko kutsu jatorra / nai genioke erantsi. Basarri 60. Giza-bizitzari infinitu-lurruna erantsi. Vill Jaink 132. Emakumearenganako zaletasuna erantsi zion. MAtx Gazt 27. Luzifer-airetxo bat erantsi diote. MIH 324.
azpiadiera-1.8
iraatsi (V? ap. A).
(Participio en función de adj.). (Palabra)compuesta.
Euskera berba iraatsi oneek adierazoten dabe gauzia zer ta zetarako dan. Mg PAb 202.
azpiadiera-1.9
+ eratsi, eraatsi. Apegarse a algo, ser (hacerse) afecto a algo o a alguien.
Nola bere biotza kasi ezer ez danari eransitzen zaio? Cb Eg II 141. Artu egizuz ontzat neure jakiturija labur, baña borondaterik zintzo ta eraatsijenak eskintzen deutsuzan ikasbide labur batzuk. JJMg BasEsc III. Gaztarotik Zuri erats-eratsia zala. "Devotissime tibi viveret". Or Aitork 184. Auzoko aiton-amonak ere, euskerari muzin eginta, erderari eratsi zaizkiok. Ataño TxanKan 107.
azpiadiera-1.10
+ erantzi, erantxi. Poner, colocar, aplicar (las manos, etc.).
Erantzi biar deutsa [...] bere eskubak. msOñ 237v. Eskua eranzi edo zematuten dituezanak. CatLlo 42. Gauza gozorik senti badute / azkar erantxi eskuak. Tx B II 66. Eginkizun aundi ari bizkarra erasteko. Ldi IL 74. Gazta zar bati erasteko ortzak zorrotz ekarriko ditut. Lek EunD 22. Ollanda zuriari atzaparrak eransteko. TAg Uzt 312. Zugaitzari aizkora erastearen oso etsaiak dira. Munita 61. Itxasuan badira / arrai on askuak, / erantsiko giñozke / pozikan eskuak. Uzt Sas 312. Sekula geiago etzuan gauz ura aitatu. Ezta geiago neri eskurik erantsi ere. JAzpiroz 142. Bananduaz saltoka / [azeriak] agiña erantsirik, / odola zurrupatu / okela itxirik. Ayesta 113. Karga astunari're / eskuk erantsia. Insausti 82.
azpiadiera-1.11
" Eguzkiak ez dit kolorerik ematen (AN-gip), eransten (G-azp)" Gte Erd 199.
Arkaitza izan zan alakoa, kozkor bizi zorrotzak zituana, eta bakoitzak bere ubeldua erantsi zion. Berron Kijote 174.
sense-2
2. + eratxi, iratsi, iratxi, erauntsi. Atribuir.
[Jangoikoari] ez dagokan gauzaren bat iratsi. Mb IArg I 261. Juduzalea zala norbaitzuek eransi ziotelako. Aran SIgn 56. Orain neri iratxi nai dian kargu izugarri ori! Ag G 22. Intxusa ori Santa Cruzi erauntsia zalako omen. Or SCruz 89. Besteren batek oker egin da / neri nai ziran erantsi. Tx B I 33. Txarkeririk erantsiko balio. Etxde AlosT 29. Egia izan bage erriak eraxten dizkion egiñak. Etxde JJ 17. Izadiko gertakari guztiak Jainkoari erantsi. Vill Jaink 31. Teresa deunari erantsi izan zaion kopla onek. Gazt MusIx 162. Lukrinori erantsitako ditxoak. Ibiñ Virgil 85. Aiek erantsi dizkidaten okerrak. NEtx LBB 116.
azpiadiera-2.1
Adjudicar.
Eransten jakuz Jesu Kristoren merezimendu neurri bageak. Añ EL1 85.
azpiadiera-2.1.1
Ni beti berritsu!... Ez nauk lelo txarra erantsi! Loidi 65.
azpiadiera-2.2

(Part. en función de adj.). "(Mal) nombre, apodo [...] izen goitia o eransia " Añ.
sense-3
3. eratsi (G ap. A), eraatsi (V-m ap. A), erantzi. (Participio en función de adjetivo). "Allegado, pariente por afinidad [...]" A.
Alan odolekua, zelan eraatsi edo koñatutasuneti jatorkona. Mg CO 169. Ez gara an arrotz ta erantzi izango, deunen errikide ta Jaungoikoaren etxeko baño. Ibarg Geroko 45 (ap. DRA). Senide, aide-eratsi (odoleko eztan aidea) ta zearraideak. Zait Plat 7.
sense-4
4. (V-och ap. A ; -nsi Lar, Añ), erantzi (V-arr ap. A ; H), iraatsi (AN-5vill ap. A ).
"Herrar las caballerías" Lar. " Zaldia eranztea (G)" H s.v. eraunztea.
sense-5
5. + erantxi. Dar (un golpe, etc.).
Izugarrizko zartakoa erantsi diotena. TAg Uzt 289. Masalleko bat erantxi zion. Etxde JJ 126. Irugarren zartakoa erantsi dau. Erkiag BatB 144. Ez leike neurtu Gipuzkoari / erantsi dion zigorra. Basarri 103. Iñoiz matralleko on bat erantsi ziena. MAtx Gazt 76. Arriak zion arte / kolpe bat erantsi. Insausti 212.
sense-6
6. " Txakurra eráantsi, echar el perro" Iz ArOñ.
azpisarrera-1
ERANSTEKE. Sin añadir.
Hezurrak, / arima oraindik eransteke dutenak. Azurm HitzB 64.
azpisarrera-2
ERANTSIKO. "Erauntsiko (AN-larr), colindante" A Apend.
Euntze edo barruti orrek 45 erreneurri (robadas) ditu, erauntsiko 9-ak barnean dirala. Or Eus 297n.
azpisarrera-3
ERANTSI-TOKI. Sitio donde se adhiere, se aplica.
Artu ogi kostadun bat, eransi zepoari bere eransi-toki artan. (Berastegi, 1763). ETZ 130.

erantsi

erantsi
<< erabat 0 / 0 erantzukizun >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • +34 944 158 144
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper