Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 arte.
    tradizioa
    Tr. La forma erte se documenta desde un Avemaría de 1591 en textos alto-navarros, aunque cf. arte ya en docs. del s. XVI y Beriayn, y ambas formas en Lizarraga de Elcano. Sg. vEys (a quien sigue Lhande), Axular emplea la var. harte, pero lo que aparece en el ej. citado (302 (V 201)) es artean.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V, L, BN, S; Lar, Añ, Lecl, VocBN , Dv, H). Ref.: A; Lrq.
     Intervalo de tiempo. "Espacio, de tiempo" Lar, Añ. "(En el) espacio de cuatro años, lau urteren buruan, epean, artean" Lar. "Lugar, espacio, tiempo, beta, astia, mugua, artea. No tengo lugar, betarik eztet, astirik, arterik, mugurik eztet" Ib. "Medio tiempo, bitartea, artea" Añ. "Arte hortan, sur ces entrefaites" Lecl. "Intervalle entre deux époques" VocBN . "Arte huntan, hortan, hartan, pendant ce temps-ci, en attendant, pendant ce temps-là" Dv. "Ez darot deusetako arterik uzten, il ne me laisse le temps de rien faire" Ib. "Intervalle, espace de temps. [...] Arte laburrez eginen du, il le fera tôt (en temps court). Arte batez ethorriko naiz, j'irai (je viendrai) en un moment de loisir" H. "Arterik gabe iseiatzen dira sar erazten, ils essaient de les faire entrer sans cesse, sans un moment perdu" Ib. "Loisir" Lrq. Cf. ixilarte, izarrarte, hutsarte, lanarte, etc. Cf. tbn. infra ARTEA HARTU, ARTE GUZTIAN. v. bitarte, tarte (I, 3). Tr. Documentado sobre todo en la tradición septentrional. Hay tbn., desde Mendiburu, algunos testimonios meridionales.
    Gure salbamenduaren hatsea, artea eta fina. Lç Adv ** 7v. Ezen gure aflikzione arin artegutitakoak eragiten du gutan gloriatako pizu exzellent exzellentki eternal bat. "Notre légere affliction, qui ne fait que passer". Lç 2 Cor 4, 17. Bizi dan arte guztian. Lazarraga 1145v. Berri segurorik orduan jakingo dugu eta eztut faltatuko zure señoriari parte emaitera, eta arte unetan egin biezat zertan zerbi al dezakedan. CartEsp 451. Bear du akaba dedinean Meza Iaungoikoari graziak eman, ezpada arte guti bates baizik ere. Ber Trat 98v. Sentenziaren denbora dago señalatua: / Ezagutza galtzearen azkeneko pontua. / Hareraiñoko arteaz nihor bedi balia, / Orduraiño eriak du salbatzeko astia. EZ Man I 49. Orena da hirur hogoi minuten artea. EZ Eliç 21. Eztarotazu neure thuaren iretsteko arterik utziko. Ib. 310. Arte hartan, zer eztut egin / Zureki adiskidetzeko? O Po 1. Guri erakhusteko, nola atzo danik egun draiño [...], arte hura baita labur eta hertsi. Tt Onsa 39. Baiñan arte hortan zer erran ahal diezazuket. Ch III 29, 2. Badire, beraz, guziz Abraham ganik Dabiden ganako artean hamalau jenderazione. He Mt 1, 17 (Lç arteranakoak). Arte hortan imayina zaitez zure bihotzaren barrenean aditzen duzula zure Aingeru Gardianoaren boza. He Gudu 100 (SP 78 bizkitartean). Arte onetan gaizki egiñaz ongi damuturik. Mb IArg I 145. Art onetan egondu ziran Jesus nekatuari begira. Ib. 262. Ebanjelistak ez dire batere mintzo Jesusek, arte luze hartan, zaraman biziaz. Lg II 124. Dizipuluak apostoluei mintzatzeko arte hartan, Jesus agertu zen hekin erdirat. Ib. 291. Eta arte hek, ilhabete hek, gure eskuko ditugu? Ib. 250. Lan edo eiteko lehiatu zunbaitek ezteragutenian arterik uzten jateko. AR 16. Examena usatu tenoretan ezin egin badugu, gartsuki desiratu behar diizi arte laburrez egithia. Ib. 16. Hatsaren hartzeko arterik eztiraazie emaiten. Ib. 391. Egun oroz bederen kapitulu bat irakurtzera, zuen okupazionek permetitzen duten arte guziez. Brtc 4. Nahi duzu Iauna, arterik utzi gabe gure othoitzak adreza dietzatzugun. Ib. 34 (v. tbn. MarIl 59 y Arb Igand 205).
    Gitian retira. / Arte huntan Oliveros / preparatüren zira. Xarlem 498. Bere obligazionezko othoitzen egiteko artea. Dh 93. Aita bera zan etxeko maesuba, gau eta arte gustietan erakusteko. JJMg BasEsc 96. Dendaria berant jiten / Arratsen goizik ützültzen; / Eta mündiaren jorratzen arte hartan abüsatzen. Etch 304. Horren arte gutiko atsegin itsusi batengatik. Dv LEd 159 (Cb Eg II 86 denbora gutxiko). Aurthen eraiten den uzta lurrari ematen ez bazaio hiru, lau, bortz urthetarik baizen, Lurrak arte hartan biltzen ditu uzta haren berri hazteko indarrak. Dv Lab 81s. Berriz bildu izan zen oste bat gaitza, haletan non jateko arterik ere ez baitzuketen. Dv Mc 3, 20 (Lç artea hartu). Arramaiatzaren eta Uztailaren artia da hortako thenorerik hobena. Ip Dial 95. Bi mila eta bortz ehun urthe ziren hartarik Adameraino, eta arte hori, nahiz handia dirurin, bortz bizik bethetzen dute. Hb Egia 8. Burua galdurik egon ia azken oreneraino [...]. Bainan arte onetan, ikusten zuen aski deusik etzela. Ib. 15s. Ospitaleko eriek artea uzten ziotenean. Laph 39. Arte laburrik barnean. Ib. 80 (v. tbn. Prop 1880a, 88, Jnn SBi 77, Barb Leg 24). Mintzajerik klarenaz eta thermañürik xahienez egia salbagarri hen bere haurren ezpiritietan sar eraztera iseiatzen da arterik gabe. CatS VI. Badauka kortejantea, / alperra ta tunantea, / pikaro balientea; / gabetan iñork sentitu gabe / irikitze'io atea, / berak nai duen artea. Xe 278. Igande goiza laborariak dukeien arterik lañoena da kofesatzeko eta komuniatzeko. Arb Igand 111. Burua itzultzeko artean. HU Zez 142. Harek egin zezakena zen hori, zeren ez baitzuten harekin bazterretarat beha egoiteko arterik. HU Aurp 118. Ikas [eskuara], erran gabe doa, toki arau, ahal arau, arte arau [= 'según el tiempo disponible'] . Ib. 218.
    Bi orenetarik goiti haste, zinez, merkatua. Arte hartan [= 'hasta ese momento'] ikuskari, usainka, haztaka baizik ez ibilki erostunak. JE Bur 169. Segur ene pidaia ez dela biziki luzea izan! Doi doia kanporak joaiteko eta eskaler ttikitik hunarat igaiteko artea. Barb Sup 155. Begiak hesteko artean. Ib. 172. Guardetan sartu 1838-ko Urriaren lehenean, guardagoa utzi 1866-eko Otsailaren lehenean, ez da arte hortan hogoita zazpi urthe eta lau hilabethez gehiagokorik. Ox 194. Ez lüke üdüri debeiatzeko arterik han badela. Const 22. Arte hartan guzian, heien bien xerriak elgarrekin nahasi ziren. "Durant tout ce temps". Barb Leg 128. Arte huntako penak ditugu / ixilik sofrituko. Etcham 41. Yateko arterik ere uzten etziotela. Ir YKBiz 160. Hogoita-hamar eta berrogoi urteren arte hori zuelarik, Donibane-Lohitzunen misione bat eman zuela. Zerb Azk 56. Bere aulkian atzera jar eta mugitu gabe egon baitzen arte guztian. Mde HaurB 81. Aldiz apal, aldiz gora-goraka zabaldiak barrena eguratsa zear eramanak dirudite: ez arterik, eztare atsedenik. Ibiñ Virgil 96. Arte hortan beha zagon Frantses, bainan ez alfer. "Pendant ce temps". Ardoy SFran 262. Arte hortan ez nintzan, ez, segur geldirik egona. Etchebarne 112.
    v. tbn. Elsb Fram 112. Zby RIEV 1908, 91. Alth Bot 11.
    azpiadiera-1.1.1
    Ocasión. v. ARTE ON.
    Beldurrez debriak, zuñek ezpeitü sekula lorik egiten [...], ediren dezan inganatzeko artia. "Locum inveniret decipiendi". Mst I 13, 1 (SP leku, Ol garai, Pi bide). Jinkoaren presenziala heltzen baitira, demoniuari arterik utzi gabe. AR 79. Orduan hasi nintzen, artea nuen aldi guziz, harri biltzen. Etchebarne 96.
    azpiadiera-1.1.2
    (Dv). (Precedido de vb. o sust.). Tiempo entre.
    Begi erts-ireki arte baten seguranzarik eztuen gorputz miserable eta gaixo hunen zerbitzatzeagatik. Lç Adv ** 6r. Eraiero eta Uztail artea da hortakotzat arorik hobeena. "Le temps le plus propice [...] se trouve entre les mois de Juin et de Juillet". Dv Dial 95 (Ip Arramaiatzaren eta Uztarilaren artia). Guziek lehen kopla hori bera errepika, haste huntan eta segidako kopla arte guziez. Zby RIEV 1908, 416. Odol honik egiten hek goiz arratsetan / Lanttorik ez honkitzen apaidu artetan. Xikito 4.
    azpiadiera-1.1.3
    (Prcedido de vb., sust. o adv.). Tiempo hasta.
    Itsu oriek beren argitu arte ontan dira egungo itsua Jesusek sendatu zueño izandu zenaren gisakoak. Mb IArg I 220. Gauzak zonbat nahi ungi ethorririk ere, eskasia handia izanen da irrisa bildu arte huntan. Prop 1876-1877 224. Madrile arte hartan guzian ez zen halako herri gothorrik. Barb Sup 37. Bai, urrun da segurki arrats arte huntako lanik izanen baitugu. Puxketeria zerbeit dugu doidoia. "Il s'en faut bien que nous ayons du travail jusqu'à la nuit!". Barb Leg 60. Oi gure etxe maitea, / [...] / Zure altzoan iragana dut / sortzetik orai artea. Xa Odol 83.
    azpiadiera-1.1.4
    (Precedido de vb. o sust.). Tiempo durante.
    Emen bizi garan arte onetan badirudi zerbait gure bizi txar onek. Mb IArg I 320. Non dira edanean, jokoan meza arteak eta bezperetako denbora igarotzeak? AA III 575. Meza-arte guztian. Azc PB 156 (Ur PoBasc 540 denpora guztiyan). Bizitza-arte guziko irurogei ta amar urtetan. Zait Plat 100.
    azpiadiera-1.2
    2. (G, BN, S; Lar, VocBN , Dv, H). Ref.: A; Lrq.
     Espacio intermedio. "Entre-deux" SP. "Espacio, de lugar" Lar, Añ. "Espace entre deux choses" VocBN . "Intervalle, espace; plus ou moins resserré entre deux ou plusieurs objets. Harrartea, crevasse entre deux parties de rocher" H. "Espacio" A. "Intervalle" Lrq. v. bitarte (I, 2) , tarte.
    Chateusik hasi eta Boateuseraiñoko artean. INav 113. Burra egiteko lekhuak izan nahi du ipharreko eta mendebaleko artera begiz yarria. Dv Dial 82 (Ip ipharraren eta ekhitzalgiaren artialat bürüz). Meheak ditu [Bizkaiak] lurrak asko bazterretan, / Xakolin prezatzen da gaztainen artetan. Hb Esk 83. Zoazte nere aurretikan, eta bego artea taldetik taldera. Ur Gen 32, 16 (Dv, Bibl arte bat; Urt distantzia). Eta hola-hola, arteak utziz zerrendaka lantzen duzu gainerako lur guzia. Dv Lab 329. Neurri hortan den arbolan gertha daiteke orobat adarrak usuegi direla, eta holetan adaburu dorpheegia. Orduan arteetarik zenbait adar khentzen da. Ib. 360. Bainan egun guziz erratetik sekulan ez erraterat bada arte. Dih MarH 60 (ap. DRA ). Yauretxetik opamairako artean il zenuten. Ol Mt 23, 35 (Lç -en artean). Bortz ehun metraren artearekin gutarik. JE Ber 98. Arkuen zango batetik bertzerako artean. Ib. 56. Amerikatik eta hunarat artea / ibili denak daki zonbat den luzea. Xa Odol 230.
    azpiadiera-1.2.1
    (Precedido de tema nominal nudo). Espacio situado entre. Cf. haitzarte, eskuarte, gizarte, jendarte, lagunarte, mendiarte, sasiarte, etc.
    Bortü arte hoietan. Bp II 5. Ardi txar eroa noiznai errebelatu ta otso arte gaistoan sartzen da. Mb IArg I 312. Bere arro denboran eta ondasun arte eroan. Ib. 206. Galeperra da gari artetan ta galonduetan oi dabillen epertxuba . Mg PAb 179. Egingo ditut abe arteetan nere abiak. VMg 25. Eldu giñan baso arte baten eguan hermita zaar, denporeen baten parrokija izanikora. JJMg BasEsc 279. Mendi artetan yarri elkhar aditurik. Hb Esk 57. Paret-arte bat igarotzean. Lard 102. Ezagutuko duzu azienden ixter-arteari gibeletik ongi begiratuz. Dv Lab 245. Txara-arte batetik irtenik. Arr GB 119. Ura darien ormaarte eta abe busti oyen erdian. Ib. 22. Besteak lantzaz saiets artea ebagirik. AB AmaE 449. Bedar arteetan abere legez naz larratuten. Ib. 376. Hegastegiko zur-arteak usteltzen ditu [ithaxurak] . Arb Igand 46. Errebot alderdikoak ere lau edo bortz dire: erreferaria askotan lagun batekin; eta bertzeak paso-marra arte hartan errexaxari. Zby RIEV 1908, 88. Mundakatik urre samar egoan aritx-arte baten. Echta Jos 208. Berau sartu zan zugatz-arte baten. Kk Ab II 101. Loari murrika etxe artietan / gastetxu zurbilla. Laux BBa 118. Larradi oiek, geienak zuaitz artetan, bai pagadi bai arizti piñudi eta beste moten artean argitzen dira. Munita 151. Bai egurats arte au, au ere zeru baiteritza, lurriñak uren gaiñ eramanik egaztiak arat-onat dabiltzaneko zerua. "Hoc spatium aeris". Or Aitork 418. Bere behatz-artea ere milikatu / nahi nuen, setatsu. Arti MaldanB 229. Ardi zuriak ira / igartu arteetan. 'Entre helechos secos'. Gand Elorri 212. Oro geldi, eta ni / zitori lorez [sic] arte / onean nindagon ardura gabe. "Dejando mi cuidado entre azuzenas olvidado". Gazt MusIx 175. Oi, ene Maite!, baso, / ibar-arte, zelai bakar oiantsu, / oi ez lakoxe ugarte. Onaind (in Gazt MusIx 205). Hor zabilan ere ikastetxe arte beretan, inguru-minguru, gizonxka bat erdi maingu, erdi eskale. "Dans les mêmes parages du Collège". Ardoy SFran 96. Ibañetan ohartu ote zen pago adar artetarik heien hegal ukaldi urdinari? Ib. 83. Itxas-ibaiaren ertzetako zugaztoi-arteetara jo geiñun, Butroi alderuntz. Alzola Atalak 71.
    azpiadiera-1.2.2
    (BN, S; VocBN , Gèze). Ref.: A; Lrq.
     "Fente" VocBN , Gèze. "Hendidura" A. "Interstice" Lrq. v. 1 arteka.
    Harroka baten artean antxeman dut [ardi hila] . JEtchep 54.
    azpiadiera-1.2.2.1
    Trance.
    Hiltzeko ordura ethorria banintz bezala, begiraldi berri bat eman nahi diot hestura gaitz huni [...] Zer izanen da bada arte hartarik iragan beharko denean? Dv LEd 172s.
    azpiadiera-1.2.3
    "Vallée, artia" VocS. "Sustantivación del adv. entre. Valle entre montañas. Ego errekian arte estuan luzetara, etorri da izatera Eibarko uria" Etxba Eib.
    azpiadiera-1.2.4
    "(Lc, BNc, Sc), diferencia, ventaja" A.
    Hanitzetan laborari iduriz gaizoenetik eta jakintsunik bipilenera ez da arte izpi bat baizik. JE Bur 167. Atezainak apal makurtu behar du haren aldera, ezen bien handitasun-artea asko aldatu da gizonaren kaltetan. Mde Pr 104.
    azpiadiera-1.3
    3. "(Vc,...), paciencia" A. "Arte gitxiko gizona , hombre impaciente (V-ple)" A EY III 320.
    Onoimen orri arte edo eroapena deritxogu. Eguzk LorIl 221 (ap. DRA ).
    azpiadiera-1.4
    4. Tranquilidad. Cf. infra ARTE-ARTE, ARTEAK HARTU.
    Nasaitu yakon zerbait bere barruba [...], eta ordurarte baño arte geyagogaz asi zan gogoketan. Kk Ab I 102. Eurok [diru eta ereztunok] gorde eziñik edo zetan irazi bururatu eziñik, buruba zoratu-zoratu egindda, ez bakerik, ez arterik eneukelako ixango. "Né [...] pace né quiete". Otx 65.
    sense-2
    II. (Tema nudo usado como posposición).
    azpiadiera-2.1
    1. (gral.; H). Ref.: A; EI 183s; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 22, 157; Elexp Berg.
     (Precedido de part., frase relativa, adv. o sust. que expresa tiempo). Hasta (que). "Jusque. Sarri artean, arte, etc. jusqu'à tout à l'heure" H. "Se agrega a verbos y nombres de tiempo [...]. A los nombres propios (llámense adverbios o como quiera) se les agrega directamente: egunarte, hasta hoy; noizarte, hasta cuándo. A los nombres comunes se les agrega mediante el directivo a, ra: astelenerarte, hasta el lunes; egunerarte, hasta el día; goizerarte, hasta la mañana. No parece sufijo, por lo menos en su aplicación a los numerales. Se dice amarrak-arte, con sus variantes amarrak-artio y amarrak-artino, hasta las diez; laurak-arte, hasta las cuatro, etc. Es verdad que se oyen lauretarte, amarretarte, por laurak-arte, amarrak-arte; pero tal vez sea esto debido a vulgar analogía" A. "Al decir Agur, Bilborarte, este vocablo vale por Bilbon alkar ikusi arte, hasta vernos en Bilbao" A Morf 495. "Astelena arte ez da etorriko (V-gip, AN-gip-5vill, BN-arb), astelen arte (G-goi), astele(he)nera arte ez da etorriko (V-arr, G-goi-azp), [...] astelehen arte (S) [...] igantarte (S), igande arte (BN-lab), datorren illera arte (G-goi) [...] azkenera arte zintzi izan zen (AN-gip)" Gte Erd 22. v. ARTEAN (b). Tr. Documentado desde Cardaberaz, es poco empleado hasta mediados del s. XIX; a partir de esta época su uso va creciendo y en el s. XX es gral., excepto entre los suletinos, de los que no encontramos ejs. Con sustantivos, la construcción del tipo egunera arte es --si exceptuamos a algún autor septentrional moderno como Mirande-- exclusivamente meridional, especialmente vizcaína; la hallamos en Udarregi (163), Xenpelar, Arrese Beitia (AmaE 356), Echeita, Azkue (Ardi 58), Kirikiño, JanEd II 14, KIkV, Altuna (49), Txirrita, Orixe, Otxolua (99), Lizardi (IL 48), Iraizoz (YKBiz 414), S. Mitxelena (Aranz 194), Etxaide, San Martin, Anabitarte (Poli 72), Txillardegi (Let 53), Bilbao IpuiB 137, Akesolo (Ipiñ 7), Anduaga, Zaitegi (Plat 108), Villasante, Erkiaga (BatB 150), M. Atxaga (Gazt 71), Alzola (Atalak 121), N. Etxaniz (LBB 85), Uztapide (Sas 220), Etxaburu (Kontu 27), Ataño (TxanKan 39), Tx. Garmendia (BordaB 94), J. Azpiroz (185), B. Barandiaran (21), Gerrikagoitia (26) y Albeniz (46).
    La del tipo eguna arte, por el contrario, no parece emplearse en la trad. vizcaína; la hallamos en Echagaray, Hiribarren (Egia 99), ECocin, Soroa, Joannateguy (SBi 107), Apaolaza, Hiriart-Urruty, Mocoroa (Damu 14), Goñi (44), Iraola, J. Etchepare, Alzaga, KIkG, Barbier, Oxobi, Mujika (PAm 53), Jautarkol (Biozk 56), Orixe (SCruz 29), Labayen (EEguna 80), Lizardi (IL 81), Iraizoz (YKBiz 505), T. Agirre (Uzt 72), Lafitte, Munita (41), Zerbitzari, Lekuona, Anabitarte, Aresti (MaldanB 196), Ugalde (Iltz 14), Basarri (108), Izeta, Oskillaso (Kurl 139), Zaitegi (Plat 201), Salaverria (22), N. Etxaniz, Arradoy, Mattin (48), Berrondo, Ataño (TxanKan 191), Tx. Garmendia (BordaB 85), J. Azpiroz (73) y Albeniz (62).
    Esta segunda construcción aparece a menudo en los textos con el sust. en forma indet. (egun arte, etc.), lo que parece reflejo de la pronunciación corriente (egunarte); semánticamente, sin embargo, no cabe duda de su carácter determinado.

    Esan oi da, gauza ona, galdu arte, ezagutzen ez dala. Cb Eg II 71 (Dv LEd 134 galdu arte). Tormentu ori Abe Maria esan arte sufritu bear baliz. Ib. 122. Lonjara eruanda / lur ganera bota / erremata egin arte / antxe egoten da. DurPl 76. Ta ezin daude ya beren buruak galdu arte. AA III 384. Donostiako plazan / kantatu zan arte. Echag 268. Jesus maitea jayo berria / dezagun arte arkitu. Ib. 240. Adiskide-legean / adiyo batekin, / urrengo aldi arte / esker onarekin. Ib. 221. Nola iñor ez da oroitzen doakabeaz gerta dedin arte. It Dial 66 (Ur jazo artian, Dv hel dadien artean, Ip heltü ezteno). Zuk, egia da, orai arte [...] Iharduki diozute. Gy 173. Ariarik ez izan, sor arte Suinthila. Hb Esk 48. Hekien predikua abiatu arte, balentria gutxi egin zuen. Hb Egia 82. Utz zazu han berian biharamun arte. ECocin 10. Saltsa egin arte. Ib. 18. Ariketa pobriak barka zekion arte, egon zedilla aren oñetan altxatu gabe. Bv AsL 155. Tertziako denbora arte, au da goizeko bederatziak arte. Ib. 165. Librotasuna ona zela nuen uste / Orai arte. Elzb Po 216. Gizon egiñ nitzan arte. Sor Bar 90. Ariyo bada, urren arte. Ib. 25. Gosaltzeko ordu arte. Ib. 103. Ez dabe ez euririk / Au ikusi arte, / Zerutik eratsiko / Ezetara bere. AB AmaE 360. Babeleko dorrearen egileri mintzoa makhurtu eta nahasi arte, gizon guzien mintzaya Eskuara zela. Arb Igand 16. Etxe-alaian biziko gera Inazion etorrera arte. Apaol 86. Zeruetan ostendu edo ezkuta-arte. A BGuzur 143. Gabon arte beti zarra zarra / ardao-orde edaten ura. Azc PB 119s (Ur PoBasc 170 gabon artian). Goizeko 9 orenetarik arratsaldeko bortzak arte. HU Zez 131. Hura eskuratuz geroz, itzul gibelaz, bertze aldi arte. Ib. 35. Ixil-arazi arte; tapatu arte. HU Aurp 113. Oraiñ beste bat arte / Jaun Jose ariyo. AzpPr 58. Agur --esan eutsan Riktrudisi-- laster arte. Ag AL 154.
    Ariyo eta urrena arte. Iraola 33. Arratsalderarte joan zan. Echta Jos 144. Kintze arte jarraikitzen dira elgarri. JE Bur 32. Josafateko zelaira arte. Ag G 197. Ez, itzik ere ez, aserrea joan zakion arte. Ib. 246. Gaberditik eta Jaunartze-arte ezertxo ere jan eta edan gabe. KIkG 71 (KIkV jaunartzerarte). Gosetu arte, / Pausa duk hobe. Ox 127. Ez ahal zen, ordu arte ixilik egona. Ib. 203. Bihar arte, ama, eta pidaia on! Barb Sup 19. Zango-besoak hautsi arte. Ib. 172. kus arte, Andrea, eta pidaia on! Ib. 155. Goizean hasi lana iraun dezauzuetela arrats arte! Barb Leg 60. Bihar goiz arte. Ib. 65. Agur! nai dozun arte, ta... esanak esan. Enb 177. Nire anaitxua oiñez asi arte. Or Tormes 11. Orbelean exerita egonen zen argi-urratzera arte. Or Mi 15. Egin dan konpraz kontentu nua, / ikusi arte, gaztia. Tx B II 146. Eztau argitara atara bere ordura arte, guztiz oso ta egikor ipiñi arte. Kk Ab II 133. Gero arte, seme. Alz Ram 85. Arratsalde arte bada. Alz Txib 88. Oraintxe urte batzuk arte. Ldi IL 164. Gauza oek bear bezela argiztatu ditzadan arte, ez den arekiko artuemanik bear ezertan. TAg Uzt 127. Iñular arte. Ib. 172. Amodioz urtuak zeruratu arte. Iratz 187. Lur langile bat zen ordu arte. Zerb xtS 66. Lurrak igurikatzen duena ethorri arte. Ib. 30. Mayi ahantzirik, dantza eta kantu anjelus arte. Lf Murtuts 54. Orain arte, ere, benetan, zure iritziengandik ez naiz aldendu. Zait Sof 189. Amagana-arte atseden-gabe, / presaka, aurreratu-ala... SMitx Aranz 129. Milla bederatzireun da ogei ta emeretzigarren urtea ezkeroz aurten arte. Munita 116. XV gizaldia arte. Lek SClar 117. Etzuten alkarren berri jakin asarretu ziran egunerarte. Etxde JJ 76. Jainkoak daki noiz arte. Ib. 32. Azala baltzitu eta txukuldu arte. Erkiag Arran 24. Orrelan ba, urrengo zatozen arte! Ib. 123. Ehun urteak bete etzituen arte, etzuen, inoiz hilen etzela esperantza galdu. Arti Ipuin 35. Antxen agurtu nuan gidaria, arratsalde arte. Anab Aprika 46. Goizeko ordubata alde arte, gorriak pasa ta pasa aritu ziran Donosti aldera. Salav 57. Bazkal ordua arte. Izeta DirG 92. Orain ez aspaldi arte, elizgaiei lotuxegi egona dan gure elederrari. Gazt MusIx 7. Arik eta burruka baretu ta isildu dedin arte. Vill Jaink 43. Ezpaita bere bizi guztiko eta eriotzera arte. Ib. 161. Nola konpondu aiz azkenera arte utsik ein barik jokatzeko? SM Zirik 30. Otsaillean asi ta Aprillerarte dana elurpeian. And AUzta 107s. Guk andik deitzen diogun arte, moldatu eziñik ez din. NEtx LBB 68. Irurogei ta amairu urte arte ezagutu gabeko seme arengan. Ib. 71. Ordu arte, zerbait ikusirik bazuen Frantsesek. Ardoy SFran 227s. Ez adiorik, lagun maitea, / ta beraz ikusi arte! Mattin 102. Ikus arte, laguna, etzaitut ahantzi. Xa Odol 128. Orain berriki arte, herrika egiten ziren Pastoralak. Lf (in Casve SGrazi 11). Munduaren azkena arte. Berron Kijote 124. Oraintsu arte, joan den mende arte, gizonak ez du biderik izan [...] esan nahi zituenak gordetzeko. MEIG IV 55.
    v. tbn. (para textos anteriores al s. XX). Bil 43. Aran SIgn 57. Zab Gabon 44. Urruz Urz 21. Jnn SBi 135. Ud 160. Moc Damu 14.
    azpiadiera-2.1.1
    (Sin sdo. temporal). "Bahitu dituzte Aezkoako lurrean Españolek ehun behi arte hori Garazikoak" H (que traduce: "un à peu près de cent vaches"). "Algunos abusan de él agregándolo a nombres locales: etxerarte, en vez de etxeragiño o etxeraiño, hasta casa" A.
    Plazatik atera ta / gaztelura arte / bide zakarra dago / bastante aparte. Xe 207. Huna non giren helduak. Angeluko elizatik auzo hurbil da, herriko-etxetik oraino hurbilago, parrean, bide handia arte, Chalet Rouge erraiten dioten etxe ttipitto bat. HU Aurp 182. Sartu ziñean nire begi bietatik biotzerarte. Echta Jos 110. Kotxerua, jo itzik / zaldi oiek fuerte, / gelditu ere gabe / Tolosara arte. Tx B III 75. Anei jauntxo gerizpean, / sudurrera arte bildurik estalgiak. Mde Pr 268ss. Debatikan asita / Donostira arte. Uzt Sas 220. Beti etsaiaren aurrez-aurre Bilbaora arte. Ataño TxanKan 257.
    azpiadiera-2.2
    2. Mientras. "Aita bizi dan arte (AN-gip)" Gte Erd 22. "Gaztia zan arte gaixotu zan (G-azp)" Ib. 22. "Ori indarra zeukan arte egin bear zuan (G-azp-goi, AN-gip)" Ib. 243.
    Zeñaren ausardi, balore eta errutasun pare bageak gogoango diraden mundua mundu dan arte. Izt C 504. Indarra zekan arte / zikiña karraio, / eragiten zioten / makiña bat saio. Bil 43. Bazekian aditua zan arte etzutela gaizki artuko. Bv AsL 217. Biziko zara baña zu emen, / Munduak dirauan arte. AB AmaE 12. Guri etzaigu aztuko / bizi geran arte. PE 113. Alegiña egin biet / gauza naizen arte. Ud 89. Asnasia den arte / begira zerura. Auspoa 97, 78. Zauritturik eta kresal asko edaten ebala ebillenarte, galdu ebazan inddarrak. Echta Jos 339. Geure asaba zarren odola / Daukagun arte zanetan. Enb 44. Emen gagozan arte amaika ikusi bear yoagu. Or Tormes 85. Jainkoaren legepean nagon arte, ni enaiz itzaliko. Or SCruz 145. Orañ sasoia daukazun arte / onla ibiltzen bazera. Tx B II 175. Esan diat, bere txotxolo arpegi ta guzi, au etxean dagon arte pakerik ez dagola. Ldi IL 18. Gazte dan arte, bere indarra aula litteke. Etxde AlosT 20. Hitz berri bat asmatu dut, Euskaltzaindiak [...] herri-izenak euskaratzeaz erabaki bat hartzen ez duen arte. Mde Pr 247. Ama Euskerai bizi dan arte / egin daiogun lagundu. BEnb NereA 172. Gu, infanteriko soldaduak, geldirik egon giñan aiek jardun ziran arte. Salav 81. Bizi naizen arte ta bai heriotzean, / argi egingo duzu ene bihotzean. Xa Odol 318. Osasuna dan arte / artu pazientzi. Uzt Sas 275. Gu lerroan atarian zai geunden arte, etxeko traste guziak azpikoz gañera irauli zizkiteken. Ataño TxanKan 221. Orrela jarraitzea / ez da gure kalte, / oraingo lege auek / daduzkagun arte. AZink 178. Au zan gure kuartela an gengozan arte. Gerrika 73.
    v. tbn. AzpPr 111. EusJok II 147. Basarri 77.
    azpiadiera-2.3
    3. (Precedido de gen.). Entre. Cf. Lar y Añ: "Entre, arte, artean" y Gèze: "Arte [...], entre", "parmi, arte, artian", que seguramente no se refieren a un uso indeclinado de arte.
    Gustijon arte goratu daigun / Erlajiñuaz Euzkadi. Enb 89. Gustijen arte ziran amar mille notin. Ib. 32. Adiskide mami bat nuan nere egunoroko lagunen arte, bizkaieraz baizik etzekiena. Osk Kurl 16. Laster hasiko dira elkarren arte hizketan. Ib. 176. Beste gauza batzuen arte. Ib. 146. Aberatsen semeen arte egiten zirala hauteskundeak. Ib. 173. Danen arte seireun kilo pisatu zituztela. BBarand 165. Errosario bat bion arte errezetie eskatu eustan. Gerrika 143.
    sense-3
    III. (Adv.).
    azpiadiera-3.1
    1. Mientras tanto, entre tanto.
    Eta ala iraun eben, bai bata eta bai bestiak, gutxienez ordu-laun baten; arte fraillia, konturaturik ez ebena ostalarixak intenziño txarrik bere aurka, konfesau zetsen zer kaskilkerixak sortu eban danen atsekabe ura. Etxba Ibilt 462. Eta au esanaz, bata jarraixan eta bestia igesik ebizen bixak gelan jiran, arte ixa arrapauan, atara eban ordiazko frailliorrek eskutuan zeroyan makilla sendua, eta neurtu zetsan bizkarra tentatzailliari. Ib. 464.
    azpiadiera-3.2
    2. "Mediante. Arte gaizto a, danok galdu giñan, mediante aquel malo, todos nos perdimos" Etxba Eib.
    sense-4
    IV. (Uso adj.).
    azpiadiera-4.1
    "Loro, entre blanco y negro, beztxuri artea" Lar.
    azpisarrera-1
    ARTEA HARTU, ARTE BAT HARTU.
    azpisarrerakoSense-1.1
    a) Tomarse el tiemp (de). "Arte bat har zazu ethortzeko, prenez un moment pour venir" Dv.
    Eta berriz jendetze handi bat bil zedin, hala non ogiaren iateko artea-ere ezin har baitziroiten. Lç Mc 3, 20 (Dv arterik ere ez baitzuketen; TB ezin har baitzezaketen yateko astirik, Ol otastirik ere uzten ez ziela, IBk jateko ere betarik ez zieten ematen).
    azpisarrerakoSense-1.2
    b) Aprovechar la oportunidad. "(Ne pas prendre le) temps, arterik ez hartu" TB.
    Jainkoaren Probidentziak hartu du arte, argi pixka bat igortzeko bere mahastiaren eskualde hartarat ere. Prop 1882, 84. Eta ama non duk? esan zion nexkak artea artuta. ' Promptement'. Or Mi 18.
    azpisarrera-2
    ARTEAK HARTU (V, B ap. A, que cita el ej. d Ur ). (Usado gralmente. en contextos negativos). Sosegarse, tranquilizarse.
    Esetsi gogor onek, ez eutsan itxiten arterik artuten ez egunaz, ez gabaz. Ur MarIl 17. Gustijok alai jarten dirala / pozez artiak artu eziñik. Enb 137. Umia, beruaren beroz, arterik artu eziñik, batera ta bestera, oian ebillan. Altuna 16. Arterik artu eziñik ebiltzezan, gaxuak, uste gustijak galduta, nora jo ezekijela, ta iñondik be etzaken ezer otuten. Otx 49. Largo Caballero or ibilli da, arteak artu eziñik, aginpidearen jabe egiteko. Eguzk GizAuz 127. Gangaren bat ei ebalakuan, artiak artu ezin-da ibilli ei zan. SM Zirik 59 (que explica en nota: "Inconteniblemente; úsase bien para gozo, dolor o pena"). Aspaldian larregi be jan izan jonat eta emen nabin oin nere buruoni arterik artu ezin da, purgok eta iñun diranok artzen. Ib. 15. ira, Perkain, baretu zaite, arteak artu ezinik egon barik. Erkiag Arran 57. Arako urduritasuna, ezin-egona arteak artu eziñik irakiten asten da bularraren txokoan. Ib. 65. Orduan, andra arek arteak artu zituala zirudian eta astirotxuago ta gozoago jardunaz [...]. Ib. 106. Izerditan, arterik artu eziñik, lerrenak egiten. Erkiag BatB 120.
    azpisarrera-3
    ARTEAN.
    azpisarrerakoSense-3.1
    a) Entre, en medio de. "Entre piernas [...] istar artean" Añ. "Gure etxian eta zuenan artian dago kalia" Etxba Eib. Tr. De uso general.
    Amoria, nor izan da gure bion artian / Muthaturik bazabiltza ia aspaldi handian. E 163. Zein hil ukhan baituzue tenplearen eta aldarearen artean. Lç Mt 23, 35 (He, TB, Dv, Echn, Samper, Leon -en artean, Ip, Ur (V), SalabBN, Hual -en artian; Ol -rako artean; Ur, Ker, IBk, IBe bitartean; cf. infra Lç Lc 11, 51). Ararteko bat Iainkoaren eta gizonén artean. Lç 1 Tim 2, 5. O Iesus-Krist bi ohoñen artean itzatua. EZ Man II 125. Zer geneidike, nahi dugun guztia, nahi bezala eskuen artean bagendu? Ax 25 (V 14; v. ESKU ARTE). Extremu bien artean modua edugitea. Cap 78. Aurhide biren alhor-artean ungi dago zedarria. O Pr 55. Zein baita Otsagabiren eta Larraneren artean, Nafarroa garaiko eta Zuberoako mugan. Ib. 6. Argiaren eta itzalaren artian, gorpiz bat, zer ere baita iarririk. Tt Onsa 98. Zeren baitago lau uren artean fintkatua eta hedatua. ES 161. Bien artean bezala ezarria, bi aldetarik hurren higualki gudukatua da. He Gudu 77. Ur biren artean bezala, duda andian arkitzen zan. Cb Eg II 208. Hura hil bi ohoinen artean. Brtc 95. Oroizea noizean noiz Jangoikoas lánen értean. LE Prog 116. Lapur biren artean. Ub 90. Hil izan da gurutzean / Faltadun ez zelarik / Bi gaizkiginen artean. Monho 76. Marrageruben izara latzen artian atserengo dot. Mg PAb 66. Agin artean nastau bagarik berbak. Añ EL1 216. Eremuetan edo erlijiotako paret artean ezkutaturik daudenentzat. AA III 298. Ta oraturik itotia neure besuen artian. JJMg BasEsc 177. Pancorbo eta Bribiesca artian. Astar II IX. Bi ladronen ertean / Jesus iminzen dute. (Viacrucis de Ibero). FLV 1988, 149. Askotan sortzen zaie aurrai [zigarra] beatz artean. It Fab 23 (Ur atz artian, Ip y Dv erhi artetan). Guria egiteko tokiak egon bear du ifarraldearekin sartaldearen artean. Ib. 82 (Dv ipharreko eta mendebaleko artera begiz yarria). Garagarrillarekin Uztaillaren artean da onetarako denborarik onena. Ib. 95. Errapean eta ixter-artean. Dv Lab 250. Sigifredoren jauregia Rin eta Mosela deritzaien ibai andi bien artean zegoan. Arr GB 10. Urriaren hastean, kausitzen nintzan, Akizeren eta Baionaren artean [...] bapurrak zabilan xalupa handiaren barnean. Elsb Fram 133. Hartzen ziolarik esku eskuina bere bi eskuen artean. Jnn SBi 145.
    Parentesisen artian erraiten daitad erdaraz konen amaseigarnian bordaltan dela. Mdg 140. Presaren eta errekaren artean zegon belar-soro ura. Goñi 25. Lore eta zuhaitz ondoer beha zeiezu: batetik bertzearen artean ez duzu belhar lipitsik ikusiko. JE Bur 84. Bi soldadu artean alde banetan. Ill Pill 23. Sanchez belarrimotza petenera bat agin-artian kantetan iñardubala. Kk Ab I 103. Aixturrak eskuan, orratz eta haria errhien artean. Barb Sup 43. Beste onek mundu bat osoa jartzen du oraingo bizitza ta azken juizio egun artean. Inza Azalp 95. Kapitainak büria bi eskien artian hartürik. Const 33. Bien artean sartzen da oju egiñaz. Muj PAm 48. Arba onek eukon zisne baten antza. Onen egal-artian gure neskatilla etorran jezarritta. Altuna 73. Eiharalarre eta Donibane Garazi artean diren bideak harturik. Zub 125. Bere bi pareta xuten artean. JE Ber 41. Zuek yauretxe ta aldare artean il zenutenaren odoleraño. Ir YKBiz 403. Itsas-mendien artean zauden zerurainoko Zokorri. Iratz 125. Begitartea bi eskuen artean. Lf Murtuts 14. Harri gainaldean baziren bi burdin-mako besada erdi bat-edo bien artean zeharka. Mde Pr 113. Osabaren zintzurra bi esku artean estutzeko zorian egon zen. Etxde JJ 13. Demoniñoaren adar-artean aidean. Bilbao IpuiB 233. Bi besoen artean artu eta mun eman zion. Anab Poli 66. Ezta eguzkirik agertu / egun hodei-artean. Arti MaldanB 203. Bi ogi zerraren artean xingar eta arroltze emana data. JEtchep 79. Bein, gazte lotsagabe batzuek bien artean zeramaten tartea neurtu zuten. NEtx LBB 123. Dohakabe naiz, laztan nezazu / zure besoen artean. Xa EzinB 74. Eta gaztetan bezain lorios ni zure beso artean. Xa Odol 303. Letra hori bi bokal berdinen artean erabiltzea dugu beharrenik. MIH 100. Hori Gandian egina du, 1962 eta 1963en artean. MEIG IV 110.
    azpiadiera-1.1
    (Con sust. en dat.).
    Zein il ukhan baitzutén aldareari eta tenpleari artean. Lç Lc 11, 51 (cf. supra Lç Mt 23, 35).
    azpiadiera-1.2
    (Con sintagma con suf. -(r)ik).
    Iakiteko duzu noiz ere kausituko baituzu zundan zernahirekin nahastatua Kristailla orduan izanen zare Kadarasik eta Konzepzionik artean. INav 117. Mendi handi harik eta grabarik artean bada barratxo bat zeiñetan sartzen baitire txalupak. Ib. 136.
    azpiadiera-1.3
    Dentro de, en medio de (sing.).
    Eta unzia ia itsasoaren artean zen. Lç Mt 14, 24 (Dv erdian). Hitz bakhoitz batzu letra xeheagoz textu artean ezarri izan dirade. Lç Adv * 7v. Munduaren artean etzela hek baino estimu gutiagokoa izanen. ES 192. Non ordean hura edirenen duzu? munduaren artean othe? Mih 119. Bakharrik edo familiaren artean. Brtc 4. Oihan artean dire agertzen liliak. Hb Esk 74. Xoxo bat arrunt erhoa, / Beltz zela oihan artean, / Utzirik hantxet berhoa. Ox 105. Jatsi zan lurrera urrezko euri-artian. Altuna 77. Ezin zuan urhats bat egin ere, ume talde handiaren artean. Osk Kurl 185.
    azpiadiera-1.4
    Entre (hablando de una relación). "Zure eta ene artean, entre vous et moi" SP. "Zein alde dago [...] Manun eta zure artean (G-azp, AN-gip-5vill), ze diferentzi dago Maitein eta Margaritain artean? (B)" Gte Erd 10. "Miren eta Onintzaren artean adiskidetasun mina da (BN-arb), Mirenen eta Onintzeren aretan (V-gip, AN-gip), Maria ta Luisan artean (G-azp-nav) [...] katuein eta zakurrein artean (B)" Ib. 22. Tr. De uso general.
    Amak eztu sofritzeko semen artian gerlarik. E 111. Zer da gure eta hire artean, Iesus Iainkoaren Semea? Lç Mt 8, 29. Ene begiakaz biotzeen artean / errenkore andiak erne zitean. EneB 1s. Bakeak egin zinduzela aren eta gure artean. Ber Trat 94v. Jendeek izanen dute gerla bere artean. EZ Man I 63. Hau da zure eta gure artean bakea ezarri zuen gizona. Harb 310. Berba aek aen artean izan zitean. EgiaK 88. Ifernuan daudenen artean, bada diferentzia. Ax 581 (V 373). Gaitz lizateke kontatzea nola gobernatzen diren erleak elkharren artean. Ib. 35 (V 21). Platika [...] Peru jauna deretxan bategaz bere otseiñ Alonsoren artean. Mic 12r. Dialoga bekhatorearen eta justuaren artean. Gç 102. Ebaren eta Mariaren artian zer üdüri edireiten düzü? Bp II 98. Ezagutzen du zer diferenzia den kreatzaillearen eta kreaturen artean, eternitatearen eta denboraren artean. Ch III 34, 2. [Juizio] bata Jainkoarekin zure artean bakarrik, edo zurekiko juizio bakar ta partikularra deritzana. Cb Eg II 196. Sorthu zen zenbait hotztasun heien artean. Lg I 237. Jinkoak nahi du guziak sekretu izan daitezen haren eta fagoratzen duen arima baten artean. Mih 36. Senhar emazteen artian den adiskidegoz ezkirade heben mintzo. Egiat 217. Jainkoaren eta Abraanen artean lenago igaro ziran itz berak. Ub 33.
    Konfesioko Juizioa dan ezkutukoa, iñoren aurrean egiten ezdana, baizik penitente ta konfesorearen artean. Mg CC 102. Zer ongi nai ta amorio izan diteke zurekin-emaztearen artean, ezertan ezpadaukazu zure lagun ori? AA I 586. Senar emazteen artian bake txaarra. fB Olg 201. Errege Inglaterrakoarekin Gipuzkoaren artean egindako alkartze ta tratadu milla laureun laurogei ta bigarren urtekoan. Izt C 494. Zer desbardintasuna Jesus ta nire artian daguana! Ur MarIl 104. Hebrearren eta Greziarren artean despita bat sortu zan. Lard 488. Nausi eta muthilen artean badire aria onak. Hb Egia 128. Zortzi egun hetan zer iragan othe zen Iñazio Loiolakoaren eta amodiozko Jainkoaren artean? Laph 47. Gorrotorik ez artu / alkarren artian. Arrantz 38. Etsaigoa ezariko ziala haren eta emaztiaren artian. Ip Hil 7. Ehun urte baino gehiago huntan frantsesak utzia burraso-haurren artean . HU Aurp 211. Adierazi niyon arren alaba Mikela-Iñaxi eta zure artean ezkontza antolatuko ote gendukean. Moc Damu 22. Eleizearen eta erreñuko agintarien artian egon bear dabeen artuemonak. Itz Azald 210.
    Elgarren artean elheketa ari ziren. JE Bur 73. Bien artean erabillitako anai-jolasak. Ag G 243. Obe da asmo ori zure ta nere artean baizik ez izatea. A Ardi 10. Bi izate, alkarren artean itxura aundi-aundi gabekoak. Inza Azalp 53. Egizko adiskidien artian ezta neurerik ez zeurerik egon biar. Altuna 61. Pelea aundiyak egin dituzte / pelotariyen artian. Tx B I 24. Ez dakigu xuxen ortik piztu ote zen aitzineko denboretan gudu bat heien artean. Zub 53. Alkarren artean agurtuko dira eskua emanaz. Lab EEguna 78. Ortan, bi anaien artean alde aundia zegon. Etxde JJ 68. Ez ete dago, gero, zeozer zeuen artean? Erkiag Arran 123. Alkar artean ez degu bear / seta gaiztozko auzirik. Basarri 20. Kidetasunik edo berdintasunik eztago eskatzen zaion nekearen eta eskeintzen zaion etekiñaren artean. Vill Jaink 86. Elkarren artean bereizteko oso zailak. Ibiñ Virgil 93. Jarri eban intxaur-arbola baten ostian, nundik ikusiko eban aiskide bixen artian izango zan dana. Etxba Ibilt 484. Ezin esanak ete deukaguz / anaje bion artian? (V-arr). Balad 60. Beren artean dituzten berezitasun larriak gorabehera. MIH 342.
    azpiadiera-1.5
    Entre, en el conjunto de. "Parmi nous, gure arthean" Ht VocGr 397. "Parmi, arte, artian" Gèze. "Gure artean, au milieu de, parmi nous" H. "Ororen artean hoberena" Lf Gram 329. "Akoma ditela beren artean (BN-arb) [...] aitu daitezela auren artean! (V-arr)" Gte Erd 55.
    Nola erraiten dute batzuk zuen artean, ezen hilén resurrekzionerik eztela? Lç 1 Cor 15, 12. Iauna dun hirekin, benedikatua hi emaztén artean. Lç Lc 1, 28 (Bet 5, Mat 3, He, Añ CatAN 4, LE Ong 87r, TB, Oteiza, Dv, Brunet, CatAe 4, CatSal 5, Leon, Or artean; Bp II 101, CatR 5, CatS 100, Ip Hil 70 artian; CatUlz 3 ertian; Ol emakumeetan). Osteango beste berbaen artean, egion erregutu legiola konpañia. Lazarraga 1142v. Unikornio, animal fortitz / animal oen artean. Ib. 1184v. Zarade bedikatua andre guztien ertean. OracAr 110. Zu zarade ederrena / kreaturen ertean. OrrAmaB 5s. Zuk uste dezu monjak debela kontentu guzia; aen artean ere bada zerbait. CartAzp 124. Hekien ohorea ager / zedin jende artean. EZ Noel 170. Prezio guti du munduko famak eta omenak jenden artean. Harb 372. Gizonen artean ezta / Hura bezain ederrik. Hm 50. Eta glori' emaiteko / israeltarren artean. O Po 64. Hala pobreen nola aberatsen artean. SP Phil 391. Batere bada haien artian onsa hil denik. Tt Onsa 41. Iduritu zait hañitz deboten artean, batzuek huntan gustu hartuko dutela. Gç 31. Hau da Filosofoen artean dabilan errefin ardurakoa. ES 194. Zeinatzeko usanza zaharra da Giristinoen artean? CatLav 24 (V 19). Zein da otoitzen edo orazioen artean onena? CatBurg 22. Ez dezala gaitzik egin emen gure artean. Mb IArg I 375. Ta au kristau artean nork sinis lezake? Cb Eg III 359. Lege inbiolablea ze Athenasgo sabioen ertean. Luzuriaga 18. Aurthen hil direneen artean. Lg II 250. Israeldarrek egin zuten beraz, bere artean, gaztiatu behar ziotela Jephteri hel zadilla [...]. Ib. 219 (cf. infra (f)). Author batek erraiten dizi estimu eta usaintza handitan zirela Egiptoko Ermithainen arthian. AR 79.
    Jesu-Kristoren Apostoluen artean bolsero zan. Gco II 15. Ainbérze bekatári barkátuen értean admiti béz oráño ére bát eskatzen dióna humilki. LE Ong 108v. Kristauen artean asko edo gutxi ote diran salbatzen diranak, galtzen diranen aldean? AA III 283. Behar dut beraz hautatu bi nausi horien artean. Dh 180. Irokes barbaro ta jentilleen artian [...] betiko lotsaarijagaz geldituten zirala ezkongeijak. JJMg BasEsc 257s. Ez senide artian, ez auzo artian, ez pamelijan. fB Ic II 208. Konzienziya oneko jende artian usetan dana. CatLlo 50. Girixtinoen artean. MarIl 120. Izen onek irauten du oraindik ere [...] baserritarren artean. Izt C 148. Yende artean badire asko / Uli haren irudiko. Gy 180. Brahma ganik dire sainduak, zeinen artean handi baita Narada. Hb Egia 57. Oneri erantziten yako pensamendu guztiz baliyo andiko bat, guztiyen artian baliyorik andiyenekoa. Ur BulaAl 24. Jende fiñ artian oitzen da[n] bezela. Sor AuOst 99. Lagun artian arkitzen zalako. Bv AsL 28. Eunda ogeita zazpigarren da / Dabiden Salmo artian. AB AmaE 24. Baña, itauntzen bada neskatxen artean, / Ea etxekoandrea ona dan etxean. Ib. 211. Errebolta edo greba bat langilen artean. Elsb Fram 183. Ala etxeko jendeen artean, ala herriko adiskide eta lagunekin. Arb Igand 20. Baldin izango bada / bien bitartean / or daukazuz ugari / atso-agura artean. Azc PB 84. Gizon artean, gizonak bezela itz egin bear degu. Alz STFer 114.
    Animazione andia dago jentiaren artian. Mdg 140. Lapurren artian iñun baño agintari-biar geiago ixaten da. Kk Ab I 116. Kristau-Ikasbidearen azalpen baten bearra sumatzen da, ba, aspaldian gure artean. Inza Azalp 5. Españatar artian / Katalanak nausi. Enb 123. Eskuara ez da aldatu, baztertu edo bihurtu bere bidetik eskualdunen artean Garazi aldean. Zub 18. Jenden artean bada / anitz arrangura. Etcham 209. Animaliyen artian ere / lapur aundiya nagusi! Tx B II 94. Ezin-igizko bizidunen artean, ertia lore da ta adaburu yori... Ldi IL 125. Profeta aundi bat agertu da gure artean. Ir YKBiz 149. Etzan inguru arietako mutil gazteen artean, aren ukondorañokorik. TAg Uzt 115. Illen artean ospatua izan dedin. Zait Sof 162. Piñusalletan ari diran langille-artean biriketako gaitzapenik ez dala ezagutzen. Munita 20. Olakoak eztira gizartean esatekoak eta are gutxiago anai artean. Etxde JJ 30s. Iskanbila galanta aterako da herritarren artean. Arti Tobera 264. Kontzientziko kristau artean / ez da geiegi gustatu. Basarri 121. Mainkerra lapurren artean ote zen? [=era uno de ellos] . Izeta DirG 52. Aren bitartez ikasle artean onar lezan. Zait Plat 111. Oiñazeak ba-duela bere tokia izadiko legeen artean. Vill Jaink 119. Inguma ta pinpilinpauxen artean, mueta batzuk ziran nabarmen ta jakiñak. Erkiag BatB 36. Erromako agintariek nekazaritzarako gogoa pizkortu naiez zebiltzala [...] gudarien artean. Ibiñ Virgil 24. Bazan gazte artean esamesa ta jakiteko azkurea. NEtx LBB 149. Gaurko idazleen artean, teatro gaiak asmatzen onen-onenetarikoa [Lartzabal] . Alzola Atalak 116. Alduden zutaz jenden artean / erabilki zen solasa. Mattin 81. Ingelesez ere maizegi gertatzen den bezala, ikus daitezke gure artean, elkarrengandik urrun ez dabiltzala, elkarrizketa, elkar-izketa, eta, agian, elkar hizketa . MIH 104. Nor da, gu bion artean, etxean otso eta kanpoan uso? Ib. 398.
    azpiadiera-1.6
    Entre, en medio de, rodeado de. "(En medio de muchos) peligros, perill askoren artean" Lar. "Loren ertean dago" Bon-Ond 166. "Guzien artean, au milieu de tous" Dv. "Baso-artean, entre selvas" A Morf 599. "Gizon gorri-artean, entre hombres rojos" Ib. 694. "Kotxe artian ibilli biar izaten die karreristak" Elexp Berg. Tr. De uso gral.
    Hanbat dibersitateren eta diferenziaren artean. Lç Ins F, 7v. Iakindunen artean dabilena, jakindun. RS 200. Doktoreen artean egondu zena. Ber Trat 7r. Hargatik zaio gorputza ehorsten berropean / nola arima dongea deabruen artean. EZ Man II 102. Emazten artean dabillanak. Ax 397 (V 259). Itsuen artian, okherra Rege. Saug 49. Lagun oneen artean ibilteak. Cap 55. Ez estupa itxindien aldean. Ez neskatotxea motil gazteen artean. O Pr 158. Enaizela egundaino ibilli iokarien artean. SP Phil 370. Baiñan, Iauna, enegatik / hanbat penen artean, / Ene salbatzeagatik. / Hill zare gurutzean. Arg DevB 196s. Nastuten bada gauza atsituen artean, usain kirastua emon daroa. Añ LoraS 22. Sü eta txilimisten artian. Bp II 73. Etsaien artian zaude, eta exker eta eskuñ atakatzen zütie. Mst III 35, 1 (SP etsaien artean, Echve etsaien artian, Ol etsai-tartean). Untsa nahi nikezü hanitxetan ixilik egon ninzan, eta gizonen artian enintzan izan. Mst I 10, 1 (Ch jende artean, Echve personen artian, Ol gizartean, Leon gizonen artean). Gari-buruan eta last artean arki diteke ale ona edo ale galdua. Mb IArg I 205. Onenbeste etsairen artean. Cb Eg II 119. Emasteki arrunt eta komuneko bat izan balitz bezala, yendien artean bizi zen. Mih 35. Non nágo? Nekazári errián: nekazári izerdiain útses ogi puskabát atrazeuntenén értean. LE Prog 124.
    Gogua eman ezak / izala etsaien artean. Xarlem 25. Salbatzaileak / Gizonen artean / Azken urtean / Eman tuenean. Monho 86. Or jausi, emen altza, lupatza artian. DurPl 62. Zelan lo egin pekatuben artian? Mg CO 32. Gizonak azten eben ulia lepoti beera ezarteko, ta agertuko bazirian gizon artian. Mg PAb 95. Neguaren erraian otz gogorren artean. VMg 9. Kristiñau artean sortu ta azi nozulako. Añ EL1 99. Señale ónak túzu, ez utzia zú infielen értean, parátua bere Elizan, esperátua orái árteo. LE Ong 126v. Atsegin eta kontentuen artean. AA I 574. Laster jatxiko naiz mendi onetara odei artean. AA II 6. Neke ta oñaze ikaragarrien artean. AA III 395. Ain jende galdu-ustelduaren artean. Ib. 382. Orrako piesta artian, sarau artian, bigira artian, erromedija artian ta dantza artian. fB Olg 205. Bizi zaitezala pobrezarik andijenian, neke, izerdi, gose, egarri artian. Astar II 43. Gure estatuko lan eta mortifikazionen artean. Jaur 174. Hogita amazaspin ni etxaien artin. Etch 184. Beroarekin igotzen dira baporeen artean. It Dial 110 (Ur lurrunen artian, Dv bafaden artean, Ip alphoren artian). Eta bizi abere ta pistijeen artian. Ur MarIl 103. Neke artean, eta izerdiarekin koipetutako ogia janaz. Lard 5. Etsaien artean gelditu zan. Ib. 445. Baña asmo garbiko askoren artean, ezin ikusi zuten fariseoak ere inguratzen zitzaiozkan. Ib. 421. Sartzen da gero haurren artean. Laph 211. Iñoiz amaituko eztan / atsegin artean. Azc PB 26 (en el ms. original Amaituko ez diran / Atsegin artian; v. Ur PoBasc 467). Ementxe abereen artean janaz naiago det bizi. Arr GB 72. Ni ere banenguen / lumatxo artian. Balad 47s. Ume artean aldare nausiko armallaetan jarrita zegoala. Aran SIgn 31. Bikhe, trukes, ezten eta martiluen artean. Elzb PAd 13. Igo ezinik dabil / atx mutur artean. AB AmaE 342. Atabal eta tronpeta soñu garratz artean, / Aldapan zear goruntza doaz arnas oska. Ib. 447. Pago, aritz, gaztaña, sagar eta keixa artean. Apaol 21. Harroka artian. Ip Hil 200.
    Hainbertze lanjer eta tentazionen artean. CatJauf 31. Maitetasunaren lakio artean. Ag Kr 76. Hemen ahaide eta adixkideen artean beren azken egunen gozoki iragaiteko. JE Bur 206. Maiz ibili izan naiz eri ixuri maskal-artean. A Ardi 96. Ez det ibilli nai olako jende lapur gaiztoaren artean. Or SCruz 113. Ainbeste zoritxar artean bizi dan edonork. Zait Sof 173. Beste zuaitzen artean, baita azpian ere, ondo etortzen da lenengo urteetan. Munita 80. Gaxo-artean dabillenean. NEtx Antz 90. Iñudeen legunkeri artean, atsegiñen eta iosteta aien artean. Or Aitork 28. Zarata ta zaparrada artean. Erkiag Arran 137. Samiñen apar galesti, / arkaitz artean, gaur, dirdirazko / zuritasunez, elorri. Gand Elorri 34. Beti gauza artean, joan doazan edo geldi dagozan gauzen aurrean eta artean beti. Ib. 46. Ardau ta beste edari artean, kanta-soiñu ta dantzariak bere, ikusiko ditue. Erkiag BatB 134. Nire olerkiak [...] almen geiagorik ez dute Martiren iskillu artean. Ibiñ Virgil 59. Laztan artean azi ninduzun, / beti izan nozu gogoko. BEnb NereA 182. Gozoago ibiltzen naiz orrelako gertaera artean. NEtx LBB 110. Ainbeste andrakume eder artian iñor ez dozula ospatzen. Etxba Ibilt 475.
    azpiadiera-1.7
    Entre, juntamente, en colaboración. "Listor jokoa, iruren artean egiten da, erdian dagoana listor" Lar (s.v. abejón). "Bixon artian jangou" Elexp Berg. Cf. Bera EEs 1913, 294: "Se lo han robado entre los tres, iruren artean (au gaizki dago), irurok batez edo irurok bat-egiñik edo irurok alkarturik ostu diote". Tr. Algo más frecuente al Sur
    Eta halatan bien artean kaltea iasanik, legea begira zedilla. Ax 348 (V 231). Kanta dezagun guzien artean / Jaungoikoaren gloria. GavS 18. Askoren artean egiten dan orazio publikoa. Gco I 384. Guk orain aide guztien artean egin bear deguna da [...] garia bertan ereiñik ifintea. Izt C 238. Zeintzuek, iruren artean, ogeita bost urte igaro zituzten. Lard 137. Bil daitezela zenbait etxekojaun; guzien artean egin dezatela gisu-labe behar-den-bezalako bat. Dv Lab 189. Eman dezagun ororen artean phisu dutela hamar libera. Ib. 76. Uste det amarren artian dutela [loteriko] dezimua. Sor Gabon 38. Guztien artean goiko gela batera eroan eben. A BeinB 79.
    Gaur danoen artean egin dogun astakeria. Ag Kr 146. Gizon askoren artean, aldendu ebezan alkarregandik morrosko biak. Echta Jos 45. Iruren artian bazeramaten upela. Urruz Zer 101. Danen artian oratuta, amorratuta egualako. Kk Ab I 39. Bi dira ongi berexiak [gorputza eta anima], baño bien artean egitten dute gizona. Inza Azalp 53. Hezi behar ditugu ororen artean, bainan, finki eta behin bethikotz. Barb Sup 110. Bien artean kendu zazkoten arropak. Zub 63. Txori baten balijorik be ez ete-dogu guztijoen artian, txori ziztrin orreri egaz egitten itzi dautsagulako, beste barik? Otx 50. Oiek dira gogo-lantzearen aleak. Danen artean egiten dute gogo-lantzea. JMB ELG 24. Arrazkero, bosten artean gizon bakarra errez menderatuko diagu. NEtx Antz 16. Iruren artean, milla zortzireun eta berrogei ta bederatzi ektarea-lur jantzi dituzte. Munita 114. Arkalen artean egiten eudien urtero landara-sartzea. Akes Ipiñ 25. Gizonek uste dute denon artean lortu al izango dutela. Vill Jaink 131. Lau pinta [edan] hiruen artean. Larz Senper 58. Baiarte bat zekarten aietako seiren artean. Berron Kijote 149. Danen artean antxobea saretik kentzen zan. Etxabu Kontu 120. Hiruen artean erdia edaten balin baginuen. Etchebarne 32. Zenbat eta jende geiagoren artean eginda, orduan ta indar geiago duala gure otoitzak. BAyerbe 171.
    azpisarrerakoSense-3.2
    b) (V, G, BN-arb; SP, Lar, Añ, H; artin G-nav). Ref.: A; EI 184; Iz Als (aguardiartin); Holmer ApuntV.
     (Precedido de vb., adv. o sust. de valor temporal). Hasta (que). "Zaude ni ethor artean" SP. "Hasta, con las acciones del verbo, artean; hasta morir, illartean; hasta reventar, lerregin artean" Lar. "Hasta que venga, datorren artean. Hasta que muera, il dedin artean" Ib. "Hasta mañana, biar artean" Ib. "Eguerdi artean" Ib. (s.v. hasta algún tiempo). "(A más) ver, hasta que nos veamos, urren artean" Lar, Añ. "(Hasta) quando? (V) nos (G) noiz artean?" Añ. "(Hasta) ahora, hasta el día de hoy [...] gaur artean" Ib. "(Hasta) entonces, ordura artean" Ib. "Jusque. Sarri artean, arte etc., jusqu'à tout à l'heure. Id. Jusqu'à ce que..." H. "Pleonasmo de arte. Noizartean? Noizarte? hasta cuándo? Biarrartean, biarrarte, hasta mañana" . v. supra (II, 1), artio. Tr. De uso general excepto en la tradición suletina. La construcción del tipo egunera artean es --si exceptuamos a algún autor septentrional moderno como Mirande-- exclusivamente meridional; con todo hallamos tbn. ejs. meridionales tras sust. en caso absoluto, p. ej. en Capanaga, Añibarro, fray Bartolome, Arrese Beitia o Uztapide.
    Ethor nadin artean, akió irakurtzeari. Lç 1 Tim 4, 13. Noiz artean, Iaun sainduá eta egiatiá, eztuk iujeatzen eta mendekatzen gure odola lurrean habitatzen diradenetarik? Lç Apoc 6, 10. Arean da Sirena ta Silvio idoro artean. Lazarraga 1153r. Arean da beregan biurtu zeitean artean. Ib. 1143r. Ibargorengoak leman artean berea. Andram 160. Zegik ezer, endorea, enzun artean bestea. RS 73. Gatza lora ditean artean beste gauza lekuske. Ib. 145. Ikusi artean kopia. MRos 10.1r. Pazienzia handi batekin iguriki derautazu orai artean. Mat 227. Eternalak bekhatorea puni dezan artean, / Señaleak bidaltzen tu, on dadin anartean. EZ Man I 63. Iaun onaren aitzinean / presentatu artean. EZ Noel 158. Arrats artean egotu / zen tenplu barrenean. Ib. 91. Birjinak geroztik hil artean eduki zuen bizitzea. Harb 53. Arrasa etorri artean. Cap 129. Beste gauza egiten direanak komunio artean sinifikeetan dabee Kriston Kurutzean egon zan denporea. "Lo demás que se hace hasta la comunión". Ib. 145. Ekarguk almorzua urten artean. "Antes que salgamos". Mic 13r. Etsaiok zathi artean / eztuket pietate. Hm 148. Zeruraiño arribatu / eta ikhus artean. Arg DevB 230. Lehen hastetik apeza aldarean sar artean. SP Phil 138. Zure espiritua iratzar eta bere gana bihur dadin artean. Ib. 114. Laur pundu hoiek akaba artian. Tt Onsa 14. Eta kontinua umore guziak kanporat arthean. Mong 589.
    Neskatxa gazte bizkaitarrek ezkon artean eztute buruko illea mozten, ez estaltzen. ES 110s. Ditugun on piskak galdu ditzagun artean. Lar Cor 300. Han egoiten dire Jainkoaren justizia osoki pagatua eta satisfatua izan daiteken artean. CatLav 76 (V 46). Noiz artean, bada, noiz artean banidadea billatuko det? Cb Eg II 84. Atsedenik ez diet emango, nere errian sartu artean. Ib. 60. "Gero artean" esan zion. Cb Just 70. Beste batek berriro nekatu zuen artean. Mb IArg I 391. Ekusi artean beintzat nik hau ez dut siñistuko. Mb IArg II 281. Ez egon agoniñakoa jo aretan begira sakramentu au errezibietako. Oe 146. Gero errekeritu zuen igurikitzeaz aphur bat yateko zerbeit ekhar ziozon artean. Lg I 206. Lazo izatu naiz eta antsikabe orai artean. Brtc 238. Ordu artean bildu ahal zituzken obra on guziez. Ib. 101.
    Garizumako lenengo egunetik Kristoren Aszensio edo Zeruko igoerako jaira artean. Mg CC 226. Nos artian gerobere, Catilina, jarraituko deutsazu dongaro egitiari gure onegitasunaz? Mg PAb 212. Eta urren artean, agur. Añ EL1 4. Arik eta ni zoriondu, aberastu eta osatu artean. Ib. 165. Baña nos artean alan egingo dogu? Añ LoraS 53s. Bada ezin iñor Zeruan sartu diteke txit garbitu eta zor guziak Jaungoikoaren justiziari osoro pagatu artean. Gco II 18. Noiz artean? Eternidade guzian. Ib. 10. Gaitzeronz kolokatzen asitzen danetik beregana dediñ artean. AA I 605. Adan bekatuan erori artean. AA II 130. Ez nuan asmorik S. Juan artean artoa gordetzeko. Ib. 189. Ta etzan geratu gaitzera kukurtu zuan artean. AA III 532. Eta ez dira sosegatuko zu mendera artean. Ib. 573. Adimenduaz zerbitzatzen hasten garen lehenbiziko mementetik eta azken hatsa aurthiki artean. Dh 132. Lothua egoteko xede zinetan finka dadin artean. Ib. 103. Ta dagoz alkarregaz beste dantzara artian. fB Olg 70. Ostera ez egiteko asmua artu artian. Ib. 119. Juizijoko egun artian. fB Ic I 16. Alkar ez ikustia ezkondu artian. Astar II 137. Berandu artian etxetik kanpora dabilzanak. Ib. 78. Agur, Peru neurea, / urrengo artean. Zav Fab RIEV 1909, 38. Egoitekotzat Jesu-Kristoren adoratzen meza bezperak artean. JesBih 423. Helas! nola bethe othe ditugu, orai artean, gure agintzak. MarIl 117. Ordu artean emaiten dituen pederikuez. Ib. 128. Orai artin bezala biziko gütüzü. Etch 676. Alik eta eguna argitu artean. Izt C 247. Bertakoak [arkumeak] udaberrira artean jaiotzen ez diralako. Ib. 175. Esauren aserre eta iguiña itzali artean, an egotea on zala. Lard 34. Berrogei urteko adiñera edo edadera artean, Faraonen etxean bizi izan zan. Ib. 65. Bere bularrean azi zuen, titia kendu zion artean. Ib. 23. Eta alde orotarik ideki nadien artean, ez naiz handik altxaturen. Dv LEd 108. Otsailetik martxo artean. Dv Lab 282. Lurrak erdi beharko zuen asko haurrez, ikus artean bia handitzen eta elkharganatzen. Hb Egia 12. Hura handik jin daiteken artian / eskutari ni har nezazu etxian. Balad 63. Orain artian bete eta kunplidu bagarik egozanak betetako. Ur BulaAl 46. Izurritea jabaldu artean, Manrezan egon zadin kontseilatu zion. Laph 34. Preso ezarri du ni itzul artean. Ib. 36. Asko girixtino, ordu artean gaizki bizi zirenak, orduan bere baithan sarthu ziren. Ib. 223. Gure orduko larritasuna / sentenziya eman artian! Xe 384. Seiretan asi eta amarrak artean. AB AmaE 313. Agur, aita maitea, / Domekara artean. Ib. 355. Gelditzekotan ere izan nintzela gizona urrunduxe artean. Elzb PAd 5. Ta ardaoa edanda goizera-artean / bakarriz dagoz batera. Azc PB 117. Bortz urtetarik zortzi artean. HU Aurp 217. Alik eta amari aditu diyotan artean. Moc Damu 8. Donibanak artean eztau bear da... Ag AL 71.
    Izkiratzallien lumeak ikutu, palagu, txera ta leunketa gitxi egin dautsa gaur artean. Ag Kr 8. Presta zaitez ni etorri artean. Ill Testim 20. Goizean sartu eta / gaberdira arten, / taberna-zulotikan / ez gerade erten. JanEd II 117. Gau-erditarik sei orenak artean. Barb Sup 80. Lañoak fuerte korritu zuten / ura tapatu artean. Tx B I 52. --Eskien astia izango zan zeu gogortu artien. --Bai ba; bein gogortu ezkero, barriro bierrien asteko asmoz. Kk Ab II 59. Ez dutela orai artean burua hanbat berotu. JE Ber 75. Xakurrak baziren xakurrak, ongi altxa zitzazten, hura etxerat itzuli artean. Barb Leg 68. Makilladunak etziran lotu jorraketan amabija ildda lez beianganian itzi ez artian. Otx 86. Maaietaik altxa eta ikullura korri; / bota artean izan du leertu-bear gorri. Or Eus 368. Eztala poztutzen negarrez danak jarri artean. ABar Goi 66. Zeru lurrak egin zenitun asiera artatik, Zurekin beti irauten dun uri sainduko iaurerrira artean. Or Aitork 305. Askotan ez dakigu zer daukagun galdu artean. Etxde JJ 106. Gauzek orain artean bezala iraun bezate. Mde HaurB 79. Uste-gabetako ekaitz lazgarri bat ordura artean garbi egondako zeruan agertzen den bezala. Ib. 76. Eta hola etzen inor, ordu batzu igaran artean, enteratuko. Arti Tobera 286. An izaten gera geron jabe. Ara artean, naiko lan. Anab Aprika 105. Oilo zuriak arrautz beltza errun artean, etsai iraungo dute. Zait Plat 16. Zuretzat egin ginduzun eta gure biotza ezin egon diteke lasai zugan kokatu dedin artean. Vill Jaink 144. Ordu artean bere eskuz hilak zituen gizonen buruak. Ardoy SFran 190s. Alabainan, nik eskolan abiatu artean, ez nuen behin ere frantses hitz bat entzun. Xa Odol 25. Aldakorra da [bizia] nola eguna goizetik arrats artean. Ib. 320. Jaio nintzaden egunetikan / orain sei urte artian. Uzt Noiz 16.
    azpisarrerakoSense-3.3
    c) (gral.; Lar, Añ, H). Ref.: A; Gte Erd 22.
     Mientras. "(Te) agradeceré esta merced toda mi vida, esker izango dizut mesede au [...] bizi naizan artean" Lar. "Mientras dura, dirauan artean" Añ (s.v. durante). "Tant que" H. "Mientras, en tanto que. Dirauen artean, faltarik ez (V-ger), mientras dura, vida y dulzura" A. "Aita bizi den artean emen eongo naiz (V-gip, G-azp)" Gte Erd 22. v. supra (II, 2) Tr. De uso general al Sur. Al Norte, aunque se documenta ya en Dechepare, es escaso desde el s. XVIII (sólo se encuentra en autores modernos como Barbier y Zerbitzari); cf. además tras sust. en Haraneder, Zalduby, CatJauf y Lafitte.
    Bizi naizen artean zuzaz berze emazterik ez egiteko. PromBeor 20. Denbora duian artian egik ahal ongia. E 97. Egun eta neure bizian ez berze emazterik egiteko prometatzen drauzut zu bizi zaren artean. PromTa 152s. Ala eztakizue, anaieák, [...] nola Legeak dominazione duen gizonaren gainean bizi den artean? Lç Rom 7, 1. Eurak biak oi ebilzen / bapere baga lagunik / gazte zirean artean, baña / azkero beti loturik. Lazarraga 1179r. Leloa, berri dan artean aita. "En tanto que nueva la canción es nombrada". RS 515. Gurekin bethi zaudete / bizi garen artean. EZ Noel 158. Hemen naizen artean. Harb 197. Zuti dagoan artean ene burua. EgiaK 89. Meza esaten daben artean eztau estaletan burua. Cap 139. Kristok munduan egon zan artean zer ofizio egin oi eban. CatAnz 2. Argi-itxaso onetan dabiltzan artean, lema zuzen badaramate, ez dira galduko. Lar SAgust 10. Eguargia degun artean, Jesu Kristok dion bezala, gabiltzan. Cb Eg II 100. Ainbeste infernura erorten ikusi artean, purgatoriora bat edo bi etorri ziran. Ib. 207. Ta orren mendera / bizi artean / zaude zuek. GavS 19. Zer esan lei, meza esatendan artean eta Elexan errespeto baga dagozanak gaiti? Oe 118. Bada berak egiñak dira guziak, ta irauten duen artean, diraue zeren Aita onak bezala dauzkan bere eskuz. Ub 125.
    Iges bada maitik orrela zauden artean. Mg CC 247. Meza esaten dan artean, dagoz Zeruak zabalik. Añ EL1 85. Jazten zarean artean, esan Ave Maria batzuk. Añ LoraS 120. Erbi-txakur, gaztea izan zan artean lagundu ziona guziz ondo bere eizan. VMg 28. Mundu triste onetan gauden artean. Gco I 447. Munduak dirauen artean. AA III 616. Giltza gordetan dan artian, giltzpeko gauzak gordeta dagoz. fB Ic II 243. Eta, zu basurdetan / zabiltzan artean, / bakarrik banaukazu / sareen aldean. It Fab 194. Jaungoikua Jaungoiko dan artian, beti, beti. Ur MarIl 41. Au bizi izan zan artean, Israeltarrak Jainko egiazkoari jarraitu zitzaiozkan. Lard 124. Eguna dan artean, bialdi ninduenaren lan miragarriak egin bear ditut. Ib. 414. Mezak diraun artean begiak lurrera begira beti idukiaz. Arr May 109. Pipa bete belar izango dezu --dio Inaziok-- ni bizi naizen artean. Apaol 25. Euskaldun onak munduan dagozan artean, Euskal-erria ez ta berez erioko. A BeinB 36. Beste pekaturik ez daukan artian, egongo da Jaungoikoagazko bakean. Itz Azald 178.
    Bere zeregiñetan ebillen artean. Ag Kr 50. Beste lagunak jantzan iarduen artean. Echta Jos 50. Maikide guztiok parrez lertzen ari ginan artean, parrirri doi-doi egin zuen Leaburuko arimazainak. A Ardi 90. Beste erakusbiderik Erromatik ez datorkigun artean. Inza Azalp 22. Eta bedeinkatzen zittuan artean bere oñak lurretik jaso ziran. Ib. 78. Bere lagunak hola mintzo diren artean, ixil ixila athera da Kattalin. Barb Sup 115. Atentziyua jarri zazute / paper au letu artian. Tx B I 67. Arekin bidean zoazen artean. Ir YKBiz 122. Haren gaizki-egileak igorri zituen lehoinen erdirat eta, begiak itzul artean, lehoinek janak zituzten oro. Zerb IxtS 70. Bainan Wellington aintzindu zitzaion eta burua itzul artean Larrungo mendiaz jabetu. Zerb Azk 34. Zaude or guk apaldu artean. Etxde JJ 159. Jan-edanaren aomenari atsegin artzen zion artean. Ib. 187. Mundua mundu dedin artean, parregarri izango dira maitale-bikoteak. Txill Let 57. Ta ori gertatzen zan artian, bestia an egoten ei zan, olen bestaldian. SM Zirik 106. Tresnak ateratzen ditudan artean, morfina eman. Arti Ipuin 80. Soka-jokoan ikotika ziarduan artean. Erkiag BatB 22. Al dan artean. Ib. 119. Semea beti doa izan ume / seme izan doan artean. Gand Elorri 127. Bide ortatik zabiltzan artean, zaude lasai. Vill Jaink 94.
    azpiadiera-3.1
    (Con valor distributivo).
    Badaki gizon batzuk alper, nagi ta baldresak direan artean, beste batzuk langiñ, bizkor ta zoliak direala. Kk Ab II 114.
    azpiadiera-3.2
    (Precedido de sust.). "Pendant" VocBN .
    Alanbere emon leike askok ames deungetarako bidia egun artian deungaro ibilli badira. CrIc 168. Itxiten badau [Meza entzutia] Meza artian edo erdijan. Astar II 197. Eguerdik jotzen badu / partida artean, / Eskualdunak zer garen / ezagun gare han. Zby RIEV 1908, 93. Meza artean, Aphezak kontsekrazioneko hitzak akhabatzearekin. CatJauf 111. Ontsa baino hobeki egon zira meza-artean. Lf Murtuts 26. Aste artean eginiko puntu guztiak launa biltzen zituen bertsotetan. Arti Ipuin 36.
    azpiadiera-3.3
    (Precedido de sust. con suf. -(r)ik). "Pendant, arthean. Pendant trois jours, hirur egunik arthean" Ht VocGr 399.
    Halako gisaz non, denbora laburrik artean eta hurren sentitu gabe, ganbiatzen baitugu intenzionea eta objeta. He Gudu 70.
    azpiadiera-3.4
    (Precedido de sust. con gen.). "Egünen artean jin zen (S)" Gte Erd 41 (Interpr?).
    azpisarrerakoSense-3.4
    d) En medio. "Entremeter, -terse, bitartetu, artetu, artean sartu" Añ. "Intercaler, artean eman" T-L. "Interpoler, artean ezarri" Ib.
    Kruzifika baitzezaten hura, eta harekin berzerik biga, alde batetik eta berzetik, eta Iesus artean. Lç Io 19, 18 (Dv erdian). Danza zedin Herodiasen alabá artean. "Au milieu". Lç Mt 14, 6 (Ur, Ur (V) erdian; He, TB, Dv, Ip, Hual, Samper, Ol -en erdian). Eta artean ezarri zituztenean, interroga zitzaten. Lç Act 4, 7. Gorpiz bat representatzen du itzalak, eta gorpitza ezpaliz artian, itzala, argia lizate. Tt Onsa 98. Orok harturik artean, / Zanpatuz tirria onean, / Eho zuten han berean. Gy 153. Harririk balin bada, / hark arrail ehitzan, / Ni artean sarturik / salbaturen hiz han. Zby RIEV 1908, 766. Atzenean urten eben aurresku luze-luze bategaz; Eladi-be artean zan. Echta Jos 196. Jupiter artian sar eta mintza Satani. PierKat 23. Inkara joitera, emaztia eskapa, mitila artian sar. Ib. 33. Urak ideki ziren, artean bide zabal bat uzten zutela. Zerb IxtS 35. Familiako zazpigarren alaba balin bada, artean anaiarik gabe. Zerb Azk 91.
    azpiadiera-4.1
    Entre ellos.
    Arlo honetan saiatu ziren Axularrez kanpora beste asko, artean Oihenart zutela. MIH 253. Gerrateko grinak, gorrotoa artean dela, bizirik daude film horretan. MEIG I 196.
    azpisarrerakoSense-3.5
    e) (V-gip; Lar, Añ, VocBN ) Mientras tanto; hasta entonces "(En) tanto, entre tanto" Lar. "Entre tanto [...] lat. interea" Ib. "Ínter, en el ínter" Ib. "Artean, (adv.) dans l'intervalle" VocBN . "Irurogetamar urteko aldendu biarra izan eben. Artian, erbesteko ogi garratza, negarrekin beratutakua eruaten eben agora" Etxba Eib. v. ARTEETAN. Tr. En la tradición septentrional sólo se documenta en JesBih, Mirande y Xalbador.
    Bai, ago artean [neskatoak] minzatuko zaizkian begira. "Estad aguardando hasta que nos hablen". (Monreal, 1565) ReinEusk2 102. Oi onegaiti itxaden begi / dozenaxe bat urtean; / artean, barriz, goza dezadan / oraingo libertadea. Lazarraga 1196v. Urtu egizu sutaldean ta artean indazu espillua ta artaziak. "Entre tanto". Mic 12v. Andi eginda bateatzen diranai artean egin zituen bekatuak [parkatzen] . CatAnz 6. Iñoen gauzatan kargu bagara, artean bakotxari berea emon. Oe 83. Garbi ezazu benik bein biotza bekatuen loi ta lia zikiñetatik konfesioko iturrian; artean alabaña etzera gai, Jaunak bere lege Santa gordetzen duenai eman oi diezten [...] atsegin kontentuak dastatzeko. AA III 306. Orduan guzia esango det baña artean ez? Ib. 531. Ogeta bost urte dituzunian pensauko dozu orretan, baña artian, alperrik izango dozu nigaz. JJMg BasEsc 225. Leen ondo konfesatu zanik eta artean egin dituzan pekatuak memoriyara ekartia. CatLlo 61. Kargudunen izendatzeko eguna izanen da Jesusen bihotz sakratuaren oktabako Igandea. Artean hiltzen bada edo atheratzen kargua duen bat, ordain izendatuko da ilhabetea bera barnean. JesBih 414. Oraintxe sei eun urte, / gutxi gora bera, / gipuztarrak joan giñan / Gaztel aldera; / artean Nafarroak, / Gipuzkoak gañera, / egiñ izandu zuten / erreiño bat bera. It Fab 206. Bereala esan zien / ez ikaratzeko, / etzegoala beldurrik / artean galtzeko, / Galilea aldera / erretiratzeko. Xe 159. Kenduteko, igaro eban / ordu lauren latza / sur-zulo bietati / sartu iakan atsa: / artean egoala / beti esamesetan, / zeinbat gaitx egingo eban / damea tripetan! Azc PB 250. Amaieran kontuak egingo doguz, eta artian, beronek eskatzen daun beste diru emongo dautsozu oni. Kk Ab I 108. Poztuten gaitu zeurekin laster / Batuko garan ustiak. // Artian zintzo bete daiguzan / Geure biarkun gustijak. Enb 143. [Anbrusi] zumeak zuritzen ari zen atal-aurrean. Artean Bikendi [...] saskia eotzen asi. Or Mi 83. Iñor urratu zunik ez baitzan artean. "Ya que hasta entonces no hubo quien le derrotase". Or Eus 32. Urrena / elduko da axurtaroa.../ Artên, ez daki artzaiak bestek / neguaren arazoa. "Mientras tanto". Ib. 383. Gaztanbera jan, gaztak legortu, / lêrtzen ez badira artean. "Si no se abren antes". Ib. 239. Ekatzizu berêla, labean sar lênik; / artean ariko naiz igarren ôtatik. "Mientras tanto". Ib. 102. Beste batzuk gu bezala folklore erdi-hil bat begiratzen alperretan nekatzen dira, artean beren herri nortasuna egiten dutenak galtzen direla. Mde Pr 44. Artian, aita xaharrak pegar bat ürrhez eta zilharrez bethe zian eta mahaiñaren gainean ezari zian. Ib. 125. Artean ene pekatuak ugaritzen ziran. Or Aitork 150. Aurrez aurrera jarraituko dot / bizitza au fedez alaitzen. / Artean, zenbat ukatu behar... / biotzak zenbait min arren! ' Mientras'. Gand Elorri 95. Zerbait ikasia zan, artean, amasei urteko mutilla. Erkiag BatB 106. Artean galtzapen handi bat izan du euskarak. Osk Kurl 14. Artean goazen ikutu gabeko Driaden oian eta argiunetara. Ibiñ Virgil 95. Zer esan bear zuten auzoak? Basaburuko etxeak etzuan alako lotsarik ezagutu artean. NEtx LBB 27. Peillo, artean ixillik egona zan, bere onera etorri ezinda. Ib. 178. Neskamia, artian, eldu zan antxintxinketa baten etxeko-andriagana. Etxba Ibilt 474. Basarri ta ni Oikia'n asi / giñan kantuan lenbizi, / artian alkar oso gutxitan / egingo gendun ikusi. Uzt Sas 173. Osasunetik bigundu nintzan, / geiago ezin gogortu; / artian era kantatu nai nun / baña ori ezin lortu. Ib. 143. Donibane Lohizunen muntatu zuen xapelketa batetarat ereman ninduen. Artean ez nuen egundaino plazan kantatu. Xa Odol 43. Eta artean bera izendatua izan zen jeneral eta Baionara jina. Etchebarne 137.
    v. tbn. SMitx Aranz 27. JAIraz Bizia 30. Anab Poli 19.
    azpiadiera-5.1
    (V-gip, G). Ref.: Ond Bac; Gte Erd 242s.
     Todavía entonces. "Artian, entonces, aún. Artian sekuria zon, entonces había (aún) sequía" Ond Bac. "Todavía entonces. Lauretan, etorri naizenian artian etxian zan" Zt (comunicación personal). "Maite, artean gazte zela, gaixotu egin zan (V-gip, G-azp-goi)" Gte Erd 242. "Gure ama hil zenean [...] Miren artean gaztea zen (V-gip, G-azp-goi)" Ib. 243.
    Zerren artean jaio etzan. Gco I 458. Judasek saldu zuan Jesus, artean gugatik bizitza eman etzuan denboran. AA I 419. Bereala ebaki zioen soka, eta artean bizi zan. AA II 194. Artean gaztetxoa zala, bere aitarekin joan zan batzarre artara. Ib. 226. Baña ordua etzan artean bete. Lard 402. Artean illun zegoalako. Ib. 467. Bi santuak etzuten artian alkar ezagutzen. Bv AsL 171. Ez naiz ba oroitzen, noiz juan zan; ni artian umetxoa nintzan ta... Urruz Zer 41. Andik bostetan atera giñan, / etzan berandu artian. Tx B I 62. Errukizko izpia zeneriodan, artean, / ezin-agortuzko Maitasun-Iturri bizi! Ldi BB 2. Artean, ordea, etzan orren garaia... Ldi IL 46. Etzan, artean, oso zarra. TAg Uzt 202. Zarautztik artean urrutiratu baño len. Ib. 41. --Txikia al-nintzan orduan? --Esku beteko aurtxoa artean. NEtx Antz 10. Artean ez bainun Aingerurik, iasoka eraman nindezan. Or QA 150. Mayana, artian amalau urteko neska-koxkorra zen eta Ixtebe berriz amaika urteko motikoa. Etxde JJ 217. Ez ete egoan an? Artean, goizegi ete zan neskatxa guztiak an batzeko? Erkiag Arran 66. Nola belar-zelairik artean etzan. And AUzta 46. Goizian, artian illun zeguala, txakurrak atara zuan erbia. Ib. 93. Artean gaiztakeriarik egin gabea, eta dagoeneko zigorra buru-gaiñean? Vill Jaink 99. Baiña orriak orri tinta baltzez ta gorriz bete izan arren, arek ez eban artean, libururik argitaratu ez iñok irakurri aren orririk. Erkiag BatB 48. Iztarra moztuta, bañan artean bizirik. Salav 82. Okerragoa zan munizioak aitu zirala, eta artean iru kontrario oiek bizirik eta guri tiroa tiratzen. Ib. 97. Gaztetxoa artean, zoritxarrez, eta arriskurik etzuan ikusten. NEtx LBB 97. Salamancara eraman ninduenean [Tovar-ek], ez nintzen artean dotore ere. MEIG VIII 88. Hori ez zen artean geroago bezain nabari. MEIG V 134.
    azpisarrerakoSense-3.6
    f) (V, G-goi-azp-nav, AN-gip; Añ, H). Ref.: A EY III 258; Gte Erd 43; ZestErret .
     (Precedido de posesivo). Entre, para mí (tí, etc.) mismo, para mis (tus, etc.) adentros. "Considerar [...] bere artean egiten egon" Añ. "(V) Neure artian, en moi-même; bere artian, en soi-même (se dire, penser en soi-même). Syn. (L) ene baithan, (G) neregan" H. "Nik neure artean: egia ete dok ori? (V)" A EY III 258. "Neure artean esan noan (V-gip, G-azp-goi), bere artean (V-arr-gip, G-goi-nav, AN-gip), neure artean iten noan (V-arr)" Gte Erd 43. ""Hau dek deskantsua" nere artian" ZestErret. v. GOLKORAKO. "Documentado sólo en la tradición meridional desde 1800, aunque cf. infra, con un significado algo distinto, ya en Capanaga. ".
    Dioe batzuk beren artean: ez nau absolbituko artzen ez badiot penitentzia au. Mg CC 145. Zelan alan, dinue euren artian, igaroko ditut iru urte. Mg PAb 125. Naturalezaren berezko mugida edo abiadura batekin bere artean aserraten eta estutzen danean. Gco II 48. Esazu zeure artean. Añ EL1 31. Emen, neure artian, igaroten nituban irakurrita neukazan Erlijinoe Santuko gauzaak. JJMg BasEsc 280. Bakotxak bere artian ondo pentsauko balitu gauzaak. fB Ic I 3. Gusto loijai bere artian goguan leku emoten deutseena. fB Ic II 245. Oh, ze ditxia! dino Teresak bere artian. fB Ic III 287. Esamina konzienziakoa egin ezkero, egizu zeure artean ea zetan emon izan dozun bizitzea. Añ EL2 38. Nere artean seguru arkitzen baninzan ere txit kaltarkitsua zala dantzarientzako arratzaren joera modako au. Izt D 46. An gorat igaiteak, bere artean dio, / igaiten banauk ere ez dik deus balio. It Fab 258. Ta alan egun guztijan jardun eban bere artian esetsi ta burrukan. Ur MarIl 59. Ardo koloria dik bada onek [...], nion nere artean. Sor Bar 90. Eta nere artean kredo batzuek errezatzen egon naiz. Zab Gabon 67. Bere artean tripak janagaz / Esaten joian onela. AB AmaE 207. Isil isilik don Ioan egoan / bere artean gogoketan. Azc PB 170 (en Ur PoBasc 560 bere barruan). Neuk neure artean: emen lakioa dago. A BGuzur 125. Zizurkilen 1894-garren urtian Bernardo Otañok jarriak bere artian. AzpPr 53. --Ez, ikusi bear dut zer dan ori --esan zuan bere artean. Apaol 71.
    Bakit orain, --esaten eban bere artean-- erri guztiak dakiena nire amak erabilli dittuan autuak Eladi ta Kostantzigaz. Echta Jos 227. Zer pentsatu ote zuen bere artean. Goñi 88. Moxolok bere artean: ta bear luke. Ag G 354. Ederrak emon yeustazak arexek!-- egiten eban bere artian ostatari zurrak. Kk Ab I 76. Neure burua ainbestekoan beti ikusita, gau ta egun nola biziko, niñarduen nire artean. Or Tormes 51. Alako txistu-zarata entzun nire nagosiak eta egiñ eban bere artean, txitu a sugearena zala. Ib. 57. Nere artean --Mendiola ote? Egin ote dit beribillean tokirik? Ldi IL 39. Gizon madarikatuok, zion bere artean. Etxde JJ 202. Eta neure artean "Nonor txarto dago" esan neban. Erkiag Arran 81. Nor ote dugu, esan ere nere artean, gizon ausarti ori. Or (in Gazt MusIx 10). Sasi-ezkontza ura nola zuzenduko asmaketan ari zan bere artean. NEtx LBB 54. Artetik esan behar dizut bertso auek egin ala gipuzkoeraz jarrita daudela; zerbait olatsuko nere artean ibiliak nituen, eta. Xa EzinB 60. Nere artian au pentsatutzen / egondu nintzan lenguan. Uzt Sas 79.     VMg 73. CatLlo 75. Alz Ram 122. Alkain 26. Zendoia 73.
    azpiadiera-6.1
    Consigo mismo.
    Ea bere artean pekatu egin dabeez ukiera ezaiñakaz. "Si ha pecado consigo mismo". Cap 104.
    azpiadiera-6.2
    (Estar) en sí.
    Patxik ez zuan aditzen andre Josepak esaten zionik. Etzegoan bere artean, izardi larria ateratzen zitzaion eta milla gogorazio txar jaiotzen ziran aren buruan. Apaol 40.
    azpisarrerakoSense-3.7
    g) De paso (decir, etc.). v. ARTETIK (e).
    Atxeman zituen urarte horiel "Cabral" deitzen zuten portuges itsasturi batek. Delako itsasturi horrek berberak atxemana da ere, artean errateko, Bresileko eskualdea. Zerb Metsiko 78. Huna --artean-- erromaniaz Gure Herria zahar batek zer erraiten daukun. Zerb Azk 88. Artean erraiteko [= 'dicho sea de paso'] . Ib. 56.
    azpisarrerakoSense-3.8
    h) (V-gip).
    Todavía, aun así. "Artian edo artian be" Elexp Berg.
    azpisarrera-4
    ARTEAN ERE.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) Todavía. "Emendik bost urtera etortzen bazara, artean ere emen izango gaituzu (G-azp)" Gte Erd 242. "Zu ezkontzen zarenean Itsasne artean ere ttikia izango da (G-azp-goi)" Ib. 243.
    Artian ere uste zun orrek / bere buruban zeukala. JanEd II 88. Artean ere, ordea, Mari-gaiztok e'tzuan galdu Jentil-aroko agintea. SMitx Aranz 19. Gu gaubean, amarrak aldean, atera giñan etxe aldera, eta artean ere an gelditu ziran danak zeñek baño zeñek bertso ederragoak kantatuaz. Salav 47. Gerrak jarraitzen zuan artean ere. AZink 112.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) (V-gip).
    Todavía, aun así. "Amabost eguneko jaixak dauzka ta artian be kejau eitten da" Elexp Berg.
    azpisarrera-5
    ARTE-HARRESI.
    Muro intermedio.
    Ez da [etxe] bat halere lorioa duenik; arte harrasirik ez dute ageri; gainek ez dakote zolari alhatzerik egiten. JE Bur 25.
    azpisarrera-6
    ARTE-ARTE.
    Tranquilamente, sosegadamente.
    Emazteak eztauko / gasturik gogoan / arte arte gizonak / daroa lepoan. Azc PB 238 (en Ur PoBasc 211 gruesiagaz). Gizon bat egoan bazkalostean arte arte edo guztiz erara, mai-ganean iru bonbil edo botella uts eukazala. A Ezale 1897, 93b. Otseiñari arte-arte (muy tranquilo) itandu eutsan zeinbat zor eban ta edontziagaitik. A Ezale 1898, 24b. Malentxo arte arte egon zala, parre antzean, pozez zoratzen. Ag G 343.
    azpisarrera-7
    ARTE-AULKI.
    "Strapontin, arte-alki" T-L.
    azpisarrera-8
    ARTEAZ.
    Por entre, a través (de).
    Ethor zedin Galileako itsasora, Dekapolisko komarkén arteaz. "Par le milieu des quartiers de Decapolis". Lç Mc 7, 31 (Dv eremuak barna). Gero ikhus nezan berze aingeru bat zeruaren arteaz hegaldatzen zela. Lç Apoc 14, 6 (Dv zeru erdia gaindi).
    azpisarrera-9
    ARTE EGIN.
    "Arte egitea, (terme de bergers), séparer les moutons d'un seul troupeau en deux portions, ou deux troupeaux qui se sont mêlés" H.
    azpisarrera-10
    ARTEETAKO.
    De hasta entonces.
    Azkenian dago leku bat, orma baten sartuta legez, nora eruana izan nintzan estu estu. Artietakua utsa zan anguaren aldian. JJMg BasEsc 91s.
    azpisarrera-11
    ARTEETAN (V). Ref.: A; A EY III 340.
     Entre tanto, mientras tanto; hasta entonces. v. ARTEAN (e). Tr. Propio de la tradición vizcaína. Astarloa y Otxolua emplean la forma artiatan.
    Laster nas, ta artietan ixio egizu suba eta berotu zaite. Mg PAb 69. Jan daigunian erdiraño, emongo deutsut edaaten ardaua. --Ezin egon neinde artietan edan baga. Ib. 60. Arrotasun andi bategaz baziarduben jasoten torre au. Artietan etzan munduban berbeeta bat baño. Ib. 185. Edozein sinpleza gaitik luzatuten dira ezkontzaak, ta artietan or ta emen dagoz edo dabiltz alkarregaz batera ta bestera. JJMg BasEsc 255. Ekandu zitalak ezi deitezanian izango da denporarik onena penitenzija egiteko. Artiatan enaz ilgo, osasun ona daukat. Astar II 17. Irakatsi eutsen zelan gerria egin biar zan. Artiatan, Franzesak esan eta burla egin arren [...] ez eutsen jaramonik egiten. Ib. XIII. Adierazoten ebeela demonioak, Marijak gorde ebala artietan betiko galdumenditik. Uzt MarIl 42. Berrogei ta geiago urte bazirean bere ezkondu zala ta artietan señik izan ez arren, sortu eban bere erraietan [...] Salbagillearen ama. Itz Berb I 268. Ointxe aginduko dot amaseikuok ekarteko. Artiatan gertu zattez zu artzeko. Otx 86. Saiets bat apurtu yakon gure mutillari. Artiatan eldu zan Markolbe. Ib. 178. Orduan asi ei ziran ezbearrok gitxitzeko neurri ta bideak artzen: artietan ugazaba asko, [...] tramankuluren bat austen yakenean, langilleren bat zauritu nai ilten zanean baño estu ta larri ta urduriago ibilten ei ziran. Eguzk GizAuz 161. Arteetan, plazako soinuketea ere burutu zan. Erkiag Arran 47. Ez ekian arteetan iñortxuk ere, ostera, andre zuurraren lakio aren barri. Ib. 92. Eta batez ere, zerbait geiago ikusi eban, arteetan lañope egokiona: Madalenek maite ebala. Ib. 160.
    azpisarrera-12
    ARTE GABEKO (Dv ( A)).
    "Qui est sans interruption, sans intervalle" Dv . f. artega.
    azpisarrera-13
    ARTE-GERTAKARI.
    "Arte-gerthakari, (subst.) incident" Dv.
    azpisarrera-14
    ARTE GUTITAKO.
    Breve, momentáneo.
    Ezen gure aflikzione arin artegutitakoak eragiten du gutan gloriatako pizu exzellent exzellentki eternal bat. "Qui ne fait que passer". Lç 2 Cor 4, 17 (He iraupen gutitakoa, Dv labur, TB iragaiten baizen ez denak).
    azpisarrera-15
    ARTE GUZTIAN.
    azpisarrerakoSense-15.1
    a) (Precedido de vb., adv. o sust. de tiempo). Hasta (que). "Es muy expresiva la locución arte guztian, en vez de artean" A (s.v. artean). Cf. ARTEAN (b).
    Bere amaren sabeletik asi eta orain arte guzian. Mb IArg I 70. Zure adiskidantzan emendik ill arte guzian emen ni bizitzea. Ib. 145. Nere ill arte guzian. Ib. 97. Lana bukatu arte guzian kontuz ta biziro haritzea. Ib. 217. Zuk ni sendatu arte guzian ez naz emendik aterako. Mb IArg II 355. Ill arte guzian zor dizudan amorioari erantzuteko. AA III 279. Emendik Pazkoa arte guzian. Ib. 601. Aspertu zan arte guzian aritu zan esaten ekusi zuana. Ib. 490. Sortu zaneti, kurutzian ill zan arte guztian. fB Ic I 72. Txikitati asi ta andi egin arte guztian. Ib. app., 24. Alik eta jabe egiazkoa agertu dedin arte guztian. Izt C 226. Partidua bukatu arte guztian. Ib. 244. Itxasoari bere amorru ta aserreak joan arte guztian. Ag Kr 32. Lanean bizi izan zan Jesukristo ogeitamar urteak bete arte guztian. KIkG 18 (tbn. bete arte guztian en KIkV 28). Beti bezela pentsatzen diat nik gaur, eta "hipnosi"ak eta amodioak artueman aundiak dituztela uste, orain arte guzian bezelaxe. Txill Let 99. Bertan azia eta bizia ezkondu arte guztian. FEtxeb 11.
    azpisarrerakoSense-15.2
    b) (Precedido de vb.). Mientras.
    Jangoikoa Jangoiko den arte guzian. Mb IArg I 317. Maitatuko du emen bizi den arte guzian eta gero eternidadeko glorian. Ib. 181. Mundubak dirauban arte guztian. fB Ic I 33. Mundu onetan bizi garian arte guztijan. Astar II 278. Lagundu egidazu konfesiñoak dirauan arte guztian. Añ EL2 164 (EL1 149 denbora guztian). Jangoikoa Jangoiko dan arte guztiyan. CatLlo 28. Bizi naizan arte guzian ez bide gaiztoetan jarteko. Jauregui 240. Sasoia duten arte guztian eman alak eman ta ere. Izt C 152. An egon nintzan arte guztian, sei illabete edo, ogei lagun baiño etziran il. Or Tormes 41. Bixi garian arte guztian / Dogu goguan eukiko. Enb 90. Au predikatzen ibilli zan arte guzian. Ir YKBiz VIII. Zepai bertsolari zana, / bizi izan zan arte guzian / nere laguna izana. Uzt Sas 147. Ikuskizuna zerabilaten arte guzian hiria hutsa zen. Lf (in Casve SGrazi 9). Bizi zeraden arte guztian / zuk aztuko ez dezuna. Insausti 196.
    azpiadiera-2.1
    Bide garbi zuzenean ibilli nai det bizi naizan arte guzti guztian. Jauregui 238.
    azpisarrerakoSense-15.3
    c) (No precedido de vb.). Durante todo el tiempo, mientras tanto.
    Joanen zaizka urteak eta urteak eta milaka ta milloika izanagatik joan zaizkanak, guziak iduriko zaizka atzoko eguna bezain laburrak [...] ta arte guzian ta beti arkituko da asperzen. Mb IArg I 241.
    azpisarrera-16
    ARTE GUZTIAZ. (Precedido de vb.). Mientras.
    Salbau nagizu eta bizi nazan arte guztijaz errukiz begiratu egidazu. Ur MarIl 108.
    azpisarrera-17
    ARTE GUZTIETAN.
    Durante el tiempo en que.
    Ez du damurik ez konfesio onik onela konfesatu dan arte guzietan. Mg CC 169.
    azpisarrera-18
    ARTE GUZTIRAKO. (Precedido de vb.).
    azpisarrerakoSense-18.1
    a) Hasta que.
    Mugaz artu bearra eta ill arte guzirako artu bearra. Mb IArg I 286.
    azpisarrerakoSense-18.2
    b) Mientras.
    Eguneko amaika erreal bizi zan arte guztirako. Izt C 489. Jaungoikoa Jaungoiko dan arte guzirako. Arr May 51. Bizi geraden arte guziko / gelditu gera penetan. Uzt Sas 130.
    azpisarrera-19
    ARTEINO.
    azpisarrerakoSense-19.1
    a) (SP; artaino B, artaño B; Dv (que cita a LE), artegiño Añ). Ref.: A (artaino); Izeta BHizt2 artio.
     (Tras vb., adv. o sust. de valor temporal). Hasta (que). "Zuk erran arteino, jusqu'à ce que vous ayez dit" SP. "Denbora eder arteino, jusqu'à ce que le temps soit beau" Ib. "(Hasta) quando? nos [...] artean, arteraño, daño, giño?" Añ. v. artino, artio. Tr. La forma artaño se documenta en textos alto-navarros, y artegiño en Añibarro y Enbeita.
    Baina egonen naiz Efesen Mendekoste arteno. Lç 1 Cor 16, 8. Haren begira egonen naiz, zuk plazer dukezun arteiño. Mat 257. Zeren zeure pazienzia handiaz penitenzia egitera orai arteiño iguriki baiterautazu. Ib. 238. Hauste egunetik Bazko zahar arteiño ezteirik ez egitea. Ib. 11. Usantzako bekhatuak iarraikitzen ohi zaitza nehori heriotzeraiño, eta lurrean barrena sar arteiño. Ax 94 (V 64). Etzara obligatu pagatzera, pagatzeko ahala dukezun arteiño. Ib. 243 (V 163). Dakizkienak aurthiki arteiño, ezta ixiltzen. Ib. 292 (V 194). Zaude etxean, pausa ezazu, ez deus egin eta ez erran, denbora eder arteiño. Ib. 299 (V 199). Bihar arteiño bizitzeko esperantza eztuenik. Ib. 65 (V 42). Etzaitu hil arteino nihoiz utziko. Hm 228. Arrazoin da [...] pazienziaz bizi nadin zure borondatearen arauera, eta nahi duzun arteino bizitze galkor hunen karga darabilladan. SP Imit III 18, 2. Konsistitzenbaitu binkulo edo lotzáki fuertegártan, zeiñeki elkár obligatubaitzire, ilartáño bata edo berzea. LE Matr2 89. Eztút, jauna, eztút utzíko, / inartáño piedadéa, / niri ematéas betíko / salbazioko baimendéa. LE Kop 155. Ekanduzko bekatuak jarraitu oi deutse bakotxari eriotza giño ta lur barruan sartu artegiño. Añ GGero 76. Euskaldunak alabaña izan bagara orai artaño gertaldi on guzietan lenbizikoak. REusk I 6. Orai artaño bizi / izan naiz pakean. Auspoa 97, 114. Itzalak bere erio-maindirea zabaltzen duenetik, Atso aserreak Otsaillari ostiko egiten dion arteño, etzoaztela. Or Mi 77. Asi zan larri, jausi ta jagi, / Arrantzaz dei ta dei danai; / Burpilla lez be bai azkenian / Eten artegiño, ai! Enb 167. Geldi zoan ta jarrai genion / giltza bete arteiño, guk. Or Eus 234. Amazortzi urte bete arteino, gimnasi-inarkunetan ziarduten. Zait Plat 8. Ango komentu barriko zeetasun guztiak burutu arteiño. Onaind STeresa 92.
    azpisarrerakoSense-19.2
    b) Mientras.
    Erdi-aro laño dago, / ez eguzki, ez izarño.../ Beti ere laño iraungo / Jauntxorik degun arteño! SMitx Aranz 71. [Zugatzak] lurrean dirauan arteiño erakutsiko dau mazpil orren zauria. Onaind STeresa 51.
    azpisarrerakoSense-19.3
    c) Hasta entonces.
    Zorionago zer nai anartea baiño? / Iraun âl balezake biziak arteiño! Ldi UO 54.
    azpisarrera-20
    ARTEINOKO.
    De hasta que.
    Perseberatzeko zure serbitzu sanduen ill artañoko denbora guzien. CatUlz 6. Andretzat hartu zuenean, nahi izan zituen ordura arteinoko ezagunak oro ahaztu. Mde HaurB 60. Bertara eldu arteiñoko gaia izan zuten eziñ erabakirik. Berron Kijote 171.
    azpisarrera-21
    ARTEINOKOAN.
    Hasta que.
    Ordu arteinokoan ofritzen zitzaizkon azienden edo animalien lekhuan bere Aita Eternalari ofritu zioen bere burua. CatLav 375 (V 181). Dabidez geroztik Babiloniara pasatuak izan ziren artañokoan, amalau jenerazio. Echn Mt 1, 17 (Lç eraman izan ziraden arteranokoak).
    azpisarrera-22
    ARTEKO. Cf. 1 arteko.
    azpisarrerakoSense-22.1
    A) (Adnom.).
    azpiadiera-1.1
    a) Que está entre, en medio de. "Intercutáneo, larruartekoa" Aq 1404. "Arteko (V, G), el del intermedio" A. "Odeiarteko eguzkia, el sol de entre nubes" Ib. (s.v. arte).
    Bién arteko paretaren zerraillua hautsi duena. Lç Eph 2, 14 (He, Dv, Bibl -en arteko; Ol, Ker bitarteko). Hitz-arteko iunktagarria. Lç ABC A, 3v. Ez du berak zerekin kendu ortz-arteko aragia. Mb IArg I 278. Ibilli zen Jerusalendik Erromaraño, bai ta bien arteko itsas isletan ere. Ib. 134. Beijak sartu dituzube langa arteko ziskubetan? Mg PAb 108. Adrilluen arteko morteroa txeatzen dute. It Dial 31 (Dv adrailuen arteko, Ip tellen arteko; Ur adriluen artian daguan morterua). Ixter arteko larruak ixurrak egiten ditu. Dv Lab 247. Urriaren bostaren eta seiaren arteko gauean. Elsb Fram 82. Bi Ameriken arteko lur-muga. HU Zez 44. Soro-arteko luebakia. Ag G 201. Agots-lege (leyes fonéticas) batzuk itz-barrukoak dira (vocabulares), besteak bi itzen artekoak (perifrásticas) . A Euzk 1919-1920 (II) 7. Bi baratzeen arteko paretaren gainetik. Barb Sup 4. Bi adinen arteko andre bat. Ib. 156. Edan dezake eguneko litro bat ardo, ez delarik lodiegi izpirituz; euneko 6 edo 7 arteko ortarik. FIr 174. Amalau orduan beterik uri biyen arteko 1500 kilometruak. Kk Ab II 66. Arnegi, emokatua bezala bi mendi-lerroen arteko xokoari. JE Ber 12. Ez aaztu gure baratza txikiko lau ormen arteko barrutikoa zaitugula. Ldi IL 88. Bi uren arteko bidea ikusirik. Zerb IxtS 36. 1400-1600 arteko garaian. Mde Pr 251. Arpegia eskuen gañean ezarria, matrailletaraño sartzen zaizkit aize-bolak beatzen arteko zirrikituetatik. Txill Let 47. Baño an erri-arteko bideak luzeak eta beartuta egoten ziran goiz asitzera. Anab Aprika 95. Zerrenda arteko huts-unetik laphitz bat sartu zuan. Osk Kurl 76. Izadiko erresumen arteko mugarri guztiak fundi-arazten. Vill Jaink 64. Gaurko bi Naparroen arteko harria. Xa Odol 109. Bizitza bi memoria / galduen arteko / leize bat dela dirudi. Lasa Poem 108. Algodoi arteko algalia. Berron Kijote 64. Horixe gertatzen da [...] vocal arteko b, d, gb, d, g eta r-rekin. MIH 107.
    azpiadiera-1.1.1
    (Uso pred.). "Ez handi, ez ttipi, bien arteko, ni grand ni petit, entre deux" Dv.
    Kapare da bilaun eztena, ez eta xoil aitoren seme, bana bien arteko. O Pr 367. Bada lau zangotako iledun bat. Ezda ardi, ez ahari; bien arteko. Hb Egia 130. Nik badut maiteño bat, oi! hura nolako! / Ez da ttipi ez handi, bai bien arteko. ChantP 222. Ez da ttipi, ez da andi, bai bien arteko. Erkiag Arran 148.
    azpiadiera-1.1.2
    (Con sust. con suf. -(r)ik).
    Irla Percerik eta Forcemoluerik arteko bide hark. INav 133.
    azpiadiera-1.1.3
    De dentro de.
    Iudean diradenék ihes albeilegite mendietarát: eta haren artekoak retira albeilitez: eta kanpoetan diradenak ezalbeilitez hartan sar. "Ceux qui sont au milieu d'icelle". Lç Lc 21, 21 (Dv hirian direnak).
    azpiadiera-1.1.4
    De entre, que se da entre (dos personas, etc.). "Emazte heien eta soldadoen arteko atxikimenduak (BN-lab)" Gte Erd 22. "Frantzi(a)ko eta Españi(a)ko gobernuen arteko laguntasuna (G-azp, AN-5vill, BN-arb) [...] gure eta Mariaxunen arteko [adiskidetasuna] (G-azp, AN-gip, B) [...] gure bien atreko adiskidantza (BN-arb) [...] nebarreben arteko maitasuna (V-arr-gip) [...] anaiarreben areko maitasuna (G-azp-goi)" Ib. 23. Tr. De uso general excepto en la tradición suletina.
    Gure arteko amoria. E 219. Iainkoaren eta gure arteko Arartekoa eta bake ezarlea. Lç Adv *** 3r. Diferenziak eztirade errege jaunen arteko diferenzia, baizi errien eta partikularen arteko. MRos 13.1r. Ezkonduak eztirenen arteko haragizko obrak. Mat 114. Gure bion arteko bakea. Harb 211. Geure arteko ezagutza gaixtoari alde egin behar diogu. Ax 373 (V 246). Bere Aitaren eta gure arteko trabua eta etsaigoa. Ib. 134 (V 88). Neska baten eta morroin baten arteko hitzak. O Pr 352. Elkarren arteko guduak. SP Imit III 58, 2. Egiazko eta banaloriazko adiskidetasunen arteko diferenziaz. SP Phil 299. Hitzen arteko diferentzia hunek. ES 137. Bi presunen arteko amudioa. Ch III 42, 1. Beren arteko hitzket-erausi luzean zebilzanak. Mb IArg I 219. Prinzipe kristiñau guztiai euren arteko bakea emonaz. Cb CatV 105. Jesusen bihotzaren eta presuna yustuaren bihotzaren arteko komerzio samurra. Mih 122. Elkharren arteko deshoneskeriez. Brtc 64. Gizon eta emazten arteko adiskidetarzun haundiegiak. CatLan 94. Orra Jainkoaren ta Israeldarren arteko itzak. Ub 31.
    Ez joateko dantza naastu ta neskatx mutillen artekoetara. Mg CC 144. Enzunaz txakur, otso [...] ta egaztien itzketa alkarren artekoak. VMg IX. Ezkonduen arteko gauz itsusi asko. AA I 571. Neska mutileen arteko adiskidetasunak. fB Ic I app., 20. Perugaz Yoanen arteko berbeta eder erakutsi andikoa. Zav Fab, RIEV 1907, 91. Elgarren arteko karitatea. Jaur 197. Zahar gazten arteko / Hau da parabola. Bordel 105. Errege kristiñauen arteko bakia. Ur MarIl 7. Dalilarekin Sansonen arteko adiskidetasuna jakin zutenean. Lard 144. Elkarren arteko egunoroko despitakin. Ib. 541. España ta Franzia arteko gerragatik. Aran SIgn 63. Azkeneko gure arteko guda ori iraun zuen artean. Zab Gabon 104. Gure arteko solasez mintzatu baino lehen. Elzb PAd 5. Jainkoaren eta gure arteko bakeak. Arb Igand 92. Pranko ta euskaldun-arteko gauzak. Ag AL 22. Batuera santu bat, Jesukristoren eta Eleizearen artekoa legez. Itz Azald 174.
    Senhar-emazte giristinoen arteko batasun zuzena egiten duena. CatJauf 43. Medikuen arteko aharrak. JE Bur 125. Zein dira nagusi-langilleen arteko asarreen iturburuak? KIkG 54. Aingeruen arteko burruka artan. Inza Azalp 42. Ta anai arteko / Maitasunian jarri betiko. Enb 69. Guenian, jaiari azken egitteko, zaldun eta andrandijen arteko jokaldi bat egittia erabagi genduban. Otx 152. Eta ez-al du ezer balio gure arteko maitasunak? TAg Uzt 195. Ez det uste gure artekoak orren arduragabe etetzeko biderik eman dizudanik. Ib. 245. Anai arteko gudu gaitz ori. Iratz 24. Elizaren eta Españiaren arteko artu-emana. Or QA 89. Xalbat eta Engraziren arteko artu-eman lotsagarriak. Etxde JJ 226. Bi sendien arteko batasun lokarria. Ib. 226. Senar-emazte arteko batasunaren garrantziaz. Ib. 216. Elkar arteko adiskidegoak bihotza eztitzen zien. Mde Pr 134. Bizidunen eta bizi eztiranen arteko aldea. Zait Plat 78. Errien arteko ar-emanetan. Vill Jaink 177. Senar-emazteen arteko eginbideek. Ib. 164. Diruaren, maitetasunaren eta politikearen arteko zerikusia eta osterakoa, noiz ta zelako jokabidez maneauten diran, ez ekian ziur Nikanor-ek. Erkiag BatB 85. Artzai bion arteko elkarrizketa laburra. Ibiñ Virgil 45. Nahiz Pastoral gehienen gaia gaizkiaren eta ongiaren arteko gudua den. Lf (in Casve SGrazi 10). Gizaldien arteko etsaitasuna. MIH 65. Idazkera ezin izan daiteke hots eta letren arteko bana banako egokitasunaren gainean eraikika. Ib. 98.
    azpiadiera-1.1.5
    De entre, perteneciente (a). "De entre los míos, tuyos, gure artekoa" Añ. "Populuaren artekoak, ceux d'entre le peuple" Dv. "Zuen artekoetarik nihork etzuen ahorik ideki, aucun des vôtres n'ouvrit la bouche" Ib. "Har nezazu zure sehien arteko, recevez-moi au nombre de vos valets" Ib. "Jende xehearen arteko gizonak, les hommes de la classe populaire" Ib. "Ororen arteko hoberena" Lf Gram 329. "De entre ellos. Eta zu be euren artekua zaraz" Etxba Eib. Cf. A: "Arteko (AN), pariente". Tr. Algo menos frecuente al Norte. Entre los suletinos sólo se documenta en Eguiateguy.
    Erran dik haién arteko zenbeitek. "Quelqu'un d'entr'eux". Lç Tit 1, 12. Baina gure arteko emazte batzuk-ere izitu giaitié. Lç Lc 24, 22 (TB, Brunet, Ol, Or, Ker, IBk, IBe gure arteko; He guretarikako, Dv, Leon gurekilako, Arriand geuretariko). Anhitz anaieren arteko lehen sorthua. Lç Ins C, 3v. Zuen arteko donzella batek. Lazarraga 1177v. Zeren mortifikazione suerte hura ezta bat ere ageri, eztio nihori traburik emaiten, eta xoil dagoka jendeen arteko bizitzeari. SP Phil 320. Perla-maxkorrek bere arteko zaharrena aitzindaritzat eta gidaritzat hautatzen dutela. ES 142. Bidaldu zituzten beren arteko zenbait apaiz ta lebita. Mb IArg I 79. Jentil arteko zeremonia loiak. Mb IArg II 312. Gaistoen artekoa izan naz. Cb Eg II 150 (Dv LEd 265 arteko). Hamar millen arteko dohatsu bakhar hura. Lg II 239. Populuaren arteko zenbait presuna hautetsien fagoretan. Brtc 8. Ezpeitakigu zer den hilen artian igaraiten, hek ere bizien artekoak eztakitzela. Egiat 180. Zeren eraman ezin zituen gezurrezko Jainkoai egiten zitzaizten agurrak, ta gañerako aen arteko gaiztakeri itsusi nazkagarriak. Ub 114s.
    Luzifer aingeru andien artekoa zan. Mg CC 119. Zuen arteko bat deabrua da. Ib. 249. Ta onek [euskeriak] izan biar eban Babelko Torre egitian Jangoikuak iraatsi zituban artekoren bat. Mg PAb 186. [Democles] bere labangillen artekua. Ib. 215. Oneen artekuak dira ekandu gaiztuetan sarturik dagozanak. Mg CO 75. Zu zerala Errege andi bat, zure inguru ta aldamenetan daudenok dirala, batzuek Jaun andiak, ta besteak Soldau agintarien artekoak. Ib. 72. Zenbat milloi izango ote dira federik gabe oraindaño ill diranak [...]? Zenbat aen artekoak izango ziran Jaunarentzat gu baño leialagoak? AA III 271. Ez da ezagun zentzugabeko animalien arteko zeran edo ez. Ib. 372. Jesu-Kristo da giza-semen arteko ederrena. Dh 238. Gauza bera ezagutu dute paganoek ere, ta hekien arteko zuhur batzuk saminki auhendatu dute gizonen erhokeria. Ib. 198. Filisteuen arteko jigante ikarragarri bat. JJMg BasEsc 176. Zuben artekoren bat badago olako berbak esaten. Astar II 147. Etzala aldenduko entzuleen artekorik inor ere. Izt D 173. Lagun amatu oen arteko edozeñi. Izt C 226. Zuen artekoren batek. Ur MarIl 63. Autu zitzatela beren arteko zazpi gizon birtutetsuenak. Lard 488. Eta bada, gaixtoen arteko izatu naiz ni, eta huna zer iragaiten den. Dv LEd 265. Oen arteko bat izandu zan On Francisco Mendozakoa. Aran SIgn 61. Nik ere bada nai nuke izan beon arteko, al baledi. Bv AsL 140. Bardin judegua, ainbat paganua, / Maometanua, / Protestantia zeinda masoi artekua. AB AmaE 347. Zer da masoneria? [...] Zelako penea dauko euren artekoa danak? Itz Azald 54.
    Neure artekoetan eztot aurkitu nirea lako eztarririk. "Deso me podré yo alabar como todos mis iguales, por de mejor garganta". Or Tormes 67s. Azpilikueta, denbora hetako gizon yakintsu larrienen artekoa zen, Europa guzian aipatua. Zub 45. Andikijak eurak be senide arteko ixan gura yabilkoz. Otx 76. Beren artekorik geienak. Ldi IL 138. Yuduen arteko asko dira deituak Kristoren yaurgoan. Ir YKBiz 390. Esan gentzake oraindik zenbait basati-arteko aztiak erabili oi dituzten mozorro jantzien antza dutela. JMB ELG 50. Jokoetxeetan biltzen diranen artekoetan lenengoena ta nagusiena izateko. TAg Uzt 170. Nekazari-artekoa naiz. Artzaiakin ere zerbait ibilia. Munita 127. Hori ezagut zezakeen gure arteko kamutsenik zen mutilak. Mde Pr 295. Erri xumearen arteko, ta eraman zutenen lagun, ez zan etorri bezalakoa. "Unus de turba". Or Aitork 139s. Andra Mariaren irudi baltzerana, bizkaitar irudietarik iru zaarrenen artekoa. Erkiag Arran 195. Itsastarren artekoa oi dalako. Ib. 66. Postureak gizasemienak bakarrik direala? Guk ez doguz gizonen artekoak besterik ezagututen. Bilbao IpuiB 185. Agur, Mirentxu, biotz erdiko / ene arreba kutuna, / sendi arteko bake ta poza, / maitasunaren laguna. BEnb NereA 79. Zaldun jator jaso bat, italiarra bera, erregian ondorenguen artekua. Etxba Ibilt 473. Beren arteko norbaitek salaturik. Ardoy SFran 221. Zuk ikusiko zenituan, billau-artekoa zera-ta, oietakoren batean jaio ta azia. Berron Kijote 227. Gaurko gure arteko gogo-giroaren ezaugarri eta salatari den aldetik. MIH 57.
    v. tbn. Añ EL1 135. VMg 68. Hb Egia 58. Arr GB 127. StPierre 40. Zait Sof 50. SM Zirik 91. Gand Elorri 184. Larz Senper 108. Alzola Atalak 95. Xa Odol 303. Ataño TxanKan 131.
    azpiadiera-1.1.6
    (Uso predicativo). "Har nezazu zure sehien arteko, recevez-moi au nombre de vos valets" Dv.
    Zeure miserikordia sainduaz dohatsuen arteko ordena nazazu. Harb 308.
    azpiadiera-1.1.7
    De entre, que está rodeado de.
    Jangoikoak bekataria bere bekat-arteko bake onetan uztea. Mb IArg I 301. Jangoikoak bekataria bere bekat-arteko bake onetan uztea. fB Olg 36. Naijago zituben pekatu arteko berakatz berdiak, ta kipula garratzak. fB Ic III 274. Eremu ta baso arteko gizoneen oitura zorijonekuak. JJMg BasEsc V. Lore arteko lengo bizieraren ondoren. Arr GB 20. Lo arteko ikuskera bat. Bv AsL 75. Zakarias eta Elizabet zagozin mendi arteko herrirat. Jnn SBi 38. Arek zugazti eder arteko / Basetxe zuri egoki. Enb 39. Kizkien arteko belhar gaixtoak. JE Ber 18. Amets-arteko oiu bailitzan. Ldi BB 162. Elur-arteko pagoa. Or Eus 361. Lili-arteko ixilla nastau egixube txorijok! Laux AB 17. Ez bildur izan arkaitz-arteko / basapiztien erpea. SMitx Aranz 28. Arantz arteko larrosa. NEtx Antz 70. Apalagoa [soiñua], bigunagoa, ur arteko susmurraren antzeko. Erkiag Arran 34. Mendi arteko neure / Uzpitxa-Jauregi. BEnb NereA 50. Baso-arteko auzo-bideari. Akes Ipiñ 27. Udaberriko lorea, sasi arteko pospolina. Arti Tobera 284. Aretx arteko neure mintegi / laztan a gaixo zala-ta. Gand Elorri 109. Arantz arteko eta sasi azpiko baztertto batean. Osk Kurl 74. Olatu arteko txalupa ariñei lorra bezela, euskarri dakien. Ibiñ Virgil 111. Arkaitz latzen arteko Tamaru. Ib. 55.
    azpiadiera-1.2
    b) De hasta. "Perseverancia final, il arteko, il arterañoko irauntza" Lar. "Impenitencia final, il arteko damu bagea" Añ.
    Eta noiz artekoa da eritasunpetik bere burua eriak ateratze hau? Mb IArg I 318. Baña noizdañokoak? Bere ibiller-aldia egin ta etxera artekoak. Ib. 65. Eriotz on batera prestatu arteko guzia. Ib. 333. Orain arteko doktrina askotan. Mg CC 194. Mezaren asieratik Epistola bukatu artekoa ez dala gauz andia. AA II 47. Mundu au Jaunak egin zuan arteko eternidade guztian. AA III 346. Eskiñiten deutsudaz yaio zanik eta kurutzean il arteko bere atsakaba [...] ta nekaldi ezin geiagokoak. Añ EL2 168 (EL1 1698 ill artean). Astelenetik ostiral arteko egunak. Lard 427. Ara arteko bidea. Arr GB 87. Gero arteko agur bat eginik. Bv AsL 150. Arrats arteko lana izan zuten. "Ils eurent du travail jusqu'au soir". Barb Leg 60. Aurrera ere segitu beti / orain arteko pausuak. Tx B 176. Onera-artekoa, ia dana, erri-kanta dezu. SMitx Aranz 40. Meza bukatu-arteko garaia. NEtx Antz 155. Ontara arteko grazi guzietaz zalantza sartu diteke. Or QA 166. Ordu arteko saieskeriagatik barka eskatu ondoren. Etxde JJ 199. Jaiotzatik ezkondu artekoa, ta ezkontzatik eriotzarakoa: orra bizitzaren bi zatiak. Txill Let 29. Onela izan zan bazkari artekoa. Anab Poli 80. Txepetxatik asi ta oskillasoaren arteko izenak buruz ekizan arek. Bilbao IpuiB 39. Euren yauntasune, eguzkie sartute urrengo egune zabaldu artekoa ixeten ei-eudien. Akes Ipiñ 30. Itxasontzi ori etorri arteko aldia. Zait Plat 104. Ondo artu zeixola bere zerura arteko agurra. Etxba Ibilt 460. Zorionian pasatu ditu / gaur arteko egun guziak. Uzt Sas 189. Orain arteko merarekin. Mattin 92. Ondarroan 1936garren urteko gudara arteko kontuak zelan ziran. Etxabu Kontu 106. Ez da Oihenart Azkue arteko biltzaileetan kaxkarrena izan. MIH 237. Orain artekoetarik ateratzen dudan ondorioa. MEIG VI 172.
    v. tbn. Ag AL 70. Ox 62. Zub 63. Eguzk GizAuz 63. Mde Pr 64. SM Zirik 71. MAtx Gazt 92.
    azpiadiera-1.3
    c) (Precedido de vb.). De mientras. "Vitalicio, biziartekoa" Añ.
    Nigarrezko erri onetan erbesteturik nagoan arteko egite on guztiak. Añ EL1 7. Nork emango dit niri bizi naizan arteko ogia iltzen badidazu nere Jabea [...]? VMg 27. Altarako Sakramentuan Jesus agirijan daguan arteko denporeetan. fB Olg 40. Zori galdukoak orduan, munduan bizi zirean arteko olgura solas, atsegintasun ta erakeria zitelak! Añ EL2 46. Ugazabaren etxean artu ebazan ontzian egon zan arteko irabaziak, eta joan zan Mundakara. Echta Jos 282. Bizi zeraten arteko agintzea eskatzen dizutegu. Ldi IL 136.
    azpiadiera-1.3.1
    (Precedido de sust.).
    Bizi arteko pausoak. Cb Eg III 275. Meza arteko gogarteak. Añ EL1 92. Apologia-n bere bizitza-arteko guztia gibel-ikustez ikusita ematen baitigu. Zait Plat 83.
    azpiadiera-1.4
    d) (Precedido de posesivo). Interior, íntimo.
    Eztala bardin asmetea batek bere arteko griña edo inklinaziño txar karidadearen kontrakoa, zein karidadean uts egitea. Añ LoraS 55. Orra oiñazea eta miña, eta norbere arteko burruka. Vill Jaink 116.
    azpiadiera-1.4.1
    "Bere artekotan, sumido en sus pensamientos. Aura bere artekotan egoten da ta etxao iñoi kasoik pe eitten" Elexp Berg (s.v. bere). "Parian pasau naiz eta ezta akordau be eiñ, bere artekotan zebillen da" Ib. "Bakarrik berba egiten dutenengatik ere bere artekotan kriston ekiñaldixak egiten dituela eta horrelakoak esan ohi dira. Bere artekuak esaten ere bai" Ib. "Nere artekotan ere entzun daiteke" Ib.
    azpiadiera-1.5
    e) (Con valor adj.; no precedido de vb., adv. ni sust.). Intermedio, medio, que está en el medio. "Mediato" Lar. "Artejo, viene del Bascuence arteko, que significa intermedio" Ib. "Hirur haritz horietarik artekoa ebaki behar da, de ces trois chênes, il faut couper celui du milieu" Dv. "(V, G), el del intermedio" A.
    Guk deus ez yakinik ere bertze arteko munduen [= 'de los otros mundos intermedios (entre el cielo y la tierra)'] beharrez, hangoak izan ditezke yakinsun gure erorikoaz. Hb Egia 43. Igarian gorputzen barrengo, arteko ta gañeko aragiak dabiltza. Anab EEs 1919, 64.
    azpiadiera-1.5.1
    Intermedio en el tiempo. "Auto interlocutorio, erabaki artekoa" Lar.
    Baña etzen geldirik egondu arteko egun orietan. Mb IArg I 374. Goiz-mezatik lekhora, meza-nagusia baino lehen, bazuan, denbora hartan, meza bat, arteko meza deitzen zena. Elzb PAd 21. Irlandara zaharraren eta artekoaren garaietan. Mde Pr 236. Irlandara artekozko textu batzu. Ib. 244. Arteko kantuak [= 'Gradual, parte de la misa entre la Epístola y el Evangelio] . Ardoy SFran 348.
    azpiadiera-1.5.2
    Mediano (en tamaño, en calidad, en edad, etc.). "Médiocre, moyen" Dv. "Arratian ta Orozkon beste uzen batzuk daukiez: onenak, kirrua; artekoak, amilua; bastoenak, burutxea" A (s.v. amuko). Cf. artekoño, artekotto.
    Bi hoberen betan baiño, / Arteko bat lehenago. Gy 17. Erregek nahi izan zuen / Izantzak ikhusi zoin handiak ziren. / Orotan eztu ikhusten / Fortuna arteko bat baizen. "Il ne trouva partout que médiocrité". Ib. 319. Artekoak nahi luke / Gorago dena imitatu; / Beherean denak ere / Bedere artekora heldu. Ib. 7. Anaie gehiena dihariren harzale, / Anaie artekua zamariz igaraile, / Anaie xipiena ene lagüntzale. ChantP 286. Hanitx gizen diren lürretan [...] 60 edo 80kilo huntkallü berrik muzkin eijer bat eman diroke. Bena ezar balitze lür mehe edo artekuetan, ezta düdatzeko auherretan edo galtzetan ere egar litirokiela. ArmUs 1892, 154. 1951-ko Urtarrilan baizik ez da lege bat onartua izan, arteko ikastetxetako atea breizerari erdi irikitzen diona. Mde Pr 284. Hirur ate baditu jendea sartzeko, handi bat eta bi arteko. Zerb Azk 13. Etxeparek eman du Kopa gazteri, Bergarak artekoeri, Damestoyek zaharreneri. Herr 19-9-1960 (ap. DRA ).
    azpiadiera-1.5.3
    (Con sdo. peyor.).
    Nola gudu handi bat hastean muthil artekoek ere yoan behar baitute soldadu, halatsu bildu zituzten Parisat, Egiptoako niniaren altxatzeko, nihongo bide, zubi edo erreketan ziren inginadore ahul, onxko eta hautuak. Hb Egia 150.
    azpisarrerakoSense-22.2
    B) Adverbal
    azpiadiera-2.1
    a) (Con valor destinativo). "Para entre los dos, bien arteko" Lar, Añ.
    Baduk hemen muthilko bat, dituenik borz ogi garagarrezkorik eta bi arrain: baina hauk zer dirade hanbaten arteko? "Pour tant de gens". Lç Io 6, 9 (Dv hunenbat gizonen arteko; He hunenbertze mundurentzat, TB hainberze yenderentzat, LE ainberzeendáko).
    azpiadiera-2.2
    b) Hasta, hasta que.
    Ohar zaitezela nora zoazen ta noiz arteko. Mb IArg I 175. Orgátik deitzendá aién iltzea lokártzea Jaunarén besótan, zerén baitaude án báke ta errepausa ón bateán, idatzárri árteko eternidádean. LE Ong 77r. Biztu zanetik Zerura igo arteko munduan egin zituen berrogei egunetan. Lard 477. Billabonan billetiak / zeñek beretzako, / guk artu giñituen / Brinkolara arteko. PE 121. Agindu zien bere laguntza bizi zan arteko, edozein biartasunetan arkitu. Bv AsL 220. Eskatu zuten [...] legorpe bat gau ura igaro arteko. Ib. 108. Azkenengo konfesinoetik ordura arteko pekatu andirik ez badauko. Itz Azald 144n. Adios, bada, dama noblea, / Arantzazura arteko / Antxe egongo naiz, besoak zabal, / zatozenean artzeko. (In SMitx Aranz 193). Onez aurrera ezer askorik / eztaukagu esateko, / ixildu egin bearko degu / berriz agindu arteko. Lasarte (in Uzt Noiz 123).
    azpiadiera-2.3
    c) Mientras; para el tiempo durante el cual.
    Ta emen bizi bear dezun arteko prestatu zuan zuretzat munduko etxe eder galant au. AA III 341s. Eskatu daijogun bada Jaungoiko guztiz onari [...] pede bizija, esperantza oso bat ta karidade sutsu bat bitzi garian arteko, ta Zeruko gloria betiko. fB Ic I 38. Alan aserriak tontotuten dau gizona, beintzat koleriak dirauban arteko. JJMg BasEsc 184. Eskiñiten deutsudaz, negarrezko erri onetan erbesteturik nagoan arteko, nire egite on guztiak. Añ EL2 11. Fede bagako askok begie alegiñ / Bizi diran arteko badauke zeregiñ. AB AmaE 242. Begiratu zuan Jaungoikoak bere aur maitte onen gorputzaz ere, ez geroko bakarrik, baita are lurrean zan arteko. Inza Azalp 45.
    azpiadiera-2.4
    d) Entre.
    Ainbeste auzi, naibaga ta zer esan senar emazten ta umen arteko. fB Ic III 366.
    azpiadiera-2.4.1
    Entre, en el conjunto de.
    Aise aitor nezake, / bizia lekuko. / Bi kasu aipatzen tut / guzien arteko. Etcham 63.
    azpisarrera-23
    ARTEKOAN.
    En el tiempo de hasta.
    Askotan emon izan deutsut onduko nasalako berbea, eta eztot orain artekoan yagon. Añ EL2 166. Nik batean edo bestean saiatu bearra izan det, eta bai defenditu ere orain artekoan. Albeniz 264.
    azpisarrera-24
    ARTEKO HITZ.
    "Parenthèse, arteko hitz" T-L.
    azpisarrera-25
    ARTEKO MEZA.
    "Messe d'entre la première et la grande" SP.
    Goiz-mezatik lekhora, meza-nagusia baino lehen, bazuan, denbora hartan, meza bat, artekomeza deitzen zena. Elzb PAd 21.
    azpisarrera-26
    ARTEKOTZ.
    "Mediante esto o lo otro, onen edo orren artekotz, mediante Dios, Jainkoren artekotz" Lar.
    azpisarrera-27
    ARTEKOXE. (Forma con suf. -xe, de valor intens.). Precisamente de entre.
    Beltzena au zan: geren artekoxe batek, bere leena ukatuz [...] ain errukigabez gu yo-bearra. Ldi IL 27.
    azpisarrera-28
    ARTE LUZEKA.
    "À grands intervalles" Lh (que cita el ej. de Lf).
    Ez daiteke beraz arte luzeka baizik alhor puska berean erreberri [lihoa], hain baititu erroak jangile eta ginharria tinko. Lf GH 1924, 391s.
    azpisarrera-29
    ARTE-MARTEKA (L ap. A ).
    A ratos perdidos. v. ARTEKA-MARTEKA (s.v. 2 arteka)
    Arte-marteka astia duzunaren arabera hari zare zilho egiten. Dv Lab 341. Arte-marteka ibili nintzan eritegietako bisiten egiten. Larre ArtzainE 239.
    azpisarrera-30
    ARTE-MURRU (BN-baig).
    "Medianil, tabique interior" Satr CEEN 1969, 209.
    azpisarrera-31
    ARTE ON.
    Oportunidad. "Arte on batez balia zaite, profitez d'un moment favorable" Dv.
    Eta gauza hura ez du utzi nahi; aintzina nahi du egin, gutizia edo arte-ona duken aldi guziz. Dih MarH 300 (ap. DRA ).
    azpisarrera-32
    ARTEON. (Con art. de proximidad). Entre.
    Azkenik, seaskan esna, guzion yardun ta ots arteon. Ldi IL 18.
    azpisarrera-33
    ARTERA.
    azpisarrerakoSense-33.1
    a) (AN-larr; ertera AN-egües-olza-ilzarb). Ref.: A; Bon-Ond 166.
     (Precedido de gen. o tema nominal nudo). Al medio de. "Eta egotzi zan etsaien artera" Lar (s.v. abalanzarse). "Loren ertera joan da" Bon-Ond 166. "Iaki hadi artera (Lç)" H.
    Eror zedin gaixtaginén artera. Lç Lc 10, 30 (Dv -en eskuetara). Eta berze parte bat eror zedin elhorri artera. Lç Mc 4, 7 (TB -en artera; He elhorriperat, Dv lapharretara, Ol arantzartean, Ker, IBe sasi-artean). Aen artera izan ninzan / exil-exilik koladu. Lazarraga (B), 1180rb. Zure arima eramateko / Sandu guztien artera. Aldaz 81s. Aithortzen dut zoaztela / munduaren artera, / ardiantxa mansoak nola / otso goseen menera. EZ Noel 114. Desertutik ilkhi ziñen / jendearen artera. Ib. 166. Guztiz kexatu ziñen / obran atheratzera, / exenplu on emateko / infidelen artera. Ib. 148. Ahalkatzen da jendeen artera (artean) agertzeaz. SP Imit III 54, 4. Jesus Jinkoaren haurra bere besoen artiala hartu zian. Bp II 105. Konfesi on baten bidez fededun onen artera itzul gaitezen. Mb IArg I 310. Justu guzien ta santurik andienen artera daramatela. Cb Eg II 152 (Dv LEd 168 artera). Lau urtetik aurrera aitak soldaduen artera eraman zuen. Cb Just 24. Bere etorrera / gizon artera. GavS 20.
    Eta zer joaten bada lagun aien artera berak nai duala? Mg CC 186. Infernuko otso amurratuen atzamar artera. Añ EL1 147. Zoiñek urthukerazi beitzitin ürhe eta zilhar phezak popüliren artila. UskLi 219. Eraman dezeela infernuko penen artera. AA II 194. Ekusiko du [...] nola dijoan eskuiera doatsuen artera urlia bere neskatx-laguna. AA III 541. Zabaldu dedin kristinau artera. fB Ic III 364. Bialdu zituban emakume arro ta apaiñdubak Israelgo exerzitubeen artera. JJMg BasEsc 191. Zorijonekuak Daniel leoe artera botaak, Babilonijako mutill gazte laba gorijan sartubak. Ib. 59. Euren artera bazuaz. Astar II 148. Zoazte, ez oraindik ordea Jentillen artera. Lard 393. Eta zuk zure sainduen artera hartzen nauzu. Dv LEd 245. Orañ gogo gutxiago daukat gizon orien artera joateko. Arr GB 72. Sartu nahi duienak / justoen artera. Bordel 144. Baserritarren kontuak jakin nai ditubenak, datorrela aien artera. Sor Bar 109. Atoz berriro gure artera. Bv AsL 135. Euren bandera jasorik gora / Arerioen artera. AB AmaE 38. Oraindiño geiago, da praille antzera, / Nekez batu oi dana gizonen artera. Ib. 224. Heltzen ginelarik gure ahaiden artera. Elzb PAd 86. Hainbertzenarekin joan zitzaioten beren artera. Jnn SBi 167. Hürrün joaitera, popülu atze eta paganoen artiala. Ip Hil 131. Jesus etorri zanik / zeruti lurrera: / Iauna gizonduteko / gizonen artera. Azc PB 270. Erabagi dot ioan zaitezela zeu gurien artera. Ag AL 151.
    Deitu bear dituztela beren artera. Goñi 84. Mundaka ta Bermeoko arrantzale artera. Echta Jos 116. Santoñako arrantzalearen [sic] artera sartu zala. Ib. 117s. Euskalduna eztanik gure artera baldin badator. A Ardi 82. Juana bada asko milla / moru artera Melillâ. Yanzi 76. Maisu bat etorri zan / Euskotar artera. Enb 79. Bota eban jarleku ta mai artera. Kk Ab I 38. Ortarako bialdu dittualako gure artera. Inza Azalp 41. Arrastok lupetz-artera jausi ta ondatu yakoz. Altuna 21. Mendi-gainetik ikusi zaitut / etortzen gure artera. Jaukol Biozk 93. Geure samin artera. Laux BBa 110. Eraman bitza eskubi-aldeko zuaitz-artera. Lek EunD 47. Gizonen artera agertu baño lenago. Ir YKBiz 143. Artzaien artera etortzeko gogoa. TAg Uzt 88. Eta biak seskadiko sastraka-artera zuzendu ziran. Ib. 116. Alaitasuna eramanaz ango baserritarren artera. FLab (in Munita 7). Zertarako deitu zuten Butrongo otso-jendea gure artera? NEtx Antz 45. Euskaldunen artera pasatzeko baimena eskatu nenunan. Or QA 88. Zaldi artera eroan eban "Txiki" jaubeak. Bilbao IpuiB 21. Leen ikusitako gazte ederren artera. Erkiag Arran 44. Jausi zan tranpa-zulotik kortako zimaur artera. SM Zirik 121. Laguntza pixkat ezpadijoa / nekazarien artera. Basarri 129. Zer zen jazoko gizon artera / haizkora gabe banentor. Arti MaldanB 226. Baña berriro lengo auziketa, azterkizun eta lixkarren artera egin zuen eta, berriz ere, auzipe erori. Gazt MusIx 60. Mendi gaiñeko ikuspegitik uin artera amilduko naiz. Ibiñ Virgil 56. Arri bat artu, eta goialdeko orri-artera bota naban. Alzola Atalak 47. Maitetarik joan nintzan maiteen artera. Xa Odol 230. Santu guzien artera zuen / segituan eramana. Uzt Sas 130. Baserritarren artera be sartu nairik. Gerrika 124. Gure artera datozen erdaldunik gehienek dakiten legez. MIH 124.
    v. tbn. Xe 346. Iraola 67. Inza Azalp 41. Tx B 104. Txill Let 65. Lab EEguna 198. Ataño TxanKan 133.
    azpiadiera-1.1
    (No precedido de sust.). Al medio. "Artera sartzea, pénétrer entre, par fig., intervenir, s'entremettre" Dv.
    Eta diotsa gizon esku eihartua zuenari, Iaiki adi artera. Lç Mc 3, 3 (He -en erdirat, Dv, IBk -en erdira, TB, Leon, Or, Ker erdian, Ol, IBe erdira).
    azpiadiera-1.2
    "Artera ethortzea, survenir" Dv. "Artera erortzea, survenir soudain" Ib.
    Artera artzainak ethorri ziren, eta neskatxak haizatu zituzten. "Supervenere pastores". Dv Ex 2, 17.
    azpisarrerakoSense-33.2
    b) (Precedido de vb. o adv.). Hasta.
    Samati estamangura ezerbere ez igarotea, gaberdiko amabietarik eta komulgau artera. Oe 140s. Mendexatik ekarri / probako bandera, / Berriture joan giñan / besteie ekartera. / Irugarrena barriz / jokatu artera, / urte baterako ori / markarik asko da. EusJok II 131. Baina, zion bere baitan, ez-jakin noiz artera iraunen dautan. Mde HaurB 33. Hain jakin-gurak biharamon artera itxo eginen zuen. Ib. 105.
    azpisarrerakoSense-33.3
    c) "Artera erratea, dire entre parenthèse" Dv. v. ARTETIK (e).
    azpisarrera-34
    ARTERAGO.
    "Más antes (V-ger). Arteragorik ikasi, de más antes (V-ger)" A Apend.
    azpisarrera-35
    ARTERAINO.
    azpisarrerakoSense-35.1
    a) (V, G ap. A ; Lar, Añ, H; artedaño Añ). (Precedido de vb., adv. o sust. que expresa tiempo). Hasta (que). "Hasta que" Lar, Añ. "Hasta, con las acciones del verbo [...]; hasta morir, illartean, ilarteraño" Lar. "Hasta cuando? [...] noiz arteraño?" Ib. "Hasta otra vez, urren artean, arteraño" Ib. "(Hasta) quando? nos [...] artean, arteraño, daño, giño?" Añ. "Es pleonástico y se compone de arte 'hasta' (un tiempo) y raino 'hasta' (un lugar)" A. v. artio; cf. ANARTERAINO (s.v. anarte).
    Iguzkia sar zedinetik ilkhi arterano, gaua laur parte bardinetara partitzen zutén. Lç Decl ã, 7r. Utzitzazue biak elkharrekin handitzera uzta-arterano. Lç Mt 13, 30 (He, Dv uztaraino, TB biltzeko denboraino, Ip üztetarano, Echn igitatzeko denboraraño, SalabBN biltzerano, IBk uzta arte). Enzun dezaten Meza osorik, ariketa bedeizioa egotzi arteraino. Ber Trat 98r. Ardiatsi arteraño hala gare Zeruak, / Plazer min gabeak ditu xoilki Parabisuak. EZ Man I 119. Ase arteraino edatera. SP Imit IV 4, 4. Zergatik hain flako izan den orai arteraiño. SP Phil 60. Bizkitartean inpazienzia handiarekiñ biziko naiz, berriz zu ethor arteraiño. Gç 119. Droga finitu arteraino. Mong 594. Senda arteraino. Ib. 591. Aztura gaixtoak jarraikitzen ohi dira heriotzeraino, eta lurrean barrena sar-artearaino [sic] . ES 182. Ezen ezdakizu noiz arteraiño iraunen duzun estatu onean eta graziazkoan. Ch I 2, 4. Zure grazia bihur diezadazun arteraiño. Ch III 21, 5. Orai arterano alferrik entsaiatu balitz ere. He Gudu 54. Aurrenetik Babelko Torretzarra asi arteraño. Cb EBO 6. Igurikiren du zure semea erregetu arteraino. Lg I 337. Azken hatsa artik zezan arteraino. Lg II 88. Mahatsen biltzeko muga ethor arteraino. Ib. 232. Jesusek bere begiak hedatu zituen arteraino haren gainerat. Ib. 266. Uste izan duzue orain arteraino aski zela nihor ez hiltzea. Ib. 146. Salomonek Jerusalengo Eleiza egin zuan arteraño. Ub 71. Etzuen sinistu ekusi ta guzia ukitu arteraño. Ib. 95.
    Egun guziz lazgarria / Etorri arteraino. Monho 76. Gogotik gal arteraino gure nahigabeak. Ib. 26. Zure ontasunez goza / Gaitezken arteraino. Ib. 138. Nos arteraño, onako zure aserre mugabagiak eukiko gaitu ain lotu ta makal? Mg PAb 212. Eta, asko nekatu biar da egin arteraño ogija? Ib. 150. Betiko, ill arteraño, ta bekatu gisa guzietan emendatzeko. Añ CatAN 50. Bere azkeneko arnasea eman arteraño. Gco I 471. Gau erditik komekatu artaraño yan eta edan gabe egotea. CatB 71. Noiz artaraño. Ib. 75. Eta ez gaituzte sekulan abandonatzen han sarthu garen arteraino. Jaur 410s. Bazka bustia badago utzi bear da legortu arteraño. It Dial 75 (Ip idor artio). Gazi antz piska bat artu dezan arteraño. Ib. 84 (Ur artu dagijan artian, Dv har dezan arteo, Ip har dezan artio). Gordeta egon zitezela ark siñalea eman arteraño. Lard 113. Eta ez nituen sinisten, alik eta nik neronek ikusi ditudan arteraño. Ib. 214. Oraziorako ordu jakin bat arteraño, baraua austen etzutela. Ib. 481. Orrela nai zuela geratu zedin, Jesus etorriko zan arteraño. Ib. 476. Ni amodioz hil arteraino ago nere bihotzean. Dv LEd 70. Utz zazu su eztian zerbitzatu arteraino. ECocin 11. Jenobeba noiz arteraño bizi izan zan. Arr GB 146. Franziskok azken bendiziua eman zien arteraño. Bv AsL 100. Orain arteraño zauriya mamian zeguan [...], baño orain ezurrian dago. Ib. 206. Izan bazara gaur arteraño, beti ta beti, / Bakegintzako mugarri altu eregia. AB AmaE 448. Ezaiñaren lekuan nazala ederra, / Ikusi arteraño ez dot sinistuko. Ib. 319. Umeak handitu diren arteraino, bere hegalez ibiltzeko on direneraino. Elzb PAd 17. Hogoi-ta sei urtheak arteraino. Jnn SBi 52. Mesiasen denbora ethorri arteraino. Ib. 9. Maitetasunaren su-garra amatau arteraiño. Ag AL 125. Azkenengo ordura arteraño, au da, biziko diran uste guztia galdu arteraño. Itz Azald 128. Gauerdiko amabietatik ordu arteraño ezer jan ez edan bagarik egonagaz. Ib. 160.
    Getariako potin batek artu genduzan arteraño. Ag Kr 92. Azken asnasea ematen duan arteraño. Inza Azalp 65. Ordutik gaur arteraño. Ib. 133. Nik eztot ikusi ba / orain arteraño / alaba zarragorik / beren ama baño. Enb 37. Ta zauritua negoan arteraño itxoin dezu? Lab EEguna 114. Askatasuna iritxi duten arteraño. Ldi IL 164. Entzule guziak euskeldun uts izan arteraño bagaude zai. Ib. 65. Erromatarren zabalkuntzak arteraño. JMB ELG 63. Artaburuak galdorrean zutik dauzkaten masalastoak larrugorrituta soroan bertan utzi arteraño. TAg Uzt 291. Oldozkun auek guziak etengabe bururatzen zitzaizkion bere gogoa kezka larriaz bete arteraño. Etxde AlosT 91. Gautu arteraino egon ziren parkeko etxola barruan paseatzen. Mde HaurB 56. Emonalean zigortu ei yuen agurea, bizkarra berotu ezeze odol gorritan ipiñi arteraiño be! Bilbao IpuiB 56. Nere trena zugaitzen atzetik estali den arteraño. Txill Let 113. Arik eta iru armaillak aurkitu arteraiño. Erkiag Arran 84. Alta, sekulan gaur arteraino, kantuz hasi nintzanetik, / behar ez danik ez du aditu iñork ene mingainetik. Xa Odol 269. Ala ezagutu zaitut / orain arteraiño. Insausti 164. Hil arteraino urteoroko irakastaldiak han egiten zituen. MEIG VIII 86.
    azpiadiera-1.1
    (arterainok).
    Baña Aragilliak, kristau ona zanetik, ogeratu eban bere etxian osatu arterañok. Etxba Ibilt 462.
    azpisarrerakoSense-35.2
    b) (Precedido de vb.). Mientras.
    Denbora den arteraño egin erremedio. EZ Man I 25. Eliza betikoa da, ta, Munduan dirauen arteraño iraun-beharra. Ub 217. Aria bertsoak euntzen diran arteraiño eskuartean erabili oi da, ez gerora. Aitzol (in Ldi UO 7). Zori txarrean murgildu gabe / bizi geran arteraño. Olea 181.
    azpisarrerakoSense-35.3
    c) (V, G ap. A ; H).
    Hasta entonces. v. ARTEAN (e), ARTERAINOAN.
    Argatik gogoratu zaizka alako itzak, arteraño munduan aditu etziranak. Lar SAgust 15. Kristau egin baño leen, graziaren mundu ederrean, au-arteraiño ezer-ere etzanean. Ib. 7. Bada arteraño [...] sekulako su-gai itsusi arrigarritan ibilli zen gizon au. Mb IArg II 330. Zer bada, arteraño etzan iñor Zeruan? Ub 135. Egiptotik irten ziranetik arteraño. Lard 148. Ots izugarri, arteraño alakorik iñongo gerran ikusi ta entzun etzan erakoa. Ib. 129. Jesusek etzuen uri onetan arteraño bere burua agertu. Ib. 375. Eta mundua arritzeko adiñako lanak arteraño egin izan zituen Salomon andia, jarri zan abereturik. Ib. 215. Bada, egun gitxiren buruan, arteraño izan zituen naigabe guzien azkarria sortu zitzaion. Ib. 93. Basoko janari zatarrakin arteraño azita zegoan Desdichado otz guziak gatik ondo zegoan. Arr GB 68. Arteraño ez bezelako alaitasun eta pozaldia beregan sentitu zuen. Ib. 46. Sekulan arteraño etzuan Franziskok izkiribitu itz-aldirik. Bv AsL 177. Ontan, arteraiño batere konturatu gabe, bi malko lertzen zekizkidan. Or QA 176. Berak ez omen zuan arteraiño beste ainbeste sekula sufritu. And AUzta 61.
    azpiadiera-3.1
    (arterainok).
    Zaldun kaskill zorua arterañok zan senarra, orduantxe konturatu zan emazte ona zer ederra zan. Etxba Ibilt 466.
    azpiadiera-3.2
    Todavía.
    Bikendik etzitun arteraño amasei urte, baño mutil ederra zen. Or Mi 6. Ez bait-zan arteraño lur- eta menasta-ontzirik iñon sortu. JMB ELG 44.
    azpisarrera-36
    ARTERAINOAN.
    Hasta entonces.
    Orduantxe sinistu zuten arterañoan sinistu izan etzuten egi bat. Urruz Urz 118. Ene! Gure biotzon / erdibitzea! / Nekez arterañoan, / itotako negarra / lertzea!... Ldi BB 48. Ordutik datoz, geienak beintzat, / gure gaurko parrokiak. / Arterañoan olazko ziran, / olazko xaxtar-txikiak. SMitx Aranz 89.
    azpisarrerakoSense-36.1
    Todavía.
    Ogei urterekin ere, arterañoan mokuak kentzen etzekian mutilla. Urruz Auspoa 113, 100.
    azpisarrera-37
    ARTERAINOKO.
    azpisarrerakoSense-37.1
    a) (lar, Dv). (Precedido de vb., adv. o sust. de valor temporal). De hasta (que). "Perseverancia final, il arterañoko irauntza" Lar.
    Bada Abrahanganik Dabidgananoko jenerazione guziak, dirade hamalaur jenerazione. Eta Dabidganik Babilonerat eraman izan ziraden arteranokoak, hamalaur jenerazione. Lç Mt 1, 17 (TB eramanak izan ziren arteraino; Ur errialdatzeraño). Illhargia bethe arteranoko artea. EZ Eliç XXVI. Zahar arteraiñoko denbora hartan. Ax 181 (V 123). Nahi zukeien biharamun arteraiñoko denbora irabazi. Ib. 167 (V 112). Mundua egin arterainoko bitartean. Ib. 33 (V 20). Orai arterañoko moienei yuntatzen diotet azkeneko moien bat. He Gudu 74. Ordu arterainoko idoiak. Lg II 280. Orain arterainoko falta guziak. Brtc 232. Jaundone salbatoretik mendekoste arterainoko egunak. Dh 65. Mundutik ilkhi arterainoko mement guziak. Ib. 263. Arbiak garatzen diradenetik gaztañak bildu arterañoko zortzi illabeteetan. Izt C 159. Jesu-Kristo gure Jauna zerura igo zan arterañoko berriak [...] ematen dituena. Lard pró. Guziek ez dukete oihana egin arterainoko astia. Dv Lab 371. Hill arterañoko amore eta leialtasuna. Arr GB 74. Ikasten asi zan arterañoko San Ignazioren eginkizun eta bertute lenendariyenak. Aran SIgn 17. Orai arterainoko framazonek bazuten bederen bere gisako Yainko bat. Elsb Fram 173. Errexki ahantzi zituzten ordu arterainoko atsekabeak eta nigarrak. Jnn SBi 20. Ontsa bortxaz egiten zituzten orai artiainoko tzarkeriak ere. Prop 1893, 235. Munduko nahasduren ulubiak ditu / Orai arterainoko guziak suntsitu. Zby RIEV 1908, 603. Azkenengo autormen ondo eginikotik asi eta barriro autortu bear dan arterañokoak. Itz Azald 142. Ezurrak agertu arterañoko jokaldia. Inza Azalp 30. Mariaren eta Xanetaren arimak libratuko ditugu hola Purgatorioko suetarik... eta guhaur ere orai arterainoko Ifernutik. Barb Sup 116. Hara arterainokoak ez baitziren beti izan esan ohi zuten bezain ustelak. MEIG VIII 84.
    azpiadiera-1.1
    Izadiak oparo emon dautsezan edergailluak [...] ondotxo dakiez egokiagotuten oraingo emakumeak. Buru ondo orraztuak [...], esku, beatz eta atzazalak arteraiñoko guztiak. Erkiag Arran 42.
    azpisarrerakoSense-37.2
    b) De hasta entonces.
    Lenbiziko komunioa egiteko berritu bear ote dira arterañoko <-ñako> konfesioak? AA I 486. Baneuka arterañoko bizia ta osasuna. Izt C 132. Arterañoko amorio loia gorroto biurturik. Lard 194. Bereala asi zan, arterañokoak ezin izan zutena egiteko prestamenak artzen. Ib. 187. Arterañoko bere bizitza guzia esan zien. Ib. 523. Baña arterañokoen azkarriak geroko zeuden. Ib. 47. Elizak arterañoko guzian izan zituenatik amabigarrena. Bv AsL 157. Arterañoko guzia jolasean izan bazen bezala. Urruz Urz 38. Motela, nagia aurkitzen zuen arterainoko prosa. MIH 261.
    azpisarrerakoSense-37.3
    c) (Adverbal, tras frase relativa). Para el tiempo durante el cual.
    Erakutsi oiek esan diteke zuzentzen zirala Jesus bera bizi zan arterañoko. Lard 394.
    azpiadiera-3.1
    Para el tiempo hasta que.
    Berez alakorik ezpazuan ere merezi gizonaren gorputzak lurrean zan arteraño, Jaunak eman nai izan zion gizona Jaungoikoarekin zintzo zebillen arterañoko: soñekoen bearrik gabe jantzirik agertzea, nekerik gabe lan egitea [...] gero eriotzarik gabe Jaunak bere ondora aldatzeko. Inza Azalp 45s.
    azpisarrerakoSense-37.4
    Para el tiempo hasta que.
    Berez alakorik ezpazuan ere merezi gizonaren gorputzak lurrean zan arteraño, Jaunak eman nai izan zion gizona Jaungoikoarekin zintzo zebillen arterañoko: soñekoen bearrik gabe jantzirik agertzea, nekerik gabe lan egitea [...] gero eriotzarik gabe Jaunak bere ondora aldatzeko. Inza Azalp 45s.
    azpisarrera-38
    ARTERAINOKOAN.
    azpisarrerakoSense-38.1
    a) (L, BN ap. Lh ). (Precedido de vb., adv. o sust. con valor temporal). Hasta que.
    Non da halaber bitartean, urthe hunetan zure Gero horretara hel arterainokoan galtzen duzun denbora? Ax 153 (V 101). Erran nahi du, hil ondoan bederen izanen zela laudatua eta onhetsia, eta ordu artearainokoan [sic] etzuela berantesten bere laudorioa. ES 148. Damu hunek ez du, bere lehenbiziko obra onetara bihurtzetik gibelatzen, ez eta bere etsaiak, benzutu dituen arterañokoan pertsegitzetik arrastatzen. He Gudu 50. Ordu arterañokoan bezala, bethi bizi nahi dutenei. Ib. 78. Ez duzu nahi izan sinhetsi zeronek ikhusi arterainokoan. Lg II 292s. Hil arterainokoan. Brtc 226. Betheleemen bere semea mundurat eman zuenetik [...] bere bizia ematen ikhusi zuen arterañokoan. Mih 77. Orai arterañokoan ez ditut izatu humiltasunaren itxurak baizen. Ib. 34. Orain asiera eman zion bizimodu lazgarria izango zun geroenean, ia il arterañokoan, bere anaitzakoa. Etxde JJ 161. Orain elkarrekin izanen gaitun beti, elkarrentzat elkarrekin beti! bere bihotzeko egarria haurraren odol berriaz hautsi arterainokoan. Mde HaurB 100.
    azpisarrerakoSense-38.2
    b) Hasta entonces.
    Eta arterañokoan baño obeto bere ikasigaiak aurrerako zuzentzea. Aran SIgn 64. Arterañokoan, ez buruan ames zororik erabilli. TAg Uzt 196.
    azpisarrera-39
    ARTERAINOKO GUZTIAN.
    azpisarrerakoSense-39.1
    a) (Precedido de vb. o adv.). En todo el tiempo hasta que. v. ARTE GUZTIAN.
    Baldin eguna zabaldu arterañoko guzian ere ari izandu balira kantari. Izt D 173. Jarraitu zion bere lanbideari portizki jazarra bukatu arterañoko guztian. Izt C 488. Zezena arras aunatu zan arterañoko guztian. Ib. 251. Bere jaiotzatik il arterañoko guzian besterik ez bezalako izan zala. Lard 107. Illundu arterañoko guztian. Ag Kr 17.
    azpisarrerakoSense-39.2
    b) Hasta entonces.
    Elizak arterañoko guzian izan zituenatik amabigarrena izan biar zuan [billera guzierako] ark. Bv AsL 157.
    azpisarrera-40
    ARTERAINOKOTZ.
    Hasta que.
    Nahi gaituan [...] eure gidamendu eta gobernu sainduan hartu [...] batasunera hel gaitzakeán arteranokotz. Lç ABC A, 8v. Batailla spiritual hunetan persebera ahal dezagun [...] hire resumán triunfa dezakegun arteranokotz. Lç Ins A, 4r. Munduaren iujeatzera dathorren arteranokotz. Ib. G, 7v.
    azpisarrera-41
    ARTERAKO.
    azpisarrerakoSense-41.1
    A) (Adverbal).
    azpiadiera-1.1
    a) (Lar, Añ).
    Para los de entre, para el conjunto de, para la sociedad de. "Para entre los dos, bien arterako" Lar. "Para entre los dos, bioen arterako" Añ.
    Jostaket, ibiller ta lagun gaistoen arterako prestaturik ekusten gaituen guzian. Mb IArg I 310. Ark giza arterako, guk Aingeru arterako umeak ondo azitzea nai degu. Cb EBO 5. Ta au da nekazari onen birtute señalatu ta Kristau arterako txitez bearra. Cb Eg III 334. Nola doktrina oek egiñak diran kristau fede osoa dutenen arterako, ez naiz luzatzen [...]. Mg CC 102. Ez deritzot gure arterako txit egokia dala orrenbeste arazorekin datorrena. Bv AsL 110. Parisen errepublika-zaleak beren arterako nai ta Gobernuaren jauregira eraman ninduten. Or SCruz 125. Orrek maitatzen ditu / beia eta goia: / euskaldunen arterako / ortan bear da saia. Uzt EBT 95. [Euskera maitea], baserriko gorotz ta artzaien gazta-usai arterako bakarrik ote augu ona? Ataño TxanKan 108.
    azpiadiera-1.1.1
    Para entre.
    Batzuentzat Zerurako, besteentzat eternidade guzian iraun bear duen sugarren arterako. AA III 587.
    azpiadiera-1.2
    b) (Precedido de posesivo). Para sí (mí, etc.), para sus (mis. etc.) adentros.
    Gordeizuz zeuben arterako berba ezain orrek, ta egizu euskera. Mg PAb 84.
    azpiadiera-1.3
    c) (Tras vb.). Para el tiemop que, mientras.
    Gona zar orren lekuan beste bat jantzi, ama. Ta zuk ere, aita, ga1tza zar oiek, gu emen gauden arterako benik. TxGarm BordaB 101. Betirako, bizi geran arterako nai zaitut. JAzpiroz 166.
    azpisarrerakoSense-41.2
    B) (Adnom.).
    azpiadiera-2.1
    a) De hasta.
    Orain arterako guztijak izan dira Santa Teresaren berbaak. JJMg BasEsc 94. Ogei bat urte arterakuak / lenbailen dijuaztela. Uzt Sas 85.
    azpiadiera-2.2
    b) De mientras.
    Meza arterako adibide, gogarte ta oraziñoak. Añ EL1 88.
    azpisarrera-42
    ARTERARTE.
    "Árterarte, hasta entonces" Iz ArOñ. v. ARTERAINO (c).
    azpisarrera-43
    ARTERAT. (Precedido de gen. o tema nominal nudo). Al medio de. v. ARTERA.
    Eta eraman zuten hurren filistindarren arterat. Lg I 228. Etzen gehiago agertu munduaren arterat. Lg II 207. Ilunbez inguratuak / Heldu gare mundurat, / Jakitatez gabetuak, / Gur'etsaien arterat. Monho 96. Ez Sar mendi arterat ikusteko Sara / Ez begizta Larrundik beherean Bera. Hb Esk 97. Egun batez soldado español batzuen arterat erortzen da gure saindua. Laph 65. Non ezin agert baititeke gehiago jenden arterat. Ib. 113. Erregea juan zen bera haien arterat. Elsb Fram 59. Ez joan lagun hekien arterat. Jnn SBi 178. Gizalde horiaren arterat bazoazi beraz? JE Bur 128. Bigarren familia baten arterat erori dira Ameriketan.