Harremana

    OEH - Bilaketa

    372 emaitza osorik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (6)


    Sarrera osoan (366)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    usteldu.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, BN; Lcc, SP, Urt I 492, Ht VocGr, Lar, Añ, Gèze (ü-), Dv, H, VocB ), usteltu, busteldu (SP, H), pusteldu (SP, H; ph- Urt IV 238). Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg.
     Pudrir(se). "Podrecerse" , "dañar" Lcc. "Carroñar" , "empodrecer" Lar. "Gangrenarse, aragia usteldu" Ib. "Pudrir" , "picarse las frutas" Lar y Añ. "Corromper" Añ.
    Gorputzori usteltzera lur hotzian egoizten. E 27. Zuen abrastasunak usteldu dirade, zuen abillamenduak zerrenez betheak dirade. Lç Iac 5, 2 (He, TB, Dv, Ol, Ker usteldu; BiblE ustelak jota daude). Ila usteldu ta zurza azi. RS 199. Ezta beraz deus izanen bustel ahal daitenik, / belhar edo zuhaitzik ez, ez hetzaz bizienik. EZ Man I 88s. Ene zauriak usteldu eta usaindu dira. Harb 327. Hezetasunak gaiñerakoa ustel eztiazon, atheratzen du noizik behin kanporat [bihia] . Ax 37 (V 22). Zein baita ur on bat busteltzetik edo galtzetik begiratzen duena. SP Phil 259 (He 261 usteltzetik; SP Phil 48 usteldu). Ilkhi zela thonbatik han usteldu gabe. CatLav 431. (V 204) Gauza ustelduak usteltzen du berari juntaturik [...] dagokan gauza usteldugabea. ES 137. Usteldu ta urratu ta soñetik erorzen den estalki txarra. Mb IArg I 223. Ez ainbeste estimau gero auts egin eta ustelduko direan gorputzonek. Oe 83. Gure gorputzak ustelduko badira ere. Ub 155. Lazaro usteltzen hasia. Monho 114. Bataiatu ardura baga, usteldu modukua ezpadago [illik jaioten dan seña] . CrIc 129. Barruba euki leike / usteldurik guztija [sagarrak] . DurPl 98.
    ( s. XIX.) Ez gera adiñ batera ezkero egunetik egunera desegiten, aultzen, usteltzen? AA III 568. Baita irakurten da: miin gaiski-esalak arrak jan ditubeena, ta usteldu diriana bere. fB Ic II 193. Ustelduko da, herrauts bilhakatuko da. Jaur 103. Esne tantak usteltzen dira. It Dial 83. Usteldu bage egoteko iraupen luzekoa [sagarra] . Izt C 144. Egunekoa baño [mana] geiago biltzen bazan, usteltzen zitzaien. Lard 75. Aldaratzen da bazterrerat [ihaurkina], hobeki ustel dadientzat. Dv Lab 154. Pütziak nahi dü itzala hura üstel dadin nahi ezpada. Ip Dial 38. Gure gaztañak eta artuak ustelduko dira. Sor AuOst 70. Ez da egia gizaldi askok / zura dutela usteltzen. AB AmaE 101. Bizirik usteldu zen. Jnn SBi 19. Ustelduta astoa. Azc PB 325. Zelan aragi ilak, gatz baga, galduten diran, ustelduten diran eta arreen janari izatera elduten diran. Itz Azald 192.
    ( s. XX.) Zer balio du aragiak iru edo lau urte barru lurpean usteldu bear badu? Ag Serm 542. Usteldurik egozan lez [ilda egozan gizonak], paleaz jaurti ebezan zatika. Echta Jos 265. Dena gaiztatzeko, suartzeko eta buxtanaren azala xulatzeko, usteltzeko eta pozoña sabel barnera ixurtzeko. FIr 169. Zubia egurtzar bat usteltzen asia besterik ez zan. Anab Usauri 127. Aziak ere, lurpean sartzea ta bera usteldu ta desegitea bear izaten du. Ldi IL 154. Geldi dagoan ura usteldu ta xomorroz beteten dan antzera. Eguzk GizAuz 107. Gaztainondoak naiko zarkindu ta usteldu zirala-ta. TAg Uzt 79s. Mihia usteldu zitzaion eta puskaka erori. Zerb IxtS 100. Erortzen zaion orbela askotan bere azpian usteltzen da. Munita 16. Beste ganetikoak [pagoak] basoan bertan usteldu bear ixeten eudien zarren zarrez. Akes Ipiñ 24. Altzipresen artean usteldu garenean. Arti MaldanB 213. Zarren zarrez usteldutako goganbearrak. Zait Plat 125 (v. tbn. Sof 58). Aldaolan su egin eta ondoak erre metro bat inguruan lurraren barruan nekez ustelketako. And AUzta 97. Aintzira ere usteldu zuen eta bazka-lekuak pozoitu. Ibiñ Virgil 104. Ezta erori ere ez zait erori [agiñik], usteldu-ta edo ar jota. Berron Kijote 204. Eta [sekretu] aiek nere baitan usteltzerik ez nuke nai nik. Ib. 184. Treiñerurik ez neban itxasoan arrantzan ezagutu; kaian baztertuta usteltzen egozanak bai. Etxabu Kontu 114. Gorputz illak usteltzen. Ataño TxanKan 170. [Arbi] danak usteldu zituan [otzak]. Insausti 51. Zauri gaizkoatuak gorputz osoa ustel ez zezan. MEIG IX 96. En DFrec hay 19 ejs. de usteldu.
    v. tbn. Cb Eg II 101. CatLan 58. Mg CO 216. VMg 78. Añ EL1 35. JJMg BasEsc 86. Astar II 125. CatLlo 59. Hb Esk 235. Ur Dial 83. Ud 47. Bv AsL 112. Lap 391 (V 178). Arb Igand 46. AZavala in Goñi 15. KIkV 40. KIkG 26. Inza Azalp 110. Tx B II 66. Enb 88. Ir YKBiz 142. NEtx Antz 102. Or Aitork 172. Gand Elorri 168. Vill Jaink 8. MAtx Gazt 44. Lab SuEm 210. Uzt LEG II 160. Azurm HitzB 29. Lasa Poem 64.
    azpiadiera-1.1
    (Lar), busteldu (SP). (Part. en función de adj.). "Pudrido" , "empodrecido" Lar. v. ustel.
    Bekhatuaren eritasunean ustelduak eta khirastuak baitaude. Ax 529 (V 340). Eria hain dago ahitua eta usteldua. Ib. 108 (V 72). Gauza ustelduak. ES 137. Gorphutz urkhatu ustelduen usaiñ gaxtoa. He Gudu 135. Mamirik bage edo mami usteldu galduarekin. Mb IArg I 205. Ustelduak diren gorphutzak. Lg II 206. Sardina usteldubak. Mg PAb 193. Gauza mareadu, sitsak jan edo ustelduba. Astar II 166. Aragi ustela edo erdi ustelduba. Ib. 166. Sortzen dire non nahi putzu usteldutan. Hb Esk 235. Belar ustelduak jaten zituzten. Lard 543. Ongarririk ustelduena. Dv Lab 169. Sustrai usteldutik urtena izan arren, loratu zana. Ur BulaAl 37. Kurkubitak ere erdi ustelduta an zeuden. Arr GB 43. Gure etxearen zola zurtatua dugu; bainan jadanik erdi usteltua dugu. Prop 1880b, 305. Abe ustelduen gañean. Ag G 128. Pitar tzar usteldua iduri du edari horrek. Zerb Metsiko 253. Letain edo agin usteldu batetik minez. Larz GH 1934, 408. Itxura apain-pean gogo ta soin ustelduak estali. ABar Goi 43. Nire gorputz usteldua. Arti MaldanB 212. Gipuzkuako ibaiak / ustelduak daude? In. Uzt EBT 105. Hiliki usteldu bat. Larz Senper 100. Aragi ustelduaren keatsa. MAtx Gazt 23. Ongarria ustelduago eta hazta gehiago. [...] Ongarri usteldutik, 800 kilo. Gatxitegi Laborantza 39.
    v. tbn. Zuzaeta 106. Laph 218. Bv AsL 101. Lap 391 (V 178). NEtx Antz 102. Azurm HitzB 54.
    azpiadiera-1.2
    Corromper(se) (fig.).
    Bertzeak lizundurik, galdurik, usteldurik bere urdezko maitarasunetan. SP Phil 67 (He 69 ustelduak). Nolatan ahal zaizkit ahantziko, ikusirik nitaz orhoitu nahi izan zarela, guzia busteldua eta galdua nintzelarik? SP Imit III 10, 2 (Mst ene arima theiü eta gal unduan). Noeren denborarako osotoro zikindu eta usteldu ziran Adanen umeak. AA II 130. Sodoman ain jende galdu-ustelduaren artean. AA III 382. Atseginek ustelduz gizontasuna, akhabo litezke laster mendeak. Hb Egia 122. Esanaz: baukaz seme zintzoak gure Euskarak, / erdaldunakaz iñoz usteldu ez diranak. AB AmaE 460. Mende gaizto usteldu ontan. Or Mi 79. Uri-zuloko axe-kiratsak / gaztiei usteltzen dautsez bijotzak. Enb 68. Zori gaiztuan askok biotzak / dauzkagu usteldurikan. MendaroTx 75. Irabazi-usteak, ordea, maiz usteldu oi dute gizona. Zait Sof 167. Biotza gorrotozko naikeritan ustelduta zeukan. Etxde JJ 182. Iainko berriak erriratu zituela ta gaztedia usteltzen ari zala [Sokrate] . Zait Plat 104. Kirten asko, ementxe zuurtu izan da, eta zintzoak bere, mordoka usteldu ta alperrik galdu. Erkiag BatB 193. Diru ta losintxak ez ditek nere biotzik usteldu. Ataño TxanKan 18.
    v. tbn. Jaukol Biozk 74. Txill Let 89. MAtx Gazt 83.
    azpiadiera-1.2.1
    Onelan [gizartekeriak] erkal edo erri-jaurgoa usteldu ta zapalduaz.Eguzk GizAuz 85. Guri eta samur bizitzen ikasi [barbaroak], neke askorekin bildutakoa neke gabe ezin atxiki ditekela aaztu, eta azkenean usteldu eta indarrik gabe gelditzen zirela. Vill Jaink 173. Usteldu dan Nazioan, legeak ugari. EgutAr 19-2-1974 (ap. DRA).
    azpiadiera-1.3
    "(Au fig.), demeurer longtemps au même lieu. Iaiki zaite ohetik, edo azkenean ustelduko zare, [...]. Usteldu nahi zare bethi etxean egonez, ilkhi gabe? est-ce que vous voulez pourrir [...]" H.
    Jagi goxean goxetik, usteletan oean etzan baga. Añ EL1 79. Kalabozo onetan ustelduta geratu. Arr GB 22. Kartzelaren baten usteldu bear zuala. Apaol 124. Errudun agertu baño naiago izan omen zun bere soña gazteluko ormatartean usteltzen utzi. Etxde AlosT 41. Espetxeetan usteltzen beste sail bat. AZink 142 (v. tbn. espetxeetan usteltzen Ataño TxanKan 244). Gizona, berehala hil beharrean, 30 urtean usteltzen edukitzea badaezpadako urrikia iruditzen zaigula. MIH 321.
    azpiadiera-1.3.1
    Joan ari, esaiok, ondo artuko au, ordua dek, noiz arte ago, mingañ gabeko txintxarria sasian usteldu zan. Ag G 300. Ezta au sasi-ondoan ustelduko. "Éste no quedará podrido junto al zarzal; es decir, no se ahogará en un vaso de agua (V-ger)". A EY III 346. Garai artako gazteek erriko ta aberriko arazoetan nastuta ibili nai izaten zuten. Lotsabageak erria bere, ta arran mingain-bagekoa sasian usteldu. Zait Plat 112.
    azpiadiera-1.4
    Hirriz usteldua dagolarik.Barb Sup 20. Begitartea bi eskuen artean, adi omen zitakeen Kixkil debru hori, usteldua irriz... kur-kur-kur! Lf Murtuts 14.
    sense-2
    2. Desengañar(se).
    Ezkutuko eragille ta jakintsuren batzuen laguntza izan ez balute, beren asmoetan ederki gogaiturik geldituko ziran eta beren usteetan usteldurik. "Engañados de sus esperanzas". Berron Kijote 146.
    azpisarrera-1
    EZIN-USTEL. Incorruptible.
    Aragi-odolek ezin baitu iritxi Iainkoaren iaurerria; ustelkoi danak ere ez, eziñ-ustel dana. Or QA 201.
    azpisarrera-2
    EZIN USTEL AHALAKO. Incorruptible.
    Ezin ustel alako zurez kutxa egin. Ol Imit IV 1, 4 (SP ezin busteleko).
    azpisarrera-3
    EZIN USTELDU (Lo) incorruptible.
    Zeren haragia eta odola ezin izan baiditezke Jainkoaren Erresumaren jabe, ez eta ustelgunea ezin ustelduaren jabe. He 1 Cor 15, 50 (Lç inkorrupzionea, Dv ezin-andeatuzkoa).
    azpisarrera-4
    EZIN USTELDUKO. Incorruptible.
    Gorphutza hazi bat bezala ematen da orai lurrean ustelgunean eta biztuko da ezin usteldukotzat. He 1 Cor 15, 42 (Dv ezin-ustelduzko; Lç inkorrupzionetan, TB ezingaldu, IBk, BiblE ustelezin, Bibl ezustelkor). Hillak biztuko dire ezin ustelduko direntzat. Ib. 15,52.
    azpisarrera-5
    EZIN USTELDUZKO (Dv). Incorruptible.
    Iainkoaren semearen ezin ustelduzko haragiaz eta odolaz. SP Phil 162 (He 164 haragi eta odol ezin ustelduzkoaz). Egiñ zuen arkha bat eziñ bustelduzko zurez. Ch IV 1, 4 (Leon ezin ustelduzko; SP ezin busteleko, Ol ezin ustel alako). Hautatzen du zur hazkar eta ezin-ustelduzkoa. Dv Is 40, 20 (Ol ustelgaitz).
    azpisarrera-6
    EZIN USTELEKO. Incorruptible.
    Arka bat egin zuen ezin busteleko zurez. SP Imit IV 1, 4 (Leon ezin ustelduzko).
    azpisarrera-7
    USTELDU-EZ.
    Ausencia de corrupción.
    O zoriondun mingaña, Jainkoa goraltzeko ta, besteai goraldu eragiteko beti erabillia! Zure ustelduezak norañoko atsegiña ziñaion dagerku. Belaus Andoni 21s.
    azpisarrera-8
    USTELDUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    [Ihaurkina] metatzen du ustelduxe denean. Dv Lab 152. Irudipen hori zuen, segur aski, gorputz ustelduxeari osorik eusten zion lokarri bakarra. MEIG IX 97.

    usteldu

    usteldu
    << ustel 0 / 0 utzi >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper