alfer.
Tr. En textos vizcaínos la forma gral. es alper; hay arpel en el Uriarte de CatArrig, en unos versos recogidos por Chaho (ap. DRA) y en Arana Goiri, y alfer en Ayesta. Entre los guipuzcoanos, emplean sólo alfer
RIs, Ubillos, Echagaray (256), Iztueta, Apaolaza, Mocoroa, Berrondo; alfer y alper Cardaberaz, Aguirre de Asteasu e Iturriaga. Hay tbn. ailper en N. Etxaniz (junto a alper) y D. Ayerbe. Lazarraga usa alfer. Al Norte, en la tradición labortana hay alfer (alpher en HeH), en la suletina auher (junto a aufer,
aurher, aver <-uu-> y alfer en Tartas; sólo aurer y aurher en Maister; sólo alfer en Archu), y en la bajo-navarra: afer, ya desde Dechepare, en autores bajo-navarros; a
uher en los autores de Mixe (y en Oihenart, que tbn. emplea alfer) y alfer en los escritores desde finales del s. XIX (excepto algunos ejs. de auher en Oxobi o en Larre (ArtzainE 198)). Para los alto-navarros hay alfer en Mendiburu, en Lizarraga de Elcano y en F. Irigaray (159), aufer en Lizarraga y en una trad. del Evangelio de Mateo del s. XIX, aulfer en Luzuriaga (18), y alper en Inza (Azalp 12), Tapia Perurena (Kattalin 192, Orixe e Iraizoz. En textos roncaleses se documenta la forma aurer y en el salacenco Samper aguer. En DFrec hay 25 ejs. de alfer y 10, meridionales, de alper.
Etim. v. REW 4002 y Gavel Fon 301n. A partir de alf- la vocalización de l implosiva será debida a influencia románica.
1.
(
V, G, AN, L, B; SP, Urt I 11, Ht VocGr , Lar, Arch VocGr, Hb, Dv, H (L), VocB
),
alper (
V, G, AN, L; Lar,
VP
2r,
Añ,
H (V, G; + -ph- L)),
auher (
BN, Sal, S; SP,
VocS
140,
VocBN
,
Gèze,
Dv (BN),
H (BN, S)),
afer (
BN-baig, Ae; VocBN
,
Dv,
H),
aufer (
AN-erro, Ae, Sal),
auger (
Sal; Dv (Sal)),
aguer (
Sal),
aulfer,
aurer (
R),
arpel (
V; Añ),
ailper
Ref.:
A (alfer, alper, afer , aguer , auer, aufer, auger, aurer, arpel); Lrq (auher); ContR 530; Iz Als (alfer), ArOñ (alférra, alper), Ulz (alférra), R 302; Etxba Eib (alperra); Echaide Nav 246-247; Elexp Berg (alper); Gte Erd 13 y 45; ZestErret
.
(Adj. y sust.). (Aplicado a personas). Holgazán, vago. (En relación con nagi,
alfer tiene un sentido más fuerte: algo así como 'holgazán, haragán' frente a 'perezoso, poco inclinado al trabajo'). "Paresseux, fainéant" SP. "Alfer etsia, tenu pour franc fainéant" Ib. "Fainéant" Ht VocGr. "Oisif" Ib. 392. "Perezoso", "haragán", "holgazán", "desidioso", "ocioso", "poltrón", "remolón" Lar y Añ. "Abribonado, [...] alper egiña" Lar. "Paresseux" Gèze, Dv y H. "Vago, haragán, inútil" A. "Vago. [...] Benetako alperra; buruan azka eitteko baño be alperragua zalako, zorrixak jaten ebela bizi zan" Etxba Eib. "Vago, perezoso. Argixa da, baiña alperra" Elexp Berg. "Barezuria baino alferrago (AN-gip), [...] alperraren kolpea xuxen (alfer kolperik ez egiteko) (G-azp), [...] alperrago da, pikorik ere ez du iten (AN-gip)" Gte Erd 13. "Alper galantak dira (V-m-gip, G-azp, AN-gip)" Ib. 45. Cf. IC I 674: "Alper ibai, río vagabundo o inútil"; cf. tbn. VocNav s.v. alferra, auferra y aurer.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Eta zerbitzari alferra egotzazue lekhoreko ilhunbera.
Lç Mt 25, 30 (He alfer, HeH, alpher, Lard 434, Ir YKBiz 421 alper, Ip auher, SalabBN afer; TB, Echn, Samper, Hual inutil, Ur gauza eza, Leon ezdeus, BiblE ezertarako gauza ez den).
Gizon utra ederra geiaenean alperra.
"Hombre muy mucho hermoso, por la mayor parte valdío y ocioso"
.
RG
B, 4.
Ebanjelioko zerbitzari alfer hura.
Mat X.
Alferra ernatzen dute ezten eta zihiez.
EZ Man I 108.
Zeren nola herri guztietan, ohi baita komunzki zenbait alfer eta iende galdu.
Ax 31 (V 18).
Lukanoek edireiten zutenean nehork iende alferrei deus prestatzen zerauela, emaiten zuten berehala sententzia prestatzaillearen kontra.
Ib. 33 (V 19).
Zerk aratza hor, alfer-nagia?
Ib. 34 (V 21).
Alferrari erran behar zaika, dagiela, eta nagiari, higi dadilla.
Ib. 49 (V 32).
Eder, auher.
"La belle est d'ordinaire fainéante"
.
O Pr 122 (Saug 140 auher).
Geroa, alferraren leloa.
Ib. 189.
Eta xoil damu izanen duzu zeren hain nagi eta alfer izan zaren.
SP Imit I 23, 3.
Aski da alfer izaitea gaizkin izaiteko, Catonek dioen bezala.
ES 185.
Zeren alferkeriak alferra bizirik dagoela ezartzen baitu ehortzia.
Ib. 183.
Oiez gañera etzaitu izutzen nekeak, minberakor, ta alper txarrak izutzen dituen bezala.
Lar Carta a Mb 277.
Eta alperrak diraden bezala, eztute ikasi nai geiago.
Ib. 279.
Triballatzeko deitü izan zirela, eta ez elhestetan thenporaren igaraiteko, eta aurher izateko.
Mst I 17, 3.
Langille txar nagi alferrak gaizki ta berandu maneatzen ditu bere bazterrak.
Mb IArg I 81 (84 alfer nagi).
Beharra ta gabenza da esku alferrak biltzen duena.
Ib. 82.
Euskaldun alper ajolakabeai esan dakieke astoaren aorako eztia eztala.
Cb EBO 30.
Zoin okasionetan gira prinzipalki auher eta nagi?
CatLan 117.
Eta ene egiteko bakharrarentzat antsikabe, ezaxolatu, eta alfer izatu naiz.
Brtc 137s.
(s. XIX)
Zer itxaron dezakete Jesu Kristo gandik onelako nagi, alper ta amore gabeak?
Mg CC 208.
Gizon ospetsu, burrukari, ondatzalle, alper ta baldanakaz.
Mg PAb 43.
Ta geure eranzute onegaz arpegian emongo deusku Jangoikoak, Ebanjelioko serbitzari alperrari legez.
Añ
LoraS
104 (v. tbn. 101).
Idisko mardo, baña alper ta ezi gabea.
VMg 85.
Baña badira beargille andien artean ere nagi, alper galantak.
Gco II 75 (v. otro ej. en la misma pág.).
Baña beti beartsu, alferrai gertatzen zaion eran.
AA I 476 (594 alper).
Badira guraso batzuek alper uts-utsak, eta ezergatik, nekeari jarraitzeko, esnatuko ez diranak.
AA II 81.
Onerako alperra; gatxerako biargina.
fB Ic I 26.
Gormanda, libertina, auher, mihi gaxto, / Uste düt Gaztalondon bat ükhen halako.
Etch 378.
Gipuzkoako maizter, ta etxe-jabeak / Ez dira alfer, nagi, ardura bageak.
Izt C 151.
Afer tunante batzu / Gure onen jabe.
Bordel 181.
Karitatezko legea / Ezta alferrak bazkatzea.
Gy 4.
Adin gaztean dena alfer eta nagi, / Zaharrean maiz dela gose eta egarri.
Ib. 4.
Alfer omena dute artzain gehienek.
Hb Esk 234.
Eta, ai nagi-alperraren errukarria!
Lard 434.
Ez naastetia alperrak eta dongak premiña benetakua daukeenakaz.
(1860).
BBatzarN
193.
Orai artean ihes egin dut lanari, alfer bat izan naiz.
Laph 71.
Badauka kortejantea, / alperra eta tunantea, / pikaro balientea.
Xe 278.
Kontzejura etorri naiz / paper baten billa, / pentsatzen jarri ta ere, / au dek alper pilla!
Ud 25.
Gaitzerako pronto ta onerako alper.
Ib. 112.
Gzte alper nagia.
Arr May 19.
Amaika alper ogia jaten / badago emen lurrian.
Urruz Urz 43.
Zenbat alfer, edale, / aise bizi nahi!
Zby RIEV
1909, 107.
Ez diat hire sos zikinen beharrik, alferra, zikoitza, barea, ohoina...
HU Zez 60.
Nehon diren judu eta alfer mandrineria jende-jale guziak bildu ziren sosaren usainera.
Ib. 45s.
Zintzoa beti izan da alperren astoa.
Azc PB 109.
Bat izan leiteke errukiorra, eta denpora berean izan leiteke nagia eta alperra.
Itz Azald 181.
(s. XX)
Dana egoan orduan azpikoaz gora. Alperrenak ebiltzan langillien, autari billa.
Ag Kr 172.
Ta esan eutsazan Martiñ-i, alper, zital, ganorabako ta aora etorri jakazan berba txar guztiak.
Echta Jos 44.
Auher pür bizitzeko / Eztelakoz moda!
Xikito 13.
Alferra ez da guti ari dena: [...] Alferra da bere hartan gogo onez bermatzen ez dena.
JE Bur 38.
Ai, alper, trakets, ardozalea!
Ag G 44.
Aate alper-nagien umeak oilo amaloka baten egapean [azi]
.
A Ardi VII.
Alper, gaizto, lotsagabe, ordi, zikiñ, lapur, gezurti, Barrabasa. Auek ziran itzikan onenak.
Urruz Zer 86.
Lanerako alperrak, / pizkor zurrutian.
JanEd II 76.
Iten diren erdiak / ez dira aski aferren.
LuzKant 81.
Nun dabila hemen gaindi? / Hori alfer zautak handi!
Ox 53.
Xoriburu guziez aise haiz jostatu, / Zikoitz alfer zoroez borthizki trufatu.
Ib. 154.
Eta kasik Ur-onttoan, bizi ohi zen emazteki bat alferra... bainan alferra! Zotza, hots!
Barb Leg 140.
Liburu-lanetan alperra izan.
Or SCruz 20.
Badaki gizon batzuk alper, nagi ta baldresak direan artean, beste batzuk langiñ, bizkor ta zoliak direala.
Kk Ab II 114.
I, gizatxar alper ogi-yalea az.
Or Tormes 63.
Lana egiten kostunbratua / ttiki ta gazte nitzela, / ez mundu huntan zenbeit bezala / tunantea ta alferra.
(In Tx B I 122
).
Zuk biar zendun Gipuzkuako / alperren diretoria.
Tx B III 56.
Publiku ontan itzegin dute / alper xamarra naizela.
Ib. 58.
Agindutzia ez du baliyo / berez alperra danari.
Tx (
in
Imaz Auspoa
24, 153
).
Ez aiz yetxiko, alper arrandi-aundi ori, ez!
Or Mi 57.
Este bat alperra omen daukat ta beste bat itxua.
Lab EEguna 66.
Ixildu zen olerkari yaun Kilkerra: / Aixtian, alper eder den Txitxarra.
Ldi BB 128.
Gizartekeria begi txarrez dakuse baserritar zintzoak: alper eta nagien, arlote eta ameslarien asmakizuna dala uste dabe.
Eguzk GizAuz 120.
Eiztaria, alper izan-da ere, / bakar jeki da goizean.
"A pesar de su pereza"
.
Or Eus 239.
Alferrendako lanik ez eta astirik ez.
(B).
A EY III 170.
Alperra beti gazte.
(V-ple).
Ib. 170.
Aurerrak betik lanez beterik.
(R-uzt).
Ib. 177.
Kristau guztiak ez gera berdiñak: batzuk onak, besteak gaiztoak; batzuk alper, besteak langille.
Anab Poli IX.
Alferrak, bi lan.
And AUzta 40 (84 alper
).
Guregatikan ez dute esango / langille onak geranik, / bertsolaririk al gera iñor / alper xamarra ez danik.
Lizaso (
in
Uzt Noiz 93
).
Txit langilliak ez gera baño / ezta ere oso alperrak.
Uzt Noiz 93.
Mozkorren etxean, eguerdiko babak arratsean. Alperren etxean, ez eguerdi ta ez arratsean.
(G-goi).
Inza EsZarr 151.
Artzain batekilan ezkondu zen, bidea luze bezain alferra zena.
Etchebarne 63s.
Lanean alperra ta / mozkortzen xamurra.
Insausti 154.
Bi lan egin beharra izango du, alferraren gisa.
MEIG II 104.
v. tbn. Ch II 11, 5. He Gudu 121. It Fab 173. Dv Lab 71. ChantP 94. JanEd I 16. Elzb Po 215. Apaol 89. Jnn SBi 93. StPierre 23. Etcham 75. Zerb Azk 33. Arti Tobera 267. Izeta DirG 47. Larz Iru 22. Berron Kijote 19. Alper: Acto 240. JJMg BasEsc 215. Astar II 222. Zav Fab RIEV 1909, 36. Zab Gabon 66. AB AmaE 416. Ill Testim 6. GMant Goi 42. Altuna 62. Enb 36. ABar Goi 21. SMitx Aranz 70. Bilbao IpuiB 171. Erkiag Arran 115. Etxde JJ 13. Basarri 2. SM Zirik 103. BEnb NereA 53. Ibiñ Virgil 109. Alzola Atalak 57. Ataño TxanKan 11. Auher: Egiat 199.
(No ref. a personas).
Gaztaro alferrak dakarke zahartze landerra.
O Pr 185.
Gertuz ongi ari zara, ezen gaztetasuna alferra zahartasuna nezesitazua da.
Volt 263.
Eskua moztu, / trixte gelditu / naiz izan ezkerrekua; / baldin jenioz / izandu balitz / oitura alperrekua, / bide-ertzian / eske jartzeko / tamaña ederrekua.
EusJok I 142.
Adimen elkor alferraren urguiluak ez baitio [...] ezagutza lausotu.
Mde HaurB 93.
Gizeraile lagunak beha zitzaizkion, beharri alfer <alter> bat baizik ez emanez, ordea, haren eleetara.
Mde Pr 134.
Bizi alferra, heriotze goixtiarra.
EZBB I 73.
Oeko goxo alferrak utzi-ta, bere zaldi famatu Rozinanteren gaiñera igo zan.
"Dejando las ociosas plumas"
.
Berron Kijote 42.
(Con complemento alativo e instrumental).
Baldin askotan entzuten baduk mandatu bera, / Behin ere ez aizela alfer irabaztera.
EZ Man I 25 (ref. al jubileo santo).
O gizon egin-bidera alfer eta beranta / iabearen laudatzera ez aizela marranta.
EZ Man II 17.
Hargatik neure eginbidera alfer izatu naiz.
EZ
Eliç
161.
Ene nabusia asarratuko da erraten duelarik alfer naizela aren zordunei minzatzeaz.
"Que je suis paresseux à solliciter ses débiteurs"
.
Volt 237s.
(Como primer miembro de comp.).
Alperrak berarizko usaiña euki daroe: alper-sundea.
A BeinB 41.
Dirua irabazten da / edozein lekutan / Afrikan, nai Europan, / Liman nai Calcutan: / alper-errian dagoz / aloger ederrak, / ta leku askotan dira / gizonak alperrak.
Azc PB 320.
Eztogulako ezetarako / Biar alper-endakorik.
Enb 164.
Amaika gizon ba da, [...] berandu oera, / iñoiz ez lanera. / Jairik-jai ibiltzeko, / alper-billera.
NEtx LBB 313.
(Usos predicativo y adv.).
"
Mazte korrék zer egitan du betik aurér? ¿Qué hace esa mujer siempre ociosa? (R-uzt)"
ContR
530.
Cf. ALFER EGON, ALFER BIZI.
Eta hirugarren oreneko irian ateraturik, ikhusi zituen bertze [langile] batzu plazan alfer.
Dv Mt 20, 3.
Orain mendi ta oianetan aize ta euriz, edur eta izotzez bizikera latza yaroat. Zenbat atsegiñago tellapean bizi ta alper ta nagi, jatekoz ase!
Eguzk GizAuz 103.
Mikel, beti bezela, eskribitzeko ailper xamarra dabil, eta orregatik neuk aurrea artu diot.
NEtx Nola 26.
(Uso sust., precedido de gen.).
Noxean-bein gorantza / jaso dauz burubak / Eulijak atzemon nai; / Txakurren alperrak!
"¡O perros perezosos!"
.
Laux BBa 50.
2.
(
V, G, AN, L; Ht VocGr 435,
Dv,
H),
alper (
V, G, AN, L; H (+ -ph-)),
auher (
BN, Sal, S; H),
aufer (
Sal),
arpel (
V-ger)
Ref.:
A (alfer, alper, auher, aufer, arpel);
Lrq (auher);
Gte Erd 13;
ZestErret
.
(Adj.).
(No aplicado a personas).
Inútil, vano, improductivo, estéril.
"Vain"
Ht VocGr 435.
"
Edergailu alferrak, vains ornements. Onthasun alferra, bien infécond, improductif. Adar alferra, branche gourmande. Diru alferra, argent disponible qui ne sert pas [...] Alferretara bihurrarazi ditutzu ene bermatzeak, vous avez rendu mes efforts inutiles"
Dv.
"Inutile. Lan alferra, travail sans profit"
H.
"2.º inútil; 3.º (L) infructífero, estéril"
A.
"
Lan auher bat egin düzü (S)"
Gte Erd 13.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Defendatzen drauku, eztezagun Iainkoaren izenaz abusa [...] zin arinetan eta alferretan ere.
Lç
Ins
D, 4r.
Baina badiotsuet, ezen gizonék erran dukeiten hitz alfer guziaz, kontu rendaturen dutela iudizioko egunean.
"De toute parole oiseuse"
.
Lç Mt 12, 36 (He, TB hitz alfer, Dv elhe alfer, Hual ele aurer, Samper itz aguer, Echn solas alfer, SalabBN, Ip elhe auher, Ur itz alper; Ol alperrik esandako itz, Ker alperrik esandako berba, IBk hitz oker, IBe hitz huts, BiblE alferreko hitz).
Lagunen artean asko hitz arin alfer eta gaixto erran dut.
EZ
Eliç
156.
Esparantza alfer eta / progotxurik gabea.
Ib. 226.
Hitz alfer guztiez eman behar da kontu.
Ax 162 (V 109).
Baiña esperantza banoa, alferra, eta iduriz probetxu gutitakoa du.
Ib. 248 (V 167).
Lan lasterra, lan alferra.
O Pr 297 (cf. infra ALFER-LAN).
Eta ene bihotzetik athera dezadan artha alfer eta grina guzia.
SP Imit III 27, 4.
Gauza alferra da eta probetxu gabea, etorkizunekoez atsekabe edo atsegin hartzea.
Ib. 30,2.
Eta horrela eztuzu denbora galduko desir alferretan.
SP Phil 390.
Ihes egiozute solas alferrei.
Ch III 53, 1.
Solas banoak, bisita alferrak.
Ch I 20, 1.
Lenengo mandamentuak agintzen digu [...]. Bigarrenak, juramentu alferrik ez dezagula egin.
OA 4 (Legaz 6 juramentu alferrik ez egitea, CatBurg 6 ez juramentu alperrik egitea, Ub 169, AA II 28, CatLlo 7 juramentu alperrik ez egitea, Ur CatArrig 80 juremintu arpelik ez egiteko; v. tbn. Cap 44 Nok juramentu alperrik egiten dau?, Añ CatAN 36 Nork juramentu alferrik egiten dute?, Iraz 30 Pekatu da juramentu alferra egitea?; salvo en el caso de Irazusta, en los ejs. del resto de los autores, cabría la posibilidad de interpretar tbn. alferrik como adv. en lugar de adj.).
Zergatik oriek diraden berriketak, txorakeriak eta erausi alperrak.
Lar SAgust 13.
Onegatik ezpaliz, hitz alferra lizake euskaraz, libruaren asieran [...] ezarri dudana.
Mb JBDev (ed. Dogson) 4.
Hurak untsa eta ezinago untsa kontent dira, gizonek balekie kontent izaten, eta bere elhe aurherren apaisatzen.
Mst III 58, 8.
Orhoit zaite Jinkoaren yuiamenduan hitz alfer batez kontu eman beharko duzula.
Mih 64 (v. tbn. en contexto similar CatLan 50 elhe auher
).
Khozüta ezkiniro gure bizitze eskelia mila gogomen auherrez.
Egiat 251.
Ürrhats auherrez denbora galdü zian.
Ib. 219.
(s. XIX)
Zelan bada bildurtuten eztira pekatariak ta bizitza alper ta epela daroienak?
CrIc 33.
Neke alperra, arbola igartuari simaurra edo ongarria botatzea.
Mg CC 138.
Alperrak izan dira nere penitenzia ta orazio luzeak.
Ib. 138.
Or konpon eginda, biar alper edo kaltegarri baten sarija artuta, zuaz zeure etxera.
Mg PAb 51.
Egon zaree luzaro barriketan milla berba alper egiten.
Ib. 55.
Gastu alper larregijak.
Mg CO 164.
Damu alperra, mundukua ta Judasen modukua.
Ib. 60.
Au ala da; baña itz alperrak dira onelakoak zuretzat.
VMg IIs.
Egia iduki zazu gauza alpertzat / Gaizto asmodun ta asto jakiñentzat.
Ib. 2.
Eta burlaturik bere esperanza alper orrekin arkitu oi dira eriotzako orduan.
Gco I 473.
Gastu alper erabageak.
Gco II 89.
Alperrak dira emaztearen negarrak; alperra umeen arloteria; ez dira onelako gizonak lanari jarraitzera oituko.
AA I 588.
Eman dizkitzut ainbeste ateleka konfesoreen, predikadoreen eta liburuen bidez, baña guzia izan da alferra.
AA III 575.
Zenbat hizketa alfer eta funts gabe?
Dh 140.
Ez solas, ez gogoeta alfer eta inutil bakhar bat.
Ib. 263.
Alperrak ta utsak ziran gizonaren alegin guztijak.
JJMg BasEsc 34.
Lan alferra.
It Fab 16.
Modu txar, berba alper, apaindurija ero [...].
Ur MarIl 94.
Ze bildur alper ta erua!
Ib. 57.
Zertako guk gibelean / Karga alfer hori dilindan?
Gy 69.
Yauna, dio, iragan da / Nigarretako denbora / Eta dolua alferra da.
Ib. 214.
Garbitasuna ez da beraz gauza bat alferra.
Dv Lab 215.
Lan alferra eta kaltekorra.
Ib. 24.
Horren gainean eman gogo darotzut xehetasun bat, laborarientzat alferra ez dena.
Ib. 181.
Ethorri zenean berriz, egorri zuen oraino urrunago. [...] Khexatzen hasi zen eta galdetu zion yakinari noiz arte eginarazi nahi ziotzan pasaieta alferrak.
Hb Egia 1.
Munduan zenbat urhats, oi! dudan egiten! Ez ahal dira oro alferrak izanen!
ChantP 222.
Itz alper ta balio eztuanik ez dedilla zuen artian aditu.
Bv AsL 165.
Ez baitzen denborarik galtzeko solas alferretan.
Elzb PAd 62.
Moja bat, zenbait itz alper koruan esan zituelako, joan zan [purgatoriora]
.
Arr May 110.
Bere oneratzeko egiten zituen egiñal guziak alperrak izan ziran.
Arr GB 97.
Baña alegin guztiak alferrak izan ituan.
Apaol 98.
Baña zer esan nai duk ainbeste itz alferrekin, Mitxel?
Ib. 99.
Utz ditzagun ele alferrak, eta jo aitzina.
HU Zez 52 (v. tbn. 76).
Txoriari begira / dagoan mirua / alperra da, ezpadauko / ziskuan dirua: / sarri egon bearko dau / kartzelan loturik / juezentzat ezpadau / topetan dirurik.
Azc PB 111.
(s. XX)
Etzaretea leporaino aseak ondoriorik deus ez dakarketen solas lizun alfer hoitaz?
JE Bur 111.
Hots, elhe alfer guti!
Barb Sup 6.
Nik zure ordez enuke oinbeste ibilli alper egiñen.
Or Mi 92.
Ori egin ez bitartean, eskubide berririk eskatzea yardun alperra.
Ldi IL 64.
Eztabai alperra sortu omen det.
Ib. 88.
Ez zuen lagunik, ez zuen gerorik --amets bat baizik ez, gerorako laguntzat, eta amets alferra...
Mde HaurB 109.
Denek hantu ziotela gogoa sineste huts bezain alferrez.
Lf (
in
JE Bur (ed. 1980) 9
).
Alaka alperretan xautuko al dut nere bizialdia?
Txill Let 91.
Eta irtenbide oker eta gezur zuri alperrok sasi-iakitun batentzat egokiagoak lirakela deritzakezu, antza.
Zait Plat 103.
Lan alferra egin.
Vill Jaink 44.
Eztugu il nai, beti bizi nai dugu. Eta joera au izadiak berak emana da. Beraz ezta posible utsa izatea, alperra izatea. Asetzeko modukoa bear du izan.
Ib. 114.
Elhe alferrik gabe dio, garbi garbia: [...].
Ardoy SFran 141.
Gerta zitekeenaz eta ez zitekeenaz mintzatzea ez da gehienetan berriketa alferra besterik izaten.
MIH 339.
Jakite soila hitz-jario alferretatik bereizten.
Ib. 49.
Negar alferrik eta errenkurarik gabe lanean iharduteko.
Ib. 41.
Ez zait galdera alferra iruditzen.
MEIG VI 191.
v. tbn. Monho 94. Alper: Añ LoraS 163. Markiegi in Ldi IL 12s. Gazt MusIx 117. Ibiñ Virgil 109.
(Uso predicativo).
"Cassare, [...] alfer egiñ, [...] errendatu
"
Urt IV 271.
v. ALFER IZAN.
Gogua gabe hura baitan hitzak oro afer tuzu.
E 45.
Halako othoitzak alfer dirade eta bano, zeren ezpaitirade ezein ere promesen gainean fundatuak.
Lç
Ins
E 3r.
Hitza fede gabe alfer.
Lç He 4, tí.
Orainoko alfer dire erran eta egiñak, / Prezatzen ez baditutzu presenteko hitz fiñak.
EZ Man I 53.
Alfer gertha eztakigun orañoko nekerik.
EZ Man II 137.
Hek guztiak alfer dituk / baldin eta arima galtzen baduk.
EZ
Eliç
83.
Hain handia, non bertze guztiak alfer baitira, deliberamendu hura gabe.
Ax 370 (V 244).
Zuregatik bizia eman zuenak, hanbat pena eta trabaillu iragan zuenak, eztu ez, hek guztiak, alfer gertha ditezin nahiko, etzaitu galtzera utziko.
Ib. 136s (V 89).
Hauk guziok alfer dira, / Ezpadigu grazia.
Hm 142.
Iainkoa gabeko enseiu guztiak alfer dira.
Ib. 141.
Trabailluak alfer dire, / Debotak, mundu huntan, / Baldiñ eta ezpadire / Gure salbamendutan.
Arg DevB 98.
Halakoen obra[k] hilak dira, alferrak eta inutilak.
Tt Onsa 77 (37 aurher).
Ezen zu zare bakharra zure maitatzailleentzat asko zarena, eta zu gabe alfer dire bertze guziak.
Ch III 23, 9.
Ezen instrukzionea gabe berze zuen egindura guziak alfer eta fruiturik gabe gelditzen dire.
catLav A, 2v (V 3).
Alferrak izain dira orien alegiñak.
Mb IArg I 97.
Alferrak dire oraiño zure obra guziak.
He Gudu 126.
Dabitek ikhusi zuenean bere egin-ahalak alfer zituela.
Lg I 305.
Ordean alfer izan ziren haren alderako hitz dorphe eta dixidu guziak.
Lg II 215.
Eta ene ustez horren kapitulu jende komunaren probetxosoenak hautatu tizit, bai eta heendako auher zauzkidan kapitulu heen parte zunbait utzi.
AR 6s.
Egin ditian guziak alfer gertha-arazi dituk beraz hire bihotz-gogortasunaz!
Dh 149.
Nere barrunbera datorrena, ez da guzia bertan gelditzen, neretzat bear dedana gorde, alper dana bota, ta [...].
VMg 60.
Ez ditzaguntzat alfer bilhaka Salbatzailearen xede onak.
Jaur 179.
Gaitzari denean eziñ itzuria, / Alfer dela luze negar isuria.
Gy 11.
Hartako egiten ditu alegiñak: / Baiña alfer ditu guziak.
Ib. 129.
Garbiki ageri da ezen galtzerik baizen ez dela onbor utzietarik heldu. [...] Huts-arteak non-nahi eginen dira eta lur zathi ederrak alfer dagozke.
Dv Lab 370 (cf. infra ALFER EGON).
Handik haren altxatzeko alfer ziren fedearen mehatxuak, alfer adixkidetasunaren botza, alfer othoitzik kharsuenak.
Laph 118s.
Iñazioren erranak egundaino baino alferrago; Franzizko bethi bere hartan.
Ib. 125.
Alper dira gizonen / munduko aleginak.
Azc PB 334.
Neure berbaak eztira / utsak, ez alperrak.
Ib. 157.
Hori zauku gertatu guri Eskualdunei, arrotzak baino areagoko frantses herritar batzuk nahi ukan daukutenean kendu ahotik eskuara, eta guhauren sakelan sarturik, han atxiki gordea, preso, alfer.
HU Aurp 205.
Alper izan zirean ama-arrebaren alegiñak Bilbo-rako burubidea aldatu eragitteko.
Echta Jos 235.
Bainan soak, lasterrak, ikhertzeak alfer.
Ox 130.
Au egin ezik, beste gauzak alper dia.
Enb 50.
Herri batek bere folklorea egiten du; gauza argia da, nere ustez, eta alper iduri zait lehengoaren, aitzinaren maitale esteta eta intelektual batzuen gandik inposatu nahi izatea.
Mde Pr 44.
v. tbn. SP Phil 25. Hb Egia 24. Monho 94. Alper: Zav Fab RIEV 1907, 540. AB AmaE 244. VMg 23. Lh Yol 35. Etxde JJ 83.
(Antepuesto al sust.).
"
Alper-lan, alper-biaje, alper-neke, alper-ibillera
"
Elexp Berg.
"
Alfer solas. [...] Palabra sin fundamento. Oiek alfer solasak dire. Alfer solas ergelak
"
Izeta BHizt2.
v. infra ALFER-BIAJE, ALFER-LAN.
Eta hala urrikalkizun da bekhatorea, bere alfer trabailluagatik ere: zeren bekhatutan dagoenean, anhitz obra on egiten duelarik, [...], ezpaitzaika kasi deus baliatzen.
Ax 542 (V 348).
Oi! indar makhurraren / lege latz gogorrak! / Galduez zuzendunen / alfer heiagorak.
Zby RIEV
1909, 397.
Guk aldiz oraiko alfer idurizko urrats hauk oro hatzemanen ditugu egun batez gaineko harentzat eginak, ba eta saristatuak.
HU Aurp 103.
Lurrean ezta batere gudarik biar; guda-gizonak alper-gizonak dira.
Ag G 354.
Zeren eta egin baituzte / afer-gastu aundiak.
(1920).
LuzKant
80.
Irurogei ta amarreko orri gaiñean zenbat erantsi, ez luke itzetik ortzera esaten asmatuko; ezta buruari alper-neke geiegirik eman gabe ere.
Mok 5.
Alper-uste ori bidegurutze ez-ezaguna da; bidez doanak ez baitio errez igerriko nondik artu.
Or QA 143.
Alper-lur aiek oiandu ta baso biurtzeko asmoa artu zun.
Munita 116.
Au ere, oarturik zen Engraziren ausarkeriaz eta bera ere pentsatzen asia zegon, alper damutan ibilli gabe, erabaki estu bat artzeko garaia zela.
Etxde JJ 201.
Ez niok alfer solasetako. Erantzun zak bear den bezala.
Izeta DirG 47.
Baiña utzi zatzu alper-itzak eta esan zazu pekatua.
And AUzta 82.
Baserri danok artu Goiz-Argi, / gai guziak ikasteko, / alper-nekerik egin gaberik / txanponak irabazteko.
Ib. 130.
Baiñan ajola duana, guziok anaitasun ziñezko bat egin dugula. Alper itzik gabekoa. Zergatik ez diogu elkarri ika itzegingo?
Lab SuEm 213.
+
alper
(V, G, AN ap. A; Mic 5v, Lar DVC 154, H).
(Ref. a plantas, tierras, etc.).
"Baldío, alperra
"
Mic 5v.
"
Lur alferra, terre qui ne rapporte rien, inculte. Zuhaitz alferra, hutsa (Ax), arbre infécond, vide de fruits. Heltzaur alferra, noix vide"
H.
"Árbol infructífero"
A.
Cf. VocNav: "Alferra. [...] Aplicado a árboles, infructífero, estéril". v. antzu, agor, LUR ALFER.
Kanaberak, nola baita zuhaitz alferra, fruiturik iasaiten eztuena, eta barrenean ere hutsa, signifikatzen du presuna alferra.
Ax 39 (V 25).
Nola zuhaitza baita zuhaitz alferra, fauna, idorra eta agorra, hostoaren eta lorearen ondoan fruiturik iasaiten eztuena.
Ib. 191 (V 129).
Zeren ni naiz lur hutsa eta alferra, argi nazazun artean.
SP Imit III 23, 5.
Morroi zabarraren eta piko alferraren hipui edo paraboletan.
AA III 357.
Gipuzkoako nekazaritza arkitzen dala goienengo mallara igoa. [...] Beraren mugape guztian ez da arkituko oña bete leku, alper dagoanik. Edozein aldetara begiratu eta ikusten da ederki apaindua [Gipuzkoa]
.
Izt C 26.
Hauta zazu xerthoa arbola gaztean eta ez zaharkituan, arbola fruitu-ekharlean eta ez alferrean.
Dv Lab 381.
Xertho-gaia behar da fruitua markatzen duena, bertzenaz arbola alferra ethorriko da.
Ib. 381.
Arbolei, adar alferrak eta marmultza-ohantzeak khentzea.
Ib. 205.
Xitxuri mota hori ezin jasan dezakeen lurra, arras da larrutua eta luzez alfer utzi beharra.
Ib. 35.
Ez liro gauza handirik / Eman alhor alferrak.
Zby RIEV
1909, 108.
Behazak bada zer lezaken / hiriko jaunxikilen indarrak, / langilerik ez izanez alfer / gelditzen balire lurrak!
Ox 137 (142 alfer eta lo gelditzen balire lurrak).
Aitek erainik, badu aspaldi-aspaldi, / Hazi ona ez dauke alfer bethi geldi.
Ib. 175.
Baita arbola-orpotik sortzen dan altxuma alperrarekin ori bera egin bazeneza lur zabalera aldatuz.
Ibiñ
Virgil
83.
Libre, sin utilizar.
Ihardetsi zioten: --Ez dugu lastaki alferrik. [...] -Nola? diotet egiten, ez duzue guzien artean lastaki bat eni gauaren iraganarazteko? Ez diat eremanen; bihurtuko darotzuet bihar.
Prop 1896, 155.
3.
+
alper
(Lar, Añ).
(Adv.).
En vano, en balde, inútilmente.
"Balde, en balde, alper, alperrik
"
Lar.
"De balde, [...]. En balde, (c.) alperrik, alper
"
Añ.
Algunos ejs. de Lazarraga y E. M. Azcue, podrían tbn. interpretarse como correspondientes a la 5. ª acepción. v. ALFERRETAN, ALFERRIK.
Alfer hanbat sufritu ukhan duzue?
"
En vain"
.
Lç Gal 3, 4 (He alferrik, TB, Dv alferretan, Ol, Ker, alperrik, IBk, IBe alferrik
).
Beldurra dut zuezaz, alfer trabaillatu naizén zuek baithan.
Ib. 4, 11.
--Beraz hik eztuk aditzen gorputza ogian barna dela, ez odola mahatsarnoan. --Ez. [...] Eta alfer bilha ahal genezake element korruptible hautan.
Lç
Ins
F, 5v.
Eta Zena ere alfer ordenatu izan zatekeen, baldin guziz perfekt diradenak baizen haren rezebitzeko kapable ezpalirade.
Ib. F, 5v.
Oi, barriz, kunpliduko ez badau, / ze begi alfer promesik.
Lazarraga A14, 1182r.
Alfer ifini naizu purgaetan / ozpin-barakatzetan sekulako: / ez deraustae besterik aterako / salbo bai zaitudala amaetan.
Ib. B20, 1194v.
Berriz ere agerturen da ahal Sathanena, / Alfer eman etzaiola Prinzearen izena.
EZ Man I 72.
Eta nihon ere etzen bakhotxik eskapatu. / Alfer ihesi egiten zuten mendi gañera / Edo ezperen alzifre altxatuenenera.
Ib. 95.
Alfer haurrekin ihesi / doaz ama tristeak, / ardiasten tu soldadu / pietate gabeak.
EZ Noel 74.
Zer izanen da bada hanbat denbora galduz eta alfer iraganez?
Ax 162 (V 109).
Bada ez, ez, berandu duzu, alfer mintzo zara, orai ene aldia da, lehen zurea zen bezala.
Ib. 212 (V 142).
Zer da, auher Jinkuaren iüratzia? --Züzen, behar, eta arrazo gabe iüratzia.
Bp I 89.
Zuen xedea hargatik, / eztuzue ardietsten, / zuen fletxa samiñenak, / alfer baitire erortzen.
Gy 136.
Alfer tu ihiztarier erakutsi negarrak, / Haukien erraiak daude ohi bezaiñ gogorrak.
Ib. 107.
Lisbonan iragan zituen egunak, ez zituen alfer iragan.
Laph 198.
Baña alper nekatu, utsian saiatu, / Ezingo dau goitu.
AB AmaE 347.
Alper eragin iaken / botikako drogai, / gaitxak gizon gaisoa / ez eban itxi nai.
Azc PB 83.
Alper errian esaten deuste / nazala gizon andia; / ilen tokiak erakusten dau / guzurra dala guztia.
Ib. 244.
Alper egoan / doña Pepita / bere begiak / ondo idigita; / doña Maria / zan buru arina / beti bardina.
Ib. 159.
[Ingelesek] asko egin dabe aleginik / Sizilia beretu ezinik / ez guzurrakaz ez iraunakaz, / ezin izan dabe atrapau / Maltak alper urrean dau.
Ib. 212.
Dragoi gaixtua ere an zegon / sententzi arena aditzen, / nai ta ere alfer asi zela / zuri taloia ozkatzen.
Auspoa 97, 67.
Abiatutzeko pronto / jarri diranian, / Azkuna sartu zaie / berriz komunian. / Zer egingo zuan ba / estuasunian? / Gero denborarikan / etzedukanian, / karga alper egutsi / deskantsu onian.
EusJok 174.
Astarloa, ez bildurrik ixan, / etsaiak alper dabiltza...
Enb 145.
Ez dabe jaritxiko, / Alper dabiz danak.
Ib. 78.
Gora Eleizalde! / Alper etsai guztijak / Irikingo dabe.
Ib. 128.
Lên ere baduk orren berri, ta / alper diagu berritu.
Or Eus 302.
Burua are ez du alper ari zer esanen.
"
Ni está ociosa su mente sobre lo que le va a decir"
.
Ib. 102.
Zertako gogoetatuz alper neka garuna?
Or Poem 539.
Hainbeste, hainbeste itxaron dut, / hainbeste ta hainbeste madarikatu alfer, / ez baitut sekula gehiago baietzik esango, sekula.
Azurm HitzB 63.
4.
(Lar),
alper (Lar).
"Acidia, vicio capital, pereza en el bien espiritual, [...]
"
Lar.
Cf. infra ALFERREZ.
Alferra nausitzen zaiote; bihotz gaixtoa ere bai. Orduan, [...] beren baithan erraiten dute: aurthen hemen naiz, eta behar-bada heldu den urthean ez! Zertako nekha?
Dv Lab 83.
Eta alperra zer dan ere etzekiala, Patxi prest egoten zan bethi langilei laguntzeko.
Osk Kurl 92.
5.
alper.
Aunque, a pesar de (que). "Aunque sea tarde, alper berandu izan (V)" A EY III 250. v. ALFERRIK (c).
Leiora agertu iakon / gelako txoria / zeruko atera legez / barruko gloria, / ta alper ilargi barik / gaba zan iluna, / laster ezagutu eban / kanpoko laguna.
Azc PB 141.
Zer litzate Erregean / buruko koroia / itxi bear baleuke / goizaldean oia? / Pisu guztiz astuna, / alper urrezkoa, / da kenduten dabena / goizaldeko loa.
Ib. 326.
Ikusi eban Pepita / zaldunak bein baten / Eleizan arimentzat / dirua botaten; / eta berak, alper zan / eleiztar barria / bota eban atabakan / ogerleko andia.
Ib. 155 (v. tbn. 207).
Biba Isabel segunda / ona baino obea, / Isabel lenengoan / birloba noblea: / alper biziko gara askoz urrunago; / ezta Erregina izango / emen maiteago.
Ib. 209 (en boca de una ninfa de Santo Domingo que se dirige en Bilbao, a las ninfas de esta ciudad; v. tbn. 235 alper biziko gara
).
Alper urrezkoa izan, saldu egin bear izango dau.
(V).
A EY III 250.
6.
alper
(V, G, AN ap. A). Zángano, macho de la abeja reina.
7.
aurer
(R ap. A). "Vaca silvestre" A.
ALFER HANDI
(alperrandi Añ). Gran holgazán. "Poltrón, (c.) [...] alperronzia, alperrandia" Añ. v. ALFER ZORRI, ALFER ZOTZ, ALFER ZURI.
Alper nagi andi egin, ta galduko ziñake.
Cb Eg III 341.
Zenbat kalte dakatzen munduan erabageko janak, eta edanak! [...] 1a dakaz osasuna eta bizia laburtzea; 2a alper andiak egitea; 3a birtuterako gogoa kentzea.
Gco I 59.
Besoak uztarturik, hari beira daude / Hauzotar alfer handi, merkatu axkide.
Hb Esk 117.
Lothu ziren langileak soka eta palankei, bainan doidoia atzarrarazi zuten Ejyptoarra [obeliska]. [...] Zenbait athorragorri, itsasoko lehoinak, hurbildu zitzaizkoten, eta erakutsi zioten alfer handienak xutikarazten zirela, sokak bustiz
.
Hb Egia 150.
Hor hiza, hordi tzarra, / hor hiz, alfer handi?
Zby RIEV
1909, 105.
Mutil bat bizar-gorria, alper andia bearrerako.
Azc PB 112.
Gizatxar alper andia langille zintzoen artean.
Ag G 329.
Beha, beha nor dugun hor! --Ez dea hori Xalbador? --Nun dabila hemen gaindi? Hori alfer zautak handi!
Ox 53.
Zoaz emendik, alper aundi ori!
Lek EunD 29.
Ez nok bat pe arritzen, nagi ta alper aundi bat besterik eztok eta.
SM Zirik 37.
v. tbn.
Alper aundi: Imaz Auspoa 24, 157. Uzt Auspoa 22, 107.
(Como sobrenombre).
Alper-andi eta Egoarri nagusi-morroiak. Alper-andi, izenaren jabe zalarik, zan ere trabena zaletxoa, eta morroiak denbora gutxi egiten zuten bere etxean.
Urruz Urz 36.
ALFER-BIDAIA,
ALFER-BIAJE (
alper- V-gip, G-azp-bet).
Ref.: Zt; Elexp Berg; ZestErret. "Alper-biajia (G-bet) viaje inútil" Zt. "Viaje baldío. Notarixara joan naiz baiña itxitta zeuan. Alper-biajia ein ddot" Elexp Berg.
Norbaitek alper biajea egindakoan.
EZBB II 19.
Aren billa etorri bazerate, alper biaje ederra egin dezute!
Ataño
TxanKan
258.
Iñora joaten baziran ere, ez alper-biajean.
Ib. 85.
Beti etziran alper biajeak izaten.
BBarand 75.
ALFER BIZI.
a)
(Hb).
Vivir ociosamente.
Aufer bizi.
(47).
LE-Ir.
Haren itzalean, ez alfer, bainan gorderik eta ixil, haro den gutienekorik gabe bizi direnek, hil ondoan, ba eta lehenago ere argi ezti, gozo batzuek bezala baitute distiratzen.
HU Aurp 167.
Hainitzek nahiago dutela eskuak gurutzatuz bizi, alfer, izertuz baino.
Zerb Metsiko 251.
Nunbeit bizi Itsas-lapur / Uhainetan zabal, nausi! [...] Ez jendetan alfer bizi / Heriotze hits baten goait!
Iratz 73.
Orduan bigarren gizon tripa handi hura hurbildu zen. Amerikano donado, aberatsa, Baionako ostatu batean bizi zena, lehengo Amerikanoak alfer bizitzen ziren bezala.
JEtchep 30.
"Bozuak" etzirena giristino fraideak bezala bizi, haragirik hunki gabe, beren gain hartuz jenden bekatu guziak, hauiek emaitekotan haatik alfer bizitzeko behar zuten guzia?
Ardoy SFran 220.
Eta Jainkoak daki alfer bizi zirela [bozuak], lurrean kokorikaturik, orenak eta orenak ixilik, behiak ausmarrian bezala nehork etzakien zerbait gogoan, ez baziren segurik erdi lo?
Ib. 221.
b)
"
Alferbizi, vie paresseuse"
Hb.
ALFER-EGOILE.
Vago, ocioso.
[Alhargun gazteagoak] alfer egoile-ere diradelarik ikhasten dié etxez etxe ebilten. Eta eztituk solament alfer egoile, baina edasle ere eta kurioso, behar eztiraden gauzéz dadasatelarik.
"Oiseuses"
.
Lç 1 Tim 5, 13 (He alferkeriari jarririk
).
ALFER EGON (Dv, H).
Estar ocioso, inactivo. "Rester oisif" Dv. "Alfer egoitea, ne rien faire (rester paresseux)" H. v. ALFERRIK EGON.
Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur en Capanga, Mendiburu y, ya en el s. XX, en Kirikiño, Iraizoz, Orixe e Izeta (DirG 93).
Eta ilkhirik hirur orenén inguruan, ikhus zitzan berze alfer zeuden batzu plazán.
"Qui étaient oiseux"
.
Lç Mt 20, 3 (He alfer zeudenak, TB, Echn alfer zaudenak, EvAN zaudenak plazan aufer, SalabBN afer zaudela, Ip auher zaudenak, Leon alfer egoki; Ur zeudenak zutik plazan alperrik).
Beraz, hire erranaren araura, Iainkoaren botherea eztiagok behin-ere alfer, baina estimatzen duk hik ezen bethiere eskua lanean duela.
Lç
Ins
C, 1v.
Egiazko fedea iagoitik ez alfer egon.
Ib. D, 1v (in m.).
Haragiaren bekhatutik begiratzeko laurgarren erremedioa: ez alfer egoitea.
Ax 377 (V 249).
Zerbaitetan enplega zaite, alfer egoitetik begira zaite.
Ib. 377 (V 249).
Zerori bakharrik alfer, aise, egitekorik gabe, ongi iana eta hobeki edana zaudenean [...].
Ib. 160s (V 108).
Gaitz da, alfer, aise, eta ase egoitea, eta haragiaren bekhatutik eskapatzea.
Ib. 409 (V 266).
Eta hura guztia egiten zuen, baldin bat ere astirik bazuten, edo alfer bazeuden, handik zerbait ethor zekion gogan beharrez eta beldurrez.
Ib. 27 (V 15).
Inex egin begi konpañia deungaetarean eta alper egotereanik.
"Y de la ociosidad"
.
Cap 126.
Alfer egonez gaizki egiten nehork ikas diro.
O Pr 544.
Bardin da alfer egoitea, eta alfer lan egitea.
Ib. 552.
Hobe da alfer egoitea ezenez gaizki egitea.
Ib. 623.
Naturalezari on zaio alfer egoitea, eta maite du gorputzeko pausua.
SP Imit III 54, 3.
Konpainien billa dabillanak aditzera emaiten du alfer dagoela eta egitekorik eztuela.
SP Phil 325 (He 327 alferkeriaren eta langabearen señalea dakarke).
Iraiz bethi honkite ahalke gabiak; eta ez egon auher behin ere.
Bp I 97.
Zoñez arranküra berhezi bat ükenen baitie [...] auher eztaudian, nontik sortzen baitira bizioak.
Ib. 23.
Kontent eta alegera, ahalik lausterrena libro izateaz, eta alfer egoteko denbora gehiago ardiesteaz.
He Gudu 121.
Joan zen, zion Jesusek, bein gizon aberats bat urrutiko bazterren batera, ta alfer egon etzitezen, utzi zion itxeko bere mutil bakoitzari bere diru-zatia.
Mb IArg I 210.
Zertan nago nagi eta alfer? Nor da ene salbamenduko egitekoan intresaturik ni baizen?
Brtc 139.
(s. XIX)
Aiton seme gisan bizi nahiturik, egin gabe deusik; alderdiek egin zuten, egun batez, zin alfer zirela egonen.
Arch Fab 121.
Hamalau urthe dute muthilek adina, / Non baitzaite yoaiten eskolako mina; / Handik goiti ahalke egotea alfer.
Hb Esk 168.
Oihanak iduriagatik lo dagoen onthasuna, ez dago alfer; bethi egiten hari da.
Dv Lab 304.
Arte hartan, ezin zagozken alfer gure sainduak. Erruman berean ukhan zuten lana, bakhotxari berea Iñaziok emanik.
Laph 174.
Ez naiz mintzo ase eta pasea, alfer daudenez edo dabiltzanez.
HU Zez 12.
Edo zoin egunez, edo zoin tenorez, auzoetako gizon guziak ostatu hetarat bilduak; gau eta egun osoak han alfer, arnoaren izena ematen dioten pozoinkeria batzuetarik edan eta edan: hanxet daudezila gizon gazte langileak, aita familiako zaharrak, oro baltsan batzu bertzen galgarri.
Ib. 26.
(s. XX)
Etzuen laket horrela alfer egoitea luzaz; indarrak berritu zituen bezain sarri [...].
JE Bur 62.
Danak darabille esku-artian zeregiña, iñor eztago alper, baña iñor be ez ixillik.
Kk Ab I 68.
Xoriek ez dagite hazilik, uztarik, / Eta badute zer jan, auher daudelarik.
Ox 70.
Izan hadi gure lagun, / Eginen duk trikun-trakun; / Egonez alfer, / Ebatsiz bertzer / Badukek aberastasun.
Ib. 40.
Ez ditake erran bazter hunen ederra. [...] Ordu osoa banagoke hemen gogotik, alfer, begiak bakarrik alha.
JE Ber 51.
Erri-zelaian zutik alper zeuden batzuek ikusi zituen ta esan zien: zoazte zuek ere nere mastira.
Ir YKBiz 353.
Ikastetxe maite huntan nehor ez dago alfer, / Jainkoarentzat gudua hasiko baita laster.
Iratz 54.
Alper gauden ala ari geran, ez dezaiokegu igarri ordu artan.
Or QA 6.
Etxekoen eziñez eskolak utzirik, gurasoenean alper nindagola, griña tzarren sasia iekitzen asi zitzaidan.
Or Aitork 41.
Alfer egoteko, alfer izan behar.
EZBB I 30.
Gogoeta eta otoitz, gau eta egun, etzen alfer egon.
"Il ne demeura pas inactif"
.
Ardoy SFran 180.
Berak landu eta eraberritu dizkigu euskal prosa eta neurtitzak, hizkuntza ere zaharberrituaz. Antzinako joera klasikoei jarraituaz, behar bada, baina alfer egonak genituen joera horiek bera etorri arte.
MIH 294.
v. tbn. Tt Arima 23. CatLav 173 (V 89). Lg II 196.
(
alferra egon
).
Mendi gorenen maldetan soizak / nola bizi den epherra, / Hea baratze loren gainean / erlea dagon alferra!
Ox 140 (v. tbn. 143).
(
erdi alfer
).
Zendako hoinbertze erakustun, gizon ala emazte? [...] nun nahi ikusten baitira errient eta errientsak bortzpasei haurrer buruz, erdi alfer, zotz batzu iduri.
JE Bur 46.
Estar (un dinero, unos bienes...) sin utilizar, sin aprovechar.
Gizon bat hari zen bill eta bill diru, [...] Hunek etzuen pentsatzen / Karraka eta otxiñez baizen. / Izantza horiek alfer daudenean, / Deus eztire nere oldean.
Gy 215.
ALFER ERAGIN.
"Cassare" Urt IV 271. v. alferrarazi
(2)
.
ALFER GAIZTO.
"Maleante, alfergaiztoa" Lar.
ALFER GAIZTOAN.
En balde, en vano. v. ALFERRIK, ALFERRETAN.
Oa, oa, buru gogortzar ori, ez aiz nekatuko alfer gaiztoan.
Izt C 165.
An zeguan gure Santua, Siriarako ontziren bat agertuko zalakuan itsas gañian; baña alper gaiztuan.
Bv AsL 105.
Alper gaiztoan joan gera. Ez al zekien D. Martinek erretore jauna Loiolan zala?
Lab EEguna 73.
Gixaixua ez dala ibilli / alper gaiztuan lanian.
Auspoa 86-87, 149.
Alper gaiztuan ez nauk iyo / San Estebango koxketan, / izugarriyak botako'izkiyat / jarritzen banaiz kasketan!
Auspoa 61, 54.
Alper gaiztuan onetaraño / amak ezkinduben azi.
Auspoa 139, 38.
Goizean goiz jeki, eta mendiak irauli... / Balin-bada, alper gaiztoan ditu erabilli.
"Que por la mañana ha recorrido en vano montes y más montes"
.
Or Eus 47.
ALFER GOROTZ (AN-gip; khorotz BN-lab),
ALPER KOROTZ (L, BN).
Ref.: A (alfer); A EY III 298. "Atrozmente perezoso; litm., perezoso bóñiga" A. "Alper korotz batzu (L, BN), unos haraganes atroces" A EY III 298. v. alfertzar, ALFER-ONGARRI.
ALFER GORRI.
"Alfer gorri ibiltzea, vivre dans une oisiveté absolue" Dv.
Nork erran dio ausart horri / Erretor apezpikuak / Bizi zirela alfer gorri / Krimetan pulunpatuak?
Monho 40.
ALFER GORRIAN.
a)
Ociosamente, en la holgazanería.
Nekaturik dagon zaldia ezta izanen ain suber ta txostagale, nola alfer gorrian dagona.
(130).
LE-Ir.
b)
En vano.
Aldiak badira, ordea [...], agitz gogorrak datozenak, eta orduan alper gorrian aritzen dira lanean usazale gaxoak.
Anab Usauri 139.
ALFER GOZOAN.
Ociosamente.
Zarata ta zaparrada artean, gizalaba langille ta jaseko aen mingaiñak ez egozan alper gozoan, nagi ta bagai.
Erkiag Arran 137.
ALFER IBILI.
Andar ocioso, inactivo.
Lenbiziko kalte epelki, erdi-otz ta nagiro Jangoikoaren gauzak egitetik datorrena da, merkatari ta langille bere lan-egitekoan alfer ta nagi dabillenari etorri oi zaionaren erako bat.
Mb IArg I 80.
Merkatu guzietan aria duenak, / Iduri karriketan alfer dabiltzanak; / Batzuk ala bertzeak, guzien trabako; / Goseak iretsiren oro azkeneko.
Hb Esk 190.
Orain laneko zortzi orduak lortu ta gero, langille asko alper eta nagi ibiliten dirala-ta; egin bear leukien baño askoz be lan gitxiago egiten dabela-ta, asarre dira ugazaba asko.
Eguzk GizAuz 162.
ALFER IZAN .
(En 3.a pers. sing.).
Es (era, sería, etc.) inútil, vano.
"(Por) demás es, (c.) alper da, alperrik da
"
Añ.
"
Alfer da niri erratea, il est inutile de me dire"
Dv.
"
Alper da (c), es inútil, se dice de una acción"
A.
Ordu hartan afer date hari apelatzia, / Hark ehori eztemaio oren baten ephia.
E 35 (tbn. 59 afer date).
Bai auher da hartzaz kofesatzia, gaiza eroana osoki, edo eskietan ezpada, haren balioa bühürtzen ezpada.
Bp I 99.
Eta hala alfer da halakoekin arrozoinatzea.
ES 172.
Zeren alfer baita hekin erremedioketan ibiltzea.
Ib. 173.
Alfer da beraz hautatzea Kofesor largoak, penitenzia arinik baizen emaiten ez dutenak?
CatLav 301.
(V 149)
Alper da eskatzea: pekatarien deseoak ez dira kunplituko.
Cb Eg II 116.
Alfer laite gehiago luzatzea.
Gy XII.
Alfer da eskatzea, bekhatorearen nahiak ez dirade betheko.
Dv LEd 208.
Heier hitz baten erraitea alfer liteke.
Laph 246.
Ezen alfer da uste izatea Jesus Jaunaren zorionera helduko garela.
Jnn SBi 89.
Pekatu larriren bat / badegu guardatzen, / alfer da aritzia / beti errezatzen.
Auspoa 97, 90.
Alper da orreri esatea.
"Es inútil que se le diga a ése"
.
Zam Man 4.
Oztoporik alper da / zuri bilatzea.
Or BM 116.
Bai, ta ortaz idurimena zirikatzea alper uke.
Or QA 199.
Badirudi alfer litzatekeela horrezaz mintzatzea.
MEIG VI 179.
(Con el suf. -ago
).
Hetzaz lotsa ükheitia auherrago lizateke.
Egiat 249.
Alper-alperrik ixango dozulako arrenka eragotia; almaixian ura jo ta austu gura ixatia baño be alperrago.
Otx 90.
(Con part. en lugar de -t(z)ea
).
"(Trabajar en) balde con alguno, que no tiene talentos o ganas de hacer algo. Alper da Maria makillatu, berez bear du
"
Lar.
Jainkoak arren itsuak argitu, ta mutuak eskatu ditzala: gure artean askok ondo premia daukate. Bestela, Jauna, alper da Maria makillatu.
Cb EBO 30 (v. tbn. A BeinB 68, A Ardi 46 alper da Maria maki(l)latu, berez bear du (tbn. en Mg PAb 197); SM Zirik 24 alperrik Marixak makillatu
).
Alper da bat-banan izar bakoitzan geldi begiratu.
"Es inútil mirar"
.
Or Poem 526.
(
alferra da
).
"
Alperra da ari asarre eittia
"
Elexp Berg.
Argatik alferra da zuk esatea: [...].
AA III 557.
Baki alperra dala ekitea ari, / Eziñ giñaikelako atzera ekarri.
AB AmaE 251.
Neri begitantzen zait alferra izango dala berriro eskribitzea, zergatik ezagun da [...].
Apaol 47.
(Con aux. trans.).
Ser inútil, vano (para alguien).
Eta alper dozu; orrei lekuoi betiko agurra egin bagarik, etzara zeure bizian ondo konfesauko.
Añ
EL2
144.
Alfer dute hainek erratea flako direla: indar handiak, harma garaitiarrak kausi letzakete sakramenduetan.
Dh 220.
Gobernadore Jauna, alfer duzu mintzatzea.
Jnn SBi 137.
Alper izango dozu / Nigar egittea, / Ederrak artukozuz, / Bai, neure maittea.
Echta Jos 30.
(Con part. en lugar de -t(z)ea
).
Lên ere ba duk orren berri, ta / alper diagu berritu.
Or Eus 302.
ALFER-LAN
(G-goi, AN-5vill, B; alper-lan V-gip). Ref.: Elexp Berg (alper); Gte Erd 13. Izeta BHizt2. Trabajo en balde, trabajo inútil, improductivo. "Ze alferlana in dugun. Alferlan oiek eztute deus balio" Izeta BHizt2.
Zeren bertzela sor liteke bihi hura, buztan liteke, belhar bihur liteke; eta gero handik harat, alfer-lan gertha lekidikaio bere leheneko zuhurtzia guztia.
Ax 36s (V 22).
Bardin da alfer egoitea, eta alfer lan egitea.
"C'est chose équipollente, de demeurer oisif, ou bien de faire une besogne inutile"
.
O Pr 552.
Ezi egitenbadiré ganarik ta fadorikgábe, dire alfér lán, ta kaskill ta azál mamirikgábe.
LE Urt (ms.) 83r.
Ez badet nik urtutzen / egun oro jana, / zuen neke guztia / dala alfer lana?
It Fab 98.
Milesker. Orai itzuli bearko ditugu tresna ok beren yabeari. Barkatu, eman dazagun alfer lanengatik.
Izeta DirG 93.
Alper-lan onen erremienta aserre biziz urrutira jaurtitzen.
Vill Jaink 123.
Alper lana da, nik ez dadukat esan bearrik.
TxGarm BordaB 89.
Ez dugu alfer-lanetarako astirik ez gogorik.
MIH 282.
Iraunerazten saiatzea alferlana litzake.
Ib. 113.
Alfer lanean abiatzea litzateke hemen berriz agertzea.
MEIG IX 63.
ALFER ONGARRI.
"Vago de solemnidad (L; Darric)" DRA. v. ALFER GOROTZ.
ALFER HOTZ.
"Alfer hotza, franc paresseux" Dv (s.v. hotz).
Alfer-hotz egotea gazte egunetan / ez da sarthuren aise haren guztuetan.
Hb MonteB (ap. DRA
).
Errextaxunaren adixkideak, eta adixkide minak dire, alfer hotzak, hots!
Zerb Metsiko 252.
ALFERRAREN ALFERREZ.
"Alperraren alperrez (G-bet), por pura pereza" Zt.
ALFERRARREN.
"Alperrarren (V; Añ), por pereza, de puro perezoso" A. "Alperrarren mezea uts egin, faltar a misa por flojedad (V, msOch 341)" A EY III 289.
ALFERREAN.
a)
En vano, en balde, inútilmente.
v. ALFERRIK.
Alango baten astoak uko / egin dau, egin bidean. / Yabeak arre, yabea ixo / yabeak yo: ta alperrean. / Bertantxe yausi / arnasak asi, / astoa, il da azkenean.
Zav Fab RIEV 1907, 541.
Gabontzak, ostera, ez dau erreten; ez gero gustauten ez yakalako, dirua alperrean ez iraztearren baiño.
Erkiag BatB 125.
b)
Holgazaneando.
Goizian tabernara / joanda alperrian / begiyak zintzilikan / erdi negarrian, / ziraldoka etxera / illunabarrian.
Xe 251.
c)
(Estar...) ocioso; (tener la tierra, los campos...) sin trabajar, sin aprovechar.
Etxetik urbillean / bizpairu akazi luze zeuden. / Bertan, txoriek, / goizero, batzarre. / Naiz yai, naiz aste, / auzoko belarriak / alperrean ez daudeke.
Ldi UO 35.
Ta noiz ikasi bear dezu lanean? Amairu urteak beteak dituzu. [...] Eztago zure ama begira! Ura bizi izan balitz, alperrean egoten etzizun utziko.
NEtx Antz 9.
Ezkongai, bizitza guzian. Urik gabeko iturria bezela; [...] lur ederrak alperrean edukitzea bezelatsu.
NEtx LBB 87.
ALFERREAN IBILI.
"Tunar, (c.) alperrean ibilli" Añ.
ALFERREKO
(alperreko V, G, AN; arpeleko V-arr). Ref.: A (alperreko); SM EiTec1 (alper); Elexp Berg (alperreko); Gte Erd 13. Inútil, vano. "Alperrik jardun biarrian jo-ta-ke, alperreko biarrak beti alper" SM EiTec1. "Inútil, baldío. Alperreko lana da erregatzia, total gabian eurixa eingo dau ta" Elexp Berg. "Alperreko lan, alperreko biaje, alperreko neke, alperreko ibillera, eta abar" Ib.
Tr. Documentado en la tradición meridional: primero en Capanaga y, posteriormente, en textos del s. XX.
Etxirik murmuraziñoari (Iaungoikoen ain ofensa andia) eta beste alperreko berbai.
Cap (ed. 1899) pró.
Zabaldu eiozuez zeuen eskoletako ateak; bestela alperrekoak dira Bilboko gaztedi lanzale baten alegin ederrak; alperrekoak, Donostiako integrista gazteak beronen alde darabilezan buruausteak.
A EEs
1916, 110.
Alperreko arazoa izango zala uste nuen.
A Ardi 142.
Alperrekoak izango ote dira gure lanak, batez ere lagunarenak?
Ib. 117.
Geiago ere egingo nituen, lengoak alperrekoak izan ezpalira.
Ib. 1.
Alperreko gauzak soñian.
Kk Ab II 14.
Diruak eiteko asmuaz alperreko gastu guztiyak kendu ezkero.
Ib. 132.
Belarriak arrotzea alperreko lana luke, ango marmario-otsaz ezpaitago ezer entzuterik.
Ldi IL 25 (70 alperreko lana).
Ain baitago eskukatua, alperreko aitatzez ain andeatua!
Ib. 87.
Bestela [...] alegin guztiak alperrekoak izango dira.
Eguzk GizAuz 172 (v. tbn. 187).
Bakoitzak esan dituen alferreko hitz guztien kontu eman beharko du auzi-egunean.
BiblE Mt 12, 36.
Alper-samarreko lana dirudit Kirikiño-sariarekiko gorabera azaltzea.
Ldi IL 14.
Goikoen asmoen aurka agertzea alperrekoa izango zala iruditen jaken.
Etxabu Kontu 193.
Ez da agian alferreko izango zaharrak hemen berritzea.
MEIG VIII 96.
v. tbn.
Alperreko: Erkiag BatB 112. Ibiñ Virgil 117.
Estéril, improductivo.
Eztago inguru guztian alperreko lurrik.
Ag Kr 18.
ALFERRERA BIHURTU.
Resultar vano, inútil.
Jainkoaren umerria, munduko bekhatuen borratzailea, urrikalmendu gutaz. Zuk jasaiten dituzu gure bekhatuak. Ez bekigu alferrera bihur zure sakrifizioa.
Dv LEd 16.
ALFERRETAN
(BN-arb ap. Gte Erd 76; Dv, H; auherretan S ap. Lrq). En vano, inútilmente. "Alferretan mintzo zare, vous parlez en vain" Dv. "Alferrik, alferretan da, c'est en vain" H. "Ez gira arratsaldean alferretan ar(i)tzekoak (BN-arb), ez dugu arratsaldea alferretan galtzekoa (BN-arb)" Gte Erd 76. "Lan hori alferretan da (BN-arb)" Ib. 13 (junto a alfer lana, lan auher bat, etc., de otras zonas). v. ALFERRIK.
Tr. Propio de la tradición septentrional, donde su uso aumenta desde finales del s. XVIII coincidiendo con la desaparición en estos dialectos de su equivalente alferrik. Al Sur sólo lo emplea Lizardi.
Baina alferretan ohoratzen naute, irakasten dituztela doktrinatzát gizonén manamenduak.
Lç Mt 15, 9 (TB, Dv, Echn, Leon alferretan, SalabBN aferretan; He, IBe alferrik, Ur, Ol, Or, Ker alperrik, Samper banoki).
Haren izen' alferretan / Ez erabil eur' elhetan.
O Po 53 (18 auherretan).
Eztakidan alferretan, / Beraz, Ienko maitea, / Gertha, baiñan faboretan, / Zure heriotzea.
Arg DevB 211.
--Nola gabeziari iarraikiren gira? --Maithatzez jente beharrak, eta ez gaizak ezar auherretan, lehenago hurak eman eztiener.
Bp II 20.
Ez dezazuen alferretan errezibi Jainkoaren grazia.
He 2 Cor 6, 1.
Zure büria soltatzen badüzü elhesta soberakinetarik, horrat hunat aurerhetan juaitetarik eta [...].
Mst I 20, 1.
Ordean haren egin-ahal guziak alferretan gerthatu ziren.
Lg I 220.
Alferretan nekhatu gare; ez dugu deusere hartu.
Lg II 139s.
Auherretan unzia lanjer edo peril handier itsasuan itzuriko dukezu, itsas porthian gauza ttipiak gal-arazitzen badu.
AR 43s.
Konfidentzia hunen faltan, zenbat othoitz ez dire alferretan eginak!
Brtc 186.
Alferretan tuzte eginen / zokotan egin ahalak.
Iraultza 118.
(s. XIX)
Alferretan nabilla / Izen horren billa; / Ez dut aurkitzen.
Monho 62.
Alferretan ta zuen kontra dakharket kristau-izena, ezpadut Jesu-Kristo imitatzen.
Dh 260.
Ez beraz utz zuen herriak, harat hunat alferretan ibiltzea gatik.
EgunO (
in
Arb Igand 180
).
Lekhukotasun bihurtzen dio, urthe oroz, behin ere alferretan oihu egiten ez diogun Ama dibinoaren puxantziari.
MarIl 3.
Gizonen estimua arras alferretan da.
Jaur 144.
Gauden atzarriak gure sentsuen gainean, eta Debruaren efortak alferretan izanen dire.
Ib. 130.
Ari hiz izkribatzen huraren gañian, / Azkarki traballatzen bana auherretan.
Etch 276.
Egon naiz miletan / Bertze zonbaitetan [anderetan] / Nahiz aferretan.
Bordel 74.
Horien konpromisa / Etzen aferretan; / Gastaturikan ere / Zerbait paperretan, / Aisa bizi daiteke / Hurran denboretan.
Ib. 138.
Baiñan alferretan egiñen dut oihu, / Ez duke ene kharrak ardiets efetu.
Gy 171 (248 alferreta).
Zimendurik ez badu etxeak izaten, / Alferretan paretak harginek egiten.
Hb Esk 167.
Jasan nau zure miserikordiak, eta ez naski alferretan, baizik ere ni libratzeko xedean.
Dv LEd 65.
Halakoek [adar meheek] alferretan iresten dute arbola. Khendu behar dira guziak neguan.
Dv Lab 360.
Laidoztatzen dituzte, dixidatzen gaitz handienez, herrestatzen presondegietarat; bainan oro alferretan dire.
Hb Egia 98.
Bertzalde, horietaz hartzen duzun artha, alferretan hartzen duzu.
Laph 239.
Diru eskaintzak egin ziotzan, baina alferretan.
Ib. 59.
Zorigaitzean baitut ikusi / Solferinoko hegia! / Alferretan dut geroztik deitzen / Iguzkiaren argia.
Elzb Po 194.
Eta errabia handitan jarten da, bena auherretan, indargabe beita khausitzen.
Ip Hil 22.
Auherretan, bai bere ama, bai komentüko serorak ari izan zeitzon ürgüllü horren korrijitü eta zapatü nahiz.
Ib. 114.
Bazakiat badukala [...]; alferretan duk egia ukatzen.
HU Zez 61.
Alferretan izan dire Elizako buruzagien erranak.
Ib. 77.
(s. XX)
Atsegin dugu jakinik ez derabilatela alferretan lana.
JE Ber 8.
Gerla hunen ondotik ez bazaio frantsesari bere kanaitatea ontzen, xahu da Frantzia; alferretan luke irabazi gerla.
Ib. 72.
Mattinen deiadarrak! / Eta haren nigarrak! / Debaldetan, / Alferretan!
Ox 99.
Alferretan andrea mokoka da artzen: / Ez dako behin ere sos bat atheratzen!
Ib. 164 (73 auherretan).
Zazpi egin ahalak egiten zituen bada; bainan oro alferretan!
Barb Sup 34.
Bi apur oiek iritxi ezkero nik ez nuke uste izango alperretan yardun dedanik.
Ldi IL 59.
Ez duk alferretan eta beharrik gabe mihian erabiliko Jainkoaren izena.
Zerb IxtS 38.
Folklore erdi-hil bat begiratzen alperretan nekatzen dira.
Mde Pr 44.
Xehetasun luzeska horiek ez dira alferretan, nire ustez.
Ib. 230.
Hi orroit araztea dukek alferretan / etxea daukagula hire beharretan.
Xa Odol 202.
v. tbn.
JesBih 428. Elsb Fram 104. Jnn SBi 156. Lap 17 (V 10). Dih MarH 70 (ap. DRA). CatJauf 30. Etcham 135. Auherretan: Tt Arima 27 (auer-; 31 aufer-). Mercy 14.
Cf. infra ALFERRIK GALDU.
Zer zorakeria beraz mentura baten gainean kontatzea salbamenduko egitekoarentzat, oraiko denbora, bakharra gure eskuko duguna, alferretan galtzerat utziz!
Dh 211.
ALFERRETARA JOAN.
Ser inútil, en balde.
Alferretara zoan maltzurkeria hori guzia. Etxean zuen tabako-belhar guzia erre zuen, sukar-errabia batean.
Barb Sup 35.
ALFERREZ.
a)
Por pereza; con pereza.
"
Amentxe nao, oera juteko alperrez
"
(G-azp).
Bertze batzuek ahulkeriaz, alferrez, beren mihiaren jabe ezin egonez, nun nahi, noiz nahi, nola nahi, erdaratik emaiten dakote.
JE Bur 177.
Atso zarraren atorra zarra berea balu ezer ez; kedarra baino beltzagoa du, garbiketako alperrez.
A Ardi 97.
Milla ta milla zizta ainbeste kanetan [...]. Azken urteko aiek [...] / ez ziran loz, alperrez, nâsten arratsetan.
"No se mezclaban con sueño y pereza durante la noche"
.
Or Eus 356.
Eta ortantxe aurkitu ninduala, itzaurrea egiteko alferrez, eta areago noski alako zaldun noblearen ekintzak argitaratzeko.
Berron Kijote 18.
b)
En vano.
Orra zelan direan / kontu oneik gertatu, / dauken buru ariña / alferrez penatu.
Ayesta 25.
ALFERREZKO
(alper- V, G, AN ap. A). Inútil, vano. v. ALFERREKO.
ALFERRIK,
ARPELIK,
ALPERRIKAN.
a)
(
G; SP, Urt II 340, Ht VocGr 435, Dv, H; alperrik V, G; Lcc (asperrik [sic]), Lar, VP 30r, Añ, H (V, G)),
ARPELIK (
Añ),
ALPERRIKAN (
G)
Ref.: A (alferrik, alperrik); Etxba Eib y Elexp Berg (alperrik); ZestErret.
En vano, inútilmente. "Alferrik minzo zare, vous parlez en vain, inutilement" SP. "Alferki, alferrik, inutilement" Ib. "Arare littus, [...] nekeizerdia galtzea, alferrik trabaillatzea" Urt II 340. "Nous travaillons en vain, alferrik hari gare" Ht VocGr 435. "(Por) demás" Lar. "(Hablar al) aire, alperrik hitzegitea" Ib. "De balde, sin precio, [...]. En balde, (c.) alperrik, alper, (V) arpelik" Añ. "En vano, inútilmente. Alperrik milla bidar esan, beria eiñ biarrekua, temoso zatar a" Etxba Eib. "Ainbeste lan, da dana alperrik. / Bizikletia alperrik badaukazu, emoidazu" Elexp Berg.
Tr. Documentado en un principio a ambos lados del Pirineo; a partir del s. XVIII su uso va disminuyendo en los textos septentrionales en favor de
alferretan, hasta desaparecer prácticamente en el s. XIX. Con todo, hay en el s. XX un ej. de Etchamendy (124) y dos de Xalbador (
alper-alperrik(an)). En
DFrec hay 70 ejs. de
alferrik y 31 de
alperrik.
Badozu zeure gogoa bestegana, / alferrik engañadu ze nagizu.
Lazarraga A17, 1186v.
Nik eztot galduko esperanzea; / alferrik izango da kurelago, / naiz beaza begit, naiz alago.
Ib. B3, 1153v.
Alferrik beraz altxatzen tuzte gora bihotzak / Eta alferrik egiten hain aberats emaitzak. [...] Guztiarekin etzeizte gauza hauk probetxatzen.
EZ Man I 112s.
Alferrik argitu baña lehen gare iaikitzen, / eta alferrik geure ogiak neke handira iaten. / Baldin behin ezpadugu Iainkoaren grazia.
EZ
Eliç
387.
Alferrik nekatu baño obe da geldirik egon.
RIs 4.
Pena handia du harat hunat dabilena beti alferrik.
Volt 273.
Busti zituen begiak, eta gantzutu. Baiña alferrik, lehen bezain itsu gelditu zen.
Ax 410 (V 267).
--U, zeinba ulle urdin daukada, ya noa zartuaz. --Jauna Natibitateak eztoaz alperrik.
Mic 12v.
Bigarren Mandamentua: ez alperrik iuramenturik egitea.
Cap 93 (v. tbn. en contexto similar Ub 26, Añ CatAN 6, Legaz 26 alferrik, CatBurg 28, AA II 27, fB Ic II 238, Itz Azald 85, KIkV 55, KIkG 51, ArgiDL 25 alperrik, Ur CatArrig 80 arpelik
).
Bertzerik iujeatzen duena alferrik trabaillatzen da.
SP Imit I 14, 1 (Ch alferrik; Mst banoki, Ip auherretan
).
Eta zure kolpeak alferrik eta aireari eman ez diotzatzuntzat.
He Gudu 104.
Zer damua munduko ondasunzale alferrik nekatu denak artuko duena!
Mb IArg I 222.
Orregatik ere oiek txit asko animatzen zuten; baña alperrik.
Cb Eg II 186.
Erremedio asko ta luzaro egin, ta guzia alferrik izan zan.
Cb Just 65.
Eskatu, ta artzeko alegiñak egiten zituen; baña alperrik; bada luterano itsuak nai etzuen.
Ib. 97s.
Etsaia alferrik dabil, / Leoia bezela, / inguruka, ustez, zerbait / artuko duela.
GavS 24.
Berantegi ordean ethorri ziren: alferrik atheari yoka haritu zitzaizkon.
Mih 14.
Alperrik ibiliko az / uxatutzen beti; / amaika juango jakoz / amabi etorri.
DurPl 79.
(s. XIX)
Edo pobreak bear dituztenak alperrik gastatuaz, edo jokoetan, edo bear eztiran gauzeetan.
Mg CC 116.
Guztia litzate alperrik, dana panparrerija aixiak <aisiak> daruana.
Mg PAb 203.
Eta deusi ez dagokiola, edo alferrik kriaturak gatik juramendu egitea, bekatu da?
Añ
CatAN
37.
Zer egiten dabe oneek? neketu alperrik.
Añ
LoraS
139.
Alperrik izango dira nere neke berriak; berdin ez ziagok iretzat ezibiderik.
VMg 86.
Ala ere atrebitzen dira Jaungoikoari barkazioa eskatzera: baña alperrik, estadu orretan, edo asmo orietan dauden artean.
Gco I 392.
Alferrik semea gizon egiñ zan; alferrik ainbeste neke oñaze igaro zuan; alferrik isuri bere odola, ta alferrik gurutzean eman bere bizitza, zeren guk gure bizitza gaistoarekin galdu degun ainbeste kostatako anima ori.
AA III 563.
Errazago ta oba da [...] ta kristinautasunari begiratutia, gero alperrik negar egitia baino.
fB Ic III 371.
Imiñi eutseezan oneek begijeen aurrian [...] entzute [...] ta anditasun guztijak; baña alperrik.
JJMg BasEsc 224.
Alperrik agiraka egingo deutsazu, alperrik jo eta azotaduko dozu [...] baña aintxe bijotz barruban geratuko da sustraija.
Astar II 92.
Alferrik aiz ari; / ez dik ezer balio / ire alegiñak, / kamustuko dizkiat / ortz eta agiñak.
It Fab 92 (146 alperrik, 198 alferrika
).
Lan berean jarraitu zuten; baña alperrik; etzuten ezer aurreratzen.
Lard 141.
Gero damua eta malkuak / alperrik izango dira.
Bil 107.
Saiatu ondorean bada santuak milla arte ta modu, ta danak alperrik.
Aran SIgn 71.
Orla izketak egiñagatik / gertatu dira alperrik.
PE 41.
Ez gaitue bentzituko, / alperrik gabiltza!
Ud 40.
Alferrik ari dira / pulpitutik ozka, / bendizio urarenak / umillago gauzka.
JanEd I 22.
Esaten dizut bada, / beti alferrikan, / etzaitela gustatzen / gizon mozkorrikan.
Ib. 40.
--Nere artean kredo batzuek errezatzen egon naiz. --Denbora alferrik ez igarotzeagatik? erantzun zion donostiarrak. --Ori da, jauna.
Zab Gabon 67.
Alperrik soldauz erein zituan / Landa zelaiak, / Zirudiela tontorretatik Txindurridiyak, / Alperrik ziran lantza ta ezpataz / Ondo jantziak; / Bost urte barru izan jakezan / Zeatz ausiak.
AB AmaE 44.
Alperrikan zabiltza, Kattalin, alperrik...
Sor AKaik 116.
Baña guzia alperrik, zerren pake eta sosegurik iñon arkitzen etzuen.
Arr May 70 (v. tbn. GB 81).
(s. XX)
Egiñalak egiñ zituan neskatilleak arrantzale gazte orren biotza irabazteko, baña dana alperrik.
Ag Kr 182.
Egin ebezan alegiñak, batela ontzira jasoteko, baña alperrik izan zirean lan guztiak.
Echta Jos 139.
Begiratu alde guztietara, bañan, alferrik; ez nuben iñor ikusten.
Ill Testim 26.
Oso gaitz izan bear / du beltzak zuritzen, / alperrik nabillela / zait gaur iduritzen.
Urruz Zer 84 (87 alperrikan
).
Bide guztian aieneka etorri zan, axe pesetia alperrik emon ebalako damuegaz.
Kk Ab II 83.
Ama gaxoa, zure negarrok / alperrik dira.
Jaukol Biozk 37 (5 alperrikan
).
Baiña zoritxarra datorrenean, alperrik da ardurea.
Or Tormes 57.
Aldiz bere lagunak ezin buruaren jabe egon, nolanai zizpak ustutzen alferrik, ezin egon beatzari eman gabe.
FIr 141.
Eman zian itza, / esanaz: "Beste danak / alperrik dabiltza, / zuk dadukazu nere / zarrallaren giltza".
Tx B II 161.
Mediku gazteak biotzerrea sendatzeko bizpairu sendakai eman dizkit. Bañan alperrik.
Lab EEguna 63.
Eta neuk be eztot neure buruba alperrik eio gura.
Otx 79.
Guk eskatu baño lenago badaki gure Aitak zer bear dugun ta alperrik da Berari itz asko esatea.
Ir YKBiz 129.
Baña alperrik ibilli zan. Bein artara-ezkero ni ere enengoan ixiltzeko.
Ldi IL 49.
Arontz-onontza, zelai ta aldapa / zenbat ibilli alperrik!
Or Eus 297.
Ez da beraz su-gaiak alperrik erretzeko garai egokia.
EAEg 5-1-1937, 729.
Alperrik esango du ezetz.
Vill Jaink 138.
Tira, juari azkar eure lekura, irekin alperrik dok eta.
SM Zirik 13.
[Gurasoak] pixka bat gogor egiten asi ziran Enekori, baiña alperrik. Berandutxo zan.
Alzola Atalak 49.
Zergatik indar ok egin alferrik? Eztigu sekulan mugituko!
Auspoa 77-78, 22.
Lan asko egin degu, / geienak alperrik.
Uzt Noiz 89 (
EBT 99 alperrikan
).
Alperrik Maria makillatu; berez bear du.
(AN-larr).
Inza NaEsZarr 190.
Eldu nion eta alperrik: kopetaren erdi-erditik zeukan balazoa.
Alkain 129.
Guztiarekin ere, ez ahal da alferrik esana izango esatera noana.
MIH 342.
v. tbn. v. tbn. Hab 379. Hm 155. Gç 119. CatLav 67 (V 42). Izt C 101. Bv AsL 46 (151 alperrik). Apaol 24 (111 alferrikan). Xe 401 (174 alperrikan). Mde Pr 142. Arti Tobera 273. Berron Kijote 126. Balad 230. Alperrik: Zav Fab RIEV 1907, 92. Ur MarIl 32. AzpPr 97. Goñi 57. A Ardi 89 (108 alperrikan). JanEd II 57 (tbn. 57 alperrikan). Lh Yol 46. Inza Azalp 90. Muj PAm 52. Altuna 37. Enb 134. Alz Bern 61. Laux BBa 78. ABar Goi 34. EA OlBe 80. Zait Sof 45. JAIraz Bizia 88. Bilbao IpuiB 243. Txill Let 44. Etxde JJ 258. Ugalde Iltz 22. Erkiag BatB 81. Basarri 129. MAtx Gazt 88. Gazt MusIx 135. Anab Aprika 91. BEnb NereA 231. And AUzta 103. Ibiñ Virgil 53. Etxba Ibilt 489. NEtx LBB 175 (354 ailperrik, 177 alperrikan). Osk Kurl 42. Azurm HitzB 43. Etxabu Kontu 200. Ataño TxanKan 228. Onaind STeresa 126. Ailperrik: D. Ayerbe Egan 1961, 68. Alperrikan: Noe 109. Arpelik: AG 2416.
Len zuaitzik batere ez dagon lur soill eta leorrean aritz landarea alperrik bezela aldatuko dezu. Aritz ta naiz pagoak lur leor eta sollik ez du nai.
Munita 106.
(En la expr. alferrik da, duzu, dute...+ -t(z)ea 'es en vano, es inútil'). "Ser en vano. [...] Oiñ akordau bia da. Gero alperrik da buruari azka eittia" Elexp Berg. "behin honezkeo alferrik izangoa Donostira jutia" ZestErret.
Alferrik da [...] esatea.
Mb IArg I 106.
Alperrik izango da ni berba egiten astia luebagin orregaz.
Mg PAb 163.
Alperrik da, uste ona, gogo ona, ta desio ona eukitia.
fB Ic I 4.
Uste degu betiko / jaiuak gerala; / alferrik da artzia / indarraren gala.
Xe 402.
Alperrik da ibiltzea / mingañak lasterka, / biotzetik ez bada / probetxurik ez dauka.
Ib. 161.
Alferrik da ori galdetutzea.
Apaol 52.
Alferrik izan zan au esatia.
Bv AsL 101.
Alperrik da eskatzea, lenengoan eman ez digun ezkero.
Inza Azalp 128.
Alperrik litzake besterik eskatzea.
Ldi IL 61.
Eta orduan kokoteari atz-egitea, alperrik izango da.
Eguzk GizAuz 155.
Letariz ibiltzea / alperrik dezute, / Ari dagon lekuan / aterpe eman arte.
SMitx Aranz 54.
Beraz, burmuin hori itzaliz gero, alferrik dugu igurikitzea [...].
Mde Pr 344.
Alperrik da begiak zorroztea. Ez da ezer ikusten.
NEtx LBB 108 (208 ailperrik
).
Egin dozun alegiña / alferrik izan da baiña.
Ayesta 55.
Orain, iru tirokoak atera omen dituzte. Neretzat alperrik da. Leengoa ere ez daukat neurekin.
Zendoia 102.
Alferrik litzake baimen eske eta aitzakia bila hastea.
MIH 233.
v. tbn.
Alperrik: AB AmaE 336. Ag Kr 210. Echta Jos 177. JanEd II 86. GMant Goi 14. Imaz Auspoa 24, 159. Enb 94. Ir YKBiz 98. Or Aitork 355. Etxde JJ 144. SM Zirik 54. Zait Plat 62. Osk Kur 29. Uzt Sas 20. Alperrikan: Basarri 149.
(Con part. en lugar de -t(z)ea
).
Norbera baño senduagua alperrik da gudukatu.
Otx 32.
(Con reduplicación intensiva).
Alper alperrik iminikozu / zeure fuerzea ta izana, / zeren eztozu biortuko / lengo biotza zeugana.
"En balde, en balde"
.
Mic TAV
3.1.27.
Zeurea eztanak / alper alperrik / espera lezake / salbaziñoerik.
Oe 160.
Eta iges egin nai izanez kero oiek eta gizonak artu zitzakean beste guziak alper-alperrik zirala.
Lard 443.
Alfer-alferrik ari zirala / jarri ziraden etsita.
Afrika 144.
Aldi batian ez dute ausiko, / alfer-alferrik dabiltza.
EusJok 45 (146 alper-alperri
).
Neri fama kendu nairikan alper-alperrik dabiltza.
Ib. 37.
Baña kentzen ezpadozuez bekatu benialak [...] alper alperrik neketuko zara.
Añ
LoraS
107.
Ibilli ziran monjak alegiñetan, baña alper-alperrik.
Kk Ab II 48.
Ainbeste neke alper alperrik zala; etzitekela ezer atera.
Or SCruz 35.
Alper alperrik ariko gaituk.
Ib. 118.
Zertako bada estutu, alper-alperrik da ta?
Ir YKBiz 133.
Nik egin mesedetan ere zuk / ikusten baduzu gaitza, / zuri mesede egin beharrez / alper-alperrik gabiltza!
Xa EzinB 126 (
Odol 311 alper-alperrikan
).
v. tbn. Cb Bast 43. Azurm HitzB 35. Berron Kijote 191. Alper-alperrik: Cb EBO 63. Aran SIgn 79. AB AmaE 8. Ag G 126. Balad 239. GMant Goi 33. Altuna 81. Tx B II 218. Enb 61. Etxde JJ 246. Erkiag BatB 30. Basarri 165. Vill Jaink 75. And AUzta 151. Salav 71. Ataño TxanKan 38.
(alfer-alferrik da... + sintagma con suf. -t(z)ea). "Alper alperrik da harekin hitzeittia" ZestErret.
Ala da, bai, Iñaxio, alfer-alferrik da oraiñ orretzaz itzegitia.
Moc Damu 36.
Eta nola etzeban txabolarik eta etzanleku jakinik ere, alper alperrik irtetea zala beraren billa, alik eta eguna argitu artean.
Izt C 247.
Arrazoi gabe mintzatutzea / emen alfer-alferri-ta.
Tx B III 42 (B 35 alfer alferri ta
).
Beraz, ez ekin geiago nire belarrijak gortuten zure eskarijakaz, alper-alperrik ixango dozulako arrenka eragotia.
Otx 90.
Alper-alperrik da oiek aipatzea.
Vill Jaink 104.
Ixilik egotia / alper alperri-ta.
Uzt Noiz 123.
Akonsejatutzia / alper alperrikan / onez aurrera eztegu / egingo okerrikan.
Lizaso (
in
Uzt Noiz 87
).
v. tbn.
Alper-alperrik: Or SCruz 30. SM Zirik 24.
(En la expr. ez alferrik
).
No en balde (frecuente con sentido irónico).
"Alferrik egongo dela adierazteko. Zai egon, eon ingoa baña, ez alferrik!
"
ZestErret.
Konta ta konta. Ez alperrik! Bost ardi gutxiago artegian. Zein izango? Ta Txuria, [...] eta Uxkurra. Ardirik onenetakoak bostak.
NEtx Antz 49.
[Don Inozenziok] ikusi zuan garbi Insignis izeneko mota zala ondoena zetorrena. Ez alperrik! [...] gaur bere esanetara joan ziran amaikak beren lurrak eta etxeak aberastu ta edertu egin dituzte.
Munita 8.
Kanariasko Palmasetan, ogeitamabi urteko gizon gazte batek bere burua leiza zulora bota du. Erabaki au artu baño unetxo bat lenagotik, apaiz bati deitu ta aitorketa edo konfesioa egin du dalako gizonezkoak. Ez alperrik.
Basarri 160.
Aurrerapen-lan eskerga ori bukatua izango den egunean, orduan aitortuko dugu [...]. Ez alperrik, nekeok gizadiaren onerako izan baitira.
Vill Jaink 183.
b)
(V, G, AN, L; alper- G-azp; Lar, Añ). Ref.: A; ZestErret. "Ociosamente, alperrik, alperkiro, alperkerian" Lar (tbn. en Añ). "Perezosamente" Ib. "Ociosamente" A. v. ALFER EGON.
Zer egiten dezute emen egun guzian alperrik? [...] Iñork ez digulako alogeran deitu.
Ur Mt 20, 3.
c)
A pesar de, aunque. "Alperrik egingo dau larogei garixak, ardaua erango dau errementaarixak" Iz ArOñ (s.v. errémentaari). v. supra (5).
Baña etzaude alperrik gurutzearen oñean, zutik zaude, geuri laguntzeko.
Lar SermAzc 57.
Urtik" bat esaten bajako [txakurrari], alde egingo dau maijaren alboti goserik andijena badauka bere; alperrik izango da gosesto salobria.
Mg PAb 92.
Alperrik, bada, eukiko nabe arro ta lotsabagetzat, nuatsu eskintzera liburu txiki au.
JJMg BasEsc II.
Alperrik artuko dau askok sentimentu, / Neu izango naz baña, poz eta kontentu.
AB AmaE 280.
Alperrik eben etsai arroak / Pentsetan zirala artzak, / Euskal-erriko semeak gaitik / Barriz zirala bildotsak; / Ustelak baña urten jakezan / Asmo, eretxi, ta amesak.
Ib. 37.
Siñistu beit, ama neuri-ere, alperrik egon urrin, negar asko kosta izan jatala Feliparen eriotzaren notizia tristia.
Anaitasuna 5-1958, 8.
Neu bere konsolau nau Don Ignaziok beste notizia batekin, eta da: berok alperrik trabaju andiyen erdian aurkitu, guztiz animauta egozela.
Ib. 8.
ALFERRIKAKO (
VP, H; alperrikako G-azp-goi, AN-gip ap. Gte Erd 13; alferriko V-gip ap. Elexp Berg
).
Inútil, vano. "Neke alferrikakoa, afán" VP 64v. "Inutile, sans profit" H.
Tr. Documentado por primera vez en Etcheberri de Sara, que es además el único septentrional que lo utiliza (si exceptuamos algún autor moderno como Larre). Alperrikako es la forma más documentada. Hay alperriko en algunos autores vizcaínos: Iturzaeta, ForuAB, K. y B. Enbeita, Villasante y T. Etxebarria. Hay tbn., salvo errata, alfarrikako en un ej. de Cardaberaz (EBO 23), que por lo demás emplea alferrikako y alperrikako.
Ordea galde suerte hunek badirudi alferrikakoa dela.
ES 140.
Munduko jolas bano, alferrikako esamesak, gezurrezko ipui, edo kontuak.
Cb Eg III 315.
Alferrikako letra asko utzi, ta itzez esaten, ta aoz pronunziatzen dana garbiro eskribituaz.
Cb EBO 20 (SIgn 168 alperrikako).
Alferrikako gastu gabe.
AA I 508.
Eta Jesusen odol preziotsua alperrikako gauza biurtzea.
Ib. 225.
Baseerri etxeetan egiten dirian kastu alperrikakuak, banidadezkuak ta neurri bagakuak.
fB Olg 96.
Miinak erabiltzen ez dakijanaren sinistutia alperrikakua dala.
fB Ic II 290.
Sinpletzat, ta ezertako eztzat, edo alperrikakotzat daukazun monja bat.
Ib. 296.
Ez ordea alferrikako izen geldo deus balio ez dutenak, ezpada, guztiz goi me diranak.
Izt C 7.
Ai, alperrikakua izango dala pekatari zorigaistokuarentzat nire seme guztiz maitiaren odola!
Ur MarIl 110.
Zer esanak bai, baiña alperrikakoak.
Ag AL 160.
Gañera da utsa eta alperrikoa bere konfesinoa.
Itz Azald 155.
Zure bildur uts eta alperriko ori.
Ib. 163.
(s. XX)
Alperrikako eztabaideagaz suak arturik.
Ag Kr 14.
Artu zazu patxadan, alperrikako aserre gabe.
Ag G 48.
Alperriko alegiñetan ibilli ezkaitezan.
ForuAB 103.
Alperrikakoak nituen toki batzuek.
"Unas posiciones que me eran inútiles"
.
Zink Crit 52.
Damu gabe aitortza egitea alperrikako lana izango litzake.
ArgiDL 32.
Erakusten zuten [Protestanteak] ona izatea ta gauza onak egitea alperrikakoa ta kaltegarri ere bai zala zeruratzeko.
Inza Azalp 96s.
Bigarren ateratzea, lena bezain alperrikakoa: Erniotik igesi.
Or SCruz 37.
Alperrikua ixan ete da / Ain gogoz egin ebana?
Enb 34.
Eta olan egiten / eztaben guztijak / alperrikuak dabez / guzur-atxakijak.
Ib. 150.
Egin liteken guzia alperrikakoa dala txinixtu zenidake.
Alz Ram 87.
Bitartean, kezkak utzi alde batera, ta ez eman buruari alperrikako lanik.
Ib. 32.
Gizonak esaten duten alperrikako edozein itzen kontua eman bearko dute epai-egunean.
Ir YKBiz 165.
Otoitza, eskatzea ezta bein ere alperrikakoa.
Ib. 137n.
Eztabaikari alperrikako, arroxko ta artobero-uxai omen naiz.
Ldi IL 58.
Eta bizkarrak uzkurtzen ain yaioak geranontzat, alperrikako baitira ikasbiderik larrienak!
Ib. 106.
--Zure aitari esan diot zure alperrikako lana. --Alperrikakoa ez. Maritxu ekarri det.
ABar Goi 50.
Alper ta alperrikako bat naiz. [...] Zer da nere bizikera? Egundaño ezer gauza danik egin al det? Zertarako jaioa naizen bai al dakit nik?
Ib. 45.
Alperrikako jardunak oro nekatu ta auldu zuanean, jaurti zun karrasi estua.
TAg Uzt 39.
Alperrikakoak izan ziran egin zituen alegiñak.
Ib. 149.
Alperrikako lanez arindu egiten baitdira etxe oiek.
EAEg 19-1-1937, 844.
Orain ezer ez onik buruan, / baizik... alperrikakoa!
EA OlBe 85.
Alperrikako egikizun utsala.
Zait Sof 183.
Breiztarren borroka ez da alferrikako izan.
Mde Pr 284.
Izketak alperrikakoak ziran.
JAIraz Bizia 126.
Damua alferrikakoa da.
Arti Ipuin 79.
Jainkoa baztertu egin du, alperrikako biurtu du.
Vill Jaink 31 (67 alperriko tresna billakatu).
Alperrikako esplikazioak.
Ib. 119.
Zenbat alperriko lan eztitu egiten izadiak!
Ib. 48.
Egiazkoa da desira ori, diote, baiña alperrikoa.
Ib. 114.
Egin iatzuzan alegin danak alperrikoak ziran.
BEnb NereA 80.
Alferrikako liburuetan / burua galdu bait zuan.
Berron Kijote 25.
Etziteken alperrikako kasturik egin nai izaten.
Ataño
TxanKan
203.
Bainan bixtan da hauk ere hobeki ateratzen zirela noiztenka begiak hetsiz ezenez alferrikako lasterretan.
Larre ArtzainE 203.
Alferrikako eztabaidetan sartu gabe.
MEIG VIII 61.
Karlista-liberalen arteko gerra aski alferrikakoa, noragabea, iruditzen zitzaion Campioni.
MEIG VI 76.
v. tbn.
Alperrikako: Urruz Urz 25. Goñi 86. Anab Usauri 13. JAIraz Bizia 126. NEtx Antz 141. Erkiag Arran 160. Txill Let 133. Gand Elorri 206. Basarri 123. Gazt MusIx 164. Olea 72. Onaind STeresa 59. BAyerbe 182. Alperriko: Etxba Ibilt 460. Gerrika 91.
(Con reduplicación intensiva).
--Orduan, len esandako guziya, lengo eskeñiak, lengo agintzak alperrikakoak dira? --Alper-alperrikakoak.
Alz Burr 15.
Baña are arrigarriago dana: Erri-aundi oien ernaia ta beso indartsua, [...] anker oien buru-berotze oro alper-alperrikako gertatzea.
Ldi IL 167s.
Mayik bere alde aitari egin zion otoia alper-alperrikakoa izan zen.
Etxde JJ 61.
v. tbn.
Alper-alperrikako: Basarri 165.
ALFERRIK BIZI.
Vivir ociosamente. v. ALFERRIK EGON.
Zer? ni baño geiago al dira kondeak / bizitzeko alferrik ta beti asean?
It Fab 256.
ALFERRIK EGON.
a)
Estar ocioso.
v. ALFER EGON.
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur hasta mediados del s. XIX.
Etzaudezilla behin ere alferrik, egizu bethiere zenbait obra on.
Ax 40 (V 25).
Eztaude ez alferrik, plazeretan dabiltzanak.
Ib. 50 (V 32).
Oraziñoak, sakrementuak, alperrik ez egoteak eta lagun onakaz ebilteak.
Cap 51.
Etzaudezila nihoiz ere alferrik, bainan hari zaite irakurtzen edo eskiribatzen.
SP Imit I 19, 4.
Bada hek igorri tut [...] ez alferrik egoitera, baina trabaillatzera.
SP Imit III 30, 6.
Trabailla zaitea bederen [liburu] baten emaiteko, etzaudezila Jainkoaren etxean alferrik.
ES 151.
Grazia eziñ daoke alferrik, eta gogotik lanari lotzen zaio.
Ch III 54, 7.
Lanean haritzea, eta behinere alferrik ez egoitea.
CatLav 131 (V 69).
Bethi okupatua dena menturaz Deabru bakhar batez da tentatua, diote sainduek, ordean alferrik dagoena zazpi Deabruz eta gehiagoz ere atakatua da.
Brtc 188.
Gatx guztien ekarlea alperkeria da, eta agaitik, eztozu beinbere alperrik egon bear.
Añ
EL1
82.
Eztozue idoroten denpora ta astia jateko, lo-egiteko, alperrik egoteko eta baita bekatu egiteko bere?
Añ
LoraS
37.
Bigarren erremedijua: ez alperrik egotia eta beti zetan edo atan zerbait egitia.
Astar II 150.
Biarrik egin baga, eta alperrik daguala.
Ib. 18.
Maria Jainko xoilarentzat trabailatzen zen. Ez da behin ere ikhusi izan alferrik zagola.
MarIl 117.
Markesen bat al aiz i, bestela kondea, / egoteko alferrik ta beti asea?
It Fab 255.
Etorri al ete ekijon kalterik, alperrik egonagaz?
Ur MarIl 99.
Ez zaitez iñoz alperrik egon, eta beste lanik ez daukazunian, irakurri liburu onak.
Ib. 102s.
Emen ere geldi eta alperrik egon etziran.
Lard 533.
Zergatik zaudete emen egun guzian alperrik?
Ir YKBiz 353.
b)
Estar en vano, inútilmente.
Txanton, neri ardiyak / ik irabazi? ai ! [...] Gixarajua orrek / etsi ezakek bai, / alperrik egon gabe / ardiya oben zai.
Bil 120.
Zazpi ille betez esperantzan / ez naiz alferrik egondu, / nerekin ezer ez duela izan / orain esaten omen du, [...] desanparuan utziyagatik / ez nazu asko erruki.
PE 59.
Olan ixanik, alperrik dagoz / Gixon arteko legiak.
Enb 134.
Eta ez zegon alferrik egonean arako adar-kopa ura.
Berron Kijote 124.
Eta, an alperrik egozala ikusirik, itxasontzi guztiak Getariara joan ziran.
Etxabu Kontu 141.
Urtharrilean. Alferrik dauden lurrak iraultzea eta ongarria azpira ematea. Sagar hondoetarik mihurak eta goroldioak khentzea.
Dv Lab 203.
ALFERRIK EZE.
"Por cierto que, (c.) egiaz, egiazki, [...] izan bere, izateko bere, alperrik eze" Añ. "Justamente con razón, alperrik eze" Izt 66r.
ALFERRIK GALDU (G-azp; A; alper- V-gip, G-azp; A),
ALPERRIKALDU.
Ref.: Etxba Eib (alperrik galdu); Elexp Berg (alperrik); Gte Erd 190; ZestErret. Estropear(se) (pero no averiarse), echar(se) a perder; desperdiciar(se), malgastar(se). "Ez egizu sagarrik alperrik galdu, no eches a perder la manzana" Zam Man 4. "Echarse a perder. Dana alperrik-galdu naiz artu doten erarixakin, [...] me he echado a perder con el líquido que he tomado" Etxba Eib. "Alperrik-galdu dozu etxian genduan gauzarik polittena, [...] has echado a perder la cosa más bonita que teníamos en casa" Ib. "Estropearse, echarse a perder. Sikutiak leka guztiak alperrik galduittu" Elexp Berg. "[Euriak] bideak alperrik galtzen ditu (V-gip, G-azp)" Gte Erd 190 (junto a ondatzen ditu, andeatzen ditu, etc., de otras zonas). Cf. matxuratu.
Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII.
Ta alferrikan ez dedin / galdu burnia ura / enpleatzera diaz / gure probetxura.
GavS 33.
Ezta Bizkaijan arraa bete lur alperrik galduten; besterik ezpada, tokirik agorrenian billatuten da iraurkina eta egiten da simaur edo satsa lurraren ongarritzat.
Mg PAb 129.
Baita on izateko eraak sarri euki ditubana, ta alperrik galdu ditubana bere.
fB Ic III 277.
Bear bada zuk alperrik galduten dozun ordu ori, izango dozu zure azkenengo ordua.
Añ
EL2
27.
Atsegin-kontentu lizun bategatik alperrik galtzen dezu ainbeste kostatzen dan bizitza bat, bizitza añ preziotsu bat!
Arr May 26.
Ainbeste neke nitzat alperrik / galdua izan eztaila.
"Tantus labor non sit cassus"
.
Azc PB 30.
(s. XX)
Dana omen zan zerbaiterako, ta ez omen zan ezertxo ere alperrik galdu bear, ezta ari albañu bat ere.
Ag G 55.
Ai, zenbat euskaldun zabartu diran Somorrostroko lur gorrietan. Antxen zegoan ta bertan alperrik galdu zuten Azkarragako Martin.
Ib. 218.
Nik badakit gure zentzunak alperrik galduta daudela, baño ez gure animak.
Ib. 193s.
Zetan gabiltz onetan astija alperrik galtzen!
Kk Ab I 82.
Bizio ontan aurreratzian / gorputza beti makaldu, / interesa ta ondasun ona / danak alperrikan galdu.
JanEd II 107.
Oiek ere, alperrikalduak, osasunik gabe, alkoholizatuta edo ugorkonduta daude.
IArt Itzald
II 51.
Ta zeure erruz Jel-bide, / sendi ta etxie, / tamalgarri litzake / alperrik galtzie.
Enb 166.
Erremientak alperrik galtzen bai, bazekik orrek. [...] Neri axkora ondatu zidan bezela. Milla deabru!
Alz Burr 36.
Begiratu zer egin duan ik, saskeltzar orrek: arrautza guztijak apurtu [...] eta eure prakak naskilddu, marmaiztu ta alperrikaldu!
Otx 140.
Besterik ezer iritxiko ezpagenduke ere [...], ez genduke astia alperrik galdua.
Ldi IL 76.
Opor egiñaz naiz lankaiak alperrik galduaz, euren buruai kalte egingo leuskioe-ta.
Eguzk GizAuz 34.
Ez dituzu, beñepein, bost milla duro alperrik galdu naiko.
ABar Goi 62.
Minetako apeak alperrik galdu ez ditezen.
"El destrozo"
.
EAEg
24-11-1936, 377.
Gaur arte eroan izan dotan kordoitxoa, guztik [sic] alperrikaldu yat. Bialdu egistazu len-bailen beste kordoi bat.
EgutAr 1956 (ap. DRA
).
Zelan, bada, abagune ori alperrik galdu?
Erkiag Arran 89.
Samia kenduko eutson [olloari], eta gero lapikora. Ala! Olan beintzat ez ebazan alperrik galduak izango orrenbeste arta-garaun eta ore.
Bilbao IpuiB 258.
Ibiliaren ibiliz gurpilak alperrik gal etzitezen.
Zait Plat 36 (v. tbn. 118).
Mixiolarien jokabide onek kalte egin zigun. Itz auek eztira alperrik galtzekoak. Zenbat aldiz [...].
Vill Jaink 20.
Zuurki bizi denak osasuna jasotzen du saritzat; [...] Atsegiñari geiegi eman ezkero, gorputza alperrik galtzen duzu, ta abar.
Ib. 103.
Ta gaztaiok alperrik galduten euki bear etxean!
Ib. 201.
Etzuan alperrik galdu presondegian egondako denbora luzea.
Osk Kurl 20 (v. tbn. SM Zirik 67 denporia alperrik galtzia, Alzola Atalak 124 denborea alperrik galdu
).
Iru gauza dira munduan alperrik galtzen diranak: mendiko egurra, alperraren indarra eta pobriaren arrazoia.
And AUzta 98.
Zenbat indar eta ordu eder alperrik galtzen dituzten gaztetxoak maite-jolasetan.
MAtx Gazt 34.
Gabeko ibillerak / itxizuz, Maritxu, / eta egun argitan / garbiro jolastu. / Gabaz dabiltzazanak, / goiz edo berandu, / alperrik galtzen dira / eta neskazartu.
BEnb NereA 74.
Gogoz kontrako lanetan, zenbat ordu alperrik galduak!
NEtx LBB 8.
Eta besteak, berriz, erreka alperrik galdu duten Papelerako bi nagusi.
Bordari (
in
Uzt Noiz 38
).
Bertso bat ona aterako zaizu nundik dan ez dakizula, ta ura ez du iñork jasoko eta antxe alperrik galdu esaten zaio orri.
Uzt LEG 165.
Eltzia egositzen / zanian bazkaldu, / gaztañarikan ezin / alperrikan galdu.
Uzt Sas 93.
Aita gizarajua / etzan ixildutzen: / ari dirala danak [gaztañak] / alperrik galdutzen.
Ib. 92.
Osakaiak, asko alperrik galtzeko izaten zirala-ta, obeto begiratuak izan eitezen.
Etxabu Kontu 107.
Ez dutela denbora alferrik galtzea beste atarramenturik.
MEIG I 239.
v. tbn. Berron Kijote 179. Alperrik galdu: Zuzaeta 77. Ur MarIl 16. Zab Gabon 70. Iraola 61. Zam Man 4. Anab Aprika 21. Olea 176. JAzpiroz 102. Gerrika 123.
"
Alperrik galduta ez eon, hondaturik, argaldurik, mazkaldurik ez egon. Norbait gizen xamarra dagoenan esan ohi da. Bai, bai, ez hao alferrik galduta!
"
ZestErret.
Prankotar gizagaixoren bat ikusten bazan, gudetan zauritu ta alperrik galdua, urtengo eutsan bidera Riktrudisek [...], garbitu ta sentaduko eutsazan zauriak.
Ag AL 144.
ALFERRIKO.
v. ALFERRIKAKO.
ALFER-USAIN.
Pereza, holgazanería.
Adiuntzaz ta goixago oetik jagi, asi baga eguna nagitasun, ta alper usañagaz.
Ur MarIl 2.
Gabeko belubak ekarriko dau gois beranduba, ta salto, ta danziak bijaamonerako alper usaiña.
JJMg BasEsc 114.
Mutil azkarra, ezetariko alper-usain bakoa.
Erkiag Arran 27.
Emakume au alper-usain bakoa da, beargin suarra, ekiña.
Erkiag BatB 151.
ALFER ZIRI.
Gran holgazán. "Mutiko ziria da (BN-arb), auher ziria da (BN-arb)" Gte Erd 13 (junto a ori langille urria da, alper zuria da, etc. de otras zonas).
ALFER ZORRI.
Gran holgazán. v. ALFER HANDI.
Alper zorri oiek lana auzoan, eta miztorra aoan izango zuten.
NEtx LBB 177.
Emen ez diñagu alper-zorririk bear.
Ib. 158.
ALFER ZOTZ.
Gran holgazán. v. ALFER HANDI.
Igitzeko, ezpata-sista baten beharra baluke nunbait, alfer zotz harek, Primo de Riverak berak emanik.
JE Ber 13.
Hura alfer-zotz hola ikusteaz okaztatu zen azkenean Jainko maitea.
Barb Leg 140.
ALFER ZURI.
"Alper zuria da (AN-gip)" Gte Erd 13. v. ALFER HANDI.
Ez-ikasi, takar eta alotzek eztute iraunbear ez-iakinean, alper zuri aundi gertatuko baikinake ari ontara.
Zait Plat 71.
Zaarrenak, ostera, burugiña berau, gorputzeko medikua, alper zuria, ara eldu barri dan gazte oneri geisokia deritxa, eta leen esana diño barriren barri.
Erkiag BatB 192.