Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    itzal.
    tradizioa
    Tr. La forma itzal es prácticamente general; itxal (e itxel ) se documenta en autores vizcaínos de tendencia aranista. Sg. Harriet itxalean aparece en Oteiza (Lc 1, 79), pero lo que se lee en éste es itsalean. Tbn. hay itsal en Añibarro (EL 1 y LoraS 152, aunque en EL 2 sólo itzal, utilizado por otra parte el término con mucha mayor frecuencia que en la primera ed., donde sólo lo hallamos en dos ocasiones). En DFrec hay 86 ejs. de itzal y 6 de itzel, estos últimos de valor adj.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V-ger, G-azp-goi-to, AN, L, B, BN, Ae, Sal, S, R; Volt 102, SP, Urt I 274, Ht VocGr, VP 37v, Lar, VocS 138, Arch VocGr , VocBN , VocZeg 288, Gèze, Dv, H, ZMoso 71), itzel (G-nav, AN-ulz-olza, R-is; H), itxal (H). Ref.: Bon-Ond 137; VocPir 61; A; Lrq; Iz Ulz (itzel), Als (bero), To , R 403; JMB At 194; Gte Erd 173.
    Sombra; oscuridad (sentidos prop. y fig.). "Sombra producida por el sol" VocZeg 288. "Bazinaki nolako itzala dudan bihotzean" Lh. "Itzelán, en la sombra, óts itzelára, vamos a la sombra" Iz R 403. "Bero zoon bá ta itzelin yón ber" Iz Als. "Sombra [...] que proyectan las demás cosas [las inanimadas]" JMB At 194 (cf. errainu).
    Tr. Más frecuente al Norte, su uso al Sur aumenta en el s. XX. En textos vizcaínos se encuentra en esta acepción desde finales del s. XIX (cf., con el significado de 'asco', ya en Micoleta, y en las de 'prestigio, autoridad' y 'respeto' desde principios del s. XIX).
    Oihanetan itzalori. E 95. Argi dagienzat ilhunbean eta herioaren itzalean iarririk daudenei. Lç Lc 1, 79 (Oteiza, Ur, Dv, IBk, IBe itzalean; He, Ol itzalpean, Ker gerizpean). Zeña itzala bezala ondotik baitarraitzu. EZ Man II 25. Sapar edozeinek du bere itzala. O Pr 403. Haren itzala ere ezta zabal edatzen. Tt Onsa 104. Itzal guziak urruti bota zituena. Lar SAgust 7. Gizonen bizia, itzal bat bezala, berhala igaraiten da. Mst I 23, 7 (SP y Ch itzal). Beste itzal-giroz egin bearko dute. Mb IArg II 309. Mahatstiaren itzalean. Lg I 328. Putzuak nai du itzala ura usteltzea nai ez bada. It Dial 37 (Dv e Ip itzala; Ur kerizia). Itzal beltz aiek kentzeko, adimentua oskarbitzeko. Aran SIgn 27. Apezaren itzala ikusi orduko. HU Aurp 103. Azkanean euretan [begietan] / pintau zan itzala. Azc PB 280. Palkotxo bat itzalekua. Iraola 135. Itzal eta ilhunpetik sekulako harriak arthikiko dituzte. Barb Sup 114. [Mugazainek] kukuso baten itzala ikus lezakete naski. Zerb Metsiko 187. Gorri neskaren itzal da biurtu. Or Eus 37. Pagoen itxal baltzera. Laux AB 83 (74 itzal). Ez du nai itzal asko [izaiak] . Munita 80. Itzal batek iluntzen zuela haren poza. Mde HaurB 25. Osto perden itzal eztian. JEtchep 44. Itzala gustatzen zaio nonbait ere [agiñari] . Ostolaiz 81. Mendien itzala. MIH 133.
    v. tbn. Harb 102. Ax 192 (V 130). Hm 210. Gç 111. CatLav 109 (V 60). Gamiz 228. Egiat 213. Monho 136. Arch Fab 109. Gy 149. Hb Esk 231. Lard 486. Laph 127. Bv AsL 146. Oxald in AstLas 73. Elzb Po 200. Zby RIEV 1908, 765. Apaol 43. Ip Hil 94. Lap 237. Arb Igand 90. Ag G 196. Urruz Zer 104. A Ardi 132. StPierre 26. EusJok II 139. Ox 20. Zub 87. Lab EEguna 66. Ldi IL 144. TAg Uzt 99. Iratz 144. SMitx Aranz 129. Etxde JJ 10. Txill Let 22. BEnb NereA 192. Basarri 166. Arti Ipuin 28. Gand Elorri 58. Anab Aprika 101. Osk Kurl 87. Vill Jaink 99. Salav 14. Ibiñ Virgil 64. NEtx LBB 339. Ardoy SFran 37. Mattin 135. Xa Odol 123. Azurm HitzB 62. Lasa Poem 58. Berron Kijote 193. Ataño TxanKan 94. AZink 21. Itzel: FLV 1988, 279 (Larrainzar, 1905).
    azpiadiera-1.1.1
    Reflejo.
    Heien itzala ere urean / iraupen gutikoa. Gy 63.
    azpiadiera-1.1.2
    (G-azp, L, BN-baig, S, Sal, R). Ref.: A; ZestErret. Protección, amparo. "Ene itzalean joan duk, ha confiado en mí" A.
    Zeure itzalaren azpian ezar gaitzazu. Mat 336. Zure itzalera heldu / dire desolatuak. EZ Noel 103. Zure itzalaren azpian. Lar SAgust 16. Senideen itzaletik aldegin. Lard 396. Ükhen lezan [...] senharraren itzala. Ip Hil 64. Gure erriaren itzala. "Protección". Or Eus 265. Gizarte babesaren itzalak, euzko lurraldean bizi diran guziengana eldu bear luke. EAEg 11-12-1936, 514. Zuen arthaldearen itzalez. Larz Senper 22. Guk ere bear genduan noski / abogaduen itzala. Olea 224. Bonaparteren itzalean lanari ekin zioten langile apalak. MIH 58.
    v. tbn. Harb VII. Ax 10 (V 5). SP Imit II 50, 2. ES 157. Ch III 50, 2. Mst III 50, 2. Lg I 217. Mih 19. Etch 426. Arch Fab 11. Bv AsL 25. Lek EunD 16. Zerb Azk 83. BEnb NereA 132. NEtx LBB 24.
    azpiadiera-1.1.3
    "Itzalean ezartzea, mettre en prison" Dv. v. infra ITZAL-ETXE.
    Itzalera eraman. Sor AKaik 128. Kupira gabe ematen zaio / denbora askoko itzala. Tx B II 95. 473 kondenatu dituzte preso egoitera: zonbaitek 15 urteren itzala dute. Herr 21-9-1961, 1. Pauen da itzalean. Lf ELit 179. Beste biak bizi dira oraindik, baña betiko itzala eman die. Ataño TxanKan 233.
    v. tbn. Elsb Fram 84. Zub 23. Or QA 91. Larz Senper 42.
    azpiadiera-1.1.4
    (Como primer miembro de comp.).
    Itzal-aterbe. HU Zez 117. Itzal bidian. Laux BBa 34. Itzal-yauregian. Ldi BB 82.
    azpiadiera-1.2
    2. (H).
    (Fig.). Reflejo, imagen; indicio, rastro; resto; recuerdo.
    Ezen Legeak ethorteko ziraden onén itzala zuelarik, ez gauzén imajina bizia. 'L'ombre de biens à venir'. Lç He 10, 1 (He, Dv, Ur, Ol, IBk, IBe itzal; Ker gerize). Oraiko kofesatzearen itzala bezala zen. Ax 523 (V 337). Ango suaren itzal onek. Mb IArg I 255. Jainkoaren ikhuste haren iduri xoil eta itzal batek. Dh 175. Ez dute utzi itzalik xumena [...] haren egintzek. Hb Egia 79. Ez zakoten utzi erregezko autoritatearen itzala baizik. Elsb Fram 95. Aren anima mundutik juan zan / emen utzita itzala. Auspoa 74-75, 178. Jesukristoren itzala eta iduria [Isaak] . Zerb IxtS 21. Samintasunaren itzalik iñun nabaitzen eztela. Etxde JJ 35. Kruz, apala zalako edo etzekit zergatik, illunpean zegok, eta aren itzala ere bai. Ataño TxanKan 81. Ez da inoiz izan zenaren itzal ilaun baizik. MEIG VII 176.
    v. tbn. SP Phil 345. Ch III 43, 4. Lar SermAzc 52. Lg II 127. Egiat 265. Brtc 147. Monho 110. Jaur 123. Dv LEd 224. Laph 43. Arr May 187. Jnn SBi 113. Arb Igand 113. Tx B I 44. Iratz 179. Zait Sof 91. Mde HaurB 77. Basarri 85. Zait Plat 121. Vill Jaink 133. Berron Kijote 154.
    azpiadiera-1.2.1
    Jendeak orain soil-soilik gogoan duen euskaldun, fededun ez da, gehienez ere, beste [esaera] horren [fuerista, carlista] itzala edo erantzuna baizik. MEIG VI 68s.
    azpiadiera-1.2.2
    Cosa vana, sin sustancia.
    Nehork harengandik separa baditza eztiradela itzal eta lanho baizen. Lç Ins G, 7r. Mündüko plazer itzal baizik eztirener. Bp II 132. Zer ziren hauk guziak? Itzalak, kheak, haize huts batzuek. Brtc 154. Bestekuen althin itzalaren pare. Etch 654. Instrükzionia gabe Errelijionia itzal bat baizik eztela. CatS VIII.
    azpiadiera-1.2.3
    Simulacro.
    Itzal trixte hura [Satan emakume baten itxuran] . Jnn SBi 122.
    azpiadiera-1.2.4
    Alma de un difunto, fantasma.
    Hilen itzalek. Hb Egia 16. Madarikatutako itzala bezela zebillen. NEtx LBB 27. Orixeren itzal haserrea tentatzeko beldurrik ez banu. MEIG IV 131.
    v. tbn. Etxeg in Muj PAm 20. Or Mi 65. Iratz 83. Zait Sof 108. Vill Jaink 111.
    azpiadiera-1.2.4.1
    Itzal horien biziak ez dio batere zorrik hezur eta mamizkoen biziari. MIH 271 (hablando de los personajes de una novela).
    azpiadiera-1.3
    3. (H).
    Importancia, influencia, autoridad, prestigio; respeto que se inspira. v. infra ITZAL HANDIKO.
    Ezen handia da zure itzala, noiz ere Arzain / Iphizpiuak hautatu baitzaitu bere ordain. EZ Man II 3. Zure lotsa ta itzalak ez ditu beinguan ikaratuko. Mg PAb 81. Nun da gizonaren nagusitasun ta itzala? JJMg BasEsc 138. Jenobebak itzal eta anditasunarekin hitzegiten zion [...]; eta onela beti bere neurri eta mugaan zedukan. Arr GB 16. Lareun urtian eman diyona / Kantabriari itzala [Getariko jendeak] . Tx B I 97. Jaungoikoaren itzal ta aunditasunari dagokiona. Lab EEguna 107. Iraskunaren itzala kaltetuaz. "El alto prestigio". EAEg 31-5-1937, 1734. Gizarteko izen ona ta itzala. Vill Jaink 99. Liburu onek [...] bi gauza oetatik du bere itzala. "Autoridad". Berron Kijote 80. Juan Gaur Naparroan itzal aundia / daukate eskuz pelotan. MMant 90. Abade jantziak itzal pixka bat baeukan. Gerrika 82. Jaun erretora apez xahartu bat zelarik, bere herrian larderia eta itzal haundi bat zuena. Larre ArtzainE 236.
    v. tbn. Bv AsL 199. Etxde JJ 266. Or Aitork 137. Zait Plat 5.
    azpiadiera-1.3.1
    Severidad.
    Biar da itzala ta aserre bizi bat erakutsi. CrIc 78. Bekokiko itzalagaz aituten emotia alako pekarijari bere egitade ezaina. fB Ic I 105.
    azpiadiera-1.4
    4. (A, que cita a Mic).
    Asco.
    Errasti xan daiz itzal baga, ze andra garbienak dira. "Sin asco". Mic 13v.
    azpiadiera-1.5
    5. (L-ain, S; Dv, H) Ref.: A; Lrq.
     Sombra, tacha, defecto.
    Ene lagunaren hutsak eta itzalak. Mih 169. Itzal txipienak dütü thormentatzen. Egiat 231. Zure bizia izan baita itzalik gabe. Ip Hil 199. Itzal gaixto zerbeit zuketen hetaz bakanago mintzo zen. HU Aurp 109. Orok itzal bat behar eta, jaun eretora zen... biziki izipera. Barb Sup 33. Aren biziera itzalik gabea. Ir YKBiz 79. Itzal handiagorik ez duen apezak bota dezola lehen harria. Zerb Azk 77. Itzalik gabe iñor ez da. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1060. Itzalik gabeko zaldia nahi duena, oinez abia bedi. EZBB II 26.
    v. tbn. Hb Egia 120. StPierre 15. Inza Azalp 56. FIr 177. Etcham 214. JEtchep 90. Larz Iru 26.
    azpiadiera-1.6
    6. (V, G, L, R-uzt), itxal. Ref.: A; ZestErret. Respeto. "Itzl handiya zion aittai" ZestErret.
    Jesus da lotsia, itzala ta errespetua daukana. fB Ic I 73. Euki egijozu itzal edo errespeto andi bat. Astar II 287. Yesukristoren yaiotzan itzal obean egozan astoa ta idia, gu mezatan gagozan baño. Añ EL 2, 97. [Españako estanda-artiari] mundu guztijak [...] lotsa ta itzala euki dagijon. (1866). BBatzarN 229. Izan bear deutseguz begiraune eta itzala. Itz Azald 73. Lotsa ta itxal andijaz begiratuten. Kk Ab I 27. Ille urdiñarenganako itzal samurra. Ldi IL 114. Agintariei itzala, eta berdiñei, beragokoei edo erriari begirapena opatzea. "Subordinación". EAEg 4-4-1937, 1431. Gaiztoei itzal-izatea. Zait Sof 181 (v. tbn. Plat 13). Itzal gutxiko koplatxo au. Lek SClar 139. Iñori eztio itzalik gordetzen. Etxde JJ 105. Lotsa ta itzal andiz esan. Erkiag Arran 15. Etzan musikarik izaten, guda bati izan bear zaion itzalagatik-edo. AZink 63.
    v. tbn. JJMg BasEsc 46. Ur MarIl 85. AB AmaE 15. Ag G 19. Lh Yol 31. KIkV 62. KIkG 54. ArgiDL 46. Otx 161. Eguzk GizAuz 161. TAg Uzt 82. NEtx Antz 159. BEnb NereA 261. Vill Jaink 167. Gazt MusIx 16. Berron Kijote 83.
    azpiadiera-1.6.1
    (H).
    Temor. "Se ha amedrentado enormemente, itzal aundia sartu xao (V-gip)" A EY III 244.
    Gizon iltiak beragaz dakarrelako itzal astuna, buruko iluntasuna, bijotzeko ikaria. (Interpr?). fB Ic I 245. Indarrak barriz beragan dauka / Etsaientzako itzala. AB AmaE 71. Blasfemiaren kontuan ere / ipiñi dute itzala, / esan digute juan dan urtian / gizon bat ortan il zala. Auspoa 105, 39 (ap. ELok 269). Beltranen itzalik eta beldurrik gabe. Etxde AlosT 39.
    azpiadiera-1.7
    7. Disimulo.
    Mintza hakit bada oraiñtxe / itzal eta itzuli gabe. "Sans déguiser". Gy 177.
    azpiadiera-1.8
    8. Cobertizo, refugio.
    Urez ibiltzeko dugun untzi ttipiarentzat itzal bat. Prop 1887, 182.
    azpiadiera-1.9
    9. (V, R ap. A ).
    "Gracia, sustancia. Itzalik ezteutse emoten emengo sermolariak (V-ple) [...]. Egunko sermonak etzion itzalik (R)" A.
    Ark ba dik itzala. Or Eus 18.
    azpiadiera-1.10
    10. Chasco, desengaño (?).
    Arturik zaude uste / etzenduen itzala, / orai pena ni utzi / eta juan ziñela. Yanzi 93.
    azpiadiera-1.11
    11. Duda.
    Oiuka asi baitzan gutieneko itzalik gabe aldaeziña aldaberari obetsi bear zitzaiola. "Sine ulla dubitatione". Or Aitork 176.
    sense-2
    II (Adj.).
    Tr. Usado por autores vizcaínos y, en las acepciones de 'oscuro' y 'triste', en el s. XX tbn. por guipuzcoanos.
    azpiadiera-2.1
    1. (V-gip; H), itsal. Ref.: Etxba Eib; Iz ArOñ. Terrible, espantoso. "Infarnuan b'ez a zan lako gauza itzala" Etxba Eib.
    Da [...] toki ilun itsal ikaragarri bat [Infernua] . Añ EL1 50. Ordu itzal atan. Añ EL2 50. Ain itzal-arina n'izanik. Zav Fab, RIEV 1907, 543. Gerra tin itzal bat. Ib. 534. Itxaso aserratuaren erdian, bakartaderik itzalenean. Ag Kr 210. Abere itzal bat agiri zan: otsoa! Ag G 154. Yainkoagandiko erantzun itzal baten beldurrez. Zait Sof 84. Oiartzun itzal eta lazgarria sortzen dauana [kanpai-otsa] . Erkiag Arran 166. Etsai izugarriak eta erraldoi itzalak. MIH 201.
    v. tbn. Azc PB 303. Echta Jos 84. Enb 39. Etxba Ibilt 487.
    azpiadiera-2.1.1
    (V-gip), itzel, itxal, itxel. Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg. Enorme. "Biergiñ itzela da" Ormetxe EEs 1912, 190. Tr. La forma itzel (o itxel ) la emplean, para esta acepción, algunos autores (Arrese Beitia, Kirikiño o Erkiaga) que emplean gralmte. itzal para las demás.
    Arantza itzalez koroatua. Añ EL2 189. Kurutze bat itzela / Aintxe ikustera. AB Olerk 346. Burruka itxela. Kk Ab I 116 (66 itxal, II 60 itzel). Belarri itzalak. Otx 120. Iskanbilla itzela sortu. Erkiag BatB 57. Itzela aut, Txanton. Bilbao IpuiB 253. Barri au niretzako trankiltasun itzala izan zan. Gerrika 228. Afalostian erromeri itzel bat. Ib. 220. Ba egoan bat andra zale itzala. Beti zirrika ibilteko oitura eukan. Zubk AGuzur 20. Kirtenkeria "itzelak". MIH 213.
    v. tbn. Ag G 291. Etxba Ibilt 482. Itzel: Akes Ipiñ 8. FEtxeb 133. Itxel: Enb 170.
    azpiadiera-2.1.2
    "(V), (persona) imponente" A.
    azpiadiera-2.1.3
    (Uso sust.). Cosa terrible; enormidad. "Itzela pasau da (V-arr-gip)" Gte Erd 285.
    Itzala egin duzu! Zait Sof 94. Itzelak esan ditu. Erkiag Anaitasuna 8-8-1958, 8. Itzalak sartzeko mutilla. SM Zirik 72. Bere amari itzelak esan eutsozan. EgutAr 27-3-1960 (ap. DRA ).
    azpiadiera-2.2
    2. (V; Añ) Ref.: A; Etxba Eib.
     Oscuro; sombrío. "Lugar sombrío, aterrador" A. "Itzala dator Bizkai aldia, eta eurixa izango dogu beriala" Etxba Eib.
    Baso guztiz itzal bat. Azc PB 316. Pluton itzalen antza / bekoki ilunean. Ib. 302. Motel-motel, / itzal-itzal [eguna] . Echta Jos 86. Egualdia [...] itzal agiri da. Ag G 357 (v. tbn. AL 54). Kanpoa oso itzala. Tx B 132. Illun-itxal goiak. Enb 43 (131 itzal). Txokondo itzal batean. TAg Uzt 100. Otsotegi itzal bat, / besterik ez egoan. Auspoa 142, 68. Gau itzalaren kolore da neretzat. MEIG V 87.
    v. tbn. Laux BBa 76. Aitzol ib. X. Ldi BB 119. Or Eus 388. Mde HaurB 92. BEnb NereA 78. Gand Elorri 134. Erkiag BatB 190. NEtx LBB 338.
    azpiadiera-2.3
    3. Triste.
    Gogamen itzalakaz. Echta Jos 335. Poza, edonun, lekurik itxelenian be bai, barruan sortzen da. Kk Ab II 161. Gaur, arriak / ere baitira itzal. "Muestran sombría tristeza". Ldi BB 88. Deadar egin zion baituak abots itzalez. NEtx Antz 147. Kanpai otsa be askotan berak adierazo nai dabenagaitik izaten da itzala edo alaia; ez bere durundi ta otsagaitik. Etxabu Kontu 92.
    v. tbn. Alz Ram 127. Tx B II 36. Lek EunD 21. Anab Poli 71. Erkiag BatB 25.
    azpiadiera-2.4
    4. Adusto, ceñudo, poco amigable.
    Begiak, itzal nekatuentzat / ta aberatsentzat argiak. Azc PB 241. Arpegi itzalekoa ta guztiz aserrekorra. Echta Jos 40. Benaz, itzal ta lerden jarraitu. Ag G 170. Begirada itxala bota eutson. Altuna 58.
    azpiadiera-2.5
    Alik eta itzalen bizi, norberak aal dun giñoan. Zait Sof 84.
    sense-3
    III. (Adv.).
    azpiadiera-3.1
    Enormemente. "Itzal polita, muy bonito (V-arrig)" A Apend.
    Itzal ikaratzen nau. Zait Sof 78.
    azpisarrera-1
    GORPUTZ-ITZAL. v. gorputz.
    azpisarrera-2
    ITXAL (H) (Forma con palatalización expresiva). Cf. supra ejs. de itxal con palatalización meramente fonética.
    azpisarrera-3
    ITZALAK ITZALTEGI. "Itzalak itzaltei, a pesar de los defectos, con todos los defectos (Lf Herr 1961)" DRA.
    azpisarrera-4
    ITZAL HANDIKO (G, L, BN, Ae, R; Dv, H). Ref.: A; A Apend. Respetable, honorable; prestigioso, famoso, importante. "Itzal handiko gizona, homme d'une grande influence" Dv.
    Zure anditasun itzal andikoa. Añ EL2 198. Gizon lotsa ta itzal andiko batek. Ur MarIl 83. Alako lagun lotsa ta itzal andikoai jaokezan asmo ta borondate ona. (1864). BBatzarN 229. Gizon argiaren esanak zein itzal andikoak ziran. Lard 495. Itzal handiko arnoa. JE Ber 28. Itzal aundiko izenak lauak, euskal yakintza gai berezitan. Y 1933, 4. Itzal aundiko Beltxa. Or Eus 369. Izan zaite garbi, itzal aundikoa. MAtx Gazt 35. Itzal aundiko izena uan guretzat Xenpelar. Ataño TxanKan 79.
    v. tbn. Izt C 248. AB AmaE 69. Mde Pr 309.
    azpisarrerakoSense-4.1
    Itzal handiagoko gipuzkoarrentzat. JE Ber 45.
    azpisarrera-5
    ITZAL-HAR. "Bichos que viven a la sombra de los pinares (MEst Ezka 237)" DRA.
    azpisarrera-6
    ITZAL-ARGI.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) (Alternativamente) brillante y apagado.
    Daukaz begiak / itzal-argiak / eta laster ilteko / marka guztiak. Azc PB 108s.
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) (T-L).
    Luces y sombras. "Contre-jour" T-L.
    Eguzkiaren ostarteak itzal-argiak luzatzen eta mozten ditu. Eston Iz 36.
    azpisarrera-7
    ITZAL ARTEAN. Entre las sombras, en la oscuridad.
    Ezagun dituzu [Biurriak] itzalartean ere. Or Aitork 102.
    azpisarrera-8
    ITZAL-AZPI. Sombra, zona sombría.
    Hiritar andanaño bat badago ja itzal-azpietan. JE Bur 37.
    azpisarrera-9
    ITZALEAN Sólo incluimos aquí los usos fig.
    azpisarrerakoSense-9.1
    a) (Precedido de gen.). Con el pretexto de; bajo el disfraz de.
    Zenbait xede gaixto adiskidetasunaren itzalean. Lg I 303. Itxura eder hekien itzalean, bizitzerik itzusiena zaramala. Jnn SBi 72. Frantsesaren itzalean eskuara ito nahi luketenak. HU Aurp 205.
    azpisarrerakoSense-9.2
    b) En la sombra, en secreto, secretamente.
    Hamar urthe ixiltarzünian, lanian eta itzalian. Ip Hil 153. Geroztik hunat erdi itzalean egon da [...] bere tenorearen begira. HU Aurp 65.
    azpisarrerakoSense-9.3
    c) "(V), enormemente" A Morf 361.
    Dirua itzelean sakeleratuten. Erkiag BatB 175.
    azpisarrerakoSense-9.4
    d) Bajo el patrocinio de.
    Laterriaren babesean eta edonoren itzalean jardun oi zan antziñako Onemalletza. "La que correspondía a la iniciativa particular". EAEg 11-12-1936, 513.
    azpisarrera-10
    ITZAL EGIN; ITZALA EGIN.
    azpisarrerakoSense-10.1
    a) (H).
    Dar sombra.
    Subiranoaren berthuteak itzal eginen draun. "La vertu t'en ombrera". Lç Lc 1, 35 (Gco I 457, Lard 363, Jnn SBi 37, Ir YKBiz 7 itzal egin; Oteiza, Inza Azalp 55 itzala egin). Haren gainean gloriazko Kerubinak ziraden Propiziatoriori itzal egiten zeraukatela. "Faisant ombre". Lç He 9, 5 (Dv itzal egin; Ol itzalpetuz). Itzal egiñaz oi zegoan odeia. Lard 91. Zerutik Espiritu Santubak / gero egiñ zizun itzala, / instante artan konzebitu zan / Jesus mantso ta leiala. Auspoa 97, 69. Ezpondak itzal egiten baitauku. JE Ber 99. Eskuaz begiei itzal egiñaz. Zait Sof 152. Eztu itzalik egingo. Ibiñ Virgil 83. Gaztea zanean, etzin nolanaiko itzala egingo [gaztañak] . Ataño TxanKan 96. Pentzeko belar-soroeri itzal egin zezakeen brosta hostaila edo sasikirik ez. Larre ArtzainE 153.
    v. tbn. Inza in Jaukol Biozk IX. Itzala e.: Munita 61. BBarand 78. Ostolaiz 118.
    azpiadiera-1.1
    Proteger.
    Ba dakizue zer amoreri / egiñen dion itzala. Or Eus 357.
    azpisarrerakoSense-10.2
    b) "Faire ombrage" Dv. "Causer, faire ombrage, donner de la jalousie" H. "Faire ombre à, porter tort à quelqu'un par sa supériorité" Lrq.
    Hori Jinkoari itzal egitea da. Dv LEd 212. Yupiter izanen da, nihor izatekotz, Yesusi itzal eginen dioena. Hb Egia 71. Baten batek itzala egiten al-dizue? NEtx LBB 146.
    azpiadiera-2.1
    (Con determinantes).
    Itzal pixkaren bat [apaizak] egiten ziolako noski. Or SCruz 110.
    azpisarrerakoSense-10.3
    c) Manchar, desacreditar, afear.
    Izan liteke ona / eta serbitzala, / bañan egiten diyo / arduak itzala. Tx (in Imaz Auspoa 24, 136).
    azpisarrerakoSense-10.4
    d) Honrar, venerar.
    Yainkoei itzal dagien erririk eguzkipean ba-da. Zait Sof 135.
    azpisarrerakoSense-10.5
    e) Brillar, tener fama, prestigio.
    Itzal egiten du gaur / Europa guzian [Barandiaranek] . Basarri 54.
    azpisarrerakoSense-10.6
    f) Oscurecer, superar en brillo.
    Urre dizdiradun ariak balira artu zituan, eguzki-erraiñuari berari itzal-egiteko modukoak. Berron Kijote 179.
    azpisarrera-11
    ITZALEKO (L ap. A; Dv). Secreto. "Ageriko hutsak eta itzalekoak" Dv.
    Itzalekoa izan dadientzat zure amoina. Dv Mt 6, 4 (Ol isillean).
    azpisarrera-12
    ITZAL EMAN; ITZALA EMAN. Dar sombra; dar protección.
    Doi itzal emaiten luketenik bidezkariaren gozagarritzat. JE Ber 84. Oian doneak itzala eman. Ibiñ Virgil 101. Eliza gorenean, erriari itzal emanaz. NEtx Antz 151.
    v. tbn. EA OlBe 24.
    azpisarrera-13
    ITZAL-ERETZE. Zona de sombra.
    Argizagia aldiz ekhipian daguela, haren itzaleretzian lürbola. Chaho AztiB 14.
    azpisarrera-14
    ITZAL-ETXE. Cárcel.
    Eraman zuten ango itzal-etxe edo kartzelara. Or SCruz 127.
    azpisarrera-15
    ITZALEZ.
    azpisarrerakoSense-15.1
    a) (Dv).
    Sombríamente, con expresión sombría.
    Otso jauna egogen begira / itzalez ta aserrez. Ur CancB III 96.
    azpisarrerakoSense-15.2
    b) (Estar, etc.) cubierto de sombras, sombrío.
    Oztin begoz goiak, itzalez mendijak. Laux BBa 120.
    azpisarrera-16
    ITZALEZ ITZAL (AN-gip, BN-arb, S; itzelez itzel B; itzalaz itzal AN-5vill). Ref.: Lrq; Gte Erd 173. Por la sombra. "D'ombre en ombre" Lrq. AxN explica itzal gaizka (432) por itzalez itzal.
    Ba doazi bikoteak itzalez itzal exkute-biltzera. Or Mi 41.
    azpisarrera-17
    ITZALEZKO.
    azpisarrerakoSense-17.1
    a) De veneración.
    Onorezko eta itzalezko gurte edo kultu berarizko bat. Itz Azald 73. Jainkoak ixuri eutson jakituri izugarriaz oartzean, itzalezko arrimenean eukazan aren arimea ezagutzen ebenak. Onaind STeresa 127.
    azpisarrerakoSense-17.2
    b) Oscuro.
    Zeure itzalezko txakijan. Laux BBa 48.
    azpisarrerakoSense-17.3
    c) Fingido.
    Alegizko ta itzalezko ongira-naiez atzi oi zituten. "Adumbratae". Or Aitork 138.
    azpisarrerakoSense-17.4
    d) Enorme, tremendo.
    Itzelezko mallukada bat. Bilbao IpuiB 242. Orra itzelezko txapela. EgutAr (ap. DRA ).
    azpisarrera-18
    ITZAL GABEKO.
    azpisarrerakoSense-18.1
    a) (Dv, A) v. itzalgabe. Intachable, perfecto.
    Itzal gabeko ama semegoz / goza gaitezen zeruan. Xa Odol 80. Itzal gabeko gizonik. Mattin 92.
    azpisarrerakoSense-18.2
    b) (Dv).
    Que no tiene sombra.
    Etorri da Jainkoa, pakea zabalduz, / eguzki itzal-bageko, zizkuak billatuz. Or Eus 145.
    azpisarrera-19
    ITZALIK (Estar, etc.) triste.
    Txiro ta itzalik giñian / Argirik ez geunkanian. Enb 93. Baserritar lander bat, apal eta itzalik / datza illobi onetan. Otx 93.
    azpisarrera-20
    ITZALIK-EZA (det.). Falta de respeto, irreverencia.
    Agintari aientzako itzalik-eza. Lek SClar 140.
    azpisarrera-21
    ITZAL-JAI (Lar Dv). Fiesta de los Tabernáculos. "Escenopegia" Lar.
    azpisarrera-22
    ITZAL-KINO. "Itzal-kĩo (R-vid), olor pesado que se percibe en una habitación largo tiempo cerrada" A.
    azpisarrera-23
    ITZAL-LIZUN. "Trompeur, beau prometteur sans [?]" SP.
    azpisarrera-24
    ITZAL-MIN. Ansia de sombra.
    Belarrak egarri ta abereak itzal-miñez daudenean. Ibiñ Virgil 115.
    azpisarrera-25
    ITZAL TXINO.
    Sombra(s) china(s).
    Itzal-xinuz (ombres chinoises) edo panpina-mugimenduz (marionnettes), ume ginelarik, gure amaso eta izabek komedixka pollitik ateratzen zaukuten. Lf ELit 43.
    azpisarrera-26
    ITZAL-URRIN (Sal ap. A). Olor a cerrado.
    azpisarrera-27
    ITZAL-USAIN (Dv A). "Odeur de rélent; odeur qu'on trouve dans les appartements qui n'ont pas été aérés; remugle" Dv.
    azpisarrera-28
    ITZAL-ZOKO. Lugar sombrío, oscuro.
    Gauak gorde dezakeela, bere itzal-zoko barneetan. Mde Pr 162.
    azpisarrera-29
    ITZAL-ZOKONDO. Lugar sombrío, oscuro.
    Itzal-zokondoetan lore izotz-bitxia. Ldi BB 160.

    itzal

    itzal
    << INDAR-ETXE 0 / 0 jaia(t)etxe >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper