Tr. Boto es la forma que emplean casi exclusivamente los autores meridionales (primera documentación en OrdFr) y suletinos (además de CatLan ), y botu los labortanos y bajo-navarros. Bot se documenta en Leiçarraga y Tartas.
sense-1
1.
(S ap. Lrq
; Lar, Añ, ArchVocGr, Gèze, Lh);
botu (S ap. Lh
; HtVocGr, Lecl, Hb, Dv, Foix ap. Lh.);
bot. Voto, promesa, juramento (hecho a Dios o a los Santos); (pl.) votos religiosos."Botoa, beila, le vœu"ArchVocGr.
Saindoren edo beillara ioaiteko bot eta promes guziak. LçIns G, 5r.
Paul [...] enbarka zedin Siriarát [...] burua arradaturik Zenkren, ezen bot zuen. LçAct 18, 18.
Egidazu neure botuen / Guardatzeko donua. EZEliç 408.
Botu prometatua egin ahal dezakeiela ez konplitzea bekhatu mortal da. Harb 162s.
Ordena hunetako botua da debozino konseillatu bat. Ib. 449.
Fraideen pobreziak ekzelenzia guziz handia eta ezin aski gomendatuzkoa duelarik, hura hautatu eta besarkatu dutenen botua eta intenzionea gatik. SPPhil 280.
Botu solemne bat hausten dutenen bekhatua. FPrBN 24.
Konplitu botua edo promesa. Hm 193.
Orai eta sekulako, / Gure Ienko Iustua, / zaitugula maitatuko, / Harzen dugu botua. ArgDevB 217.
Ala zuk onsa markatu / Zeluratko bidia / Nahin zure karitatez / Batbedera bot hon batez / Harat dadin abia. TtOnsa 183.
Hek orai prestatzen zaituzte / Hartzera gure botuak. Gç 190.
Boto saintiak hausten dütienak. Bp I 90.
Botuak ez haustea. Ch I 18, 5.
Ez ezkonzeko botu egin dutenak eta bere botuaren dispensa ardietsi ez dutenak. CatLav 321 (V 159).
Boto edo promesan noiz da bekatu ez kunplitzea edo luzatzea?El 52s.
Neure ofrendak eta botuak bihurtzerat Jainkoari. HeAct 24, 17.
Amurekatik Khiristi ororen botuek hedatü behar dien lekhiala heltzera iseia ditian. Mst VII.
Bere birjinidadea guztizko boto andi batekin betiko eskeñi edo konsagratu zion. CbEg II 181.
Boto edo promesak kunplietara. Oe 100.
Uste zuen ezin gibela zitekela hartarik, eta haren botuak baitezpada konplitua izan behar zuela. Lg I 221.
Birjinitatezko botuarekin. Mih 21.
( s. XIX)Kastidadeko botoa daukanarekin. MgCC 118.
Begira, boto edo promesaren batekin agindua egin gabe zauden zabarkeriaz. AA II 37.
Ta da boto andi bategaz eskintzia edo oprezidutia Jesusari: beti, Jesusek naijen dabena, aituten dabena, edo uste dabena egiteko. fBIc II 291.
Boto garbitasun edo kastidadekua daukana. Astar II 148s.
Gauza onen bat egiteko juramentu, boto edo promesa daukanak kunplidu biar dau?CatLlo 40.
Batheiuko botuen arraber[r]itzia kofesionetik landan. UskLiB 102.
Ama, huna zure alaba, zeina bere botuetan egin daitan agintzen bidez, ene espos bilhakatu baita. MarIl 82.
Baluke ontasun zeruak / Lanyerean egin izatu botuak / Balire oro konplituak. Gy 284.
Botua da Jinkuari laket zaion gaiza baten hitzemaitia. CatS 45.
Pobreziazko botuaren hausteko beldurrik gabe.Laph 140.
Egiten bere dabela boto edo promes bat, iñok ausi ezin leikiana, errespetau eta konformetako [...] Batzaar jeneral Vaticanokuaren dekreto eta erabagi guztijakaz. (1870). BBatzarN 247.
Danak berritu zituzten boto oiek berak urrengo bi urteetan ere. AranSIgn 74.
Santa Agedak boto firmia, / guk alakua eztegu. Ud 118.
Jainko Jaunari emana gorphutz eta arima, birjinitatearen botuaren bidez. JnnSBi 96.
Zeren botuak libertatearen kontra baitire heien arabera. ElsbFram 61.
Jinkoari konsekratü zeion bere arimaren eta khorpitzaren xahütarzüna, bethiko birjinitatiaren botoaz. IpHil 45s.
Jainkoari ofreituko diozkatzue hasten duzuen egun sainduaren lehenbiziko galdeak eta botuak. ArbIgand 176.
Zelan bete bear dira eskintsariak edo botoak?ItzAzald 86.
Beste biyak or dauzki / aukeran biyotzak, / zertara deitzen duben / boto edo ezkontzak. Auspoa 97, 93.
( s. XX)Boturik hautsi denetz. CatJauf 15.
Botua, botu. (tít.). BarbSup 33.
Anai beneditano baten botu-egunean. Iratz 173.
Behar zen denbora harturik bere botuen betikotz erreberritzeko. ArdoySFran 170.
1899ko irailaren 9ean eman zioten kaputxinen jauntzia: ondoko urtetan lehen botuak egin zituen. LfELit 247.
Kastidadeko botoa artuz. Ayesta 82.
v. tbn. Mercy 22. CatLan 154. Añ EL2 147. Botu: JesBih 474. Zby RIEV 1908, 420.
sense-2
2.botu. Deseo; ruego, petición.
Tr. Empleado generalmente al Norte (al Sur solo lo hallamos en BBatzarN ).
Birjina guziz garbia, [...], nork kontatuko derazku zuk zeure semearekin zinituen arima altxatzeak, botuak eta eskainzak?Harb 224s.
Ene desira, ene botu / Guztien xede eztia. Gç 89.
Mesias ethor zedin nahiz suspiraz zeudezin Patriarka zaharren botuak eta desirak. CatLav 358 (V 173).
Laphurtar eskaldun franzesek, Erresumako Estatu-jeneraletarat egortzen dituzten Deputatuei, emaiten dioten botuen eta instrukzionen kaiera. "Cahier des vœux et des instructions".Revol 91.
Populuaren zorionarekin, zeina baita Soberanorik maitenaren botu prinzipala. Ib. 97.
Jauna, entzunen tutzu zure gantzutuak, / Egun oroz egiten dauzkitzun botuak. 'Les vœux'.Monho 162.
Beren printze onarentzat egin tuzten botuak. Ib. 58.
Entzun zituen zeruak / Ondikoz hunen botuak. / Maiz haren konplasentziak / Baditu segida txarrak. Gy 229.
Emon dakijuezala berarizko eskerrak otsandiko boto baten bitartez. (1866). BBatzarN 231.
Zerura Bizkaijagaitik egin dodan boto edo erreguba. (1868). Ib. 245.
Eskuetan zituzten probintzia guzietako kaierak, zoinetan baitziren heiek Versaillarat igorri zituztenen botuak. ElsbFram 60.
Euskal lagun bat eskatzen neien zeruko saindu orori, / August, hunarat zu etortzean egiztu zen botu hori. XaOdol 294.
sense-3
3.
(V-ger-gip);
botuRef.:
EtxbaEib;
HolmerASJU 1969, 176;
GteErd 66;
ElexpBerg. Voto, sufragio."Gizon bat, boto bat"EtxbaEib.
"Botua eskatu, presionar por el voto. Uezabak botua eskatu detse bere langillieri"Ib."Urnetan botoa depositateko egoazan (V-ger)"HolmerASJU 1969, 176.
v. boz (3), autarki. Tr. Documentado en Aguirre de Asteasu, y a partir de finales del siglo XIX casi exclusivamente en autores guipuzcoanos y vizcaínos. La forma general es boto; Aresti emplea botu. En DFrec hay 112 ejs. de boto y 16 de botu; además de 5 de botodun y uno de botudun.
Ekusiko dituzu errietako batzarreetan batzuek, erriko gauza guztietan buru ta agintari izan bear duenak, [...], ta norbaitek itzegiten badu aen kontra, edo ukatzen badie botoa, geratuko dira betiko gorrotoan botoa ukatu duanagana. AA III 603.
Baña, ez al dakizu nun etxerik etxe / Ibilli diran pobre asko boto eske? --Sobra bere badakit zelan boto billa, / Ibilli oi direan ni lakoak milla. ABAmaE 240.
Ez seguru karlistak zergatik dirua / Nai duten orain artu, saldurik botua / Ta gaur bear dana da poltsa bai erantzi, / Ta karlistak nai dute boto-diruz jantzi. Ib. 331.
Auteskundeetan be, abereak ferian lez gizonak eta onein autarki edo botoak erosteko. EguzkGizAuz 160.
Zuri oiek ongi gerra-naiean zeudenan botoetan galtzen zutelako. OrQA 79.
Ingles guztien botuak zeuzkaten oposizionistek arrazoi honegatik. ArtiIpuin 48.
Gure errion bein baiño sarriago ikusi ditugu ogerleko zabalak eskurik eskura, botua saltzearen truke.ErkiagBatB 67.
Boto onekiñ nik ez nuke nai / gaur Arregi abakatu. Olea 100.
Boto eske errian / egin propaganda.FEtxeb 150.
Orain berriro izan diren bozetan, ez dakit Olabideren botoa jaso duten. MIH 350.
Auzi horretan ez dut hitzik ez botorik. MEIG III 127.
v. tbn. Munita 130. Akes Ipiñ 31. Etxabu Kontu 212.
BOTOA BOTA (V-gip, G). Votar, dar el voto.
"Azkeneko orduan, lau milla errialen ordez bota eban botua Allenden alde"EtxbaEib.
v. BOTOA EMAN. Ematen dizunari gizenena poltsa, / Egin zaiozu ari zuk botoa bota. ABAmaE 331.
azpisarrerakoSense-1.1
(Pl.). Ni izan nintzan izendatua / danetatikan aurrena, / nola bai nintzan ordun nebillen / bertsolaririk zarrena; / andik urrengo urtetarako / jarria zuten ordena: / botuak bota txarteletan da / aukeratutzen zutena. UztSas 295.
azpisarrera-2
BOTOA EMAN (V-gip, G-goi-azp; Lar, Añ);
BOTO EMAN (Añ). Votar.
"Votar por alguno, dar su voto"Lar.
"Berrogeik haren alde eman zuten botua. Hogeik ez zuten boturik eman (V-gip, G-azp-goi)"GteErd 2.
"Botoa abertzaliei eman (G-azp-goi), eman boza abertzaler (BN-arb)"Ib. 66.
Orduan enijoa botorik ematen, / Ez danari Euskaldun uts utsik agertzen. ABAmaE 332.
Zuhaurek botua emanik / Karguan sartu ginen. LuzKant 20.
Geren izenak auteskunde-izendegian ezartzeko ta auteskunde-egunean autarki edo botoa emateko bearturik gaude katoliku guztiok. KIkG 55.
Gure egunetan Aita Santu Leo XIIIgarrenak gauza bera agindu zienen prantses katolikueri, [...]: otoitza, damua, botoa ematea. OrQA 77.
Botoa guri eman zezaigutela, oben larriaren azpian, ezperen gorri oiek nausitu zitezkela. Ib. 79.
Errian, garaitiko jendeak, ordua eltzen zanean, geienbat onen ala aren alde emoten ekian botua. ErkiagBatB 80.
Jakiñik berriz nere botoa / eman bearra detela, / emen dijoa kontzientziak / agintzen didan bezela. Olea 9.
Erdi arrotz batzueri eman nioken botoa. AtañoTxanKan 213.
Gaur ez jagi botorik emotera. Gerrika 126.
azpisarrera-3
BOTOA EMAN ERAGIN. Hacer votar.
Eztau Madriden gixonik, / Bixer baltz ez zuridunik, / Ligakuari botua emon / Eraingo dauskunik. Enb 172.
azpisarrera-4
BOTO AGERI. Voto solemne.
v. BOTO SOLEMNE. Erraiten den bezala Santa Teresak bere ordenako superiorari botu ageriaz prometatu zioen obedienziaz lekhora, botu sinple batez obligatu zela Aita Graziano bere gidari espiritualaren obeditzeko. SPPhil 249.
Eztut deusik erranen hirur bertute hetaz, botu ageriz prometatuak diren bezala konsideraturik, zeren horrela harturik ezpaitute ukhitzen fraideez bertzerik, ez eta botu sinple batez besarkatzen diren bezala. Ib. 246.
azpisarrera-5
BOTO-BATZAILE. "Muñidor electoral. Sasoi baten, boto-batzalliak ortatik bizi izaten ziran"EtxbaEib.
azpisarrera-6
BOTO EGIN. Prometer, hacer promesa, juramento (a Dios o a los Santos).
"Votar, hacer voto: (c.) promestu, promes, boto egin, eskeñi"Añ.
v. botutu. Neure borondate gustirean boto egiten dot.
OrdFr
143.
Iuduetarik batzuk eginik biltzarre eta bot maledikzionerekin, lioitela, ez lutela ianen ez edanen Paul hil lezaketeno. LçAct 23, 12 (He juramentu egin zuten).
Konseillu hunen begiratzeko egiten dute promes eta botu fraide eta serora sartzen direnek. Mat 147.
Sekulako birjinitateaz lehenik botu egiña. EZMan II 195.
Botu egin zuen hura ohoratuko, errekaitatuko eta serbitzatuko zuela. SPPhil 177 (tbn. en He Phil 179s).
Horik oro egiten direnian, edo ofizioz, edo obedienziaz edo boto eginez. TtArima 72.
Boto edo juramentu eginik dadukanean. OA 140.
Egiten badu boto Santiagoren gorputza bisitatzeko. SermAN 4r.
Ez ezkonzeko botu egin dutenak eta bere botuaren dispensa ardietsi ez dutenak. CatLav 321 (V 159).
Bere birjinidadea osoro beti gordetzeko Jainkoari boto egin zion. CbJust 29.
Jainkoari botu egin zioen baldin ematen bazioen garaitia, sakrifikaturen zioela bere etxetik biderat lehenbizirik ilkiren zitzaiona. Lg I 220.
Boto egiten diat / bai eta hitz emaiten / trono gorago batetan / düdala ezariren. Xarlem 1062.
Orduan deraukuzu klarki frogatuko / Botu egin duzula haren salbatzeko. Monho 162.
Baldin egiten badezu boto edo promesa Lezora, Aranzazura joateko. AA II 32.
Harriak bezala egoiteko / Bat bakotxak egiten du boto. ArchFab 137.
Berrogeita geiago lagunek promestu edo boto-egin zuten, San Pablo bizi zan artean ez ezer jateko, ez edateko. Lard 524.
Hun deia boto egitia?CatS 45.
Soldaduak [...] erlijioan sartzeko boto edo promes egiñ zuen. ArrMay 62.
Botu, bai zinez botu egiten dut, sekulan gehiago ez dutala belharrik pipatuko!BarbSup 34.
Bat bestearen ondotik botu egin zuten: "pobrezia eta garbitasuna atxikiko zutela". ArdoySFran 115.
azpisarrerakoSense-6.1
(Botoa egin)."Votar, hacer voto a Dios o a los Santos [...] preskeñia egin, botoa egin"Lar.
Egin zinduen birjina / bizitzeko botua. EZEliç 408.
[Ea] promesa edo botoa Iaungoikoari egin ezkero kunplidu eztabenz. Cap 94.
Ala finki baituzu egina botua. Iraultza 80.
Goraki konsekratu zitzaion, birjinitatezko botua egiten zuelarik. Dh 272.
Fuera Marruekuak, / biba erregiña! / Zure alde egingo det / nik nere alegiña; / artarako dadukat / botua egiña. Afrika 99.
Preskañi edo botoa egin zuten, Beneziaraño igarotzeko bear zutena ez beste guzia utzitzeko. AranSIgn 74.
Ta botoa egin eban / biotz biotzeti / ataretako Kontze / aguren menpeti. AzcPB 141.
Gauza ona da botu egitea?CatJauf 78.
azpisarrerakoSense-6.2
(Con demostrativos, complementos nominales, adj., etc.). Ungi guarda etzatzue / hain reliki sainduak, / hei debozionerekin / egin zeuen botuak. EZNoel 79.
Botu bat eta obligazino bat egite hunek. Harb 450s.
Ea ezkondu zan kastidadeko botoa eginik eukala. Cap 112.
Eta egiten dio botu bat Iainkoari. UrtGen 28, tí. Botu bat zuen egina. HeAct 18, 18.
Egin zuen S. Franzisko Xabierren aldareari limosn andi bat egiteko botoa. MbIArg II 323.
Eskantz eta boto berri bat egin ta erditsi zuen berriz ere bere seme beraren bizia. Ib. 323.
Baldin Jaunak osasuna ematen bazion, gaxoai laguntzeko boto andi bat egin zuen. CbJust 56.
Aita hark halako botu bat egiteko eta bethetzeko izan zuen arinkeriaz. Lg I 221.
Botuak arinki, edo konplitzeko xederik gabe egiten, eta obligatuak direlarik atxikitzen ez dituztenek. Brtc 57.
Egin eutsan Kristori bere kastidade guztijaren eskintza edo boto osua. MgCO 193.
Garbitasunaren botorik edo eskinirik Jaungoikuari egin bagarik. fBIc III 314.
Enündüzün Jauna estatütan ordian boto edo promes horien egiteko. UskLiB 102.
Jauna, hau düzü mementua, / Kunplitzen beitereizüt egin neizün botua. Etch 146.
Sartu zan elexa baten, nun lenago egin eban garbitasuneko eskintsari edo botua. UrMarIl 17s.
Mureto mintzatu da Eskaldun erregez, / Eliza sainduari hek eman laguntzez, / Santxok egin botuaz Nabas ez uzteko. HbEsk 68.
Egin zituzten garbitasunezko eta pobreziazko botuak. Laph 139.
Gauz onen bat egiteko yuramentua, botua edo agindea egiten duenak. Legaz 26.
Egin zuen garbitasun osoaren botua. JnnSBi 164.
Mariak birjinitatezko botoa egiten dü tenploan. IpHil 45.
Atsegin andiagorik, botoak egin nituenean ere eztakit izan ote nuen. AArdi 125.
Guduari lothu aintzinean botu bat egina bazuen Jeftek. ZerbIxtS 47.
Deliberatu zuten fraiden botuak eginen zituztela. ArdoySFran 112s.
Montmartren egin berriak zituen orduan bere botu sainduak. Ib. 289.
Orroit zirea, ahapetik, zer botu egin nuen han? / Beti maiteko zintudala nik nola nerautzun hitzeman!XaOdol 102.
v. tbn. Itz Azald 86. Botu: Gy 284. Elsb Fram 61.
azpisarrera-7
BOTO-EGUN. Jornada electoral.
Auteskundeak! Laster ditugu boto-egunak!ErkiagBatB 65.
azpisarrera-8
BOTOETARA;
BOTOTARA. Ir, llevar, etc. a votación.
Bototara joan ziren eta bai-ren aldekoek eraman zuten. Honetara, pixua daukagu, eta alde batean bait-en aldeko botoak eta bestean bai-renak. MEIG VII 130.
Botuetara jo. MEIG IX 75 (en una entrevista).
azpisarrera-9
BOTO-ETXE. Colegio electoral.
Latseta aldeko botu-etxean, maikoak erdi zerbeldurik egozanean. ErkiagBatB 104.
azpisarrera-10
BOTOKO. (Tras gen.).
azpisarrerakoSense-10.1
a)De la congregación de.
San Franzes [...] esperanza dut ardura duzula zeure botuko zerbitzariez. Harb 464s.
azpisarrerakoSense-10.2
b)Del partido de.
Nola baita sobera / Karlosen botuko, / badakit ez nautela / grazian artuko.Bordel 185.
azpisarrera-11
BOTO-PAPER. Papeleta de voto.
Zapatu arratsaldean esan eutsen, boto-paperak zabaltzen eta emoten ibilli gura ebanentz, domekan kaleetan. ErkiagBatB 104.
azpisarrera-12
BOTO SINPLE. Voto simple.
Erraiten den bezala Santa Teresak bere ordenako superiorari botu ageriaz prometatu zioen obedienziaz lekhora, botu sinple batez obligatu zela Aita Graziano bere gidari espiritualaren obeditzeko. SPPhil 249.
Ez natzaitzu mintzatuko hirur bertute horietaz, solemnelki botuz prometatuak direneko ariaz, [...] ez eta ere botu sinplez harzen direneko ariaz. HePhil 248.
azpisarrera-13
BOTO SOLEMNE. Voto solemne.
v. BOTO AGERI. Santa Teresaz errana den bezala, bere ordenako superiorari obeditzeko egiñ izan zuela botu solemneaz berze alde obligatu izan zela botu sinple batez obeditzera Aita Grazien bere konfesorari. HePhil 251.
azpisarrera-14
BOTOTAN. A votos.
Bi auzuak egiteko / Berara bisita, / botutan jokatzeko / egiña zen zita, / Beratar izateko / an irabazita. Yanzi 149.
azpisarrera-15
BOTOTARAv. BOTOETARA.
azpisarrera-16
BOTOTIK. (Tras gen.).Por él (mí, etc.), según su (mi, etc.) criterio; según su (mí, etc.) intención, deseo.
Andria daukat tratuan, / emanian da artuan; / bere bototik salduko luke / gizona iru kuartuan. Xe 275.
Desterratuko nuke / nik nere bototik. Ib. 296.
Bere bototik izan nai luke [Luziferrek] / anima guziyen jabe.Auspoa 97, 83.
Soñua jotzen ez omen zuen / Marianok ikasiko, / zure bototik aprendiz nago / nere denbora guziko. TxB I 266.
Aien bototik, etsaiari entregatu baño len, etxe guziak eta zubiak kixkalita utziko zituzten. Alkain 42.
azpisarrera-17
BOTOZ.
azpisarrerakoSense-17.1
a)Por medio de voto, haciendo voto.
Orhoitzaite zure bihotza Iainkoari botuz eman diozula. SPPhil 305.
Jinkoareki botoz estekatü. Bp I 98.
Ez natzaitzu mintzatuko hirur bertute horietaz, solemnelki botuz prometatuak direneko ariaz, [...] ez eta ere botu sinplez harzen direneko ariaz. HePhil 248.
Hobe ahal da [...] ez egitea boturik, ezen ez hartzea botuz, Jainkoak gaitzesten dituen gauzak. Lg I 221.
Jainkoak ez du galdegiten, egia da, girixtino guzietarik, Maria bezala, botuz engaia diten haren zerbitzuko. MarIl 116.
Botuz beren buruak lothu zituzten, ziotelarik, etzutela ez janen, ez edanen, Paulo hil zezaten arteo. DvAct 23, 12.
Botuz hitzemanak egin direnetz, ahalaz luzatu gabe. CatJauf 15.
Botuz hitzemana goizean. BarbSup 35.
azpisarrerakoSense-17.2
b)(Tras gen.).Según la intención de, por su (mi, etc.) gusto.
v. BOTOTIK. Asko trabajatu da / bentero Bernardo, / lagunak billaturik / santu orren bando, / frantzesai bere botuz / ez diote emango. FrantzesB I 41.
Zenbaiten botuz gerr'au / ezta bukatuko. Auspoa 97, 107.
Beren botuz musikariak / Ezarri herrian, / Gero ezin zaztekela / Pagatu tenorian. LuzKant 115.
Piñu-jabeak jarri zaizkigu / ganadu onen etsaiak: / orien botoz eztakit nora / bearko degun artzaiak. AndAUzta 131.
azpisarrera-18
BOTOZKO.
azpisarrerakoSense-18.1
a)De deseo.
Karitatezko akta bat, bathaiatua izaiteko desirarekin batean; eta hori deitzen da Botuzko Bathaioa. CatLav 218 (V 110).
azpisarrerakoSense-18.2
b)Rogativo, rogatorio.
Cf. supra (2)..
Hilabeteko bigarren igante bezpera oroz, erran eraziko da Birjina Saintaren meza botozko bat, [...] hilze hun baten graziaren galthatzeko. Mercy 33.