1.
(V, G, AN-larr; Lar, MgPAbVoc, H(+ -ph-))
Ref.:
A;
AspLeiz;
IzArOñ. Corte, acción y efecto de cortar; herida."Corta","tala"Lar.
"1. coupure, blessure. Epai bat lotu, zauri bat osatu, avoir lié une blessure [...]. 2. coupe de bois. Syn. epai-aldia"H.
"El corte previo que se hace con el hacha al árbol que va a ser derribado al tronzado con la sierra, para facilitar la dirección de la caída"AspLeiz.
"Epaixa txintxo emon, dar el corte (el hacha) de arriba abajo, vertical u horizontal, pero derecho"IzArOñ.
Buruko mallatu, tontor ta epaijak. MgPAb 77.
Ze egunetan egi eutsen [Jesusi] odolezko epaia, orduan usadio zan legez?CrIc 22 (se refiere a la circuncisión).
Egin ziozkan epai edo zauri andiak bere adarrekin. VMg 18.
Marka zezala bere burua, baita ondorengo semeak ere Zirkunzisioko marka edo epaiarekin. AA I 8.
Saetiaren epaija osatuten txito gatxa dalako. fBIc II 192.
Bere borondatez [...] epairen bat egiten deutsanak. Astar II 100.
Epaijentzat, zaurijentzat [...] ez dago osagarri obarik ura baño. UrDial 77 (It ebaki, Dv piko).
Egur banak epai bi dituan ezkero, / bana dute zotzean aldiz epaitzeko. OrEus 150.
Golpe galdu bat eman gabe erabiltzen du aizkora, eta epaia ere ondo zaindu. Insausti 261.
sense-2
2.
(V, G ap. A
; MgPAbVoc, Añ, Dv, H). Fallo, sentencia, veredicto."Epaija, corte; también sentencia"MgPAbVoc.
Tr. Documentado en la tradición meridional desde comienzos del s. XIX. Es usado frecuentemente en la expresión epaia eman 'juzgar, sentenciar'; con este sdo., epaia bota sólo lo hallamos en Etxaide; cf. además infra EPAI EGIN.
Ez dago onetan zuzenbide, epai edo neurri bardinik. MgCO 18.
Badaukagu zure gañian, Catilina, Batzarraren epai astun ta bizkorra.MgPAb 213.
Arik etorriko da bizi ta illai epaija emotera. Ib. 162.
Eman zuen epai edo sentenzia au. VMg 36.
Epai bi onetarik bata edo bestea [...] emongo yako bakotxari. AñEL12 32 (EL1 32 adu ta sentenzia).
Epaia ematen deban ekadoiari. IztC 140.
Orain emoten dogun epai eta sentenziyagaz euren mendian iminten doguz. UrBulaAl 21s (BulaV 14 erabagiagaz).
Azaldu, epaia eman eta erabakitzen degu, Jaungoikoak agertua izan dala. UrBulaG,
EE 1885a, 557.
Kopetako izerdiarekin ogia jateko eman zion epaia. Lard 10.
Naibagerik asko dauka presondegijan daguanak Juezaren epaijaren zain. (1860). BBatzarN 191.
Artzen du Jenobebak bere eriotzako epaiaren albistea. ArrGB 27.
Betiko epaia, gero bakoa / eldu baiño len neugana. AzcPB 30.
Gipuzko guzia, auzi ta epai gauzetarako lau zatitan zatitzen da. Urroz EEs 1915, 38.
Sendakiñak lenengo egunetik eman zion epai txarra. UrruzZer 21.
Epaia bere kaltez ixan zan. KkAb I 46 (cf. nota: "epai: sentencia").
Epaitu eban burrukari bijak espetxian gerizpea artu egijela alditxo baten, [...]. Epaia bete eben. Ib. 39s.
Erio-epaia. Ol2 Cor 1, 9 (IBe heriotz epaia, IBk heriotze-epaia; Bibl herio-kondedamendua).
O Zeru goiak / nolako epaiak / datoz ortikan lurrera. Balad 238 (cf. Bast 33: ze dekretuak).
Nere eriotz-epaia atzeratzeko. OrSCruz 98 (v. tbn. eriotz-epai en Zait Sof 194, Etxde JJ 182 y Erkiag BatB 39).
Onhartzen ez baduzue epaia, jujearen aitzinerat dukezue agertzea. JEBer 48.
Suge ta larrasuge-kumeak, nola iges-egingo diozue sulezerako epaiari?IrYKBiz 403.
Zuek epaitzen duzuen epaiaz epaituko zaituzte. (Mt 7, 2). Ib. 134s (IBk epai).
Epaia eman duan Auzitegiari barkapena eskatu dezaioke.EAEg 22-11-1936, 358.
Birjiñak berak "Jainko-epaia" / erri-alde eman zuen!SMitxAranz 69 (cf. nota: "Jainko-epaia, erderaz, 'juicio de Dios'").
Juezari eskea egin zioten epaia bota zezala. EtxdeJJ 177.
Biturieko obispoak [emon oan] Ipiñeko eleixea parroki egiteko epaie. AkesIpiñ 16.
Perpausa guztia izanen da debalde; / epaia eman gaberik kondenatu zara. ArtiMaldanB 210.
Epai onaren itxaropenak, biziteko adorea anditzen deutse [espetxeratu] batzuei. ErkiagBatB 193.
Jaunak danori emongo dausku merezi dogun epaia. BEnbNereA 129.
Orrenbeste txarkeriren jabe egiten nautela, urkamendirako epaiaz bukatzen du bere jarduna. NEtxLBB 117.
Al nuan txukunena jantzi eta arratsaldeko lau ta erdiak inguruan [andregaiaraen etxera] iritxi, esperantza ainbat bildurrarekin, nere epaia zer izango ote zan. JAzpiroz 165.
v. tbn. Aran SIgn 57. AB AmaE 189. A BeinB 79. Ag AL 27. Itz Azald 37. Ag G 244. GMant Goi 102. ArgiDL 88. KIkV 41. KIkG 27. Inza Azalp 34. Enb 179. Otx 89. Mde HaurB 83. Or Aitork 396. Ayesta 60. En DFrec hay 46 ejs., todos ellos meridionales.
azpiadiera-2.1
Juicio, proceso. Kanonizaziorako, deun izendatzeko epai ta asterketak egitea agindu eban Gergori IX Aita Santuak. BelausAndoni 21.
Ilta bereala izango dun juizio edo epaiaz. InzaAzalp 80.
Zure aldez jaurtiriko epaia okertzat arturik. Otx 23.
Azken-epai egunean Sodoma ta Gomorrari baño zigorrada gogorragoa emango zaio. IrYKBiz 196 (cf. infra EPAI-EGUN).
Kalte-ordaintzak jaso al izateko auzi-bidea itzezko epaia izango da."El procedimiento judicial [...] será el de juicio verbal".EAEg 1-11-1936, 189.
Epaiaren barriztapena lortu eben [...]. Eta beste iru edo lau aste pasau ziran epai barrirako. Gerrika 84.
azpiadiera-2.2
(Como primer miembro de compuestos). Epai-agintaritzaren aurrean. "A la autoridad judicial".EAEg 31-5-1937, 1734.
Oñarri eta epai legediak opa dizkioten eskubide guzien jabe."Legislación orgánica y procesal".Ib. 31-10-1936, 180.
azpiadiera-2.3
Juicio, criterio; decisión. Konsulteetia kura edo konfesoriagaz, zeñek [...] emongo deutseen epai ziurra. JJMgBasEsc 206.
Nere epaiak indar gutxi du, ta gaurko nere esanak indarragotzeko ematen nuakizute atzerritar baten iritzia. GaritUsand 34.
Ez erabaki itxuren arauera, epai zuzena egizue. IrYKBiz 314.
Pentsatzen dakianak [...] epaiak (juicios) eta atsapenak (principios) osatzen ditu. VillJaink 72.
Eta urre ori... Ai, urre, / gizonen epaien jabe. '
Inspirador de los juicios humanos'.GandElorri 102.
Gure artean pasatu diran / gauzai emonez epaia. Ayesta 26.
sense-3
3.Pronunciación, forma de hablar.Cf. ebaki (I, 6). Oek arpegian ematen die aiei, nion, zion, diot, ta ala beste epai moldeakin. MgCC XIV (H lo traduce como "terme, mot. Syn. hitza").
sense-4
4."(AN-5vill, B), cerca de la cumbre, línea de los montes. Arzainak ibili ziren mendian ardi bilan epaiez epai, bi aldetako zearrak ikusiz, los pastores anduvieron en el monte en busca de ovejas, de línea en línea, viendo las laderas de los dos lados"A.
azpisarrera-1
EPAI-ARO (-ph-Dv, A). Tiempo de poda, de siega.
"Saison de couper, tailler, faucher"Dv.
Loreak agertu dira gure lurrean, ethorri da ephai-aroa. DvCant 2, 12 (Echn podako sasoiña, Ker iñauskaldi).
azpisarrera-2
EPAI-AULKI. Juzgado, tribunal.
v. EPAI-TOKI. Eseri zan epai-alkian, grekeraz Lithostrotos ta hebreeraz Gabatha deritzan tokian. IrYKBiz 496.
Bere epai-aulkijan jezarririk leguala. ArriandMt 27, 19 (Ol ebaztaulki, Or auzi-maiean).
azpisarrera-3
EPAI-BATZAR. Tribunal.
Epaibatzarra "Euskaltzaindia"k urtero autuko du. LdiIL 99.
Osalariak epai-batzarrean batu ziran. Iritxi zan osalari-burua. Gaxoa astiro aztertu ondoren, besteak esana ontzat emanik atera zan. TAgGaGo 98s.
azpisarrera-4
EPAI-BELAR (-bedarV-ger). "Corazoncillo, hipericón, hierba que se usa para curar cortaduras"A.
"(Scolopendrium officinale), lengua de ciervo (en Kortezubi); para cortadas"ArzadiPlant1.
v. EBAKI-BELAR.
azpisarrera-5
EPAI EGIN. Juzgar; hacer justicia.
[Semeari] epai-egiteko eskubidea ere eman dio. IrYKBiz 106.
Epai-egitera etorri naiz ni mundura, ikusten eztutenak ikusi dezaten, ta ikusten dutenak itsutu ditezen. (Io 9, 39). Ib. 333 (He justizia egiterat).
azpisarrera-6
EPAI-EGUN. Día de juicio.
Epai-egunean, iri arreri baño zigorrada biguñagoa emango zaie Sodoma ta Gomorrari. IrYKBiz 196.
Martxoko egun bat, hotza, epai-egun bat bezalakoa. MdeHaurB 5.
azpisarrera-7
EPAI-EMAILE. Juez.
Baña, neu izan banintz epai emollea, / Seguru biurtuko eutsuen samea. ABAmaE 316.
"Gurutze batetik zintzilik hil artean / josiko zaitugu biharko goizaldean" / mintzatu zen hozenki epai-emalea. ArtiMaldanB 210.
Bi auetatikan nor / da egi-esale? / Kaxero jarriko det / nik epai-emale. Olea 189.
azpisarrera-8
EPAI-ERABAKI. Sentencia.
Emana izan zan epai-erabakia bete aurretik.EAEg 1-11-1936, 188.
Bidal bitzate [...] atal oneri dagozkien epai-erabakien itzez-itzezko ziñ-aitorpenak. Ib. 7-11-1936, 238.
EPAI-GAI. Causa judicial.
Ortarako, Zuzentza Burukideak eska bezaio epai-gaia epaia eman duan Auzitegiari."La causa".EAEg 22-11-1936, 359.
azpisarrera-11
EPAI-IDAZTI. Proceso.
Au garbi azaltzen da Gipuzkoako Korrejidoreak aren ta aren anai Pedro Lópezen kontra egin zun epai-idazti edo prozesuan. ManziGPatroi 21.
azpisarrera-12
EPAI-LEKU (Bera, BeraLzM). (Neol.).Juzgado.
v. EPAI-TOKI. Tr. Creado por Arana Goiri, empleado por primera (y al parecer única) vez en 1897.
Bere epai-lekuban jarritta eguala. AG 1473.
Bazan garbitasunok zeatz azaldu biarrik epai lekura sartu al izateko.Gerrika 180.
azpisarrera-13
EPAI-MAHAI. Tribunal, jurado.
Bein-beineko epai-maiak. TAgGaGo 88.
Beren gain uztea [...] bai dirua zaitu, bai epai-maia aukera, bai saria ematea. LdiIL 147.
Sei izango ziran, berriz, epai-maiko. TAgUzt 222.
Gudan zauritutakoen gaxo-zaiak aztertzeko epai-maia. EAEg 13-12-1936, 529.
Epaimaiekoak euren artean eztabaida gogorrak erabilli ondoren [...], amar urteko espetxealdia bota zioten. EtdxeJJ 169.
Epai maikoak, [...], ezeren susmorik gabe, bide okerretik billa, asi ditezela. NEtxLBB 110.
Bost gizonekin osatutzen zan / an zeguan epai-maia. UztSas 302.
Epai-mairako deitu zidaten neri orduan. MMant 37.
Zer pentsatu ote zuten epai-maaikoek, [bertsoak] eskuetan artu zituztenean?Zendoia 107.
Ta epai-maia osatu zuten / bertsolari onetatik. Insausti 240.
(En DFrec hay 7 ejs. de epaima(ha)i; hay además 9 ejs. de epaimahaiko y uno de epaimahaikotza. )
azpisarrera-14
EPAI-MAHAIKIDE Bizkaiako Erri-Auzitegi Lege Sailleko epai-maikideak."Vocales [...] del Tribunal".EAEg 30-10-1936, 170.
azpisarrera-15
EPAI-MAILA. Instancia judicial.
Lenen-eskabideen Epailleak epaitu ondoren goragoko Epai-mallan ber-ikusteko eskaerapean arkitzen diran auziak. "Pendientes de ser resueltos en apelación".EAEg 31-1-1937, 945.
azpisarrera-16
EPAIPEv. epaipe.
azpisarrera-17
EPAI-TOKI. Juzgado, tribunal; lugar donde se juzga.
v. EPAI-AULKI, EPAI-LEKU. Nozbait ioan zirean / irurak batera / Bizkaiko Iaun-ordean / epai-toki aurrera. AzcPB 145s (en la versión de Ur PoBasc 351 tribunal aurrera).
"Artu ezazu soñeko zuri au", esaten dio, "ta garbi garbirik eramazu Jesukristoren epai-tokira, betiko bizitzarako". JBDei 1919, 365.
Neguak esan dautso Udabarriari: / Neugaz epaitokira biar dok etorri. Enb 179.
azpisarrera-18
EPAI-ZATI. Distrito judicial.
Donostiko epai-zatiyan dauden erriak. E.