Azpisarrerak (sarrerak) (346)
gerra.
Tr. Propio de la tradición meridional, se documenta desde Lazarraga; su frecuencia disminuye desde principios del s. XX. Acompañando, o como explicación de guda o gudu lo encontramos en Astarloa (II XII), Iturzaeta, Urruzuno, Inza, Lizardi, Eguzkitza e Iraizoz.
(V-gip, G-azp, AN-5vill; Lcc, Lar, H) Ref.: EAEL 374; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 263 .
Guerra. "Pelea", "guerra" Lcc. AxN explica erróneamente garri (430) por gerra. v. gerla.
Jakingo dozu eze ni bidaldu nabela batalla eta gerratako jainkoak. Lazarraga A, 1153v. Gerrea espa bakea, gustia da enea. IC II 426. Villarreal de Urretxu, beti gerrea darraizu. RG A, 33. Andra ederra etsean gerra. RS 131 (tbn. RG B 14). Izan bagea gerra uts. RIs 47. Lagun esteio gerrara. BBizk 23. Gerra atara duazan soldadu gustiak. ZBulda 12. Publika bidi gerra kruela. Acto 201. Prestaturik arkitzen etziran gerrarako. Mb IArg II 300. Iru urteko gerra bizia, tormentu ta martirio modu gogorrak pasatu zituen. Cb Just 40. Gorroto, errierta, / auziak ta gerra. GavS 32. Bizi geran bitartean, guda edo gerra degu barrengo ta kanpoko gure etsaiakin. Ub 149. Alan gerra zelan bakiak ditube euren muga, eskubide ta legiak. Mg PAb 217. Etsaiarekin eremuan izan zuan gerra ta pelea. AA III 546. Gure bizi gustija gerra bizi bat bada bere. Astar II 278. Amontarrakiko gerra bukaturik. Lard 193. Bere senarra gerrara joan zitzaionetik. Arr GB 22. Andikeriagaiti / dira beti gerrak. Azc PB 273. Guda edo gerra artezean. Itz Azald 100. Carlosen gerran. Mdg 138 (cf. GERRAN). Gerra nausian alemanak ezebela garbitu? Kk Ab II 33. "Kanpo eder, etxian gerra" esaten eban nire senarra zanak. Otx 162. Errien gerra-gosea. Or Eus 208. Gerra sasi ta elortegiai. Munita 14 (cf. GERRA EGIN, GERRA EMAN). Azken gerra hontan. Mde Pr 289. Europan izan zan gerra ondorian. SM Zirik 48. Gerra txarren bat etorriko da / mundutarrok bakantzera. Basarri 133. Gerra giro onek, errezeloa ta susmo txarra errez pizten ditu. NEtx LBB 80. Gerrak aittu, baño ikusi ez. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1045. Madrilgo frentean gerran illa da. JAzpiroz 55. Urre gorrizko txanpon / garai artakoak, / gerra gaizto oietan / logratutakoak. Ayesta 49. Gerra badakar, gerra gorria izango du berak ere. MEIG III 117.
v. tbn. (Sólo desde el s. XX): Urruz Zer 54. ForuAB 125. Inza Azalp 122. Mok 14. Tx B I 103. Eguzk GizAuz 24. Lek EunD 140. Etxde JJ 106. Txill Let 126. Akes Ipiñ 25. Arti Ipuin 47. And AUzta 152. Anab Aprika 7. Salav 52. Lab SuEm 200. Uzt Sas 124. Alkain 155. Ataño TxanKan 255.
(Como primer miembro de compuestos).
Gerra odola ebilkion zanetan [Errodrigori] . Onaind STeresa 32.
GERRA HANDIA.
Primera Guerra Mundial. (Usado det.; no incluimos aquí los ejs. triviales de gerra handi, 'guerra grande').
Europako guda (edo gerra) aundia. Ldi IL 161.
GERRA HARTU.
Emprender la guerra.
Filisteo gogorrak artu ebeen gerria Israeltarreen kontra. JJMg BasEsc 175.
GERRA ATERA.
Estallar la guerra.
Uztailaren 18an gerra atera zen. Anaitasuna 29-5-1977.
GERRA-AURRE (V-gip ap. Elexp Berg ) .
(En casos locales de declinación sing.). Tiempo de anteguerra.
Gerra-aurrean eta gerratekoan orrek artu dun joerarekin. Or SCruz 141. Gerra aurreko gertakizuna da. Ugalde Iltz 59. Gerra aurretik ondo idazten ebenak orain be ondo idazten dabe. Ker ( in Alzola Atalak 128 ). Gerra aurrian eta gerran erri aretako alkatia izana zan. Gerrika 191. Gerra aurreko "zigiluak". MIH 368. Gerraurreko urteetan. MEIG VIII 43.
v. tbn. BAyerbe 73. JAzpiroz 127. Insausti 319.
GERRA-AURREKOAN.
En el período de anteguerra.
Gerra aurrekoan, egia da, galduan zebilen oraindik euskara. MEIG VIII 43.
GERRA-BATZAR.
a) Consejo de guerra (juicio).
Bestela auzi laburra ta gerra-batzarrea eratuko zituala ta. Or SCruz 61.
b) Junta de guerra, junta militar.
Asi zan bidean bere aiekin Gerra-Batzarre nagusia ta diru-zaia aurretik bialtzen zitula. Or SCruz 94.
GERRA-DENBORA (g.-denpora V-gip ap. Elexp Berg ).
Tiempo de guerra. v. gerrate.
Eta gerra-denboran / ezer ez izanik. It Fab 65. Soldadua, gerra-denporan, beti egoten dan zur, gertu eta prest. Itz Azald 186. Kezka orrekin ibili nintzan nere gerra-denbora guztian. Salav 78. Eta gerra denboran etsaia zurrungaka utzita, zer egin bear dek? Alkain 120.
v. tbn. BAyerbe 91. JAzpiroz 76.
Onek esaten zituan bere etxeko berriak, karlisten gerra-denborakoak. JAzpiroz 90.
GERRA EGIN (G-bet ap. EAEL 374 ; Lcc).
Luchar, guerrear; (con dat.) luchar contra, hacer la guerra a. "Guerra hacer" Lcc. "Guerreador, gerra egiten deuena " Ib.
Arren, zatozke ene oera, / beti ze egidazu gerra. Lazarraga B13, 1180v. Elkar arturik egin diote gerra [Kristo Jaunari] . Mb IArg I 343. Bere bizio prinzipal edo agintariari gerra egiteko. Oe 144. Antioko Erregeari gogortu ta guda edo gerra egin zioenak. Ub 56. Aragiaren kontra gerra egiteko. AA III 272. Dituzu anaiak / gerra egin naiak. It Fab 202 (tbn. en Aran SIgn 216). Nai bazan españolak / aurreratutzia, / bear zan norirebait / gerra egitia. Afrika 133. [Eleizak] ipiñi ditu al izan dituan lege ta arte guziak nagitasunari gerra egiteko. Ag Serm 361. Ala gerrarik etzitekela egin. Or SCruz 110. Bere buruari gudu (gerra) egingo lioke. Ir YKBiz 162n. Gaur analfabetismuari gerra egiten zaion garaian. Vill ( in Gand Elorri 11 ). Nik ez dut uste gerrarik egin daitekeenik inor frentean egon gabe. MEIG IX 68.
v. tbn. Mg PAb 218. Gco II 31. Astar II XIII. fB Ic III 307. Echag 164. Lard 451. Bv AsL 165. Apaol 37. Auspoa 97, 52. Arrantz 105. Etxba Ibilt 478. Alkain 42.
(Con adj.).
Egin diote gerra, ta ger bizia. Mb IArg I 343 ( gerra bizia egin tbn. en Cb Just 31). Beti egin biar dogun gerra santuba. fB Ic II 262. Egiten deust gerra ain bizija. Astar II 139. Etsai gaistuak gerra miñ asko / ta zauri egin deutsue. AB AmaE 12. Gerra santu hura egiten zuten kristauen alde. Arr May 174. Gerra gogorra ta eriogarria egiten baitiote. Or Mi III.
v. tbn. Gco I 447. Bv AsL 32.
GERRA-EGUN .
(Pl.). Tiempo de guerra.
Gerra egunak elduta bere. Mg PAb 217.
GERRA EMAN.
Luchar, hacer la guerra, guerrear; dar guerra; pelear, reñir.
Jesu-Kristo ta bere jarratzaleai eman gerra. Mg CC 129. Aren bizilagunari ez diola gerrarik emango. AA II 165. Gerra emanez garbitasunaren kontra. AA III 486. Deabruari eta munduari gerra emango dien lege andia erakusteko. Lard 393. Orrengatik zan Españiyari / gerra ematen asiya. Imaz ( in FrantzesB I 142 ). Zergatik gerra eman ziguten / arrazoi-bide txarrian. Tx B I 105. Bake-bakean gu egon arren / gerra emon euskuena. FEtxeb 51. Mariano Harok mundu guztian gerra eman zuan. Albeniz 111.
v. tbn. Ub 56. Arr May 64. Ill Testim 29. Or QA 84. And AUzta 117. Gerra emon: Ayesta 144.
(Con determinantes).
Zenbat gerra ematen dituzten. Mg CC 224. Emon eutsan infernuko arerijuak gerra ain estuba. Mg CO 194. Gerra gaizto au eman zutela / au da bostgarren urtia. Tx B I 106. Ez zen hemen bi forma baizik irakurtzen: nuan eta nuen. [...] Besteek, nuineta horren kideek, gerra gutxi eman dute hemen. MIH 80.
v. tbn. Bilbao IpuiB 165.
GERRA ERAKARRI.
Incordiar, atacar.
Izugarria izandu zan, etsaiak artarako zirikaturik, eskrupulo edo artukitzak, konpesiotik oña arturik, erakarri zioten gerra. "Fue grande, pue, el ímpetu de los escrúpulos" . Aran SIgn 26.
GERRA-ERASO.
Ofensiva bélica.
Ondarribiako gerra-eraso ezagunak izan ziren urtean. MIH 237n.
GERRA-ETXE.
Fuerte.
Turkiatarren gerra-etxea ondatuta. Anab Aprika 19 (v. tbn. 86).
GERRA-ETXETXO.
Fortín.
An zegoan gerra-etxetxoa zaitzera. Or SCruz 102.
GERRA-EZKUTU.
Escudo de guerra.
Zeñetatik egozan dingilizka milla gerra-ezkutu. Ur BulaAl 31.
GERRA FORMATU.
Declararse una guerra.
Marruekotarren kontra / da gerra formatu. Afrika 42. Gerra gaizto bat formatu zala / eguzki-aldeko partian. Auspoa 97, 106. Bein baten atzerrian / forma zan gerra bat. Ayesta 49.
GERRA-GARAI.
Época de la guerra.
Gerra garaian ikasi nuan. AZink 117. Gerra-garaian balaz eta abar zauritua. Zendoia 127.
GERRA-GIZON (H).
Soldado; militar.
Camilo gerra gizonakaz eguan tokira. Mg PAb 217. Seieunda geiago milla gerra-gizon. Lard 109. Topatu zuan gudatar bat, gerra-gizon bat. Bv AsL 31. Zaldizko gerra-gizonak ederki jantziak. Goñi 110. Idea aundiko gerra-gizona [Petaiñ] . Tx B III 21. Zenbait kapitan eta gradurik gabeko gerra gizon. MEIG II 106.
GERRA-IRABAZTE.
Victoria bélica.
Obe da gizontsu burdinia erabilli, ta emotia eurai gerra irabazte gora, odoltsu ta damugarrija. Mg PAb 207.
GERRA IRTEN.
Estallar la guerra.
Danok dakigunez, gerrak urten eban 1936ean. FEtxeb 17.
GERRAKO.
De guerra, militar.
Gerrako trabajuak. CancVizc 369. Mortero deritzan gerrako arraz-modu bat. Mb IArg I 255. Gerrako gizonak. Ib. 197. Gerrako arma guztijak /albora itxirik. Iraultza 168. Itxi gura badeutsazube gerrako burdina zorrotzari. Mg PAb 206. Gerrako denboran. AA I 538. Gerrako juan etorri, lanza, espata, zauri eta erijotza artian. Astar II 33. Gerrako tronpetari soñu-eragin zion. Lard 128. Gerrako bere soñekoetatik erantzi zanean. Arr GB 95. Gerrako lege eta neurriak. AB AmaE 450. Gerrako ontziko jeneralak. Iraola 51. Gudontzijak (gerrako-barku) ibilli ebiltzan. Kk Ab I 85. Gerrako gastuak. Or SCruz 34. Gerrako gai guziak. Lab SuEm 196. Emen agintzen dezutenak ez / gerrako asmorik artu. Uzt Sas 125. Gerrako gauzak. Berron Kijote 146. Gerrako barku be asko egin. FEtxeb 170. Gerran, gerrakoak. MIH 368.
v. tbn. fB Ic III 326. Ud 80. Ag Ioan 181. NEtx LBB 329. BAyerbe 68.
GERRAKOAN (AN-araq).
"Durante la guerra" A Morf 123.
Dana dala, gerrakoan gerrakoan bezela. Ba zegoan gerra egin-bearra. Or SCruz 80. Urruti zegoala ere, gogoan zeduzkan, eta gerrakoan eztago esan-bearrik. Ib. 14.
GERRA-LAGUN.
Compañero de armas.
Berorrek eta berorren gerra-lagunak egin deuskubezan mesediak. Astar II XIV. Zarpa, gerra-lagunak Iñaki Alkaini jarri zioten izengoitia izan zan. AZavala ( in Alkain 122n ).
GERRA-LAN.
Arte militar.
Onezaz ostian guda edo gerra-lanen apurrik jakin baga. Astar II XII.
GERRA-LEGE.
Ley marcial.
Armak utzi nai izan etzitutenai [...] Serranok eskañi egin zien gerra-legez ariko zituala. Or SCruz 35. Gerra legearen azpian. Arti Tobera 275.
GERRA-MODU.
Tipo de guerra; estrategia militar.
Irakatsirik onei ze gerra modu egin biar jaken Franzesai. Astar II VIII. Bere buruz etzan gauza nere gerra-moduari antzemateko. Or SCruz 141. Bildu zitun Santa Cruzek bosteun mutil, eta gerra-modua erakutsi zien. Ib. 51.
GERRAN (V, G, AN, B, Ae, R-uzt ap. EAEL 374 ).
(Estar, andar, etc.) en guerra.
Gerran baize ez dakie / bein ere egoten. CancVizc 369. Zurekin beti gerran baño / obe dot zubaga bakea. Acto 269. Zu arzaia ta hura gerran oitua. Mb IArg I 349. Betiko gerran ebilli bearra. Mg CC 188. Prestatu [...] etsaiarekin gerran asitzeko. AA III 546. Gorputza ta arimia beti dagoz gerran euren gurarijetan. fB Ic II 253. Gerran bizi. Lard 34. Gaztelako mutillak / moruakaz gerran, / ta euskaldunak geldirik / etxian jan ta edan? Ur ( in Afrika 74 ). Nai izan gaitube barriro imiñi gerran alkarren artian. (1860). BBatzarN 187. Ipiñi zituzan gerran. AB AmaE 444. Infernua abiatzen da gerran santuarekin. Bv AsL 40. [Apaiza] beti dago gerran gezur eta gaistakeriarekin. Ag Serm 109. Aren aitaren kontra gerran ari izan zanak. Or SCruz 16. Ez ain eskasak geradelako / gerran edo gudaritzan. Tx B II 55. Bataz edo besteaz gudan, gerran ibilli zan beti. Eguzk GizAuz 17. Napoleonekin gerran ibillitako mutillek. Vill Jaink 129. Da ixe ogei urte dira, geiago ezpadira, eta ondiñok be gerran dagoz [Israel da Arabia] . Gerrika 257.
v. tbn. Añ LoraS 152. Arr GB 13. Aran SIgn 215. JanEd II 10. NEtx Antz 106. Akes Ipiñ 11. Anab Aprika 86. Salav 77. Uzt Sas 125. FEtxeb 35.
En la guerra, en tiempo de guerra. Cf. supra ejs. con el sdo. de 'en la guerra (en una guerra concreta)'.
Hau bera agituko zaie Erromako ta beste bazterretako konsejari jakinsu ta gerran ta bakean eskurik geiena izandu duten beste guziei ere. Mb IArg I 221. Jakinik zenbat konbeni dan gerran arerijuen asmu eta goguak ezagututia. Astar II VIII. Ez gerran, ez pakean / ez degu kintarik. It Fab 208. Ez gerran bakarrik. Pakean ere berdin-berdin gerta litzaioke bati. Alkain 129. Beste lanbide batzu egokitu zitzaizkidan urte horien buruan: gerran, gerrakoak; gero, gerokoak. MIH 368.
v. tbn. Zab Gabon 39. Tx B 222. Salav 41.
GERRA NAGUSIA.
Gran Guerra, Primera Guerra Mundial. v. GERRA HANDIA.
Ortik-emendik, Europa aldetik, Gerra Nagusian atzera geratutako arma batzuk ekarri. Gerrika 59.
(Ref. a la Segunda Guerra Mundial).
Orduan, guztion gogo eta aotan munduko Gerra Nagusia zan [...]. Gañera, ondiño naikue zeregin emoten eban Hitler orrek. Gerrika 122.
GERRA-NAHI.
a) "Guerrero" Lar.
b) Ansia de guerra.
Orrela sortu zan aren biotzean gerra-naia. Or SCruz 22. Ongi gerra-naiean zeudenan. Or QA 79.
GERRAN EGIN.
Luchar, hacer la guerra.
Frantziyako zuabuak / betoz Afrikara, / ikastera gugandik / gerran egitera. Ur ( in Afrika 76 ).
GERRA-ONDO .
(En casos locales de decl. sing.). Tiempo de posguerra.
Gerra ondoko urte aiek. Insausti 81. Gerra ondoko urteotan. MIH 292.
(Como sust. pleno).
Gerra ondoa ezagutu nun. Insausti 227.
GERRA-ONDORE.
Posguerra.
Gerra-ondorea baitzan, eta orduan naparrak arro xamar ziran. JAzpiroz 85.
GERRA-ONTZI.
Buque de guerra.
Gerra-ontzi arinak elkarri atzaparka. MEIG I 177.
GERRA-OSTE (V-gip ap. Elexp Berg ) .
(En casos locales de decl. sing.). Tiempo de posguerra.
Gerra ostean gauza onik egin dogun? Ker ( in Alzola Atalak 128 ). Gerra ostian kartzelatik urten barri zan sozialista. SM Zirik 124.
(Como sust. pleno).
Soldaduska bat luze-luzea / gerra osteak beartu. Ayesta 27.
GERRA-HOTS.
Rumor de guerra; noticia de guerra. " Mundu hontan badabil gerra-hotsa galanta " ZestErret.
Gerra-hots eta zurrumurruak entzungo dituzue. IBe Mt 24, 6 (Lç gerla hots, He gerlen ospe, Dv gudu haro, Ur gerren ospe, Ip gerla herots, Echn gerrako asots, Ker,IBk guda(h)ots ).
GERRA HOTZ.
Guerra fría.
Bero-bero ibili zen luzaroan gerra hotza. MIH 375.
GERRA PUBLIKATU.
Declarar(se) la guerra.
Publika bidi gerra kruela. Acto 201. Etzutelako bear bezela / banderik errespetatzen, / berari gerra publikatu ta / orain dira sujetatzen. Afrika 140.
GERRARAKO .
(Adnom.). Militar, bélico; de, para la guerra. Cf. supra ejs. de gerrarako 'para la guerra' (no adnom.).
Emon nitubana gerrarako bidiak. Mg PAb 202. Gerrarako gai ziranak. AA II 5. Dabiden gerrarako argia. Lard 204. Gerrarako asmoetan. Or SCruz 21. Gerrarako tresnak. Salav 56. Giputz-bizkaitarren arteko elkarren gerrarako lehiaz. MEIG V 79.
GERRARA-NAHI.
Ansia de guerra.
Non nai zebillen gerrara-naia biztuz. Or SCruz 55s.
GERRA-SARI.
Reparación de guerra.
Betiko gerra-saria, / bi zaldi gazte, lau ankak zuri. Or Eus 207.
GERRA-SOINU.
Toque de guerra.
Orduan Joabek gerra-soñua jota, igeslariai jarraitzeari utzi zion. Lard 200. Alde guzietatik gerra-soñu, zalaparta eta iskanbilla besterik etzetorren. Arr GB 12.
GERRA SORTU.
Estallar la guerra.
Gerra bat sortzen bada, gure etsaietara joan ez ditezen. Lard 64. Zeruan sortu da gerra. Bil 90. Zori gaiztoko gerra zibilla / sortu zalako meriyo. Tx B II 52. Gero zoritxarreko anai arteko gerra sortu zan. BBarand 152.
(Fig.).
Zu zerala mediyo / sortu ziran gerrak, / ez dizkidazu egiñ / aziyo ederrak. AzpPr 52. Era ontantxen sortutzen dira / mundu onetako gerrak, / berriro ere gu Lizasori / gaude erantzun bearrak. Uzt Noiz 93.
(Trans.). Provocar la guerra (sdos. prop. y fig.).
Zenbait gizonek mundu onetan / sortutzen dituzten gerrak, / ni ixillikan neguan baña / daude deklaratu be'rrak. Uzt LEG I 233. Gerra sortzen duanari eta ortan saiatzen danari gizona deitzea ere aundia da. Insausti 217.
GERRA-SORTZAILE.
Que crea conflictos.
Ongi konturatzen zirelako, noski, batasuna emazte ederraren irudiko dela, etxean gerra sortzaile. MEIG IX 63.
GERRATAN (G-goi, R-uzt ap. EAEL 374 ).
(Estar, etc.) en guerra. v. GERRAN.
Obea degu gerratan baiño / bizi umore onian. Tx B 223.
En la guerra, en tiempo de guerra.
Gerratan alkar il barik bere / kontauak dira egunak. Auspoa 39, 105.
GERRA-TOKI.
Campo de batalla.
Mutil-saldoentzat gerratoki bikaña zala. Or SCruz 66. Bien nai ez bardiñak / nabe gerra-toki. Gand Elorri 159.
GERRA-TRESNA.
Arma o pertrecho de guerra.
Gerra-tresnak zekaztenai lagun egiten. Or SCruz 42. Alderdi ori gerra-tresnarik aurreratuenekin zaintzia. Gerrika 60.
GERRAZ.
Por medio de la guerra.
Indirañoko erreinu guziak armaz ta gerraz beretu. Mb IArg I 387.
En guerra.
Naiz bakez, naiz gerraz edo noz, / zur-alde gura dot bizi. AB AmaE 153.
GERRA ZIBIL.
Guerra civil.
Gerra zibil gaiztotik / Jaungoikuak guarda. KarlBB 653. Zori gaiztoko gerra zibilla / sortu zalako meriyo. Tx B II 52. Gerra zibil madarikatu bat sortu eben gabetik goixera. Gerrika 275.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper