Harremana

    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    Azpisarrerak (sarrerak) (346)
    1 erruki.
    Tr. Documentado desde Lazarraga y RS (en ambos la constr. erruki izan), es frecuente en la tradición vizcaína. Entre los guipuzcoanos lo hallamos, en el s. XVIII, en Cardaberaz y en GavS, y en la primera mitad del XIX en Guerrico, aumentando su frecuencia a partir de 1850, y especialmente desde principios del XX; en esta época se extiende a algunos alto-navarros; se encuentra tbn. en Xalbador. En DFrec hay 70 ejs., meridionales.
    Etim. Para la posible relación de urriki /erruki con urri 'escaso', v. FHV 84 n. 25.
    1. (V, G; Lar, Añ, Dv, H), erroki (V-oroz) Ref.: A (erruki, erroki); Etxba Eib ; Iz ArOñ , Als ; Elexp Berg ; Gte Erd 132.
    Compasión, lástima; misericordia. " Errukiz, de compasión" Iz Als. v. urriki (2); errukitasun.
    Edugi ezpadau errukirik. Cap 109. Iru deabruk erruki baga / [...] Kendu jeuste zaiak. Acto 293. Euki daizuzala ni bekatari andionen da beste guztien kontu da errukia. Urqz 30. Badira gizon ta emakume asko, ez errukirik ez damurik ez miñik ez gitxien dan sentimendurik deueenak. Lar SermAzc 55. Zure Biotzeko erruki amorosoa. Cb Eg III 295. Erruki geijago emoten deust niri gorroto baño. Mg PAb 70. Euki egizu gure errukia. Añ EL1 98. Ez dezu errukirik gizonentzat. VMg 27. Zerekin, Jauna, zure amorio eta erruki geiegizko orri eranzungo diot? Gco I 398. Ezta iñoz amaitu / bere errukija. FrantzesB II 29. Burlazko erruki modu bategaz esan eutsan [...]. JJMg BasEsc 177. Euk izan nizaz erruki. Zav Fab RIEV 1907, 541. Errukiz begiratu egidazu. Ur MarIl 108. Agindu gogorra Belen eta inguruan erruki gabe egin zan. Lard 370. Arren begiak jarri daizala / Errukiz Erri onetan. AB AmaE 82. Jaungoikuak bere erruki aundian niri eman diran oni. Bv AsL 198. Artu bere errukia. Itz Azald 207. Jaungoikoaren errukiz eta Aita Santuaren aginduz Tarbesko Obispoak. Goñi 80. Erruki gogorra artu eutsen neskatilla orri. Echta Jos 181. Erruki biziaren Ama. Ag G 40. Erruki neurribagea. Kk Ab I 49. Neretzat errukirik izango ez dala. Alz Ram 127. Lagun-urkuaren atsekabe ta lorren errukija artuten. Otx 73. Etzegok errukirik! Ldi IL 42. Erruki aundi ori erakutsi ziola. Ir YKBiz 11. Arrokeri gitxiago ta erruki geiago. Eguzk GizAuz 189. Bejar Zubizarreta'tar Miren Gurutzeri buruz erruki eskean etorriak dira. EAEg 14-3-1937, 1273. Zuri erruki-eske. Or Aitork 295. Juanito alan ikusteak erruki andia emon eutsan. Bilbao IpuiB 24. Ez zela erruki ergelik erakusteko gizon bat. Mde HaurB 86. Eztau iñorendako errukirik. SM Zirik 12. Garbaiz ta errukiz ikusten eban maisuak. Erkiag BatB 26. Erruki ordez, zigorra merezi dute. MAtx Gazt 101. Mutillaren errukiz urtu bearrean. NEtx LBB 143. Gure irrati onek eztio / iñori egiten gaitzik, / baztar guzitan errukia ta / poza za baltzea baizik. Olea 149. Il-zori zegonaren bizkar erruki aundi gabe. Ataño TxanKan 112. Jaunagana zuzentzen ditu bere begiak erruki eske. Onaind STeresa 48. Errukiz eta erdeinuz egoten zitzaizkidan begira. MIH 185.
    v. tbn. DurPl 79. fB Ic II 190. Astar II 185. CatLlo 85. CatBus 37. Arr GB 119. Aran SIgn 88. Legaz 58. Azc PB 315. Urruz Zer 53. EusJok 138. GMant Goi 100. ArgiDL 53. KIkV 105. Altuna 112. Enb 144. MendaroTx 76. Laux BBa 58. Lek EunD 28. ABar Goi 53. TAg Uzt 278. SMitx Aranz 125. Txill Let 98. Anab Poli 61. BEnb NereA 186. Zait Plat 77. And AUzta 132. Gand Elorri 150. Gazt MusIx 229. Ibiñ Virgil 92. Etxba Ibilt 462. Uzt Noiz 125. Azurm HitzB 52. Ker Ex 20, 6. Berron Kijote 169. Ayesta 20. Insausti 289.
    "Penitencia, arrepentimiento" Añ.
    Etxe au egiteko etzan arri-errukirik izan. Ag AL 10.
    Medeli, diruaren errukiz, jatura ematea damutu ote zaio? A Ardi 62.
    2. "(G-goi), miserable, digno de compasión" A. v. errukarri.
    Zorionduten eskeko erruki au. Ib. 203. Ze ezaindurik ta ze ikusgarri errukian ifini zaituan nire largureak! Ib. 203. Ezker orrek daduka / golpe egokia, / argana dijoana / dago errukia. Ud 61. Ez baliteke orrelangorik / danok geintikez erruki. Ayesta 78.
    Basoan aurkituten eudienaren errukie! Akes Ipiñ 30.
    3. Misericordioso.
    Ama erruki orren begi gozoak gure alde itzuliazitzeko. Inza Azalp 157.
    ERRUKIAREN ERRUKIZ. De tanta pena, compasión.
    Nexkaren esku izoztuak eta soiñeko arlotea ikusirik, errukiaren errukiz galdetu zion [...]. NEtx LBB 161.
    ERRUKIARREN. Con compasión, compadeciéndose.
    Naigabe onen aurrean [...] nor errikituko ezta? [...]. Baña [...] eztira Mariaren samiñak amaituko errukiarren bakarrik. Ag Serm 179. Eta nik, errukiarren, [...] esan nion. A Ardi 33. Errukiarren mintzatzen da neskatxa. Zait Sof 24.
    ERRUKI DA (H). Es una pena. "C'est (à en avoir) pitié" H.
    Ian sendo neure maite maiteak, / errukia da galtzea. Azc PB 93 (en Ur PoBasc 326 zetarako da galtzia).
    ERRUKI EDUKI (Con aux. trans. bipersonal). v. ERRUKI IZAN.
    Linda damea, erruki nauka, [='compadézcame'] / ez dodan gero kulparik. Lazarraga A16, 1184r.
    ERRUKI-EGIN. Obra de misericordia.
    Lurreko igali aietan eta idurikizunetan erruki-egiñak adierazirik zeudela esan genun. "Opera misericordiae" . Or Aitork 410.
    ERRUKI-EGINTZA. Obra de misericordia. v. ejs. de errukizko egintza (egikera, egite, obra, etc.) en ERRUKIZKO.
    Zeintzuk dira arimeagazko erruki-egintzak? KIkV 80. Gorputzarekiko erruki egintzak. KIkG 65. Urtzi-geide-maitezko / erruki-egintza. Enb 209. Guziok bateratuko al-gera erruki egintza ontarako! Ldi IL 106. Zuretzat errukigintzak egin zetzaten. Or Aitork 421. Oiek erruki-egintzak dira. Olea 150.
    ERRUKI-EGINTZADUN. Misericordioso, de misericordia.
    Erruki-egintzadun / Lan aberkoi ori. Enb 65.
    ERRUKI ERAGIN. Hacer compadecerse.
    Bere mingostasunak erruki eraginda. Etxde JJ 34.
    ERRUKI-ERAGINGARRI (Lo) que hace compadecerse.
    --Zein da onera erruki-eragingarria? --Egikera on guztiak Jaungoikoaren aserrea bigundu eta samurtuteko daukan indarra. Itz Azald 121s.
    ERRUKI-ETXE. Casa de misericordia (institución benéfica).
    Zoro-etxeko gexuai [...] oraintxu Erruketxe deunekuai egin dautzon lez, sorozpena ta laguntzea geitu daion. ForuAB 93. Tolosako Miserikordian ere goardi egin genun. Orduko Erruki-etxea etzegon oraingoaren tokian. Apalategi 22. Bilbaoko Erruki-etxia, San Mameskua. Kk Ab II 57. Dirutza ori, artara-ezkero, Euskadiko Erruki-Etxeetarako izatea. Ldi IL 100. Eritegiak eta Erruki-etxeak aragiz ornitzeak. " Hospitales y asilos" . EAEg 24-11-1936, 377. Ospital izenez ezagutzen dogun zar eta nok jaube egin ez eukenen erruki etxeko ardurea. Etxabu Kontu 93. Atso-agureentzako erruki-etxeak eta umeentzako eskolak egiten. MIH 310.
    v. tbn. Ir YKBiz 102n.
    ERRUKI IZAN.
    a) (Trans.). (Lar, A). Compadecer. "Dolerse, tener compasión" Lar. v. ERRUKI EDUKI.
    Zuk ni erruki ez nauzu. Lazarraga A, 1144r. Beti bere erruki naben / munduak eta jenteak. Ib. A3, 1164v. Atseginago dot nauela ene etsaiak iñartxi ze ez erruki. RS 112. Ori sinisten dizut, ta erruki zaitut. Cb Eg III 369. Bigunenak ta arimak geijen erruki edo maite ditubezanak. Mg CO 197. Erruki balituzte bezela. VMg 76. Eri dagoana bera erruki izan bear degu. Gco II 72. Boluntario mixerabliak / agitz ditut nik erruki. FrantzesB I 103. Senar emaztiak alkar erruki badabee. fB Ic III 345. Israelko semeak erruki ditut. Lard 66. Jaungoikoak erruki ditzala gajo oek. Arr GB 40. Ez nazu asko erruki. PE 60. Andriak ez nau erruki. Ud 21. Anton, erruki zaitut. AB AmaE 335. Erruki aut, Katalin. A BeinB 64. Erruki dogun neskatilla onen ardurea artutea. Echta Jos 297. Erorita daudenak erruki ditut. Ag G 261. Orrekin dabillena / beti det erruki. EusJok II 170. Iñork etzaitu erruki. Tx B I 63. Erruki zazute alkar. MendaroTx 31. Yainkoak erruki beza Erin gaxoa! Ldi IL 170. Bildots bat iltzean ez du arakiñak erruki. Or Poem 545. Aita naizen aldetik erruki aut. Etxde JJ 70. Erruki al nazue? NEtx Antz 106. Bentura erruki zuan. Anab Poli 124. Erruki nagik. Bilbao IpuiB 34. Azken orduan erruki zaitut / olan jarraitzen badozu. BEnb NereA 119. Erruki duket orain iltzea. " Lloraré mi muerte ya" . Gazt MusIx 233. Erruki izan nezazu! Xa EzinB 75. Ume gabeko etxea tristea dek benetan! Erruki dizkit! Ataño TxanKan 167. Bizi zeraten arte orrenbeste izaten badezute, etzaituztet erruki. JAzpiroz 136.
    v. tbn. Oe 160. DurPl 79. JanEd I 65. Yanzi 219. FEtxeb 193.
    (Errukien izan). "(Vc, B), el más digno de compasión. Nor dozu errukien, nekazale elbarritua, ala jokolari nora-bakoa (V)" A.
    ( Errukiegi izan ).
    Errukijegi dogu geuk geure gorputza. fB Ic III 264.
    (Con el vb. elidido). " Erruki polizian eskutan jausten dana " Elexp Berg. " Eztakizu gure aitta zelakua dan: erruki etxera berandu dioana. " Ib.
    Erruki atzean gelditzen dana! NEtx Antz 108. Batzuk nekez itxi eutsen oni: batetik, ganaua erruki; da bestetik, satsa erabilten errezago. Gerrika 157.
    b) (Intrans.; precedido de gen.). Apiadarse (de).
    Gure erruki izan dedin gure Ama maite au. Astar II 277. Izan zaitez gure erruki. Añ EL2 107. Alkarren erruki izango direana. Echta Jos 158. Ire ume ta emaztearen erruki nauk. Ag G 130. Onelako ikuskizunaren erruki ezpanitz. Zait Sof 57. Bere erruki ezpalitz. Etxde JJ 269. Etsaien gogo aulduen erruki baldin bazera. Ibiñ Virgil 112. Neskamian erruki zan. Etxba Ibilt 470.
    (Con instrumental). v. errukitu.
    Nere buruaz ni erruki ez banaz. Cb Eg II 30. Bestean bearraz kupitu edo erruki ez dan gaiztoekin. Inza Azalp 83. Ni ataz erruki nintzan lez. Or Tormes 79. Gaxoa bere buruaz erruki da. Anab Usauri 82. Bertoldinen txaldankerijaz beti ixan gara erruki orain artian. Otx 179. Lurtarren oiuaz erruki izateko. Etxde JJ 230. Nai duzunaz erruki baitzera. Or Aitork 239. Gaixorik dagon anai orretaz / arren! erruki gaitean. MMant 112. Gaur erruki naiz beraz / eta bere aurrez. Insausti 315.
    (Con dativo).
    Batzuetan amorrazi egiten zuan egosgogorrak; bestetan erruki gintzaion gixajoari. Anab Usauri 9. Menderatzen autanean ez natzaik erruki izango. Etxde JJ 77. Asarretzen nintzan manestarren aurka eta erruki nintzaien. Or Aitork 217s. Erruki nintxatzun. Gand Elorri 126.
    (Precedido de sust. nudo).
    Erabagile zuzen da arteza / oben-erruki etzareana. Azc PB 30 (en Ur PoBasc 495 Juez justu errudunentzako / Errukirik ez daukana ).
    ( Errukiago izan ).
    Errukiago / dira Abereak berak / gizonak baño. GavS 11. Errukiago / dira Abereak berak / gizonak baño. Or Aitork 249.
    (Con el vb. elidido).
    Sei urteko gerraren / ta nekeen erruki, / Jainkoak jatsi deusku / bakia zerutik. Ulib ( in FrantzesB II 35 ).
    c) (Aux. intrans. bipers.). Arrepentirse. "Erruki zit jongo nintzela esana (AN-gip)" Gte Erd 254.
    (Con aux. trans. bipers.).
    Etorri al bazenduteke, / erruki izango ez dezute. Yanzi 72. Orain erruki degu / bañan berandu! Ib. 192.
    ERRUKI-MENDI. Monte de Piedad.
    Bilbaoko Aurrezkitegi-kutxa eta Erruki-mendia. EAEg 9-11-1936, 253.
    ERRUKI-OKELA. Comida que se mendiga.
    Erruki-okelaz bat lan-galdezka doa. "Junto con el mendrugo de pan" . Or Eus 357.
    ERRUKI ON. Misericordia.
    Gure Jaunak bere errukionez erakutsi ziona. Aran SIgn 29. Erruki onez goxoki artu / zazula zeure besotan! Basarri ( in Uzt LEG II 225 ).
    ERRUKITAN. Arrepintiéndose.
    Bat ezpada akordatzen / sasoia denian, / gero errukitan den- / bora juanian. Yanzi 193.
    ERRUKIZKO.
    a) Misericordioso. v. errukior.
    Errukizko Ama maiteak. Cb Josefa 12. Ama graziazkoa, Ama errukizkoa. Añ EL1 226. Asmau errukizko gauzaren bat lagun urkoaren onerako. Añ LoraS 68. Obra on errukizko edo karidadezkoren bat. Astar II 242. Ama errukizko au. Ur MarIl 25. Eman zioten errukizko ostatu argatik. Aran SIgn 31. Errukizko txistuaz deitzen badidazu. Arr May 59. Errukizko iturria. Azc PB 29. Errukizko begi ederrak erakusten dizka. Ag G 197. Errukizko itxaso baztergabea. ArgiDL 103. Errukizko izpia zeneriodan. Ldi BB 2. Bere errukizko magala. Or Eus 414. Errukizko irriparreaz. Vill Jaink 122. Aize gogorrak errukizko esku legunez legortu eutsazan. Erkiag BatB 106. Errukizko itz bat ere ez nioken iñori entzun. Ataño TxanKan 51. Errukizko Amari utsitzen dautso bere arima naigabetua. Onaind Teresa 28.
    v. tbn. KIkG 80. Etxde JJ 244. Gazt MusIx 225.
    (Referido a las obras de misericordia de la doctrina cristiana).
    Obra errukizkoa dala [...] tristeak konsoletea. Añ Neke> 217. Gorputzeko obra errukizko edo miserikordijazkuak. Astar II 69. Errukizko egite okin. Legaz 35. Errukizko egikerak dira amalau. Itz Azald 119. Errukizko egiñenak. KIkV 10. Zazpi eginbide errukizkoak. Inza Azalp 22. Errukizko egikera. Enb 204. Errukizko egintza da lagun-urkoa jaztea. Lab EEguna 98. Al daneraño bete ezkero / guk errukizko egintzak. Olea 92.
    b) Penoso, que da lástima. v. errukarri.
    Jo eben jo pataria, ta errukizko ausiak eta intziriak egin zituan. Erkiag BatB 58.

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper