Azpisarrerak (sarrerak) (346)
mendi.
Etim. Para su origen en un *menti y su posible relación con lat. mons, v. SHLV I 53.
Onom.: In uilla etenim que uocitatur Mendicoa (100). Arzam 341. Garcia de Mendicoa (1350). Ib. 341. v. tbn. más ejs. ib. 340, 341, 342.
(gral.; Lcc, Volt 96, Mic 8r, SP, Urt V 224, Ht VocGr, Lar, VP, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, VocB , Zam Voc ), mindi (AN-5vill, BN-mix) Ref.: VocPir 117; Bon-Ond 138; A; EI 198; Lh; Lrq; Iz Als , R 293 y 310, Ulz, UrrAnz, ArOñ; Satr VocP (baso); Etxba Eib ; Echaide Nav 318s.; Holmer ApuntV ; Elexp Berg.
Monte, montaña; terreno natural. "Cerro, monte" Lcc. "Cuesta arriba, mendiagora (C)" Ib. "Cuesta abajo, mendiabera" Ib. "Tramontar, mendiak igaro" Lar. "Monte" VP 59r. "Mendian bizi, morar en el campo" Ib. 62v. "Xuxen zazu mendirako jatekoa, préparez les vivres pour la montagne" Dv. "Baso (AN-araq), arbolado próximo al pueblo, en contraposición a mendi que es la sierra" Satr VocP. "Mendiak mendia eztau bear, baiña gizonak gizona bai (prov. V, G)" A (cf. infra RG). "Mendi zelaia, el monte raso, sin árboles" Iz Als. "Mendísoilla, monte sin árboles" Iz ArOñ. "Mendi gorrixa, monte pelado" Etxba Eib. Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos. Hay mendia , con -a constitutiva, en unos versos de Soroa (AKaik 111) y en un ej. de Alzaga (STFer 139). En DFrec hay 331 ejs. de mendi . Cuando va acompañado de nombre propio la expresión -ko mendia es prácticamente la única documentada hasta finales del s. XIX: Leiçarraga (Lc 19, 37 Olibatzetako m.), Materre (190 Kalbarioko m.), Larramendi (SAgust 15 Tabor-eko m.), Larreguy (I 236 Ephraingo m.), Añibarro (LoraS 40 Alpesko m.), Arana (SIgn 87 Apeninoko mendiyak), con excepción de algún ej. de Belapeyre (II 73 Sinai m., pero II 49 Kalbarioko m.) e Iztueta (C 54 Aldaba m. , pero 135 Hernioko m.). A partir de esta época parece que se hace más frec. la construcción sin suf. -ko . Con todo, se encuentra -ko mendia en algunos autores, aunque alternando en la mayoría de ellos con la construcción sin suf. -ko : Arrese Beitia (AmaE 432 Sinaiko m. / 142 Parnaso m.), Zabala (Gabon 95 Jaizkibelgo m. / 106 Jaizkibel-m.), Beovide (AsL 116 Alvernako m. / 142 Alverna m.), Inza (Azalp 76 Olibeteko m. / 124 Tabor m.), Txirrita (B II 121 Kalbarioko m. / B II 92 Ezkio m.), Orixe (Poem 549 Siongo m. / Eus 388 Urguill-m.), Iratzeder (46 Larrungo m. / 135 Aralar m.), S. Mitxelena (Aranz 113 Kalbarioko m. / 111 Kalbario-m.), Zerbitzari (Azk 36 Larrungo m.), Izeta (DirG 103 Alpeseko mendietan) y Arradoy (SFran 288 Aralar-eko m. / 16 Aralar m.). Hay tbn. algunos pocos ejs. de mendi antepuesto al nombre: Axular (6 (V 3) Mendi Pirinioetan), FProsp (87 mendi Adlanteraño), Etcheberri de Sara (113), Iztueta (C 120 mendi Pirineo) y Urquizu (14 mendi Kalbarioko bidean).
Mendi altuan erurra daidi. Lazarraga B31, 1205r. Mendiak mendia bear eztau baia gizonak gizona bai. RG B, 45. Hala hek ere salbatu nahiz bere bizia / mendira egiten zuten alferrik ihesia. EZ Man I 95. Giristinoaren perfekzioneko mendia neurrigabeki dela gora. SP Phil 431s. Ikusiko duzu Cabobiesos gaiñetik, mendi biribil bat. INav 97. Arza da mendian dabilzan animal [...] gaiztoenetatik bat. Mb IArg I 145. Zer dolore izan diteke onen parerik? Obe litzake mendiak azpian ni betiko ondatzea. Cb Eg II 114. Eta balute fede gehiago gai litezkela mendiak errotarik atherarik [...]. Lg II 170. Irten ziran jendartetik ta sartu ziran mendi eremu basoetan. Ub 118. Beira kontra egitetik / [...] mendiak bere lekutik / aldaratzen tuen bozari. Monho 114. Naiz etxean, naiz soroan, naiz mendian, beti arkitzen zerala zure Jaungoikoaren aurrean. AA III 310. Zortzikoa kantari / menditik kalera / Donostiyara pozez / gaur etorri gera. Echag 80. Ahargo zabala, / mendi komünala / oro dezan zerra. Etch 550. Mendi baten gainean egina den hiria alde guzietarik ikhusten da. Jaur 395. Gipuzkoako mendi gogor latz goitituak. Izt C 32. Zizurkilgo mendian arkitzen da meatze zulo bat. Ib. 66. Arthalde guziak ez dira mendian hazten. Dv Lab 273. Etzaten da gizona ohean. [...] Mendi batek lehertu nahi du gorphutza, sukharrak hartu du burua. Hb Egia 62. [Yainkoa] mendi eta izarrak baino lehen zen. Ib. 13. Ez dire barrikak mahaineko, ez mendiak gizonen sorbaldetako. Ib. 30s. Guzurra esan neban mendian, / ni baño lenago zan errian. AB AmaE 243. Ezeban iñok esango mendian iaio ta mendian azia zanik. Ag AL 61.
(s. XX) Azken aldian, artzaintzan jardun zuen mendietan. Goñi 23. Mendian dagoz aizerik osasuntsuenak. Ag Kr 213. Mendirik mendi ibilli zen egurastuten. Echta Jos 228. Ikuste nazu mendirako moduan jantziya ez nagola. Ill Pill 6. Mendia lakhet zautan gazte nitzelarik. Ox 19. Txirripio-eiza... / Mendilauetan, / ondar-munoz muno, / makurka, geldi, / eskuan su-izkillu. Ldi UO 31. Mendi batera igo zan otoitz egitera. Ir YKBiz 116. Mendia utzi eta hirian / zer ote zeie gertatzen? Etcham 228. Baserriak bizia eman-da, / mendiak ninduan azi. Lek EunD 41. Trikuarri asko mendi aundien gañetan daude. JMB ELG 68. Mendian yaio ta mendian bizi diran basa-eizeak. Zait Sof 170. Euskera-mota berezienak / entzuten dira mendian. SMitx Aranz 190. Ez dio bere lanari utzi, ez eleizakoari ez da menditakoari. FLab ( in Munita 9 ). Piztien janaritzat mendira botaten badoguz, oba. Bilbao IpuiB 212. Basoan edo mendian gazte nagi asko baiño gogorrago aritzen zen. Etxde JJ 232. Mendian bizi ezin diranak / sallean datoz kalera. Basarri 129. Euskera zarrak mendian dauka / lenengo bere jarleku. BEnb NereA 115. Maduria esaten zaio, mendia eztanari. Launeko lekua, leku beia. And AUzta 94. Mendiyetan erdera / indartzen ari da. Uzt Noiz 73. Emen mendian etzan egiten / euskera beste itzikan. Uzt EBT 98. Nor nahik bezain ongi badakit mendiko berri. Gau osoak iragan ditut askotan horietan gaindi. Xa Odol 171. Ta ardiak kanpora ta beren mendira ekarri. JAzpiroz 24. Erri aundi bat eta itxas portu aundia dagoz mendiaren oiñian. Gerrika 255. Erdi-erdian, zuzenean, Larrungo mendia. Larre ArtzainE 241.
(En expresiones como mendira joan 'echarse (a luchar) al monte', etc.).
Panparroiak izan arren / seguratu dira! / Ez dirade, ez, joango / geiago mendira! KarlLB 242. Mutil oetakorik eunetatik bat ozta izango zan mendira joatean su-arma zebanik. Izt C 408. Oraingo gerra onek / bentajarik al du? [...] / gizonak modu ortan / mendiyari eldu, / oiek egin dutena: / fameliyak galdu. KarlBB 476. Semiak nun dituzu? / Nik beintzat mendiyan, / Santa Krutzi emanak / martxuaren biyan. Ib. 409. Andra askok urten ixan dauala mendira guda-aldijetan. Otx 45.
v. tbn. Echag 164. Ag AL 157.
(Como término de comparación, para calificar algo o alguien de gran magnitud, de grandes proporciones, etc.).
Bekhatuak ageriko dira mendiak bezain handi, eta zure debozionea xoil xipi. SP Phil 48. [Euskaldunak] aitek utzi larreak bethi zaindu ditu, / mendiak bezin sendo deusek ez airatu. Hb Esk 39. Mendia bezalako gizon bat. Hb Egia 131 (v. tbn. 137). Agertu ziraden olatu batzuek mendiyak bezelakoak. Apaol 56. Mendielako olatu batek eroan eban ontziko nagosia. Echta Jos 203 (v. tbn. 95 y ss.). Mendia bezen gorako oihaleria bazuten. Barb Leg 60. Mutil galanta, mendia lakoxea. Erkiag Arran 27. Untzixka bat, mendia bezain gorako uhain batek iretsia zuela. Ardoy SFran 246. Mendia añako bere iru semerekin. Ataño TxanKan 139.
Bada ezta humiltasun handirik uliak badaduka ez deus bat dela mendi baten aldean. SP Phil 517.
(Lar, H).
"(Prometer montes de) oro, urrezko mendiak agindu " Lar. "Il se dit d'un amas quelconque comparé à une montagne par exagération. Omen ditu diruzko mendiak " H.
Hareasko mendi bat. INav 55. Harri mendi batzubek baitire erriberan. Ib. 60. Urezko olast-mendi batek azpian artu ta ontzi guzia ondatzera zetorren. Mb IArg II 280. Eta aetatik uste zituban urrezko mendiak edo ondasunak [...]. Cb EBO 43. Jainkoa da bakarrik / esanekoa / [...] Beste guztiak / urre mendiak esan / emon arrak. Zav Fab, RIEV 1907, 98. Pyreneak baizen handiko gezur mendi baten iresteko. Hb Egia 143. Ez dagizubela esan urrezko mendi bategaiti [...]. Mg PAb 200. Pullankazo bi, kobrezko mendi bat auts biyurtzeko aski ziranak. Bil 164. [Itsasoan] ur-mendi izugarria yeikitzen da. Or Mi 130 (v. tbn. ur-mendi en EA OlBe 74, TAg Uzt 231 y NEtx LBB 241).
Ara andrazko mendia, ara andra mendia. IC II 55 (en la explicación del nombre Andramendi).
(Como medida de cantidad).
Mendi bat urre eskañiko balizuteke ere? Echve OngiB 32. Bet-betan [...] pin, patapun! Mendi bat dupa erortzen zaiote zerutik bezala. Lf Murtuts 16.
(Como primer miembro de comp., copulativos o de dependencia). "Mendi gasna, fromage de montagne" H. "Mendi-orkarixa, la que crece fuera del trigal" Iz ArOñ (s.v. orkari). Cf. VocNav: "Mendisulafraia, clavel silvestre [...] (Vera)".
Mendi-aran[a]k gustiak baino / ene koitaok nagusi <-uci>. Lazarraga B31, 1205r. Beragaitik izaten du mendi-aza onek [Aralar mendikoak] ain jaso andia uda azkenean. Izt C 158. Mendi atxen artean gorderik. AB AmaE 26. Oso egiña zegoan Joanes mendi-oiarzun guztietara. Ag G 2. Mendi-arduradun nagusijari. ForuAB 121. Arrizko mendi-txabola. Jaukol Biozk 53. Baso ta mendi-arruak bera. Enb 49. Zonbait kilometra pastu ondoan agertzen zaizkigu mendi arkaitzak eta ezpeldunak. Zub 117. Mendi-zorroak besarpetik sartu. Anab Usauri 120. Euskal-erriko mendi gurdien karranka. Alz Ram 100. Ameriketan euskaldun askok / dauzka begiyak argiyak, / an daude beren aziendakin / mendi-ixkiñan jarriyak. Tx B II 40. [Eguzkiari] amar edo amabi oinkada gelditzen zitzaizkan mendi-muga ukitzeko. TAg Uzt 267. Garellano 6 izeneko Mendi-Saildiari. " Batallón de Montaña" . EAEg 12-3-1937, 1257. Izar dirdirak tanpez hil, mendi arkaitzak ur-araz. Iratz 137. Itsas, mendi azantzak dauzkatzu, Euskara. Ib. 11. Mendi harrokak bezein tematsu. Ib. 176. Mendi leizeak soinuz, zeru gaina sutan. Ib. 12. Mendi-gudu baten / eguzkiek [...] / ene soin haur [...] / garrez jo lezaten. Mde Po 53. [Zuaitzak] ez die mendi-ezurrai, arkaitzai agertzen uzten. Munita 136. Mendi-oiñarriak ikara dauzkazu. Or Aitork 291s. Mendi babesean gordetako auzo paketsu ura. Etxde JJ 237. Zuberoko mendi-sabeletan zaildutako bi gizaseme sendoak. Ib. 140. Landa atsegiñetan, mendi-orkaitzetan, ibai ta iturrietan. Gazt MusIx 166. Zure semiak kaikuarekin / or dabiz mendi-plazetan, / baserri alde didar egiñaz / azaleko amesetan. BEnb NereA 212. Mendi-soro batean arbi-jorran zebillen gizon bat. And AUzta 57. Naizta ugoldeak mendi-zatiak iraulka eraman. Ibiñ Virgil 99. Bada arzulo aundi bat, mendi-ezponda baten alboan. ' Exesi latere in montis' . Ib. 115. Iru bide Iobek zotukatu zuen mendi-pillo ori bere tximistarekin. Ib. 75. Mendi axala goiz argiz zilar / egun atari denean. NEtx LBB 338. Orduak joaten zitzaizkien aurreko mendi Gurutzeari begira. Ib. 93. Gar: mendi-jainko bat, Dianaren mailan emana. Lf CEEN 1973, 126. Mendi-bota iltzedun aundi oiekin. Ataño TxanKan 245. Mendi malkar artan leku txarretik egokitu ere nintzan. AZink 103.
"Dans quelques localités de la Haute-Navarre, mendi se dit pour bois, forêt. À Osinaga, on donne à la fois les deux significations" Dv.
Iratiko, itsasua beño aundiagoko mendiaren ostuak. (AN-gulina). Orreaga 54. (66 y 70 (AN-5vill) mendi; 46 (AN-araq), 58 (AN-ulz) baso, 50 (AN-larr), 62 (AN-5vill), 90 (AN-erro) y 94 (AN-arce) oian)
ELUR-MENDI. v. elur.
MENDI-ABERE. "Fiera, (c.) larra edo mendi aberea" Añ. v. basabere.
Animal doméstico que pasta en el monte.
Mendi-abereak. AZink 17.
MENDI-ADAR.
Ramal de monte.
Andurio deitzaion mendi-adar Ataun, Zaldibia eta Lazkauren mugapekoan. Izt C 195.
MENDI-AIRE, MENDI-HAIZE, MENDIKO AIRE, MENDIKO HAIZE. Aire de la montaña, del campo; viento de la montaña.
Mendiko axe bigun garbijak / indartuko dauz zuen birijak. Enb 69. Mendiko axe zorrotz onek eragindda. Otx 110. Emengo mendi-aize osasuntsu au ondo letorkiela. TAg Uzt 155. Mendiko aize guriaz ase dittezen. Etxde AlosT 55. Egiazko euskal-eliza [...], itsasoko eta mendiko haize eroenak desafiatzen dituena! Zerb Azk 13. Uri aundietako jendeak itxas-aizea ta mendi-aidea egarri izaten duan sasoia. NEtx Antz 154. Mendiko aizeak eztigu kalterik egingo. NEtx LBB 59. Irurak osasunez, irurak mendiko aidez indartuak. Ib. 95.
v. tbn. Laux AB 19 (mendiko axe).
MENDI-AKALDE. Cráter.
Pholus eta mendi-akalde zabaletik Lapitarrei zemaika zegoen Hyleus. "Magno cratere" . Ibiñ Virgil 91.
MENDIAK EGIN (G-azp ap. Gte Erd 104 y 116), MENDI BAT EGIN, MENDI EGIN. Hacer una montaña (de un grano de arena). "Uskeri batekin mendiak eiten ditu (G-azp)" Gte Erd 116.
Aipatzea kasik bitxi zitaken gauza batetarik eginen zuen mendi bat, sagutik otsoa, ulitik arranoa. HU Zez 54. Au ao aundi! Arri koskorra mendi egingo zenduke zuk. NEtx Antz 128.
" Ezer gabe, mendiak (G-azp)" Gte Erd 104.
MENDI-ALABA, MENDIKO ALABA. Mujer nacida en el monte, en el campo.
Mendian biziko da mendiko alabea, mendirako iaioa izango da ta. Ag AL 112. I ez aiz Ameriketakoa. I, Euskalerriko mendi-alaba aiz. NEtx LBB 49.
MENDI-ALDAPA, MENDI-ALDATS. Pendiente de montaña.
Mendi-aldatsean [...] Josuerekin batu zan. Lard 80. Sasi ta otaz beteriko mendi-aldapa idorra. Eguzk GizAuz 132 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). [Ikusi zeikiezan] Praisku ta Mari Pepa, besotik artuta, mendi-aldapari jarrai. Bilbao IpuiB 85. Depositutik Exkerranera, / mendi-aldapa latzian, / tarte ortako kilometroak / nai bezin motxak etzian. AZink 46.
MENDI-ALDERDI. Zona de montaña. v. mendialde.
Higan gaiten aphur bat mendi alderdirat, / itsasuko yendeaz zerbeit erraterat. Hb Esk 140.
MENDI ANAIA (Pl.). Montes hermanos.
Mendi anaiak lenbizi: Ernio ta Izarraitz, Aralar ta Gorbea [...]. Ag G 10s. Mendi anaien gañetik dago / Aizkorri, guzien buru. / Lau probintzitan zerra luzeak / erroak ezartzen ditu. SMitx Aranz 84.
MENDI-HARAN (Pl.). Montes y valles.
Maitasunaren billa / mendi-aran orreik zear noake. Onaind ( in Gazt MusIx 203 ).
MENDI-ARBOLA. Árbol forestal. v. MENDI-ZUHAITZ.
Mendi-arbola, basoa, oiana, nai-ta-naiezkoa da. Munita 19.
MENDIAREN HARAINDI (Con suf. local de declinación, en sing.). Ultrapuertos, lugar al otro lado de los montes. v. MENDIAREN BESTE ALDE.
Mendiaren haindian gauza ederrak badirela. JEtchep 17.
MENDIAREN BESTE ALDE, MENDIZ BESTE ALDE, MENDIEZ BESTE ALDE (En casos locales de declinación, en sing.). Ultrapuertos, lugar al otro lado de los montes.
Ez [dira] haatik mendiez bertzaldean ohi direnak bezain onak. JE Ber 37. Otxalde, Etxahun eta Boryel ziren mendiz bertze aldeko iru pertsulari aipatuenak. Zub 58. Egun hortan etortzen dira mendiz bertze aldekoak, Benafarroakoak. Ib. 78. Haurrean maiz nindoan harrokeri gora, / mendiez bertzaldeko hatsez betetzeko. Iratz 135. Tolosako Handia, Manuel eta Txikito de Azpeitia agertu zitzaizkoten mendiz bertzaldetik. Zerb Azk 111. Ezin sinhetsizko gauzak badirela mendiaren bestaldean. JEtchep 16. Emaztetzat hartu behar zuen mendiz bestaldeko andere bat. Ardoy SFran 38. Nafarran gaindi mendiz bestalderat bere armadekin helduz. Ib. 49. Mendiz bestaldetik heldu zitzazkon 791 liberako horiek. Ib. 75s. Mendiz beste aldera pasa zala. Ataño TxanKan 192. Hortxetan berean da Urritzarte [...], muga hori mendiaz bestalderat iragan Arietan eta laster: . Larre ArtzainE 97.
MENDI-AZPI. Interior de un monte, lo que queda bajo un monte.
Erririk-erri, zubi-gaiñetik eta mendi-azpietatik zear txinpartak boteaz doiala [trena] . Ag Ioan 117.
MENDI-BARREN. Pie del monte.
Arratsaldeko bostak inguruan eldu zirean mendi-barrenera. A BeinB 78. Mendi barrenetik asi ta gallurreraño. Ag G 214. Ara bidian egon giñan aren artalde birekin: beetik goruntz janez, bata mendi barrenian egoan. Gerrika 221.
MENDI-BASERRI. Caserío situado en el monte.
Alaiki bizi zan Lasturretako mendi-baserri zarpillean. TAg Uzt 290. Mendi-baserri batek izaten / baidu bere alderdia, / beren mendiko ganaduari / egin bear zaio guardia. Uzt Sas 246. Penadegi, Oiartzungo mendi-baserri bat da. (In EZBB I 101 ). Mendi-baserrietan ezkutatuta zeuden amaika ezagutu nizkin. Ataño TxanKan 219. Ezagutu nun sortetxea zan / mendi-basarri bikaiña. AZink 15.
MENDI-BASETXE. Caserío de montaña.
Orregatik, ezin esan mendi-basetxeak alderdi danak onak dituanik. AZink 14.
MENDI-BASO.
a) Monte desierto.
[Siriarrak] lagun berri oiek mendi-baso batera bialdu zituzten. Lard 539.
b) (Pl.). Montes y bosques.
Erdue arin ezkotutera, / mendi basook ta larrak. AB AmaE 34. Mendi basoetan diran abere, pizti ta [...]. Ag G 3. Canada ta Euskalerriko mendi-basoen antza. A Ardi 58. Maizter-mendi basoetan piñua aldatu nai bada [...]. Munita 109. Berreun da ogei ta iru ektarea-lur ditu-erri onek mendi-basoetarako. Ib. 116. Abots hau galduko zen mendi basoetan. Xa Odol 317.
v. tbn. Otx 181.
MENDI-BAZKARI. Comida campestre.
Inguruetara atera ziran, beren mendi-bazkari aietako bat egitera. Or SCruz 94.
MENDI-BAZTER. Lugar, zona de montaña.
Azaltzen zan etsaia mendi-baztar guzietatik. Or SCruz 43. [Igesegiten zien] argia baño len mendi baztarretara. Ib. 55. Egun askotan ixan zittubezen iñon diran jai ta jolasak mendi bazter areitan. Otx 183. Mendi bazterren batean bere anaia xixparekin il zezakean. Etxde JJ 116. Eskolarako baiño gogo aundiago izango ebala [...] antxe, mendi bazterrean ibilteko ta egoteko. Erkiag BatB 21. Ango lur gorri eta mendi-baztarrak ederki ezagutzen nituan. Albeniz 140.
MENDI-BEHAR. Trabajo en el monte.
Auzokoren batzuk ekarten ebazan korta eta mendi-biar gogorretarako alogerien. Gerrika 22.
MENDI-BEHE.
a) Pie de monte.
Mendi-bea arrapatzeko urren zebiltzan. Anab Usauri 127.
b) Monte bajo.
Esaten zaio mendi-beko basoa, baldin zugatz edo arbol moztuetatik ateratako kimuaz arbolak ugaritu badira [...], mendi-goiko basoa, baldin eskuz erein ala landatzetik egiña bada. NekIr 61.
MENDI-BEHI (G-goi, S), MENDIKO BEHI. Ref.: A; JMB At; AEF 1955, 70. "Vaca silvestre" A. "Vaca que se echa al monte para que se alimente allí durante el verano y otoño" JMB At. Cf. tbn. mendibei en VocNav. v. basabehi.
Esan zion gizonari: Gure mendiko bei gorritxoa atean dago orroaka. Gizonak erantzun zion: [...] Mendiko beirik ezta orain etxera etorri. And AUzta 38. Mendi bei gorri batzuk etorri ziran erri inguruko soroetara. AZink 85.
MENDI-BELAR. Hierba de montaña.
Neronek egin ninan edari au [...]. Iru mendi-belar mota ditin. 'Trois herbes de montagne' . Or Mi 34s. Zer mendi-belar galdetuko du, eta badu arrazoirik asko ere. Insausti 90.
MENDI-BESANGA. Cadena montañosa. v. mendilerro.
Izaro sail kopurutsua ta izpazter zabala mendi-besanga larrien artean. Zait Plat 37. Likeu, Arkadiko mendi-besanga. Ibiñ Virgil 64. Orroit Aralar mendi-besangan galluru bat Alar deitzen dutela. Lf CEEN 1973, 125.
MENDI-BETIZU. Vaca silvestre.
Atera zituzten bi zezen koxkor batera, mendi-betizu oietakoak. Salav 50.
MENDI-BIDE.
a) "Puerto en las montañas, mendibidea" Lar y Añ.
b) Sendero de montaña, senda.
Kalbarioko mendi / bide gogorrian. Xe 357. Mendibide-lokatzak abarka zakarrez gaindu ondoren. Markiegi ( in Ldi IL 9 ). Laxturko mendi-bide biurrietan. Etxde AlosT 13 ( JJ 195 mendibide ). Leitza amabi kilometroko mendi-bidea idikitzen ari da. Munita 113. Berok mendi-bide zakar oietan ibilliko al dira, ba? NEtx LBB 59. An [kamioan] etzan palta kotxe, autobus, / kamioi eta motorik, / mendi-bidera jo bearko degu, / or ez da geio lekurik. MMant 42. Milla eta bosteun metroko bidie, eta dana mendi-bidez. Gerrika 36. Ez zutela xakurrez huiatze beharrik [...] mendibideko mazelari goiti joaiteko. Larre ArtzainE 33.
v. tbn. EE 1882c, 379. Goñi 10. Echta Jos 108. Lek EunD 22. Ataño TxanKan 47. AZink 14.
MENDI-BIDEZIDOR, MENDI-BITXIDOR. Sendero. v. MENDI-BIDE.
Mendi-bide txiorretan zama andiak nora nai erabilteko. Izt C 185. Mendi-bitxidor berdiok, / arin or duaz kantari. Laux AB 51. Ez da erreza aurreratutzen / mendi-bidetxiorretan. AZink 46.
MENDI-BIZKAR (gral.; Foix). Ref.: A; Lh; Elexp Berg. Loma. "Mendibizk [sic], toda la cordillera del monte mirando desde abajo, cumbre que haga vertiente a dos lados" VocB. "Côteau" Foix. "Terre-plein, petit plateau" Lh.
Bi haize errota, zeiñak baitire mendi biskar baten gaiñean. INav 50. Hala du mendi bizkarretan / eskualdunak etxea. Elzb Po 199. Goizean eguzkiak mendi bizkarrak gora igo arte. Echta Jos 20. Ego-aizea bitartean, mendi-bizkarrak garbitzen ari zan. NEtx LBB 60. Mendi-bizkarrean jira omen ziran ospelera. JAzpiroz 31. Gaillur onek 1241 metro ditu. Mendi bizkar luzea dana. AZink 150.
v. tbn. Jnn SBi 54. TAg Uzt 153. Zait Sof 184. Erkiag BatB 90.
MENDI-BORDA. Borda de montaña.
Naparroko mendi-borda batean babestuak omen zeuden. BAyerbe 144.
MENDI-BORTU. Zona de alta montaña.
Hain maite zuen Garaziko mendi-bortuan (anaiak artzain zituenean) zendu zen, adiskide batzueri Urkuluko toki xoragarrien erakustera joana zelarik. Larre ArtzainE 120.
MENDI-BURRIOI (m.-gurrioi AN-gip ap. A). "Un pájaro" A.
MENDI-BURU (Urt V 339). "Mendi-buruan, en la cima del monte" A Morf 599. v. MENDI-GAIN, M.-PUNTA.
Agindu eban, etxean, bidean, soloan eta mendi-buruatan krutzeak ifini egiezala. MisE 7. Mendi-buruko arkaitz-gañean kabia daukan / arranoaren antzera. Jaukol Biozk 74 (v. tbn. 69). Mendi gallurra, mendi buru. FIr 166. Zerutik hurbil, mendi buruan gogoetan naiz egoki. Iratz 71.
v. tbn. TAg Uzt 258. EA OlBe 49.
MENDI-HEGAL (V-gip ap. Elexp Berg; H), MENDI-HEGI. Falda, ladera del monte. v. MENDI-MASAILA.
Mendi egalera jaitsirik. Mb IArg I 251. Mendi egaletan gora ta gora, gaillurretaraiño. Ag AL 41. [Urkiolan] laster agertzen dira mendi egian, maitxo banatan [...] ur gozatuaren emale txukunak. Ag G 179. Mendi-egaletan / urtu da elurra. Jaukol Biozk 93. [Landareska andana handi bat] mendi-hegitik erregebideraino. JE Ber 40. Errezilgo etxeak, mendi-egaleko aldapan. TAg Uzt 90. Ardi-borda edo artzai-etxolaren jiran, mendi-gain edo mendi-egaletan. Ostolaiz 37. Mendi-hegietan barrena bezala dabiltza, gailurrak bazterrean utziaz. MEIG VI 59.
v. tbn. M. hegal: Anab Usauri 116. Etxde JJ 12. Salav 10. Alkain 68. Ataño TxanKan 43. BBarand 16.
( mendi-hegalpean ).
Larre eder bat nekusan mendi-egal-pean. Jaukol Biozk 96.
MENDI-EGUN. Día de salir al monte.
Mendi-eguna diagu biar eta, Ernioraño joateko asmoa zeukagu. TAg Uzt 71. Mendi-eguna zun [...] Azpeitiko gazte-aldra batek. Ib. 34s.
MENDI-EIKINDARI. Ingeniero de montes.
Zaingo onetako Mendi-Eikindariak basoan aztertu ondoren. EAEg 1937, 1216.
MENDI-EHIZA ( -eiza Lar, Añ). a) "Montería, caza" Lar y Añ. b) M.-IHIZI (H). "Gibier de montagne" H.
MENDI-ELUR. Nieve de montaña.
Au mendi-edurra dok, au maduran etxok egingo! And AUzta 94.
MENDI-EPAITZ. "La línea divisoria de dos vertientes del monte" Iz ArOñ.
MENDI-ERPIN. Cima del monte. v. MENDI-GAILUR.
Mendi erpin garaiak. Erkiag Arran 185. Jo begi-zartaka mendi-erpiñak. Onaind ( in Gazt MusIx 26 ).
MENDI-ERRESKADA. Cordillera, cadena montañosa. v. mendilerro.
Pirineoetako mendi-erreskadeak. A BeinB 35. Artxanda-mendi errezkada guztia karlistena zan. Kk Ab II 46.
MENDI-ERROITZ. Precipicio.
Azken Judizioko mendi-erroiza iduri zuen toki hartan guzian: ez lore bat, ez arbola ihartu bat. Barb Piar II 139.
MENDI-HERRONKA. "Mendi herroka (Sc), cordillera" A.
MENDI-ERTZ.
a) (mendertz V-gip). "Horizonte" Iz ArOñ.
b) Borde del monte, límite del monte.
Mendi-ertzeko gaztia arratsak dakar geldiro. " El joven que vive junto al monte" . Laux BBa 32. Mendi-ertzetan ondo / bizitzen zerana, / gustora begiratzen / dute zuregana. Ostolaiz 91 (dirigiéndose al boj).
MENDI-ESPALDA. "Ladera superior de un monte. Azkonabittan, mendi-espaldan dauke piñurixa" Elexp Berg.
Mendi-espalda aundiak dituz / ardiak pasteatzeko. FEtxeb 72.
MENDI-ESTUNTZA. Neol. creado por AG en 1897. Cordillera.
Bizkargittik Barrikarantz zabaltzen dan mendi-estuntza edo kateko ganera. AG 1487.
MENDI-ETXE (V-gip, G-azp-to). Ref.: A; Iz ArOñ. "Casa de aldea" A. "Caserío apartado" Iz ArOñ.
Aldegin zuan lapur gaiztuak orduan bere mendi-etxera. Bv AsL 149. Naparroko mendi-etxeren batean zala. BAyerbe 130. Nere jaiotetxea, Urrizti, or goi samarreko mendi-etxe bat dezute, Andoaingo Goiburu auzoan dagoana. AZink 13.
MENDIEZ ALDE HAU (En casos locales de decl.). Lugar aquende los montes.
Barbier mendiez alde huntarik eta bertzetik Domingo Agirre. JE Ber 100. Ihesi joan da joan ama; / laster mendiez alde huntarat besoetan baderama. Iratz 26.
MENDI-FAMILIA. Familia de monte, de campo.
Kaletan gañezkatu baño-len / millaka mendi famili. Basarri 130.
MENDI-GAILUR (V-gip ap. Elexp Berg). Cima, cumbre, alto del monte. "Cresta del monte. Lenengo mendi-gaillurra artu giñuan eta gaiñik gain joan giñan tontorreraiño. Zenbaitek tontor, punta zentzuan ere badarabil" Elexp Berg. v. gailur.
Mendi gallurrak zuri, / soill-soill aran-muñoak. GMant Goi 39. Mendi gallurrak zuriz jantzirik. Enb 106. Mendi-gallurren batetik bera botateko asmotan egon. Bilbao IpuiB 86. Naiz errekaldeak, naiz mendigallurrak. Munita 111. Sisiforen arkaitza alegia, mendi-gaillurrera iaso eta berriz maldan bera erortzen zena. Ibiñ Virgil 106. Mendi-gaillurretan dabiltzanak [makillak] erabiltzen dituzte. Ostolaiz 122.
v. tbn. Ag AL 52. Otx 110. FIr 166. Ldi IL 29. TAg Uzt 95. Mde Pr 304. Erkiag Arran 94. MAtx Gazt 39. Ugalde Iltz 14. Arti MaldanB 190. BEnb NereA 160. Basarri 11. Onaind in Gazt MusIx 149. Salav 79. NEtx LBB 338. Uzt Sas 63. BiblE Gen 8, 5.
MENDI-GAIN (gral.; Urt V 339, VocB). Ref.: A; Lh; Lrq; Etxba Eib; Elexp Berg.
a) Cima, cumbre, alto del monte. v. MENDI-BURU, MENDI-PUNTA. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Ezin estal daite zibitate mendi gainean iarria. Mt 5, 14 (TB mendi gain batean, Dv, Ur, Ip, Ir YKBiz 120, IBk, IBe mendi gainean; Ol, Ker mendi-tontorrean, Leon mendi kaskoan). Alfer ihesi egiten zuten mendi gañera. EZ Man I 95. Jesusek mendi gainean egin izan zuen prediku guziz ederra. Lg II 149. Eramaten du mendi gaiñ guziz goi batera. AA III 548. Gatzagako mendi gañetik Ondarribiako Higer-en bukaeraraño. Izt C 24. Mendi gañ batean [...] sakrifikatu zezala. Lard 24. [Haritza] ongi heldu da zoletan eta maldetan, bainan ez mendi gainetan. Dv Lab 317. Joan ziran mendi gañeraño. Zab Gabon 90. Artzaiak mendi gañetatik jeisten dira kantari. Sor AKaik 111. Behar zuen garreiatu gurutze dorphe bat mendi gain hartarat. Jnn SBi 6. Ardien biltzera helduak direlarik mendi gain batetarat. JE Bur 150. Olibeteko mendi gañean eseririk. Inza Azalp 80. Urkiolako mendi gañeko / eleizatxuan. Enb 151 (v. tbn. 175). Jo zuten mendi gain bat nondik ikusi bai zuten Magdalena iria. FIr 152. Nola artaldeak yausten dituzten mendi gainetako alapidetatik. Zub 97. Bidea, mendi gañean zijoan, iru milla metrotikan gora. JAIraz Bizia 81. [Aritz txurtendunak] mendi-gañak naiago tarteak baño. Munita 44. Mendi gañeko bake-bizitzaz / ondo ausnartzen badogu [...]. BEnb NereA 115. Mendi gaiñik-gain miruak egan. Ib. 40. Mendi gaiñeko aize bigunetan murgil. Onaind ( in Gazt MusIx 147 ). Mendi gaiña zapaldu zutenean [...]. NEtx LBB 160. Jazdanikan aurtenerat bortitza zaut mendi gaina, / geiago luzaz ez nitaite izan lehengo artzaina. Xa Odol 104. Frutua duten zugaitzarekin / ornituta mendi-gaiñak. Uzt Sas 287 (v. tbn. LEG II 307). Lesakako mendi-gain batean zear omen zijoazen. JAzpiroz 30. Ementxe dogu mendi ganean / kurutze bedeinkatua. FEtxeb 72. Lasako apezaren lana egiteko mendi gaineraino. Larre ArtzainE 202.
v. tbn. SP Phil 482. Mb IArg I 368. Ub 41. VMg 74. Gy 73. Hb Egia 80. Zby RIEV 1908, 757. Elzb Po 202. AB AmaE 25. Arb Igand 67. Ag Kr 46. GMant Goi 27. Barb Sup 37. EusJok II 137. Ox 91. Jaukol Biozk 93. Kk Ab II 41. Etcham 186. Ldi BB 18. Lek EunD 22. Or Eus 85. TAg Uzt 278. Iratz 135. EA OlBe 39. SMitx Aranz 59. Akes Ipiñ 31. Anab Poli 115. Osk Kurl 83. Ibiñ Virgil 56. Casve SGrazi 20. Ataño TxanKan 93. Mendigane: Echta Jos 39. Alzola Atalak 46.
b) (Tema nudo, uso adv.).
"Mireni agur" ez dau esaten / abots samur ta gozoaz / Eguzki eder disdiratsuak / mendigain dala agertzen? GMant Goi 65.
MENDI-GALDOR, MENDI-GANDOR. Cima, cumbre, alto del monte. v. galdor (2).
[Eguzki indargetuak] azkenengo argi-orratzak mendi gandorrari sartzen zegoan. Ag G 281. Iturriotzko mendi-galdorra menderatu zuenean [...]. TAg Uzt 84.
v. tbn. Or Mi 100 (mendi-galdor).
MENDI-GANADU.
a) " Mendiganau, larrean, mendian ibiltzen den abelgorria" ZestErret .
b) "Gizakiari zuzentzen zaionean astokilo, kirtena, gizarteratu gabeko pertsona adierazteko erabiltzen da [...]. Izane, mendi-ganau jendia izate zan, zibilizau gabeko jendia; menditik jetxi gabekua " ZestErret .
MENDI-GANGAR. Cresta de monte.
Agertu da edurra mendigangarretan. Alzola Atalak 79.
MENDI-GARAI (V-gip, L, BN, S). Ref.: Lh; Etxba Eib. "Cime, sommet" Lh. "Mendi-garaixan agiri da Elgeta, Ubedatik beittuta, [...] en lo alto de un cerro" Etxba Eib. v. MENDI-GAIN.
MENDI-GIRO.
a) Atmósfera, aire de montaña.
Egualdi ozkarbiagorik, mendigiro jatorragorik nekez topa zitekean urteko egunetan. Etxde JJ 10. Mendigiro garbiak gogortutako morrosko [...] zaintsua. Ib. 14.
b) Ambiente, vida de la montaña, del campo.
Euskal herriko mendi giroa irakurleari sumarazi nahi diogunean. MIH 115.
MENDI-GIZON (H), MENDIKO GIZON. Hombre de la montaña.
Azkenean mendiko / gizon basatiak / egi au sinistatzen / oi dute guztiak. It Fab 160. [Azoka eta demetan] agertzen da gure mendi-gizona bera dan bezela, batere estalki gabe. Ag G 80. Jainkoak zu kaletar ez baiño mendigizon egin zinduala. Mok 10. [Eiztariak eta apaiza] mendigizon bizkorrak ziran [eta bereala atzeman zuten gandorra] . TAg Uzt 76. Nevada aldera juanak bazate / mendi-gizonak bikañak, / orra zer tamañako artzaiak / bialtzen dituen Españak. Yanzi 230. Ainbat eta ainbat baserrik itxi dituzte beren ateak. [...] Mendi gizonak kalera datozkigu. Basarri 127. Kaleko ta mendiko gizon arrunta. Vill Jaink 35. Mendiko gizona zan gaiñera, ta nola jetxi erri aldeko zuloetara? NEtx LBB 99. Mendi-gizon utsak, da ganau zaliak: da, ango andrak nok euki mendian? Gerrika 221.
v. tbn. Etxde JJ 44. Larre in Xa Odol 13.
MENDI-GOI. Cima, cumbre, alto del monte. Cf. mendigoizale. v. MENDI-BEHE, MENDI-GAIN.
Mendi goi gañean zaldi ta beor askatuak irrintzika. Ag Kr 205. Eguzkia badoa / mendi-tartera: / mendi goiak gorritzen / ta illuna, bêra. Jaukol Biozk 51. Bakarrik mendi-goian. "En la cumbre de la montaña" . Laux BBa 24. Elur zuria mara-mara mendi goian. NEtx LBB 223.
v. tbn. EA Txindor 12.
MENDI-GOIEN. Cima, cumbre, alto del monte. v. MENDI-GAIN.
Basaburu urrutitxo egiten zitzaion mendi goienean. NEtx LBB 72 (v. tbn. 12).
MENDI-GUARDA. Guarda forestal, guarda rural.
Xandarmak, mendi-guardak eta Ayuntamentuko jaunak [...] agintzen dena egin deien enkargatuak gelditzen dirala. Goñi 73. Mendi-guarda baten txabola. Gerrika 221.
MENDI-IBAR (Pl.). Montes y valles.
Ezta galduko gure txistularia gure mendi-ibarrak Euskalerri diran artean. Alzola Atalak 91.
MENDI-IBILALDI, MENDI-IBILI (V-gip ap. SM EiTec1 146 y Elexp Berg). Caminata por el monte. "Mendi-ibilli bat eiñ ondoren, etxerunzkuan [...]" SM EiTec1 146. "Paseo por el monte. Medikuak esan dost mendi-ibilli batzuk komeni jatala" Elexp Berg.
Mendi ibillalditan zaildu gabe zegon. Etxde JJ 259. Tripi au bajatze alde, lantzian bein, mendi ibilli bat eitxen asi nok. SM Zirik 57. Oraingoan mendi-ibili gitxi egin genduen. Gerrika 240. Baiña gauza gutxi esan nezake nik mendiaz, egin ditudan mendi ibillerekin konparatzeko. AZink 147.
MENDI-IGAILE. Montañero. v. mendigoizale, mendizale.
Mendi-igaile horiek. Herr 11-12-1958, 1.
MENDI-ILARA (G-azp ap. Gketx Loiola; -ilera V-gip ap. Etxba Eib). "Cadena de montes, cordillera" Gketx Loiola. "Pirineuak esaten jakon mendi-illariak eitten dau muga, Frantzian eta Españian artian" Etxba Eib. v. mendilerro.
MENDI-INJENIERO. Ingeniero de montes.
Mendi-Inkiñerua, Elorrita'tar Joseba. (1918). ForuAB 125. Mendi-Injeniero eta orain Aldundiko Basozaintzaren Buru dan Elorrieta Artaza'tar Joseba. EAEg 17-10-1936, 70.
MENDI-JABE. Popietario de monte.
Ortarako baimena eskatu dezake mendi-jabeak. (1918). ForuAG 263. Sua piztu bear danean, mendi-jabeari [...] adierazi bearko zaio asmoa. EAEg 6-3-1937, 1217. Mendi-jabeak, saia zaitezte pago, aritz, gaztain eta jenero auek landatzen. Ostolaiz 20.
MENDI-JENDE, MENDIKO JENDE. Gente del monte, gente que vive en el monte.
Mendiyatik errira jatxita / or bada ainbeste okasiyo, / mendi-jendia artutzen dute / gaiztakeriko soziyo. Yanzi 130. Makiña bat parre egin oi du mendiko jendeak, gai auetan kalekumeok oi degun ezjakiñaren kontura. NEtx LBB 20.
MENDI-KAMIO. Sendero.
Ango [Becerril de Campos-ko] mendi-kamioak astindu nituan, bein bera eta bein gora, bietara. Albeniz 146.
MENDI-KARDU. "El cardo punzante bajo que crece en el monte" Iz ArOñ.
MENDI-KASKO (L, BN, S ap. Lh; Db), MENDI-KAXKO. Cima, alto del monte. "Harroka-zergada batek inguratzen du mendi kaskoa, une ceinture de rochers entoure le sommet de la montagne" Dv (s.v. zergada). v. MENDI-GAIN.
Mendi kaskoak agertu ziren. Dv Gen 8, 5. Noizpeit aurkhitu zuen mendi kasko batean gaztelu zahar bat. Jnn SBi 124. Han-harat zoan ordukotz bertzea bere mandoarekin, mendi kaskoan gaindi. Zerb Ipuinak 285. Proesione bat egin behar zen herritik mendi kasko batetara. Barb Sup 137. Agertzen zaizkigu mendi-kasko zorrotz batzu, zuri-zuria, lerro-lerro. JE Ber 41. Larrungo mendi kaxkoan. Iratz 131. Mendi-kaskoan xapela, zuk har-azu parasola. EZBB II 61. Oinbeste abioi bonbardeatzen eta ametrallatzen, eta ez dakit zenbat bateri, mendi-kaxko bati. Alkain Auspoa 150, 16. Mendi-kasko orren beste aldean badek erreka xior bat. Ataño TxanKan 59.
v. tbn. Ox 79. Leon Mt 5, 14. Izeta DirG 55. Etxde JJ 9. JEtchep 54. Ardoy SFran 98. Xa Odol 88.
MENDI-KATE. Cordillera, cadena montañosa. v. mendilerro.
Bizkargittik Barrikarantz zabaltzen dan mendi-estuntza edo kateko ganera. AG 1487. Asi da agertzen / ingurûn mendi-katea. / Guratz, Arrite [...]. Or Eus 298 (v. tbn. 302). Elgeako mendi katea. AZink 162.
MENDI-KATU. "Chaus, [...] mendi gathua, basa gathua" Urt IV 467.
MENDIKO (L, BN, S ap. Lh; Lar, Dv). Relativo a la montaña, al campo. "Montero, cazador del monte, mendiko eistaria" Lar. Tr. De uso gral. v. MENDIKO ALABA (s.v. MENDI-ALABA), MENDIKO ANDRE, MENDIKO GANADU, MENDIKO GAUZA, MENDIKO GIZON (s.v. MENDI-GIZON), MENDIKO JENDE, MENDIKO SEME, etc.
Elizako Doktoreak, / Amabi Apostoluak, / pobrezarika irtenika / mendiko hermitañuak. MPortal 65ss. Larreetako ta mendiko belar ta osto guziak. Mb IArg I 119. Beste modu limuri ori da mendiko beokentzat. AA II 84. Bazkatuko du mendiko gisara gaiak agintzen dion moduan. Izt C 227. Mendiko yanariek indarra handia. Hb Esk 17. Zure baithan Maria, / berthutea dago, / mendiko ithurria / baino garbiago. Zby RIEV 1908, 288. Errebelatuak ginen mendiko ardi batzuen pare. Jnn SBi 4. Mendiko bide gaixtoetarik. Ib. 108. Mendiko bakardadia geiago maitaturik. Bv AsL 126. Berdiñ berdiñ jo degu / nagusi-morroyak, / aurrian arturikan / mendiko arriyak / alkarrekin gustora / gera etorriyak. PE 116. Gizon beltz txiki gaizto bat bada or / mendiko etxe zar batian. EusJok 110.
(s. XX) Ez aiz mendikoa, eztidurik gutarra. Ag G 116. Agur, nere mendiko bizimodu alaia! Ill Pill 25. Soizak mendiko belharretarik / nola bizi den epherra. Ox 143. Garbitasunez, / mendiko ura iduri. Ib. 23. Mendiko garo-biltzailleak eta larraiñeko dantza-lagunak. Mok 8. Itxasoko bitsa baxen zurijak eta mendiko edurra baño zurijaguak. Altuna 33. Arratsaldean / exeri lasai / mendiko zelai epelan. Jaukol Biozk 25. Uriko zaratak kezkatuten dabe / mendiko lilura. Laux BBa 118. Mendiko errekatxuetan bustialdija artzen ebala. Kk Ab II 98. Mendiko alaitasuna. Enb 38. Burubaz makurkeri batzuk mendiko erara bakandereari egiñez. Otx 148. Mendiko ixakerea etxagoko uriko bixikereari. Ib. 114. Eusko anaiak uretan ziran / mendiko artzaien kide. / Alkartasuna egiña zuten / beti zitezen aiskide. Or Eus 204. Mendiko pakea asaldatzera. Lek EunD 50. Yesusen itzaldi edo prediku luze, mendiko itzaldia deritzana. Ir YKBiz 118n (Lg II 145 mendiko predikua, SMitx Aranz 240, Munita 154 mendiko itzaldi ). Mendiko bota pare bat. EAEg 8-1-1937, 756. Jauntzia mendiko elhurra bezen xuri [zuen] . Zerb IxtS 91. Mendiko euskerak darion garo usai mardula. Etxde AlosT 7. Amasei urteak bete berritan, mendiko marrubi xoragarri iduri zun. Etxde JJ 215. Mendiko bakartadean negarrez. Bilbao IpuiB 212. Mendiko ibillaldiak bakarrik egitea gustatzen zaizkio. Vill ( in Gand Elorri 19 ). Mendiko itur-urak. Gand Elorri 210. Mendiko artzain ttipieri katixima zenbeit eginez. Zerb Azk 45. Estalpe artan baserritarrak eta kaletarrak [...] naspil gozoa zebillen mendiko usaiarekin. Anab Poli 80. Ha! Zer hau! Mendiko minak hartu hi ere? Larz Iru 90. Mendiko baso ainubean. Zait Plat 25 (v. tbn. mendiko baso en Munita 140 y Alzola Atalak 83). Iru gauza dira munduan alperrik galtzen diranak: mendiko egurra, alperraren indarra eta pobriaren arrazoia. And AUzta 98. Mendiko ikullu zaitzalleak. Ibiñ Virgil 116. Mendiko belar zapaldugabea bazkari zutela. NEtx LBB 93. Nola mendiko basarri baten / jaiotakuak geraden. Uzt Sas 57. Bertsotan hasi eta hamar urte pasan / jardun nuen mendiko ikas molde basan. Xa Odol 315. Ez batere mendikoa hau, bainan Baigorriko karrikan bizi zena. Larre ArtzainE 99. Belarrak ere, etxe aldekoak ondu edo igartzen gaizki, eta mendikoetan okerrago. Insausti 90. Kaleko, baserriko, mendiko ta non-nahiko hizkerak duen [...] jatortasuna. MEIG IX 49.
MENDIKO ABERE (mendiko abre AN-erro ap. EAEL 429 ).
Animal silvestre. v. MENDIKO ABERE.
MENDIKO ANIMALIA (G-bet ap. EAEL 429 ).
Animal silvestre.
MENDIKO ANDRE. Mujer de la montaña, de campo.
Mendiko andrea ixateko, andra zorrotza zara zeu, gero. Otx 109.
MENDIKO GANADU. Ganado que se echa al monte. v. MENDI-BEHI.
Mendi-baserri batek izaten / baidu bere alderdia, / beren mendiko ganaduari / egin bear zaio guardia. Uzt Sas 246 (v. tbn. 285).
MENDIKO GAUZA (Pl.). Trabajos, quehaceres del monte.
Nere semeak esaten dirate [...] jetsi nedilla Zabaletara [...] baño eztet nai. Danak baño geiago naiz mendiko gauzetan ta ezta arrotasuna. Ag G 8.
MENDI-KOLKO. Ladera del monte.
Irrintz-oiuka / nabillen aldi berean / mendi-kolkoak erantzuten dit / ots alai bete-betean. EA OlBe 21.
MENDIKO MOXAL. Potro salvaje.
A zer tamala! Mendiko motxala ezin gurdiari lotu, noski. Anab Poli 76.
MENDIKO PIZTIA (mendiko pixti AN-larr ap. EAEL 429 ).
Animal silvestre.
MENDIKO SEME. Hombre nacido en el monte, en el campo.
Argia ta pixkorra zetorren mendiko semea. NEtx LBB 36.
MENDIKO USO-BELAR (urso belhar S ap. Alth Bot 11 A). "Lotier corniculé, mendiko urso belharra" Alth Bot 11. "Cuernecillo" A.
v. tbn. Zerb GH 1932, 87.
MENDIKO ZEREGIN. Trabajo del campo, del monte, quehacer(es) del campo, del monte.
Mendiko zeregiña baño besterik etzekiala, irakurtzen ondo ikasi gabe. Ag G 253.
MENDI-LAINO. "Mendi-laiño, niebla de los altos (V-gip)" Iz IzG (s.v. erlaiño).
MENDI-LAN (gral.), MENDIKO LAN. Ref.: A; Lh. "Trabajo de afuera, y más generalmente trabajo campestre" A.
Kemen emaztekia orobat trabajatan da, nola gizakia, mendi lanetan. Mdg 137 (v. tbn. 132). Balle kontra ezdaiteke xin emaztekirik serbutxatra; ezbaidakiei mendiko lanetarik. Ib. 137. Mendi-lanetan asko dabiltzanak badakite zuaitzaren luzera oker aundi gabe artzen. Munita 150 (v. tbn. 85). Orduan ekartzen ziran / garo-mordoska obiak. // Jendiak gogoz egiten zuan / orduan mendiko lana. Uzt Sas 80.
v. tbn. Bilbao IpuiB 43. Albeniz 254.
MENDI-LANDARE. Planta silvestre.
Txilingarro esaten diote otearen antzeko mendi-landare bati. Aranzazu n. 419, 4.
MENDI-LANGOSTA. Saltamontes.
Larrapote edo mendi-langostak eta bas-eztia janaritzat. Lard 371.
MENDI-LARRE. Pastizal, prado.
Piarresek Belhaudiko mendi-larretan idoro zun ogibidea. Etxde JJ 247. Berunezko bala aundi batzuk nunai billatzen genizkin gure mendi-larre oetan. Ataño TxanKan 194. Mendi-larreak eta basoak. AZink 17.
MENDI-LEPO (AN-ulz, L, B, BN, S; VocB). Ref.: A; Lh; Iz Ulz. "El centro bajo entre dos montes o entre dos alturas de un mismo monte" VocB. "Vertiente de una montaña" A. "El paso alto entre montes" Iz Ulz.
Yadan ibilli zaiztenak mendi lepho illun hetan. Atheka 5. Errekari goiti, mendi lepoeri buruz. Zub 101. Noizko ordean helduko gira mendi-leporaino? JE Ber 13. Bide luzean / ibar, egi ta mendilepoak / utzirik laister atzean. EA EEs 1924, 193. Mendi-lepo zelai artatik. Anab Usauri 134. Montoko izeneko mendi-lepotik igaro ondoren Gaztelondo aldera beraka asi zen. Etxde JJ 83.
MENDI-LORE, MENDIKO LORE. Flor silvestre.
Garo ta mendi-lore usaia. Ag G 373. Mendiko lore guziak ezagunak zitzaizkion. NEtx LBB 95.
v. tbn. Lab EEguna 71 (mendi-lore).
MENDI-LUR. Terreno, tierra de monte.
[Erriak] txillardi zabal, itsasti andi eta beste zenbait mendilur gozo saldu bearrean arkitu diralako. Izt C 177. Doarikako mendi lurretan [...] olo zartaratxo onak biltzen dituztelako. Ib. 30. [Ataunek] baditu bi milla ta emezortzi ektarea mendi-lur. Munita 113. Or daude berdez jantzirik, / mendi-lurreri etzaie palta / garaiko apaingarririk. Basarri 72.
MENDI-MAGAL. Ladera, falda del monte. v. MENDI-MASAILA.
Amets egin, bai, / amets!... mendi-magalean. EA OlBe 87.
MENDI-MAKILA. Bastón de monte.
Mendi-makilla eskuan artu eta artzanorari ots eginda [...]. Etxde JJ 5.
MENDI-MALDA ( (BN ap. Lh)). Falda, ladera del monte. "Pente" Lh. v. MENDI-MASAILA.
Mendi-malda beera / badut baratza eskuz landua. Gazt MusIx 77. Eize-billa mendi-maldatan. NEtx LBB 21.
v. tbn. Ibiñ Virgil 105.
MENDI-MASAILA ( mendi mazela L, BN, S; VocBN y Dv (s.v. mazela); mendi-maxela Arch UFH (s.v. maxela)). Ref.: A (mazela); Lh (mazela, mendi). Falda, ladera del monte.
Aurkhitu zuen mendi mazela batean, harroka bizian eginikako zilho bat. Jnn SBi 114. Azturiagako mendi masailari lotua bezala gure ur-bidea badabilazu. Lh Yol 43. Ardiak, mendi mazelan, / belhar onez ase. Ox 91. Bagoazi karraskan mendi-mazela bati goiti. JE Ber 13. Nun nahi arthaldiak nabarritüko dütü, mendi maxeletan, sohuetan edo bortü goretan alhan ari. D. Béhéty GH 1931, 447. Suiaren argia eta khia, gora eta lotsagarri, baduatza mendi-maxelari goiti. Herr 20-12-1956, 3. Mendi-mazela osoak dira larakituz irauli. Larre ArtzainE 78.
v. tbn. Prop 1906, 163. Lander RIEV 1911, 594. Zub 101. JEtchep 15.
MENDI-MEHAKA. Paso estrecho entre montes.
Eskualdunak estrosada preparaturik mendi mehaka gainean. ES 114.
MENDI-MENDI (En casos locales de decl. sing.). "Mendi-mendiyan, en pleno monte" BeraLzM.
Nere artzaia beste mendi-mendiko artzairen bat baño aurreragokoa da. Ag G II. Mendi-mendian eskuak garbi daude, bihotzak osoak. Ox 32. Uztailaz mendi-mendian / pago batzuen azpian. Ib. 29. Aidean, eder usoa, / mendi-mendian pagoa. Ldi UO 16. Mendi-mendiko urjaiotz edo / iturri bizi gardena / bezin garbiya. EA OlBe 41. Aize garbi ta osasungarria etxetik kanpo, mendi-mendian billatu oi dun bezala. Etxde JJ 56. Irurak mendi-mendiko izena zuten. Aitak, Arkaitz; amak, Iturri [...]. NEtx LBB 93. Beste iturri bat mendi-mendikoa zan, Mustu-txurru eritxona. Etxabu Kontu 209.
MENDI-MORDO. Macizo montañoso.
Zegoan erritik eun bat kilometrotara Monserrat antzeko mendi-mordo agiri zan "Chiujus-shan". AZavala ( in Goñi 13 ).
MENDI-MORTU. Zona de alta montaña.
Mendi-mortuan etxetxua egiñ. MendaroTx 123. Mendi mortuan bitxo oriyek / guri lotuko balira, / iru orduan egaka ere / ezin bajatu errira. Auspoa 77-78, 283. Artzaiak duen gauzik txarrena: / mendi mortuan gaudela / egunak iñor ikusi gabe / animaliyak bezela. Ib. 284.
MENDI MOTZ. Monte mocho, sin pico.
Auek dituzu mendi motzak, gaña zelaia dutenak. Auen ondoan beste mendi-mutur zorrotzak arkitzen dira. Anab Aprika 8. Bideaz beste aldetik mendi motza dago eta bizilekuentzat toki medarra danez, an ez dago etxerik, sail luzean. Erkiag BatB 119.
MENDI-MUINO.
a) Colina. v. muino.
Mendi-muño batera igo zan. Lard 379. Bidelariak mendimuño batetik pasatako bideari [...] begiratzen dion bezela. Ezale 1899, 1b. Mendi muño kaska-motza. Lasa Poem 66.
b) Monte y colina.
Ur gardena darion / mendi-muño ikusle. " Al monte y al collado" . Gazt MusIx 195 (v. tbn. Onaind in Gazt MusIx 210 mendi-muiño ).
MENDI-MUTIL.
a) (G ap. A). Muchacho de la montaña. "Muchacho montaraz" A.
Eta batalla beti bezela / mendi-mutillen aldera: / erromatarrak iya guztiak / erori ziran lurrera. Izt Po 145. Eta batalla beti bezela / mendi-mutillen aldera: / erromatarrak iya guztiak / erori ziran lurrera. Izt C 250. Aurrera, euskal mendi-mutillak. Afrika 82. Lagun guztiak baserrietako umeak dira, mendi mutillak. Ag G 58. Mendi-mutil, eskolarik ez, berez argia. Muj PAm 6. Euzkera zarra mendijan dago, / Jaungoikuari begira. / Mendijan dagon alaitasunaz, / mendi-mutillok, nun dira? Enb 38. Ikastaldi horiek ez ziren mendi-mutil harentzat izan, behinola Eneko Loiolakoarentzat bezala. MIH 260.
b) Guerrillero, combatiente que se echa la monte. "Armados los mozos que andaban por montes contra la constitución, mendi-mutillak" Izt.
c) "Mendi-muthil (L), garde-forestier" Lh.
d) (AN-5vill). Leñador. v. BASO-MUTIL (b).
MENDI-MUTUR. Cima, alto del monte. v. MENDI-GAIN.
Mendi-muturrean, aritz-ondo maxkal bat. Mok 21. [Mendi motzen] ondoan beste mendi-mutur zorrotzak arkitzen dira. Anab Aprika 8. [Aideplano bonbarderoak] inguru aietako mendi-muturrak jartzen zituzten patata egiteko moduan gorrituta. Salav 89. Emengo mendi-muturrei eragiteko ez nin itxogin bear aundirik izaten. Ataño TxanKan 115. Aurreraxeago joan eta Uxar bi mendi mutur daude, 755 metro ingurukoak. AZink 160. Mendi muturrik izkutueneraino sartu zaizkigu [erdaldunak] . MEIG VIII 45.
MENDI-NABA. "Falda del monte. Mendi-naba (BN-ciz)" A Apend (s.v. naba).
MENDI-NESKA. Muchacha de la montaña, del campo.
Mendi-neska baitzen, Crautik ozta barreitu da aren izena. 'Une fille de la glèbe' . Or Mi 3 (v. tbn. 43).
MENDI-OILAR (V-gip, G, L, BN, R-uzt; Lar, Añ, Izt C 199, H, Arzdi Aves 162 y 164). Ref.: A; Lh; SM EiPáj. "Cogujada" Lar y Añ. "Cochevis, alouette crêtée, huppée" H. "(Galerida cristata), cogujada" Arzdi Aves 164. "(Upupa epops), abubilla" Ib. 162. "Urogallo (Tetrao urogallus)" SM EiPáj.
MENDI-OIN. Pie de la montaña.
Mendi oin guzia da ithurritan gaindiz. Hb Esk 97. [Debari abestia] mendi oñean zauden / seaska txuria. NEtx LBB 362. Mendi-oinetako zabaldegi lauetan mugitzen garenoi. MEIG IV 75.
MENDI-ONDO, MENTONDO (V-gip ap. Iz ArOñ). Ladera del monte; lugar cerca del monte. "Burdínkuzko mentónduan, en el monte cerca de Burdinkutz" Iz ArOñ.
Abiatu zan jendea mendi ondoetatik ibar zabaletara jesten. Izt C 3. Goialdeko erri txiki mendi-ondoetakoak. Ib. 143. Eta Horeb-ko mendi-ondoan zegoan erri Rafidin zeritzanera ziranean [...]. Lard 75. Eta Betfage zeritzan Olibeteko mendi-ondora eldu zanean [...]. Ib. 428. Hautse zien mendi ondoa [...] eta eraiki [...] xapela. Ip Hil 201. Gogoratzen zaio bide zabal bat egitea Doniane Garazitik [...] Astobizkar mendi ondoraino. Zub 126.
MENDI-ORDEKA (Pl.). Montes y llanuras.
Artzaiak elkarri jotzen dioten lelo-aideren bat dirudi, mendi-ordeka artean jo eta erantzun dabilena. "A través de montes y llanuras" . MEIG IX 139. (en colab. con NEtx)
MENDI-OSTATU. Posada, fonda de montaña.
Mendi-ostatuak, oialezko txosnak, ogi, ardo, aragi, bakallao [...] ta gizon jatunez ugariegi bezela. Ag G 179.
MENDI-PAPATS. "Mendi papatsa [...], partie arrondie en une montagne qui rend la montée plus difficile; usuellement, il se prend pour un côté, un revers de montagne" H s.v. papatsa.
MENDI-PARETA. Ladera, pendiente del monte.
[Erreka] hertsatzen duten mendi-pareta goraskoak. JE Ber 12. Mendi-pareta sekula baino buluziago zaiku agertzen. Ib. 40. Zernahi gosta zitzautan lekuaren prestatzea, zeren mendi paretari kontra zen. Etchebarne 98.
MENDI-PARROKI. Parroquia rural.
Eibarko Aginaga mendi-parrokira joan zan erretore. FLab ( in Munita 7 ).
MENDI-PUNTA (V-gip ap. Elexp Berg; Urt, VP 61r). Cima, cumbre, alto del monte. "Colliculus, mendi punta, mendi gaña, mendi burua" Urt V 339. v. MENDI-GAIN.
Hamargarren illhabeteko lehen egunean mendi puntak agertu izan ziren. Urt Gen 8, 5. Beizamakua naiz ni, / mendi-puntakua. EusJok 83. Mendi-puntako arbolatxuei / eroritzen zaien orbela. MendaroTx 70. Mendi puntari buruz abiatu. Zerb IxtS 20 (v. tbn. Azk 43). Bazuan / aitonak denbora / aixa juaten zana / mendi-puntan gora. Uzt Sas 196.
v. tbn. PE 116. Ugalde Iltz 14. AZink 63. Albeniz 151.
MENDIRA-BIDE. Camino que lleva al monte.
Done Eufemiako mendira-bidea artu eben. A BeinB 77.
MENDIRANZKO, MENDIRUNZKO. De ir hacia el monte
Bestaldetik Txanbolin agertu zan mendiruzko itxuran. SM Zirik 57.
MENDIRIK HARTU EZ, MENDIRIK EZIN HARTU. "Ezteu hartzen mendirik hemen (V-arr), ezin dau artu mendirik (V-arr), Euskalerritik kanpora ezin emen deu mendirik artu (V-arr)" Gte Erd 142 (junto a Euskalerritik kanpora ez du laketzen, Euskalerritik kanpora ezin deu burutu, etc., de otras zonas).
MENDIRIK MENDI. Por monte; de monte en monte. v. MENDIZ MENDI. Tr. Documentado en autores meridionales, con algo mayor frecuencia en los vizcaínos.
Alfroxa batzuekin / ta mendirik mendi / ibilli biarko dabe. Ulib ( in FrantzesB II 37 ). Darabilez jarrai mendirik mendi, murutik muru, atxartetik atxarte. Astar II VI. Eraman izan dituzu iñoiz / neriak zenbait adi ta negar, / mendirik mendi, saroirik saroi, / ibarrik ibar. Bil 110. Mendirik mendi igeska. Azc PB 201. Oinbideak zear, mendirik-mendi joaten zireanean. Echta Jos 9. Bere uritxotik mendirik mendi etorria. A Ardi 118. Mendirik-mendi iblitzeko jaunzdura berarizkoa urdina denez gero. FIr 139. Mendirik-mendi, ibilli ta ibilli, baserri guztijetan ixan ziran. Otx 104. Gabaren erdia mendirik-mendi galdu. Ataño TxanKan 115.
v. tbn. Ag AL 12. Mok 8. Enb 57. Osk Kurl 83. Berron Kijote 108.
MENDI-SAIHETS. Falda, ladera del monte. v. MENDI-MASAILA.
Genesaretko itxas baztarrean eta Olibeteko mendi saietsean. Inza Azalp 76.
MENDI-SAIL.
a) Grupo de montes.
Iparraldeko mendi-saillak ere izara beltzetan bill-bill egitera dijoaz beren tontorrak. Mok 21.
b) Terreno de monte.
Badira mendi-sail aundiak ezeren etekiñik gabe dauzkaten erriak. Munita 112. Zoritxarrez mendi-sail asko billatzen da soill-soill. Ib. 95. Pagadiz estalitako mendi-sail zoragarri ura. Ataño TxanKan 137. Mendi-sail aundiak ziran. JAzpiroz 67. Aritz tantaiak, pago-lizarrak, / mendi sail danak betean. AZink 155.
MENDI-SAKON. "Mendi-zakon (G-goi), barranco" A.
MENDI-SALDO. "(BN-baig, Sc), cordillera, cadena de montañas" A. v. mendilerro.
MENDI-SOKA. Cordillera, cadena montañosa. v. mendilerro.
Gathes deitzen duten [...] mendi-soka luze batek, bi aldetarat berezten du eskualde hura guzia. Prop 1906, 110.
MENDI-SORBALDA. Loma.
Aizurdi-mendi-sorbalda-ganean luze luze etzunda. A BGuzur 107 (v. tbn. 108).
MENDI-SUKAR.
Bidean, ezin borthizkiago mendi-sukhar aiphu ginduenak hartu zuen. [...]. Lastakia xoil baten gainean eman zuen azken hatsa. Prop 1906, 121 (ref. a una fiebre contraída en la selva).
MENDITIK HARANZKO. a) "Tramontano, menditik aronzkoa" Lar. b) MENDIT-HARANZKO. "Ultrapuertos, mendit-aronzkoa, portutik aronzkoa" Lar.
MENDITIK HONANZKO. "Cismontano, menditunonzkoa, menditononzkoa" Lar.
MENDI-TINI (th- S ap. Lh). Cima, cumbre, alto del monte. v. MENDI-GAIN.
Kalbariako mendi tinian. Tt Onsa 114. Mendi thinitik ditiagü ikhusiren. Egiat 200. Igain zen Olibetako mendi thiniala. Ip Hil 188 (v. tbn. 187).
MENDI-TONTOR (V, G, L, BN; VP 59r). Ref.: A; Lh; Elexp Berg. Cima, cumbre, alto del monte. v. MENDI-GAIN.
Aralarko mendi tontorrean. Izt C 156. Igo zan mendi-tontor batera. Lard 76. Kantabriako mendi tontor altubetan. Aran SIgn 213. Alako edertasunetan oituba egongo da Errezilgo mendi-tontorretan. Alz Bern 50. Mendi-tontorrak elurrez zuri. NEtx LBB 368. Mendi tontorretan izkutatu beste biderik ez du. (In MEIG VI 37 ). Mendi tontor batean dagoan San Roke izeneko ermita batean. AZink 86. Gure atzeko aldian egoan mendi tontor bat. Gerrika 74.
v. tbn. Zab Gabon 105. AB AmaE 45. Ag Kr 213. A Ardi 72. Lh Yol 91. Or Mi 26. TAg Uzt 76. EA OlBe 27. Zait Sof 88. Munita 21. Ol Gen 8, 5. Erkiag Arran 186. Vill in Gand Elorri 16. Ugalde Iltz 14. Osk Kurl 87. Vill Jaink 31. Uzt Sas 169. Alzola Atalak 85. Ker Gen 8, 5.
( mendi-ttonttor ).
Mendi-ttonttor baten gañean, saletxe txiki bat zegon. JAIraz Bizia 114. Andik beera, Asteasu aldera, ermita bat dago, mendi-ttonttor batean. Alkain 65.
MENDI-TREN. Tren de montaña.
Zertako utzi dugu [Larrungo] mendi-trein hura egiterat? Zerb Azk 46.
MENDI-TTUTTURRU (AN, L-ain, BN-baig), MENDI-TXUTXURRUR-uzt ap. A . Cima del monte. v. MENDI-GAIN.
MENDI-TXOKO, MENDI-XOKO, MENDI-ZOKO (AN-ulz ap. Iz Ulz ). Rincón en la montaña; zona, paraje de montaña. "Mendizokó bat, una hondonada" Iz Ulz.
Horrela iragan zituenean hiru urthe bere mendi zokhoan, igan zen mendiaren gainerat. Jnn SBi 85. Mendi xokoan edo zelhaiaren erdian. JE Bur 105. Goizetik helduak dira [merkatura laborariak] , argiko jaikirik mendi xokoan. Ib. 169. Gure mendi-zoko guzietan gorderik zauden ohoinek. JE Ber 15. Txerri artean, mendi zoko ontan, noiz nai leporaño lokatzetan sartzen zarela. TP Kattalin 187. Zure mendi zokotik jauts zite pertsutan. Iratz 12. Bet-betan haizea heldu da mendizokotik. Lf Murtuts 2. Eta enoatzen ziren mendi xoko heietan. Aseak ziren bethi gauza beren ikusteaz. JEtchep 16 (17 mendi zoko). Gu gelditu giñan Villarrealko inguruko mendi-txoko batean. Salav 81 (98 mendi zoko). Otso gaiztua mendi-zokoan / ardura triste da bizi. Mattin ( in Xa EzinB 95 ). Yana deitzen diote mendi-zoko horri. Izeta ( in EZBB II 9 ). Gure mendi-txoko ontako tristura! Ataño TxanKan 231 (ib. 238 mendi-zoko). Mendi-txokoetan, baserri-inguruetan batez ere, ikusten da [intxaurra] . Ostolaiz 53. Mendi zoko hortarat aintzinatuz. Larre ArtzainE 39.
MENDI-TXORRU. "Mendi-txorru (Carduekis citrinela), verderón serrano" MItziar Txoriak 155.
MENDI-TXUNTXUR (V-gip ap. Iz ArOñ; Izt). Cima, cumbre del monte. "Mendi txuntxurra (se dijo del montecillo pequeño donde está el castillo de San Sebastián)" Izt 32v. "Mendítxuntxurrak, las crestas o picos de los montes" Iz ArOñ. v. MENDI-GAIN.
Mendi txintxur oek berenez ematen dituzten lore indartsu ugariak. Izt C III. Aldaba deitzen zaion mendi txuntxurrean. Ib. 260. Mendi txuntxurrak diren legetxe gorri jarriten. AB AmaE 439. Mendi-txuntxurrean irrintzi banakaren baten oiartzuna. A Ardi 130.
MENDI-UR. "(BN-mix), agua torrencial que baja de los montes" A.
MENDI-USAIN. Olor a monte, a campo.
Oizko aize ederra artutakoan, euskereak bere garbiago ta mendi-usaiñekoagoa urtengo dauala eure orri-artean. A Ezale 1899, 3b. Euskera garbi, erraz, mendi-usainekoz. A Ardi 81. Ori eztozu pekatu. / Mendi-usañez eskubak / ezin daikezuz orbandu. Laux AB 65. [Liburuxka] jator, mendi usai sarkorrez beterikako hau. MEIG II 125.
MENDI-USO (AN, L-ain, R-uzt). Ref.: A; Lh. "Paloma torcaz, litm., paloma de montaña" A.
( mendi-usotxo ).
Zuriz jantzita, mendi-usotxo / baten antzera. Jaukol Biozk 8.
MENDI-XOKO. v. MENDI-TXOKO.
MENDI XORROTX (AN, L, BN; VocB ), MENDI ZORROTZ (L, BN, S). Ref.: A; Lh (mendi). "Pico, monte puntiagudo" A.
MENDIZ. Por monte. " Mendiz ibilli, montear" VP 62v.
Eta Iñazio mendiz heldu balitz. Laph 145. Bospasei ordu mendiz ibilikan. Zub 53. Uste zuten jun zala Akelar-a mendiz. Or Eus 287. Segituan mendiz jo omen zuan Frantziako muga aldera. Salav 14. Beste festa leku bat ere bagenduan mendiz ibili bearrekoa. BBarand 87. Sei juan giñan illuntze alderako, erdi mendiz eta bide zabalez, iñor gitxi konturatu zedin. Gerrika 53.
v. tbn. PE 122. MendaroTx 89. Ldi UO 26. Iratz 191.
MENDI-ZAINTZAILE. Guarda forestal.
Bete-erazteko lana, mendi-zaitzalle ta mikeletian eskuetan dago. (1918). ForuAG 265.
MENDIZ HARAINDI, MENDIEZ HARAINDI (En casos locales de decl., en sing.). Ultrapuertos.
Iguzkia jausten ari zela eta gutien buruan mendiz araindian itzaliko zitzaiola. FIr 147. Ikusiko duzie eremu mehar bat, mendiz haraindik, Benafarroan barna sartzen dena. Zub 57. Mendiz hainditik etor bekigu, etor, haren hats beroa. Iratz 182.
MENDIZ HARAINDIKO, MENDIEZ HARAINDIKO.
Ultramontano, tramontano.
Mendiez haraindiko gure haurride zonbaitekin. JE Ber 97. Mendiez-haraindiko eskualdetan. Ib. 7. Mendiz araindikoek ezagutzen dituzte Boryelen pertsuak. Zub 59.
MENDIZ HARUNZKO. Tramontano.
Mendiz harunzkoa ote nintzen ziren beldur, Burgos-Palencia aldekoa, maqueto bat beraz. MEIG IX 149.
MENDIZ BESTE ALDE, MENDIEZ BESTE ALDE. v. MENDIAREN BESTE ALDE.
MENDI-ZEHAR. Ladera de monte.
A zer nolako ikuspegia Aranguren azpiko mendi zearrean barrena. AZink 166. Urbide estu bat dago mendi zear artan. Ib. 83.
MENDI-ZELAI (Pl.). Montes y prados.
Probinzia onetako mendi-zelai ta plazaetan kantatzen [...] diradenak. Izt C 216. Mendi zelaietan, / txabola, legorpe ta / bide ingurubetan. Echag 64. Jaungoiko Bera mendi-zelaiak / dauzkana lorez jantzirik. Balad 238. Guziak ixil daude / mendi zelaietan. Etcham 194. Mendi zelaiak ixil-ixilik / gauan. BEnb NereA 76. Mendi-zelaietan jauzketa ibiltzen usatua. JEtchep 20.
v. tbn. Or Eus 32. Etxde JJ 103. Gazt MusIx 166.
MENDI-ZERRENDA. Cordillera, cadena montañosa. v. mendilerro.
Itsasoaren arteko urlezoitzat (dique) jo zuan mendi-zerrenda erpiñ au ikusi zuenean. Iñarra EE 1892b, 560. Mendiak ikusten asi giñan: Atlaseko mendi-zerrenda zan. Anab Aprika 101 (v. tbn. 21).
MENDI-ZERRI. Cerdo criado en el monte.
Probinzia onetako mendi-zerriak obeak dirala Erriberaetakoak baino. Izt C 186s.
MENDI-ZINTZUR. Garganta, paso estrecho entre montañas.
Zuek zeiñek yadan ikusi baiditutzue mendi zintzur <mendi zintzin zur> illun hek. BOEl 216 (se trata de Atheka, una versión diferente de la de 1870). Sokorritik, Beloketik, / Olandoitik, / mendi zintzur orotarik, / agurka eta deika / ari zaitzu [...] / Euskaldun-arima. Iratz 191.
MENDIZKO. "Qui est de montagne. Mendizko bidea, le chemin de montagne, qui passe par la montagne" Dv.
MENDIZ MENDI. Por monte; de monte en monte. v. MENDIRIK MENDI. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII en autores tanto septentrionales como meridionales.
Oriek zuzendu naiez mendiz mendi ta prisaka zebillela. Mb IArg I 301. Egoitzarik gabe, mendiz-mendi, arrokaz arroka zabilhan, ihesari emana. Lg I 286. Mendiz mendi banoatsu. Zav Fab, RIEV 1909, 535. Orruaz mendiz mendi / zanean len bizi. It Fab 83. Aski azkar othe zare mendiz mendi holako bide baten egiteko? Laph 26. Mendiz-mendi berritz Salamankara zoazin bi muthil gazte koxkor. Zerb Ipuinak 283. Zaldiz eman zen mendiz-mendi bi egun terdiko bidean. FIr 134. Zaragi au geuk dakigun lekutik ekarri dogu mendiz-mendi. Kk Ab II 40. Mendiz-mendi eta oinez bide egiten zuten beilatiar fede-azkarrekoak. JE Ber 15. Durundi ots orreik mendiz mendi duaz. Laux BBa 118. Baserriz-baserri ta mendiz-mendi eskean zebillen bitartean. TAg Uzt 201. Ez jan eta ez lo berrogei kiloko zamarekin mendiz-mendi ibillitako gizonak. Etxde JJ 45. Mendiz-mendi ibiltzeko dohaina. JEtchep 27. Gu emen gerra izan zanian / mendiz mendi ibiliak. Uzt Sas 124. Gu mendiz-mendi etxeratu giñan. JAzpiroz 144. Baserritarrak mendiz mendi urriñeko errotetara. Gerrika 123.
v. tbn. Arch Fab 177. Hb Egia 42. Elzb PAd 8. Ag AL 23. Barb Sup 163. Ox 17. Jaukol Biozk 96. Etcham 81. Iratz 26. SMitx Aranz 174. Or Poem 549. Munita 36. Gand Elorri 25. Ardoy SFran 132.
MENDIZ-MENDIKO.
Que va de monte a monte.
Mendiz-mendiko suak bailiran. SMitx Aranz 98.
MENDI-ZOKO. v. MENDI-TXOKO.
MENDI-ZOLA. Falda del monte, pie del monte.
Mendi zolan Beherrobi, / gorago nunbait Egurgi. Ox 23. Urtsu-mendi zolatik tuta-soinu ozen bat [aditzen dugu] . JE Ber 102. Mendi zolan han die beren "roulota", radio eta su-gazarekin. Larz Iru 58.
MENDIZ HONAINDIKO, MENDIEZ HONAINDIKO. Cismontano.
Mendiez hunaindiko Eskualdunek. JE Ber 10. Haitz horren itzalean bizi zen, mendiz hunaindiko Nafarra guziarekin Doniane Garazi. Ardoy SFran 37.
MENDI-ZUHAITZ, MENDIKO ZUHAITZ. Árbol de montaña.
Oroituko naizen! Iru urte! Mendiko zugatzak iru aldiz loretzen ikusi. Alz Ram 51. [Auntzak] iristen dituan kimu [...] guziak galduko dizkio [igali zugatzari]. Berdin mendiko zuaitz landare gazteakin. Munita 131. Zuaitzak bi eratakoak dituzu: mendi-zugatzak (erderazko árboles forestales) eta baratz-zugatzak (erderazko árboles frutales). Ib. 15 (v. tbn. 16ss).
MENDI-ZULO, MENDI-ZILO.
a) Hondonada en el monte; lugar entre montañas. MENDI-TXOKO.
[Gure Euskara jakintsua] mendi zuloak utzirik agertuko da mundu osoaren aurrera. Izt C 8. Jarraitu omen zion [...] txara zabal andia igarorik mendi zulo guztiak barrena. Ib. 250. Alta ikusi behar zutela! Mendi zilo hortan ere enoatuak ziren. JEtchep 17. Kuku bat hauteman nuen mendi zilo batetarik. Ib. 111. Egun batez, Albertiko mendi-zulo batean, lau bonbarekin prueba egin arazi zidan. Alkain 153. Etxean lotarako lekurik etzegolako, mendi-zulora joaten giñun arratsean lotara. Ataño TxanKan 36. Or nunbait mendi-zulo batean egiña dute izugarrizko txondarra. Albeniz 6.
b) Cueva; galería en el monte.
[Mendiaren] arrizko ta burnizko erraiak eguzkitara ateratzen ai dira ta gure umeak, mendi zuloetatik zear dijoazkigu, eztakit nora. Ag G 189. Ez beza iñora begira tunel ori ezagutzeko asmoz. An ez da mendi-zulorik. Anab Usauri 12. Guziak mendizulo ta arkaitzetan izkutatu ziran. " In speluncis" . Or Apoc 6, 15 (Ker artzulo ). Iguntzako mendatean barrena, Santa Garaziko mendi zulora eldu zen. Etxde JJ 191. Gorputza berak ezagutzen zun mendizulo batean ezkutatu. Ib. 116.
MENDI ZUT (L, BN, S), MENDI XUT (gral.; H, VocB ), MENDI TXUTR-uzt , MENDI XUTXUT (+ zutzut Urt V 224). Ref.: A (mendisut, menditxut); Lh (mendi). "Clivus" Urt V 224. "Mendi soila, xuta, gora, montagne nue, escarpée, haute" H. "Monte de mucha pendiente" A. "Pic" Lh.
Arradoia da Garaziko mendi xut eta harrizu bat. O Pr 506. Mendi txütetara ta botxü zorrotzetara heltü ziradianian, han hek behar larrapoka gaintü. Egiat 159. Zeru goiaño oan / mendizut. "Sierra que vas al cielo altísima" . Gazt MusIx 117.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper