Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    gorte.
    tradizioa
    Tr. Gort(h)e es la forma más antigua y la más documentada en autores labortanos y bajo-navarros de todas las épocas, que emplean en su mayoría la variante con aspiración; con todo, se encuentra korte ya en CartEsp y en Etcheberri de Ziburu, Argaignarats (-th- ) y Pouvreau, documentándose tbn. posteriormente en algunos pocos autores septentrionales no suletinos. Los suletinos emplean la forma khorte (aunque hay gorte en Tartas). Al Sur korte es la primera forma en atestiguarse (en Lazarraga) y la única hasta mediados del s. XIX. Durante la segunda mitad del s. XIX gorte y korte se documentan en proporción similar, pero ya a partir de finales de siglo, korte es prácticamente la única forma que encontramos en los textos meridionales. Hallamos además korta en una balada tradicional vizcaína. En DFrec hay 74 ejs. de gorte y uno de korte, todos ellos meridionales.
    sense-1
    1. (SP, VocBN ); korte (Chaho (+ kh-)).
    Tribunal de justicia. "Lieu où on plaide" SP. "Apeleko gorte, cour d'appel" VocBN . Tr. Documentado desde Dechepare, es usado sobre todo al Norte. No lo hallamos en el s. XX.
    Zu zirade egiazko iujia; / zure gortean bardin dira handi eta xipia. E 235. Abokatzen eztakike ehork haren gortian. Ib. 35. Abratsek etzaituztez tiranizatzen eta etzaituztez gortetara erekharten? Lç Iac 2, 6 (He jujeen tribunaletarat?). Nafarroako [...] Korte eta Konselluan bear zuen juzgatu. MRos 10.1v. Zuten / kortean presentatu / iujearen aitziñean. EZ Noel 95. Iustiziako gorthean [...] hauzia galdua. Harb 274 (v. tbn. 350). [Iesusek] iujen eta gortheen aitzinean pairatu zuena. Ib. 51. Konzientziaren gorthean eta audientzian [...] konzientziak berak akusatzen du bere burua. Ax 438 (V 285; v. tbn. 437 (V 285)). Gortia jaikiz geroz, bilauaren razoinak. Saug 21. Haren [Iainkoaren] Gorthea saindu da / han ezta zimarkurik. Hm 45. Iustizia-kortean hari zelarik bat-bederari bere zuzenaren baliatzen. SP Phil 540. Honen hautsliak gaztigatü izanen dira zinez khorte espiritüalian. Bp I 25. Demetriusek eta harekien diren ofizialeek badute zerbait errenkura egiteko norbaiten kontra, idukitzen dire gortheak. He Act 19, 38 (Dv juie bilkhuak egiten dire). Paubeko khortin [...] / hanko jaun jüjer erran, nik zer sofritü nin. Etch 186. Zarenaren arabera, aberats edo pobre / gorthe eta tribunaletan, hala egiñen zaituzte. Gy 160.
    v. tbn. Arch Fab 209 (khorte).
    sense-2
    2. (L, BN, S ap. Lh; SP, Urt II 260, Ht VocGr, Lar, VocBN, VocCB, Dv, H (-th-)), korte (kh- S ap. Lrq; SP, Gèze (kh-), Dv, H (+ kh-)), korta. Corte del rey, príncipe... (y por extensión y frecuentemente documentado en los textos 'corte celestial', 'corte de los santos'...), bien referido a su lugar de residencia, bien a su familia, al grupo de cortesanos, etc. "Cour, palais royal" SP. "Errege gorte, cour du roi" VocBN . "Cour, palais du souverain. Erregeren gorthea, la cour du Roi" H s.v. kortea. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
    Gaztelako errege jauna / erregiagaz ikatsu / zeure kortean dama ederrik / nola bapere ez dozun. Lazarraga 1169v. Bere korteti [Amoreak] ni baninduan / ezarri desterradurik. Ib. (B), 1197vb. Españako errege iaunaren gortetik. Etchart 3.1r. Parabisuko korteak / bere erregetzat hartu [dute] . EZ Noel 56. Korteko plazeren artean. SP Phil 492 (He 499 gortheko). Gorteko kurtisan. Tt Onsa 15. Eliza dela saindu gustien korthea. Gç 201. Eginhardo, erregeren gortheko notaria. ES 113. [Jainkoaren] gortheko prinzeak. CatLav 442. (V 208) Halako maneraz, non ene gatheak famos egin baidire enperadorearen gorthe guzian. "In omini praetorio". He Phil 1, 13. San Luisen bizitza Florenziako kortean. Cb Just 27. Ingura zaitzala kofesoren gortheak. Brtc 264. Iustu guzien kortea [egizu othoitz hunentzat] . JesBih 457. Erregeren etxe ta gorteko alkate. Izt C 487. Errege-uri edo korterako autu ziran Jaunaak. (1850). BBatzarN 169. Enbaxadore goazi gorthe estranyeretara. Gy 25. Madrilat biltzen ziren andreak, gorthean zigarrotto banaren erretzeko. Hb Egia 138s. Sartzeko zure sainduen gorthean. Dv LEd 20. Gortheko mintzairea zuen. Laph 37. Korteko jaun andienak. Arr May 186. Bazuen 130 urtheren ingurua, gorthea Parisetik kanpo zela. Elsb Fram 88. Mariñel bat herriz herri, gortez gorte zabilana. HU Zez 50. Bere gortheko soldadoak. Barb Leg 135. Agidanian ikusiya da / Amerikako kortia / ango urriak pillan dauzka ta / nik e nai nuke partia. Tx B II 189. Erdiaroko Naparroako korte-oitura. Lek SClar 113s. Etorri nintzanian / Frantzie kortatik. (V-arr). Balad 102.
    v. tbn. Hm 129. Gç 75. Monho 28. Dh 226. Lard 305. Aran SIgn 5. Zby RIEV 1908, 205. Bv AsL 176. Jnn SBi 57. Arb Igand 79. Mde Pr 235. Zerb Azk 54. Balad 113. Lf ELit 67. Korte: CartEsp 451. Arg DevB I. BBizk 24. Mb IArg II 319. Lg II 107. Egiat 243. Xarlem 734. FrantzesB I 76. JJMg BasEsc 143. MarIl XII. UskLiB 38. Arch Fab 97. It Fab 202. Elzb PAd 60. Xe 403. Bv AsL 122. Ip Hil 24. Auspoa 97, 71. Zerb IxtS 74. Ardoy SFran 46. Balad 100. Onaind STeresa 101. FEtxeb 68.
    azpiadiera-2.1
    "Zeruko gorthea, cour du ciel" H s.v. kortea.
    Zeruko korte guztiaz ohoratua. EZ Man II 196. Egoitza eder dohatsua! Zeruetako gorthea! Gç 152 (144 zeruko gorthe).
    v. tbn. Zeruko gort(h)e: Harb 147. He Gudu 102. Monho 72. Lap 106 (V 50). Zeruko korte: SP Phil 505. Cb Eg III 342. Zeruetako korte: EZ Noel 33. Gç 188. Jaur 368.
    azpiadiera-2.2
    Séquito, comitiva, acompañamiento.
    Bere izar distiarizko gorteaz inguratua [illargia] . Otag EE 1882c, 509. [Jesus] han da barrüki txar hartan [...]. Maria eta Josefekin, bi abere dütü bere khortetako. Ip Hil 91. An eioan gauza guztien Iaubea, ia gizonen gorte ta laguntasun baga. Ag AL 89 (cf. nota: "gorte, gordete, euskera da. Emendik dator erdaldunen corte").
    azpiadiera-2.3
    [Jaun kapitaina] itzul nezazu / hartu nauzun lekura / [...] aita amen gortera. Balad 138.
    sense-3
    3. Asamblea o reunión de los súbditos del rey; corte, parlamento.
    Nafarroako hirur estatuak bildurik, ioan zinen gorthera. Ax 8 (V 4). Paueko korte gehienean Erregeren konseillari. O Po (ed. Michel) 247. Gure Parlamentetako Gortheak dagozkaten jendei. (In CatLav pról. (V 1)). Erregek nahi zuela / iduki gorthe pleniera (azpiko guzien billtzar yenerala). Gy 175. Erreinu guztiko batzaar edo kortiak. (1850). BBatzarN 169. Madrilgo Kortiak begiratuten dabee [...] zeuben ondo izatia gaitik. (1856). Ib. 175. Erri txikietako juezetatik korteko tribunal bururaño. EE 1885b, 254. Kortietan jarteko diputadu irten. AB AmaE 334. Naiz ministrua izan kortean. Goñi 87. Madrilleko korte edo batzarretan Euskalerriaren alde [itzegin zuan] . A. Pagoaga Itzald II 131. Kortean gure fabore / dauden ministro bakarrak. Tx B I 50. Korteetan, legegintza-tokietan. Erkiag BatB 84. Euskal-Erriari ezer eskubiderik emoteko gogo andirik ez egoan Madrid-ko korteetan. Etxabu Kontu 67. Madrillen Kortetan erabagiten dagoan Estatutoaren areriorik amorratuenak. Gerrika 57s.
    sense-4
    4. "Gorte, cuadra (Sal... R)" A Apend. v. korta.
    azpisarrera-1
    KORTEA EMAN. Emitir una decisión, una resolución (?).
    Gure apuntadoriak / baitaude famoso / kortia eman zuten / txit kurioso. Ud 75. Junta eder au pensatu dute / txit borondate fuertian / sujetatzeko Aita Santubak / ematen duen kortian. Ib. 135.
    azpisarrera-2
    GORTEAK EDUKI. Celebrarse un juicio.
    Baldinetariak Demetriusek eta harekien diren ofizialeek badute zerbait errenkura egiteko norbaiten kontra, idukitzen dire gortheak. "Conventus forenses aguntur". He Act 19, 38 (Lç gorte edukiten da).
    azpisarrera-3
    GORTEAK IZAN. Tener un pleito.
    Bizitze hunetako gauzez gorteak badituzue. "Si vous avez des plaidoyers". Lç 1 Cor 6, 4 (He hauzi baduzue).
    azpisarrera-4
    GORTE EDUKI. Celebrarse un juicio.
    Egitekorik baduté zenbeiten kontra, gorte edukiten da. "On tient les plaids". Lç Act 19, 38 (He idukitzen dire gortheak; Dv juie bilkhuak egiten dire).
    azpisarrera-5
    KORTE-EGILE. Cortesano.
    Zelian zünialarik / hanitx khorte egile. UNLilia 15.
    azpisarrera-6
    GORTE EGIN; GORTEA EGIN ( VocBN, H; kh- H, Foix). Hacer la corte, cortejar, halagar, agasajar. "Gortea egin dako, il lui a fait la cour" VocBN. "Courtiser, khortiaren egitia" Foix. Tr. La forma determinada se documenta en Tartas, Etchaun (180, quizás metri causa , junto a más ejs. de khorte egin ) y en dos canciones bajo-navarras recogidas en ChantP (278, 372).
    Egizu egun oroz gortia hirur prinzesa horier. Tt Arima 127 (v. tbn. 127). Handiei gorthe egiten diote, lausengatzen ditu aberatsak. "Arridet potentibus". Ch III 54, 14. [Prinzeari] bere eginbideak errendatzeko eta, erraten ohi dena, gorthe egiteko. He Phil 117. Abis bat eman nahi dit müthil gaztiari / khorte egiteko deseiñ dianari. Etch 684. Illkia zela goizetik / [...] albari gorthe egitera. Gy 232. Nulaz erraiten düzü maite naizüla ni? / khorte egiten zaude zü beste orori. ChantP 132.
    v. tbn. Laph 246. A CPV II 41. Mde Pr 156.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Nola anima justu ari lagun ta korte aingeruak egiten dioten.Cb Eg II 168. Aingeru oste handi batek inguratzen dute [Jainkoaren Semea], gorte egiteko haren Jainkotasunari. Lap 397 (V 181). Kontsekrazionearen lekhuko eta berari gorthe ospatsuenaren egiteko, ethorriak bazitzaizkon laur artxaphezpiku eta sei aphezpiku. Lander EEs 1916, 60.
    azpisarrera-7
    KORTE-ETXE. Sede de las cortes.
    Korte-etxea imiñi dogu / geure diputaduz beterik. Enb 62.
    azpisarrera-8
    GORTE-GIZON. Cortesano. "Aulicus, gorthezalea, kurtisanta, gorthegizona" Urt III 189.
    Rulan (Rouland) zeritzaion korte-gizon ark. Goñi 87. En DFrec hay 3 ejs.
    azpisarrera-9
    GORTE-JAUN. Cortesano.
    Eta zen gorte iaun bat, zeinen semea baitzén eri. Lç Io 4, 46 (TB korteko yaun bat;
    v. tbn. Io 4, 49).
    azpisarrera-10
    GORTEKO. Cortesano. "Qui est de la cour" Dv.
    Ezen laudatzen darotzte kortekoei prinzeak / adiskideenzat egin ohi tuzten galdeak. EZ Man II 118. [Herodek] bere kortekoeki erho baten hartü baitzien [Jesus] . Bp II 48. Zu gortheko, zu handi! Gy 317. Faraon, bere gortekoak, serbitzariak, gerrariak [ito ziran] . Lard 74.
    azpisarrera-11
    GORTEKO DIPUTATU; GORTETAKO DIPUTATU. Diputado en cortes.
    Alan ezagutu dabe iru probinzijétako Diputadu Kortétako jaunak, Erregiñari egin deutsezan eskintzarijétan. (1859). BBatzarN 185. Orain artian eztogu euki Korteko Diputadurik. Enb 62.
    azpisarrera-12
    GORTEZ. Haciendo la corte, halagando (?).
    Hiru kapitainek hor deramate [anderea] / gortez enganaturik. Balad 107.

    gorte

    gorte
    << KORREO-ETXE 0 / 0 LABE-ETXE >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper