Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    2 eri.
    sense-1
    1. (gral. (no V) ; Volt 93, SP, Urt I 278, Ht VocGr, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, H) Ref.: Bon-Ond 155; Lrq; Satr VocP; Iz Ulz; Iz R 298; EAEL 266, 556; Izeta BHizt.
     Enfermo. "Malade, souffrant, indisposé" H. "Sabel ethendura batetarik eri izaitea, être malade d'une hernie" Ib. s.v. ethendura. v. gaixo. Tr. Gral. en los septentrionales y navarros, es bastante usual tbn. en textos guipuzcoanos, en los que aparece con frecuencia acompañado de gaixo. En textos vizcaínos sólo lo hemos encontrado en D. Agirre y algunos autores del s. XX. Hallamos la var. heri en Bela (15), además de en autores meridionales y en Mattin (en los que parece ser meramente gráfica).
    Ikhusirik anhitzetan beharrian pobria / eri, gose, egarria eta buluzkorria. E 67. Ebanjelioa du Galilean predikatzen eta eri anhitz sendatzen. Lç Mt 4, tí. Spirituz eri diradenén medizina bat eta remedio bat dela. Lç Ins B, 4r. Eri ziran amen batez / munduan gizon guztiak. Ezcurra 15s. Lenbizikoa da herien bisitatzea. Ber Doc 89v (Bet 14 gexoak). Erhasunak duenean azpiratu eria. EZ Man I 49. Iauna, othoi altxa zazu ene bihotz eria. Ib. 116. Eri datzana. Harb 437. Maingu da, oiñak ditu eri. Ax 48 (V 31). Eri den presuna bati. Ib. 545 (V 350). Eriaren penitenzia, penitenzia eria da. Ib. 203 (V 136). Ohe batetan bi eri. Saug 95. Gorputz eria arimaren sendozale. O Pr 614. Aurki oso eta sendo, gero eri eta flakho. Tt Onsa 158. Ah, eri gaxo hau bazindu / Oren huntan faboratzen. Gç 156. Korpitzez eri edo beharretan badira. Bp I 93. Eri edo gaxo arkitzen diranak. OA 100. Eriak bisitatzea. El 12 (CatLav 192 (V 99), CatOiq 260 eriak, CatBurg 32 heriak, CatCeg 20 gaisoak, Cb CatV 46 y Oe 38 gexoak). Begiratzen dire bekhatu egitetik, eriak meloiñ jatetik begiratzen diren bezalatsu. He Phil 26. Eria agonian sartzean. Cb Eg III 260. Bere eri denboran. Mb IArg I 333. Gizon eri laguntz guti edo bat ere etzutenak. Mb IArg II 343s. Egundaino baino eriago gelditu ziren. Lg II 174. Khantariak eta eri ikhusliarrak. Mercy 37. Oliadüra errezebitü dien eri batek. CatLan 156. Aberatsak eta pobreak, sendoak eta eriak. Brtc 112. Osagarria ardüra galthatzen dügü gü beno eriago denari. Egiat 245. Janari berak gaitz egiten dio eri gaxoari. Ub 203s.
    ( s. XIX) Estatua eri dela banatu du berria. Monho 56. Gaixo edo eri dagoanak. Mg CC 143. Bizkorbéz ene féde héria. LE Ong 14r. Eri edo gaixo arkitzen da zuetatik norbait? AA I 535. Zarrentzat eta zerbait eri diranentzat. AA III 364. Eriak bisitatzea. CatB 52 (tbn. en Añ CatAN 42 y CatLuz 20; CatMaq 382 eriek, CatR 49, CatSal 49, CatAe 48 erien) Erien osagarria. UskLiB 27. Eri lüzaz egonik. Etch 376. Erri bereko gaixo eta eri beartuentzako. Izt C 503. Ihiziak izurriaz eri. Arch Fab 203. Ora liskartsuak bethi beharria darama eri. Gy 143. Lehoin eria eta axeria. Ib. 122. Noiz ikusi zindugun gosetua, edo egarritua, edo arrotza, edo larrugorrian, edo eri, edo itxian, eta ez giñizun lagundu? Lard 435. Eri eta gaxoak oietan ipiñita. Ib. 486. Oiean eri zetzala. Ib. 168. Baldin Jainkoak, ohe batean eri iduki nahi banau, ez dut zertaz khexatu. Dv LEd 243. Jangabia guretako bezain behar da aberentako eri denian. Ip Dial 76 (It eri, Ur gexo). [Oihana] ez da bertze onthasun bat bezain eri eta galkor. Dv Lab 304. Bertze [ofizio] guzietan ohartzen naiz badela gogo eri gehiago ezenetz laborarietan. Ib. 13. Izpiritua goibel du eta bihotza eri. Hb Egia 101. Zarra eta gaztea, / sano ta eria. Afrika 158. Eri izana gatik, bere egiteko guzier bazagokan buru. Laph 248. Gizon gazte bat bazen gorphutza eri, bainan arima eriago. Ib. 78. Erien arimen eta khorpitzen ürgaizteko. CatS 12. [Zarrak] ez ziran barkatuak, ain gutxi eriak. SBaroj (in FrantzesB II 123). San Franzisko eria. Bv AsL 411. Ospitale batean eri arthatzen. Jnn SBi 91. Mutuak, elkorrak, hitz batez, eri suerte guzietakoak. Lap 302 (V 137). Jan hark kalte eginik / zela eri egon. Zby RIEV 1908, 763. Bere nahiz eri denari / Nork emanen dio osagarri? Arb Igand 150 (cf. O Pr 94). Hamar, dotzena bat egun iraun du eri. HU Aurp 149. Malko samiñak ixurtuaz eriaren oe ondoan iarririk. Ag AL 87.
    ( s. XX) Anitx eriri. Mdg 125. Eri nahi direnak izan, edo bederen eritzat hartuak. JE Bur 125. Burua du eri, burua. A Ardi 109. Errak, lagun, zer haiz, eri? Ox 104. Gertatzen ezpagera / burutikan eri. Tx (in Imaz Auspoa 24, 128). Ontan Santek, eri gaixoa apur bat bizkortu zuten. Or Mi 145s. Bai emakumezkoekin ta bai gaxo-eriekin gizonki joka zazu. Lab EEguna 69. Badakin, dudarik gabe, Erregeren alaba nola arras eri den? Barb Leg 135. Beribil eria, hatsa ituski labur [...] aitzinatzera uzten dugu. JE Ber 98. Jartzen dira eri, / koloriak zuri. Yanzi 164. Ta eri asko olioz gantzutu ta sendatzen zituzten. Ir YKBiz 203. Neska umezurtzak, zar eriak eta [...] alargundutako emakumeak. EAEg 31-5-1937, 1731. Hits bazaude edo eri. Iratz 22. Txala eri zutela. Etxde JJ 109. Adimen eriren bat. Ib. 213. Eri dauntzan adiskideei. Zait Plat 93. Eri, ez. Zango bat hautsirik ukana diat. JEtchep 98. Negarrari emon deutsa mutil eriak. Erkiag BatB 203. Izpiritua duela eri, dio, gorphutza baino gehiago. Larz Senper 114. Itsuak argituz, eri direnak sendatuz. Ardoy SFran 353. Eriegi zuen barnea jasaiteko untziaren ur gaineko leria. Ib. 263. Gazte askoren biotzak maitemiñez eri. NEtx LBB 352. Hunek hil zuen basurde hura / jada heria omen zen. Mattin (in Xa EzinB 117). Ezbear ori aski ez dala / orain biotzetik eri. MMant 111. Haur hau arras eri da. Etchebarne 58. Loturak eta artamenak eginik igortzen ginituen gure lagun eriak. Larre ArtzainE 177. [Kanpion-ek] Nafarroako zenbait eskualdetako hizkuntza erian ikusten du euskararen egoera, ahaleginean eta epetan ibili gabe sendotu behar den hilzorikoa. MEIG IV 132. Eginahalak eginak ziren eri-presondegi batera eraman zezaten. MEIG IX 98.
    v. tbn. Mat 221. Saug 38. Hm 216. SP Phil 27. Arg DevB 199. ES 88. Ch III 50, 8. Mst III 53, 2. AR 328. VMg 77. Gco II 25. Dh 123. Echag 217. JesBih 451. Bordel 69. ChantP 86. Aran SIgn 104. Legaz 34. Arr May 198. Elzb PAd 83. Elsb Fram 60. Jnn SBi 55. CatJauf 59. Goñi 101. CatUlz 36. Const 43. MendaroTx 183. Etcham 118. FIr 190. PierKat 59. Anab Usauri 28. Ldi BB 156. Zerb IxtS 85. Lf Murtuts 91. SMitx Aranz 204. EA OlBe 13. Mde Pr 207. Etxde JJ 48. Vill Jaink 72. Izeta DirG 45. Ibiñ Virgil 104. LuzKant 124. Xa Odol 333. Uzt Sas 125. Insausti 271.
    azpiadiera-1.1
    (Ref. a los paralíticos o impedidos).
    An arkitzen zan gizon elbarri bat [...]. Eria bereala sendatu eta oia sorbaldan zuela joan zan. Lard 392. [Diabruak esan zion] errian berak ezagutzen zuan emakume eri baten antzeko jarriko zuala. Au zan emakume eri bat gorputzez txit itxura txarrekua. Bv AsL 41. Kirkirra belardiyan / anka bat autsita, / zegoala ezin joanik / antsiyaz, ezinta [...] / alegiña lagundu / ziyon [barakulloak] eriyari. RArt EE 1894a, 371.
    azpiadiera-1.2
    Beso minduna bulharrean, zango eria ohatzean. O Pr 97.
    azpiadiera-1.3
    Herido. Cf. 2 eritu, eritasun (2) .
    A, nola dagoen Jesus laztana! [...]: dana dago eria, dana zauriz ta odolez itsusitua. Ag Serm 353s.
    azpiadiera-1.4
    "Prêt à se casser, se défaire. Paret eria, mur qui menace ruine. Eltze eria, pot de terre qui va se casser" H.
    azpiadiera-1.5
    (Dv, H).
    (En la expr. bihotz eri, 'corazón compasivo'). "Gizon horrek bihotz eria du, cet homme a le cœur très accessible à la pitié" Dv. Cf. supra ejs. con el sdo. de 'corazón enfermo, sufriente'.
    azpiadiera-1.5.1
    "Bihotz-eri (L), compasivo" A.
    Bitxi ere bada untzi beretik, oro multxoan elgarrekin altxatu sosetarik parte hartzea, parte uztea. Burutik oso ez den zonbeit othe da ohoin hori; ala berrehunen eskasa baizik ez izankiz, eta bere ohoinean, "bihotz eria", ez duenez atxo gaixoa orotaz buluzi nahi ukhan? Eskual 18-4-1912 (ap. DRA ).
    sense-2
    2. (gral. sgp. >A ; Lar, Añ (G, AN), VocCB , Dv).
    Enfermedad. "Mal, enfermedad" Lar, Añ. "En V no se usa más que en los derivados" A. Cf. infra ERIAN, ERIZ.
    Eri zitela..., orok igeska, / Bakarrik itxi daroe. "La enfermedad". Laux BBa 78. Gure anai auen artean, mugaz onuzko alderdiko euskaldunen eri berberari oar natzaio. Ldi IL 46. Gizagaixoa eriak ondatu du, antza. Zait Sof 83. Lendabiziko oiñazea, aren eria edo geisoa izan zan. Erkiag Arran 165. Malaria deritzaion eri edo gaitz txarra. Anab Aprika 40. Biriketako eri edo gaitza. Ib. 85. Zenbat eta gaitzago izan eria. "La dolencia". Gazt MusIx 139.
    azpisarrera-1
    ERIAN.
    En la enfermedad.
    Hark, erian nol' eheinatzen, / Sendoan er', ene geinhatzen / Zakien, bait' are pausu emaiten. 'Quand j'étais malade'. O Po 50.
    azpisarrera-2
    ERI HANDI (L, BN, S ap. Lh ).
    Gravemente enfermo; enfermo grave.
    Joanzékio aitabát bére séme héri andiaren óna náies. LE Ong 14r. Eri handi bat da [gizona] lurraren gainean etzana, S. Agustinek dion bezala. Lap 152 (V 68). Zonbait egun zauku bakarrik / eri handi egona, / Buruko gaitz batek jana. Etcham 107. Sendalariak erranez geroz eri-handi dagola. FIr 187. Ikusi eta ikasi dutanez, eri-handi gehienen buruak guti-aski ilundurik dagotzi. Ib. 184. Hizkuntza beti eri handi badago ere. Mde Pr 243. Bere burua eri-handi ikusiz aise zitzaion bihotza ilhuntzen eta kobla samintzen. Lf ELit 185. Bere eri handienentzat zaukan bere dorreko ganbara. "Aux plus grands malades". Ardoy SFran 154. Ama eri haundi ukan nuen etxean. Larre ArtzainE 161. Bi eri haundi, biak ere hi1tzera zoatzinak. Ib. 227. Gogora datozkit harako 1891ko erritasun hura [...] edo, beharbada, Erribera kaleko zoko ilunetan eri handi bizi zen zadorlaria . MEIG VII 35.
    azpisarrerakoSense-2.1
    Eri-handitu denean ezagutza argi othe duen. FIr 183.
    azpisarrera-3
    ERI-ARTARI.
    Enfermero.
    Zeren zaren eri-artharia, badire kasu batzu non ezin utz baitezakezu zenbait serora eri. Birjin 567.
    azpisarrera-4
    ERI-ARTATZAILE.
    Enfermero. v. erizain.
    Eta hemen holako langile on, eri artatzaile, haur-altxatzaile hoien ororen erroak mozten badire [...]. HU Zez 101. Frera eri-arthatzailea. Prop 1906, 8. Banuen, hortako, gaitasun eta eri-artatzaile gostu zerbait lehenik amaren eritasunetan eta geroxago soldadogoan bildua. Larre ArtzainE 160.
    azpisarrera-5
    ERI-BERATX v. eriberatx.
    azpisarrera-6
    ERI-BISITA.
    Visita a un enfermo.
    Erran behar da bixkotxak arraro zirela orduan, besta egunez edo eri-bisita batzuez kanpo. Larre ArtzainE 111. Beti bazabilan, egunero, eri bisitan parropiaren gibelondoetan. Ib. 244.
    azpisarrera-7
    ERI EKARRI.
    (Con bere, etc. burua). Hacerse pasar por enfermo. Cf. la expr. fr. "se faire porter malade".
    Haatik ez erran sekulan ontsa hizala, bethi eri ekar hire burua. Ni bethi eri nizala erranez, oraino Algerian izaiteko nuk. JEtchep 100. Hala nola mobilizatua izan bainintzan 1939-an, ene burua eri ekarri nuen. Etchebarne 136.
    azpisarrera-8
    ERI ETSITU.
    Enfermo deshauciado. Enfermo deshauciado. Cf. Cb Eg III 316: Bada horrela etsirik dagoen eri bakoitza erio bizia edo bizitza illa dala deritzat.
    Eri etsitu eta ezin sendatuzkoak. ES 172. Etzen eri etsiturik sendatzen etzuenik. Lg II 134. Eri etsitu edo lanjerean denari fedezko egiez eta hiltzerako eginbide handiez mintzatzeko. HU Aurp 178.
    v. tbn. MarIl 130.
    azpisarrerakoSense-8.1
    Eri andi etsitu batengana. FIr 135.
    azpisarrera-9
    ERI-ETXE v. erietxe.
    azpisarrera-10
    ERI GAIZKI (S ap. Lrq ; Dv).
    (Estar, etc.) gravemente enfermo. "Eri-gaizki da, il est dangereusement malade" Dv.
    Eri gaizki edireiten denian, bena hiltzeko phüntia egürüki gabe. CatS 91. Jacop patriarka eri gaizki zen; hiltzera zohalarik beraz, erran zion [...]. Jnn SBi 3. Alexandre, Tersatzeko aphezküpia eri gaizki zen, ohian hirur urthe hartan. Ip Hil 137. Emakume horrek beraz bazuen eri-gaizki hemezortzi urtheko alaba bat. Prop 1897, 220. Mediku xaharra eri gaizki baitzen. JE Bur 123. Azpilikueta eri gaizki egon zelarik, haren etxe lañorat yuan zen. Zub 46. Zonbait ilabethe egon zen eri-gaizki, zer nahi pairatzen zuela. Lf Murtuts 28.
    azpisarrerakoSense-10.1
    Duela bizpahiru urte, adixkide bat eri gaizkiturik, bere atxikimendua hobeki ezin erakutsi zion. HU Aurp 178.
    azpisarrera-11
    ERI-GOGOR.
    "(L-ain, R), sano, de constitución robusta" A.
    azpisarrera-12
    ERI KARTZELATU.
    "Eri kartzelatua (BN-lab), gravemente enfermo" A.
    azpisarrera-13
    ERI LARRI.
    Enfermo grave. v. ERI HANDI.
    Orduan da eria / ezportzatzen larria. EZ Eliç 198. Eri larri baten ohe ondoan gaudenean. MIH 150.
    azpisarrera-14
    ERI-MUTIL.
    Enfermero.
    Sendagailu egile bat, bortz eri-muthil eta guzien gainetik aintzindarien baimena . Prop 1899, 38.
    azpisarrera-15
    ERI-SAGAR (SP, H (s.v. sagarra)).
    "Sorte de pomme, pomme des malades" SP.
    Badugu ere zer nahi neguko sagar, oro zoin hobeak. "Eri-sagarra", guziz sagar ederra. "Udare-sagarra", ahotik ezin utzizkoa. Gatxitegi Laborantza 117.
    azpisarrera-16
    ERIZ.
    Por enfermedad, a causa de la enfermedad. "Eriz etxean daudenak, ceux qui pour cause de maladie restent à la maison" Dv.
    Bat bederak, eriz edo ezinez baratzen ezpada, parropia Meza enzün behar dü. Bp I 108. [Aldamio] hetan zetzan eriz nonbre handi bat, itsu, maingu, hebaindu zirenak, ura noiz higituko zen begira zeudezenak. He Io 5, 3. Ona ni emen, eriz / ezin ibillirik. It Fab 176. Eriz ezinean gertatu omen zan. Zait Plat 104. Bertzeentzat bezala, eriz jautsia dela menditik erranen diat. Larz Iru 94.
    azpisarrera-17
    ERI ZAHAR (e.-zagar B ap. A ).
    Enfermo crónico.

    eri

    eri
    << erakuts-etxe 0 / 0 ERLE-ETXE >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper