Azpisarrerak (sarrerak) (346)
luma.
Tr. El empleo de pluma es muy escaso con el significado de 'pluma de ave': sólo se documenta en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau (Phil 201), y en una canción baztanesa (NafEKZ 190); con el significado de 'pluma de escribir' es bastante más frecuente: es la única forma (si exceptuamos a Tartas) antes del s. XIX y es todavía relativamente usual durante ese siglo, aunque apenas aparece en el XX. En DFrec hay 17 ejs. de luma .
Etim. Del lat. pluma .
1. (gral.; Lcc, SP, Deen I 351, Urt I 468, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H), lume (AN-ulz, B), pluma (AN-egüés-ilzarb-olza, Sal, R; SP, VP 41v, H (V, G)) Ref.: VocPir 339; A; Lrq; Iz ArOñ , Als , Ulz (lume); Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; Izeta BHizt (lume); Elexp Berg.
Pluma. v. hegats, hegaki.
Oin arrok zituan luma / Ozaetako jaun gazteak. Mondr 38s (J. Arriolabengoa en su ed. (97) sugiere que podría tratarse de un error del copista por lurra ). Olloa lumaz estari. AzkPo II. Nik aregaiti ez nei emun / txoritxo baten lumea. Lazarraga B5, 1164v. Arranoak nola pluma ithurrian bustia. EZ Man I 90. Hegaztinak lumaz [beztitu] . Ax 24 (V 14). Zeinek ezpaitute oraino bertuterik luman eta illetan baizen. SP Phil 285 (He 286 lumazko bertuterik). Bere gorphutz itsusia bertzeren luma eta plumai ederrez beztiturik [korneillak] . ES 149. Onzi txikia zerabillen luma zirudiela. Mb IArg I 193. Lümer errespetü ta txoriari mespretxü. Egiat 244. Guziá dá lúma [pábo errealaren pónpa] . LE Prog 122. Sartu nintzanian [oiera] egin neban luma artian toki eder bat. Mg PAb 115. Antzara gaisoari kentzen diozke atzenean dituan luma guziak. AA III 375. Luma bezin ederra badezu kantua. It Fab 258. Sasoiñean paona bati / lumak zitzaizkon erori. Gy 206. Pozik ibilliko zala kalez-kale ta plazaz-plaza oiñutsean arabakia zeriola ta lumaz janziya. Aran SIgn 108s. Luma eta burdin zahar erosten zabiltzan. Elsb Fram 167. Lumakaz zerurantza / txoria doa artez. Azc PB 266. Igortzitzen aizan, bigun bigun, aingeru lumaz bezela. Ag G 281. Beliaren lumia lakoxe patilla baltzak daukozala arpegi-alboetan. Kk Ab I 92. Xoriak, beren lumak inharrosiz, tiutaka eman ziren. Barb Sup 143. Luma-arrotzen ari ziran mokoka etengabe [olloak] . TAg Uzt 259. Gudari-txanoan luma luzedun kukur bikaiña. Etxde JJ 173. Txori guztiak asi zirean pikuekaz lumak ataraten. Bilbao IpuiB 41. Karrika hertsietan jendea badabila luma bezain arin. Ardoy SFran 213s. Luma aundi batekin ondo garbitu. Ostolaiz 71.
v. tbn. Volt 237 <lom->. Tt Onsa 94. VMg 50. Zav Fab RIEV 1907, 94. Hb Egia 145. Dv Lab 292. Arr GB 59. Noe 18. AB AmaE 260. Zby RIEV 1908, 759. Urruz Zer 64. Ox 106. Altuna 90. Or Mi 120. Enb 84. Tx B II 214. Etcham 99. Zerb BiGo 308. EA OlBe 67. Lf Murtuts 28. JAIraz Bizia 30. Arti MaldanB 192. Gand Elorri 218. And AUzta 55. Osk Kurl 50. Erkiag BatB 91. Larz Senper 26. Ibiñ Virgil 101. NEtx LBB 130. Uzt Sas 331. Xa Odol 294. Ataño TxanKan 194. Larre ArtzainE 133.
(Fig.; con verbos como utzi ).
[Alemanek] bide erditarat ere joaiteko, luma ederrik utziko dute Berrogoita Hamazazpigarrenaren eskuetan. Zerb Gerlan 24.
(Fig.; ref. a la virginidad).
Lümarik ederrena betzaio faltatü. Etch 676. Lehen lumaren galtziak / baditu amabi urte. Bordel 93. Lümarik eijerrena beitzaio erori. ChantP 252. Bainan inozenta zen, / Harek dauku galdu; / Bertzenaz bere luma / Behar zuen zaindu. (1879). LuzKant 69.
Uzten due lumarik gabe artzekodunak.AA III 375 (cf. lumatu (3)).
(Fig.).Inconstante. " Gizon hori luma bat da " H.
2. (H, A), pluma (AN-ulz, S; Lcc, Lar, ) Ref.: Lrq; Iz Ulz .
Pluma de escribir. "Péndola, plumea, pendolea " Lcc.
Priesaz eman dut pluma <pleu-> eskuan. CartEsp 459. Pluma eskuan harturik. SP Phil 78 (He 80 pluma). Non haren aipamenak berak ene luma ene eskuan ikharatzen baitu. Tt Onsa 142. Huna kontuen egiteko / plumak eta libruak. 204. Plumak iskiribatzen tuen gauzak. ES 151. Ez dut egin [eskribatu] nahi izatu tintaz eta plumaz. He 3 Io 13 ( TB, Dv, Ker, IBk, IBe luma;hegats, Ol orratz ). Artu zuen pluma ta tinta. Mb IArg I 225. Eragozpen baga joian lumia, iminten gogora etortana. Mg PAb 198. Donzellatasunaren kontra pluma asko zorroztuta. fB Ic II 291. Goldea pluman trukatu. Gy 7. Lumatik guti dire bizi herrietan. Hb Esk 207 (Egia 134 pluma). Ain andiak [...] non ez lumaz ezarri ditezkean, ez irakurri, bazter guziak negar-malkoz busti gabe. Lard 454. Atera zak tintontziya, papela ta pluma. Sor AuOst 80. Nik ezingo dot lumaz ipiñi norañoko zan. AB AmaE 169. Une atatik gertaurikoa ezin leike nire luma kaskarrak zeaztu. Ag Kr 217. Izpiritia zorrotz, lüma agüdo. Lh ( in Const 14 ). Aldietan zorrotza da bere luma. Inza ( in Jaukol Biozk XIII ). Lafitte eskualtzale yakintsunaren lumakoa [lana] . Zub 29. Barkatu lumatik erortzen bazait aithorra. JE Ber 65. Eragin maiz lumari. Ldi IL 88. Arnas Gurenak eman begizkit / ago ta luma zugurra. Or Poem 555. Fraideen lumatikoak direlarik [textuak] . Mde Pr 232. Berriz ematen diogu lumea Patxiri. Osk Kurl 123. Nola ikasi nuen / Eskuaraz iskiatzen? / Bertzeri begiratuz / Plumaren ibiltzen. LuzKant 120. Ementxe noa nere lumaren etorria etetzera. Ibiñ Virgil 25. Luma harturik hasten da ene interrogatzen. Etchebarne 53. Luma zar orren punta zorrotz ori katiaute, papera zulotzen eban. Gerrika 21. Bere lumatik sortu diren gainerako laneginek. MIH 264.
v. tbn. Añ MisE 121. Izt C 9. Arch Gram 57. Aran SIgn 110. Bv AsL 202. Elzb PAd 3. Arr May 28. Apaol 38. Elsb Fram 104. Lap 145 (V 65). Arb Igand 42. HU Zez 177. Azc PB 360. A Ardi 71. EEs 1920, 175. Zerb Azk 5. Egan 1955 (1-2), 9. Txill Let 38. Vill in Bilbao IpuiB 8. Basarri 50. Erkiag BatB 125. Gazt MusIx 165. Onaind ib. 146. NEtx LBB 69. Xa Odol 68. Berron Kijote 18. Insausti 188. Pluma: Ud 26. Mdg 148. Goñi 34. Yanzi 103. Etxabu Kontu 15.
(Fig.; ref. al arte de escribir, al estilo). " Luma gaitzekoa, écrivain fort, grand écrivain" H.
Galaiki eta jaierazko pluma gozatsuarekin eskribitu zituen. Aran SIgn 115. Ixtorio hori han irakurtuko du, luma ederrenaz, lehenik gure adixkide handi Laurent Apesteguy zenak kondatua. Zerb Azk 93.
" Luma ederra, belle écriture" H.
3. Segmento lanceolado (de una hoja de helecho). " Iratze luma (AN-5vill, BN-arb)" Gte Erd 246.
Galtzen hegaletan eta botetan baziren belhar pherde eta iratze luma batzu. Larz Senper 58s.
ELUR-LUMA (Lar; -lh- L, S; SP, Dv, H, Foix; edur-luma V-arr-oroz-gip; Añ (V)). Ref.: A (edur-luma); Lrq (elhur-luma). Copo de nieve. "Neige qui ressemble à des plumes" Dv. "Flocon (de neige)" Foix. Cf. eleluma.
Bizien ere arima xahutzatzu lohiak / eta egitzitzu elhur luma bezain xuriak. EZ Man II 59s.
v. tbn. Cb Eg II 205. (Caen almas al infierno) ala nola elur-lumak erortzen baitire anitz drauntsalaik (343). LE-Ir. Elhur-lumak erortzen diren bezain usu. Dh 145. Akaziak erranen zinuzken elhur-luma arin berantiar batzuez orozbat apaindu eta loriaz hanpatuak. JE GH 1934, 232. Elur-luma bezain ugari. Or QA 187.
LUMA-BELAR. "Lumabedar [...]. Garduen loreetako hazi hegalariak" (V-ger) X. Kintana Iker 10 (1997), 157.
LUMA BIZI. "(V-och), primeras plumas de que se cubren las aves" A.
LUMA-EPAILE. "Taja-pluma da luma-epallea" Mg PAb 201s.
LUMA-ETXE. Plumier.
Zakuaren barnean arbela edo lapitz-taula beltza, bere luma-etxe arkatz eta gomendako. Larre ArtzainE 13.
LUMA GABEKO. Desplumado. v. lumagabe.
Luma gabeko egoak dituzten animalitxoak. It Dial 30 (Ur luma bagaak, Dv hegats gabeko, Ip lüma gabiak). Zapelaitz onek auka bere atzaparretan luma gabeko txoriya bezela estututa. Alz Burr 17. Nori diñotsak ik ezer, ostera, lumabako mozolo epel orrek? Otx 38.
LUMA-GIZON. Notario.
Idazkixonak (idaz-gixonak, luma-gixonak) dana jango yoek. Kk Ab I 76s.
LUMA-GRIS (Adj.). De plumas grises.
Ürzo lüma gris gaxua. ChantP 204.
LUMA-HIZKUNTZA. Lengua escrita.
Lekukotasunak aho- eta luma-hizkuntzakoak eskaintzen ditu. E. Knörr ASJU 1986, 415.
LUMA-KOLPE. Escritura, acto de escribir.
Yakin bezate ungi [eskribek] zer duten erasten, / hekin luma kolpea nola den egoten. Hb Esk 210.
LUMAKO TXAKUR (BN-baig, S; zakur BN-arb; A Apend; xakur H). Ref.: A; Gte Erd 268. "Perro perdiguero" A.
Bere lumako zakurra aintzinean. Leon GH 1926, 80. Orai ere badüzü xakhür bat Bedaxagarrian, ihizorra eta lümakua, itxüren arabera. Herr 25-4-1968, 6.
LUMA-LANTXO. Pequeña obra escrita.
Beste etenaldi bat izan du nere luma-lantxo onek. A Ardi 25.
LUMA-MUTUR. Plumín.
Idazteko luma-muturrak. Erkiag BatB 18.
LUMA-ONTZI.
a) "Un jergón, luma onzia (Bergara, 1580)" ConTAV 5.3.1, 156. b) "Plumero, vaso en que se ponen [...] plumonzia" Lar.
LUMA-ORRATZ (V; lumorratz V-arr-oroz-m-gip; lumarrautza V-m). Ref.: A (lumaorratz, lumorratz, lumarrautza); Elexp Berg (lumorratz). "Cañones de plumas. Lumorratzean dagoz oindiokarren eskillaso-kumak" A.
LUMAPE (En casos locales de decl. sing.). Espacio situado bajo las plumas.
Lumapean zango bat eta / hegalpean du burua. Elzb Po 181. Lumapean mokoa gordeta. Ag G 282.
LUMA-PINU. Pino laricio.
Baso-piñu edo silbestrea baño lenago erabilliko nuke nik luma-piñu au. Munita 79.
LUMA-TXURI (Adj.). De plumas blancas.
Uso lumatxuri gixan. NEtx Antz 158.
LUMA-UKALDI. Plumazo.
Etziala igaraiten egunik batere iagoitik bere bizian, zoinbat luma ukaldi eman gabe bere artian bere obrari. Tt Arima 127.
LUMA ZAKAR (-kh- SP vEys y A, H (L)). "Duvet" H.
LUMAZKO (Lar, H).
a) De plumas (sentidos prop. y fig.). "Penacho, penachera [...] lumazko galyurra" Lar. "Lumazko ohea, lit de plumes. Lumazko iatsa, plumasseau, balai de plumes" H.
Lumazko bertuterik baizen ez dutenek. He Phil 286. Sarepalakin lumazko pelotan jokatzia. Echve Dev 415. Kaskuaren gañian kolore igualeko lumazko ttontor bat duela. Bil 163. Lumazko burua eukala. A BGuzur 117. Lumazko bururkoan. Or Eus 108.
v. tbn. Azc PB 205. Plumazko: Sor AKaik 124.
b) Literario; escrito.
Eskualdun phestetako lumazko gudu hori. JE Bur 143. Lumazko koblariena iragan da. Ib. 146. Amarekin nituen nik ene lumazko solasaldiak [=gutunak]. Larre ArtzainE 115.
De pluma, que se dedica a escribir.
Ortarako da berorri plumazko gizona. Sor AKaik 124 (dirigiéndose a un escribano).
LUMA-ZORRI. "(V-m), primeras plumas de las aves" A.
LUMA-ZORRO. Almohadón.
Aulki zabalean, besodun zizaillutxoan jesarrita [...] bizkar aldean lumazorro bat dauala. Erkiag Arran 73.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper