Tr. Aparte de un ej. (paubes ) en Harizmendi, se documenta en autores guipuzcoanos desde mediados del s. XIX; en el s. XX aumenta su uso, y se extiende a algunos vizcaínos, y a algún septentrional como Xalbador. En DFrec hay 100 ejs., 2 septentrionales.
etimologikoa
Etim. v. DCECH s.v. pavés.
sense-1
I.(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(G; vEys, H);
babesa;
babeza ((det.).H);
pabeza (SP→H);
paubes (H)
Ref.:
A;
AApend;
ArinAEF 1927, 3. Protección, defensa; refugio."Pabeza, soutien, appui. Pabeza handia zaizkit, vous m'êtes un grand appui. Pabeza zaitut, je vous ai pour appui. Pabeza handiak galdua nago, j'ai perdu mes grands appuis"SP.
"Babeza, id. babesa (V, G), id. pabeza, paubesa (L), soutien, protection, défense. Umeak dituzte habe bai paubes aldaketan, ils ont leurs enfants pour soutiens et protecteurs autour à leur côté (Hm) [aunque la cita es errónea, q.v.]"H.
"(Gc), protección, amparo"A.
"(Gc), escondrijo"Ib."Sitio resguardado"ArinAEF 1927, 3.
vEys trae babese, inferido erróneamente a partir de Persiako erregearen babesean. Cf. IC 74: "[de las armas que usaban los vizcaínos] los escudos eran babeses". Cf. VocNav: "Pabeses, listones colocados entre las vigas para construir los pisos de las casas y dispuestos en curva formando el borde de la bovedilla [San Martin de Unx]". Cf. pabese. Ume hek dituzte iabe / Bai paubes aldaketan. Hm 142.
Gipuzkoako mendi goitituen babesa zenbaterañokoa dan ez da bear bezala ezagutzen begiratu batean. IztC 32s.
Bertako biztanleak makurka ta iskintxoka bazterrik bazter zulokuntza ta babesak arrapaturik. Ib. 330.
Eliza bi pareta edo murru lodirekin inguratua zan, Antoniaren gaztelua babes zuela. Lard 545.
Bere Izen Santua goratzeko ta azaltzeko, bere Esposa Elizaren ondra ta babesa berri irmerako, eta eziñ konta al anima salbatzeko. AranSIgn 30.
Ezertako ezta gauza, ia ezta aulkitik jaikitzen, eztu etxetik iñora ertetzen. Nola? Zertara? Non etxean beste babes? Non aukera geiago?AgG 374.
Ez baida umearentzat amaren magala baño babes oberik. ArgiDL 107.
Jauna, ez deiezu zure babesa ukatu. Ib. 70.
Pekatarien babesa. "Refugium peccatorum".Ib. 115.
Ikus, itzala ta babesa ditun zunzuna. OrMi 106.
Tolesgientzat zara maitasun abija, / Obendijentzat barriz babes-maitekorra. LauxBBa 24.
Alargun eta umezurtzen babesa ixatian eta euren aldez garbi jokatzian. Otx 100.
Ar berberak arki ditek igan babes alaia. LdiBB 100.
Dioten Prantzi-muga, zitala, alaena! / amaika gaiztagiñek babes ar dutena. OrEus 249.
Ontziak datortz aizearen igesi, babesaren billa. TAgUzt 43.
Bizitza guztian odol-jario ibilli etzedin, bildu zan lekaimetxeko babesera. Ib. 315.
Gizarte-laguntza eta beartsuendako babesa. EAEg 10-10-1936, 12.
Leze bat emen, utzirik ango / babes ain goxo maitea!EAOlBe 9.
Gero amilduko banaiz ere / txapalda loretsu baten / babesa orain arki detanez / nere barru jairik onen!Ib. 108.
Ikusten duzun Kereon orrek, nere alabak kataskan arrapatu ta eraman dizkit, nere babesa bakarra. ZaitSof 132.
Zuretzat babeskin eta aiztamakil arrotzak baño babesa garaiagoa izango baita. Ib. 149.
Betorkit, o bai, ordu onean / zure gozo ta babesa, / azkeneraño eraman zadan / nere pasio nekeza!SMitxAranz 132.
Bi alki artuta itxas ertzeko babes batean exeri ziran. JAIrazBizia 22.
Aritzak eta pagoak gaztetan babesa nai dute. Munita 96.
Baña gurasoen babesik gabe bildur nauk okerreratuko ez ote dekan. EtxdeAlosT 21s.
Alakotan, aitona etxean bazan, onengana korrika joaten ziran babes billa. EtxdeJJ 99.
Ala litzake, esaterako, armaren berri ez dakinak, bataren ordez bestea iaztea: zango-babesa buruan edo buru-babesa zangoan. OrAitork 64.
Etxean aña babes iñun ez. EgutAr 1956 (ap. DRA).
Babes ta aterpe billa doan eskalearen irudira. ErkiagArran 94.
Kaieko babesa utzirik. Ib. 78.
Zure babesik gabe / ez daukat bizirik. BEnbNereA 265.
Leiala, zintzoa, nekatzen ez aizena, igeslarien babes eta aterpea. AnabPoli 70.
Behar dut babesa. ArtiMaldanB 224.
Edozein ordenak ba-ditu bere esiak, gordegarriak eta babesak. VillJaink 103.
Bera da zeruko atea, gaixoen osasuna, pekatarien babesa. MAtxGazt 101.
Beti billatu oi ditute [erla-kumeak] ur gardenak eta babes ostotsuak. IbiñVirgil 108.
Norbaiten babes billa saiatu bear izan degu, ta zerbaiten laguntza usteak, aurrera eragin digu. NEtxLBB 7.
Baserriak ta txabolak ditu [euskerak]
guzizko babes goxuak. Olea 37.
An utzi zuten basarria ta / lengo etxien babesa. UztSas 121.
Laguntza ta babesa opa dezaion ekitera dijoan larri-une estu artan. BerronKijote 146.
Eta ez du esan nai onek Jainkoaren babesa alde batera utzi bear dutenik. Ib. 146.
Babesa eskatzen dautso Berari, obetuz joan daiten. OnaindSTeresa 54.
Maiz galdu dira hitz-hasteko bokalak zenbait hizkuntzatan, babesik gabe zeudenean. MEIG VII 99.
v. tbn. MMant 80. Ayesta 42.
azpiadiera-1.1.1
Garantía. Aurrerapen onen babes edo garantitzat, Etxabe ta Lagak alkartean ditudan alkar-agiriak edo azioak utzi nezazkizue. NEtxNola 15.
azpiadiera-1.1.2
(Tras gen.).Protección (contra). Beroaren babes bikaña baitzen [ginbailtxoa] bere belarri aundiekin. OrMi 99.
azpiadiera-1.2
2."Cesta plana y ancha"AyerbEEs 1915, 231.
Labesutik ateratzen dituztenian arto, otasa ta ogiak, eskino edo babesetan jartzen dituzte zabal-zabal.AyerbEEs 1915, 231.
sense-2
II.(Adj.).
azpiadiera-2.1
(AN-larr);
babesa (G-goi)
Ref.:
SMujEEs 1921, 27;
AspANaf. Protegido, resguardado."Leku babesan dago, está en sitio abrigado (G-goi)"SMujEEs 1921, 27
(→)AApend.
"Babes, leku babesa, adj. en Leiza. Leku babesean dago gure etxea"AspANaf.
Nortzuk ete ziran txokondo babes artan izketaldia zutenak?TAgUzt 100.
Egongiro atsegiña zegoan itzalpe babes artan. Ib. 159.
Guda-ontzien biltoki izana da aintziña Getariko itxasbazter babesa. Ib. 42.
Baratze txiki bat inguruko / xakonik babesenean. EAOlBe 87.
Jainkoak toki bero, goxo ta babes bat ipiñi zizun. MAtxGazt 17.
Etzekit beste leku / bat babesagorik, / eta pikardirako / egokiagorik. Olea 178.
Eta bi mendixkaen tartetik pixkat ibilli ondorean, zabalune babes batean arkitu ziran. "Espacioso y escondido oalle".BerronKijote 213.
Udarako bero zakarretan oso leku babes ta atsegiña baizan. AtañoTxanKan 196.
azpiadiera-2.1.1
(AN-larr). (Tras tema nominal nudo)."Leku aize-babesa, leku hotz-babesa"AspANaf.
Toki ezea ta aize-babesa du naien. Munita 53.
Lur gizena bada ta aize-babesa, bi metrotik bi metrora neurri ona dezu. Ib. 59.
sense-3
III.(Tema nudo usado como posposición, tras gen.).
azpiadiera-3.1
Al amparo de.v. BABESEAN. Burua makurtu ta polliki-polliki arresiaren babes ezkutatu zan. AtañoMLanak 163.
azpisarrera-1
BABESA EGIN. Proteger, dar protección.
Landare oiek biak lenengo urtetan beintzat babesa bai dute. Lendik zuaitz zarrak izanda ere babes pixka bat egiteko gaitz erdi. Munita 106.
Amabost urtean babesa egindako estalpe bat uzteak beti ematen du alako naigabe bat. MMant 78.
azpisarrera-2
BABESA EMAN. Proteger, dar amparo.
Oker egiña ez aitortzearren bere babesa ematen dio Engraziri. EtxdeJJ 105.
Inguruetara eldu orduko ezagutu zun babesa eman zioten etxea.Ib. 186.
Bearbada ez genizuke babesik emango. Ib. 186.
Oraindik erriko ateak gabero itxitzen dituzte ta ez diote babesik ematen beren erlijioz kanpoko iñortxori. AnabAprika 54.
Ama Birjiña Itziarkoak / eman zidala babesa. AZink 60.
azpisarrera-3
BABESEAN (G ap. A).
azpisarrerakoSense-3.1
a)(Tras gen.).Al amparo de, bajo la protección de.
"Pareta baten babesean atsedeten zegoala (Lard), estando descansando junto a una pared"A.
v. BABESPEAN. [Murru] oen babesean ifini zituzten gizonak. IztC 330.
Erabaki zuten, batalla eman bear zanean, Kutxa santa berekin eramatea, onen babesean garraitu [sic] uste zutelako. Lard 150.
Bere aide, adiskide eta ezagunen babesean Juduen aierkunetik obeto gorde zedin. Ib. 496.
Egun-argi geiago bear zuen, igesi zebiltzanak, gauaren babesean gorde gabe, atzitzeko.Ib. 116.
Jaungoikoak nai gabe munduan iñork ere gordetzen ez nau; denbora eta leku guzietan bere babesean edo anparopean gaude. ArrGB 13.
Zeruko Ama onak / bere babesean / zaindu gaitzala / munduko bizian. Auspoa 97, 126.
Bizkaitik, itsasaldetik batez ere, maiz etortzen dira onera ondasun-zaleak. Alako baten babesean etorri diteke Leon. AArdi 6.
Oilo loka batek txitoak bezela, Elizaren babesean ogei bat etxe txuri dauzkana. Ib. 67.
Esan nai du, gu ta gure guztiak aren eskutik nai dittugula, aren babesean, bere ardurapean, bereaz bezala Jaungoikoak gutaz ta gure guzietan begiratzen dula. InzaAzalp 135.
T'oitura zarren babesean / bizi naiz alai ta pakean. JaukolBiozk 106.
An ari ziran, gordeleku aren babesean. OrSCruz 62.
Tiroka atera bide ziran; baño Santacruztarrak, etxeen babesean, aurrera. Ib. 72.
Txabola ondoan zumadi aren itzal ta babesean, ibaietik urrun ur-aintzira urdin bat zegon. OrMi 83.
Okerrune ezkutu batean, pagadi baten babesean, zegokion zai. TAgUzt 254.
Laterriaren babesean [...] jardun oi zan antziñako Onemalletza. "Bajo el patronato del Estado".EAEg 11-12-1936, 513.
Gizaldiz-gizaldi zure babesean eta zuri kantari bizi izandako Euskalerri zarrak abestu izan dizun poema dezu. SMitxAranz 5.
Piñuaren babesean aritza naiz pagoa etorriko zaizu. Munita 106.
Ezker-aldeko atadian, zutabe baten babesean geldi bedi. NEtxAntz 92.
Baiña begira zikindu, nere anima, begira likistu, nere Iainkoaren magalpean, betiko goresgarri ta areago dan, gurasoen Iainkoaren babesean!OrAitork 55.
Palmera-basoen babesean bizi dira. AnabAprika 9.
Astigar itzaltsu baten orripearen babesean kokaturik. ZaitPlat 20.
Zalazko ez-iakinaren babesean, galdekizun xaloak egin zitzakean Sokratek. Ib. 90.
Neskak bere bizia norbaiten babesean jarri nai luke. MAtxGazt 26.
Orra basa-gizonok Goizaldiko Artzai makoaren babesean [...] daramaten bizimodua. IbiñVirgil 102.
Saiatu bertan oitura zarren / itzal eta babesean. Olea 59.
Etxea, noizbait utziko zaitut / aunitz pena bihotzean; / Jaunak, zure babesean, / nola bainintzan sortzean, / naukala heriotzean. XaOdol 85.
Itxasontzi andien babesean ebilzan. EtxabuKontu 134.
Arrastaka-arrastaka, muntoaren babesean, beste berrogei metro inguru daukazute.Albeniz 53.
Kontu-mordoxka bat esan [...] etxe-atariko lizarraren babesean. Zendoia 44.
Karrera batean, aurretik tira ezin duanak, aurrekoaren babesean jarri eta aprobetxatu egiten du.Albeniz 116.
Euskararen aldeko Sailean, Diputazioaren babesean, bildurik dauden nafar jator eta euskaltzale gartsuak. MEIG I 115.
azpiadiera-1.1
Con la ayuda de. Makillaren babesean doi doia joan ziran agure eta atso guziak ere pozaren andiz gorputz guziko ikarak artuta zebilltzan. ArrGB 121.
Egunkaria berriro-berrirotik egin, lankiñak eta abar erosiaz? Ala, iñoren babesean?... Iñoren babesean, noski, amets dana amets izana iñoiz biurtuko bada. LdiIL 79.
Koska aren babesean alditxo bat zutik. "Al abrigo de aquella ventaja".OrEus 275.
azpiadiera-1.2
Gaiak itzaren babesean berriz, gintzan erabilli izan oi diran gauzak [artu izan ditugu]. "Se entenderán por materiales".EAEg 19-11-1936, 338.
azpiadiera-1.3
(Con adj.). Euskalerriko mendi ta zelai, / erreka eta ibaiak, / euskeriaren babes gozoan / bizi zirian erriak. BEnbNereA 86.
Gorde gaitzazu babes gozoan, / ta zerutar graziz bete. Basarri 9.
Dima erri koxkor txiki bat da, mendi batzuen beeko babes goxoan dagoana. Salav 100.
azpiadiera-1.4
(Tras tema nominal nudo). Zeruko Aurzaiaren / ego-babesean / lo dagin Erriari... / pakea lurrean. SMitxAranz 207.
Uri aundietako berrikizunak [...] etzuten kutsutu ahal izan mendi babesean gordetako auzo paketsu ura. EtxdeJJ 237.
Gurdi-babesean exeri ziran, mokau bana artzeko asmotan. NEtxLBB 22.
azpisarrerakoSense-3.2
b)A cubierto de, protegido de.
Antxe, aizearen babesean zumeak zuritzen ari zen atal-aurrean. OrMi 83.
Eskortak berriz, aizearen babesean, neguko eguzkiaren aurrez-aurre iarriko dizkiezu eguerdira begira. IbiñVirgil 100.
azpiadiera-2.1
(G-goi). (Tras tema nominal nudo)."Aize babesean, al abrigo de los vientos (G-goi)"SMujEEs 1921, 27
(→)AApend.
Illak bakarrik daude aren gezi babesean. ZaitSof 133.
An, aize babesean, zerbait jan. AZink 160.
azpisarrera-4
BABESERA. (Tras gen.).A la protección de.
Aitz goititu oetan [...], gordairutu izan ziran bertako jaiotarrak, eta oen babesera España barrutik etorritako asko. IztC 4.
Mugazaien babesera zanko-jokoa egingo luke. AnabUsauri 119.
Araudia eraberritu zezala, legearen babesera biurtu nai bazuan.EAEg 20-1-1937, 853.
Orduan beltzek arkaitz baten babesera artu zuten. JAIrazBizia 78.
Edonork gogoko izan zezakean legearen babesera iotea. ZaitPlat 102.
Salto mantxo bat egin zenidan / maai gaiñetik magalera, / lagunaren babesera, / "gaixo nago" esatera. Zendoia 157.
Eta gure Sindikatu Alkarte ori lege barrí onen aurka jarri zan, eta guztiak onen babesera inguratuten ziran. Gerrika 52.
azpisarrerakoSense-4.1
(Tras tema nominal nudo). Eraman nazan, alabatxo, mintzo ta entzun eta alabearraren buruzki yardun ez dezakegun erruki-babesera. ZaitSof 110.
azpisarrerakoSense-4.2
(No precedido de gen. ni tema nudo).A cubierto. Babesera sartu giñanean, ez giñun asarre. AtañoTxanKan 236.
azpisarrera-5
BABESERAINO. (Tras gen.).Hasta la protección de.
Alboko abaro baten babeseraño labaindu naiz zer gerta zai. EtxdeJJ 45.
azpisarrera-6
BABESETIK. (Tras gen.).Desde la protección de.
Beartu izan zan [...] zuaitz guztiak botatzera, oen babesetik menditarrak kalte andiak egiten ziozkatelako. IztC 411.
azpisarrerakoSense-6.1
Kristautasunaren babesetik ateratzen diren erriak diborziora biurtzen dira berriz. VillJaink 160.
azpisarrera-7
BABES-ETXE. Casa de refugio, de acogida.
Aurren-Babesetxeei buruz eman zan aitatutako Oroaginduak ezartzen duana. "Permanencias infantiles".EAEg 31-3-1937, 1398.