Tr. Documentado en todos los dialectos. Emplean kape algunos autores guipuzcoanos de finales del s. XIX y del s. XX. En DFrec hay 21 ejs. de kafe y 5 de kape.
sense-1
1.
(gral.; Lar, Gèze, Dv, H);
kape (G-azp-goi-to-bet)
Ref.:
EI 62; Lrq; Etxba Eib ; Holmer ApuntV; Elexp Berg ; Gte Erd 36 y 45; ZestErret. Café (semilla; tbn. tostado y molido). Ekhar nazan Baionatik libera bat tabako / orobat xokolatetik eta kafe mokako. (San Juan de Luz, 1765). RIEV 1923, 155.
Azukre ala kafe han sortzen zaiote. HbEsk 95.
Emaztiak botatzen diyo gaur kape puxka bat ur beroari. SorBar 89.
Ekarri biar dezu ontza bat kape. MocDamu 7.
Kafe ta azukrea? Oiek al dituk alderdi aietako uztak?AgG 252.
Kafe errhautsa. BarbSup 64.
Bost kontrebandist sartü ziren gaiaz, kafez kargatürik Urdaiten behera. Const 30.
Bainan kafe-liparrik ez du gure kafeak: dena xikorea da kafe hau!JEBer 37.
Ango lan geiena len ta orain kape biltzea da. JAIrazBizia 80.
Cuban eta Santo Domingon biltzen duten kafe ederra. EtxdeJJ 41.
Adiskideak Belaguako borda galdu bateraiño igoa zeukak kafe-zama, eta andik onerakoa nere gain ziok. Ib. 41.
Betiko gisan bizi dira, kafe eta gasolina-eskasia gorabehera. MEIG I 194.
v. tbn.
Prop 1876-77, 44. HU Zez 73. A Ardi 3. Kape: Uzt Sas 101.
sense-2
2.Café (infusión). "Kapia, kofia, furua (V-gip)" Garate Cont RIEV 1933, 99. "Kafia nai al dezu? (G-azp, BN-arb)" Gte Erd 45. Plazer baduzu, / kafe pusagarri / edanen dugu / [...] zure ohoretan. Monho 62.
Nai badu ostatua, / nai badu kafea, / asko du lenbiziko / tabernan sartzea. ItFab 169.
Egiñ bear ez dana da puntutikan puntura aurra egiten dagoan emakumeari ematea dala teia, edo kafia edo salda garbia. Aran-BagoManMed 282.
Aketta (kafea) artzen ari ginanartean. AArdi 83.
Kape ori gurekin artzera etorriko al da berori?JBDei 1919, 254.
Txokolatera zikin batean / bara ziguten kafea. JanEd II 63.
Atzo eguerdiz geroz, kafe hurrupa batez bertzerik ez dinat harturik. BarbSup 21s.
Kafeari hurrupaka. BarbPiar II 10.
Kafe beroa ondotik, ez beltzegi ez azkarregia. JEBer 35 (cf. KAFE BELTZ).
Kafia trankil artzeko asmuetan urten eban etxetik. SMZirik 117.
Kafea egiten asi ziran. AnabAprika 72 (80 kape).
Ez deutsa kafe lodirik iñoiz emon izango. ErkiagBatB 110.
Artuko duzue kafea, eta gero ariko gara musean. IzetaDirG 28.
Kafea berealaxe ekarriko dizute. LabSuEm 213.
Kaferik artu gaberik ezin / gindezke biok aparta. (In UztNoiz 80).
Etorri adi gurekin kafe artzera. Alkain 89.
Edari bakarra, pinta bat amo, edo kafea. LarreArtzainE 75.
v. tbn. Hb Egia 126. ECocin 34. Arch Gram 162. Sor Bar 74 (91 kape). Xe 233. EE 1885a, 133. AB AmaE 238. Elsb Fram 147. Alz STFer 122. Azc PB 94. Itz Azald 115. Iraola 93. Noe 114. EusJok 110. Etcham 188. Tx B II 158. Yanzi 181. Lf Murtuts 40. Bilbao IpuiB 71. Arti Ipuin 58. Larz Iru 84. BEnb NereA 67. Salav 49. JAzpiroz 158. BBarand 175. Gerrika 64. Kape: Moc Damu 25. NEtx Antz 122. Ostolaiz 150.
azpiadiera-2.1
Taza de café."Kafe bana hartuko dugu (AN-gip, B, BN-lab)"GteErd 189.
Kafe on batek oro ahazten. ChantP 238.
Kafe on bat, xikorerik batre gabekoa. BarbSup 112.
Bein elkarrekin bazkalduko ta / artu ditzagun kafiak. TxB I 152.
Kafe bero batez lanho dorpe hok ditzagun lehen-bai-lehen aizka. JEBer 36.
Kafeak atera orduko lengusuai esan zien kalerako presta zitezen. EtxdeJJ 203.
Beraz, muthil, ekarkitzu bi kafe, zitroin jus bat [...] . JEtchep 86.
--Zer hartuko duzu? --Kafe bat. Ib. 85s.
Kapeak artu. UztSas 354.
Kafe bat edo beste arturik.Alkain 112.
Cristobal-en kafe bat hartzera sartu nintzen. MEIG I 60.
v. tbn. JAzpiroz 36. Larre ArtzainE 83.
sense-3
3.Café, cafetería."Pentsatzen dozue neska-mutillak kafera ta? Neu be sekula kafian egoteke ezkondutakua naiz"ElexpBerg.
Don Martin Etxezarretakoak bere etxean egindako sagardoa ikusi det Vitoriako kafean. IztC 144.
Ez diote hats onik utzi sala, eskola, kafe, ostatu, kanpo ala barnetan. HbEgia 139.
Gizonen batek esan omen du / Azpeitiyako kafian / apustu ori izango zala / bilbaotarrentzat kaltian. EusJok II 89.
Egun batian juan zan / gizon bat kafera. Bil 129.
Baserritarrak dagoz tabernan / uritarrak lez kafean. AzcPB 352.
Trabena ta kape guztientzat araudi gogor bat egin biar da. JBDei 1919, 286.
Jin zirenian kafera / etorri zen Theodora. ZerbAzk 104.
Ostatu eta kafe andana bat bazen bat bertzearen ondoan. JEtchep 85.
Bildu ziren Claudet eta bere lagunek kafe batean. IzetaDirG 58.
San Luis Kafea beteta dago / euskaldun jendearekin. NEtxLBB 287.
Antxe, kafean, abesti batzuk abestu genduzan. EtxabuKontu 48.
Korbata lepoan, puroa erreaz kapetik kapera.AtañoTxanKan 84.
v. tbn.
Arrantz 26. AJauregi EE 1885b, 175. AB AmaE 212. Ag G 220. JE Bur 36. Ill Pill 4. Inzag RIEV 1923, 505. Zub 105. Tx B I 163 (97 kape). Osk Kurl 216. Lf ELit 262.
sense-4
4.Cafeto, árbol del café."(Coffea Arabiga), cafetero, kafea"Lcq 102.
v. KAFE-ONDO, kafetze. Ingurutako mendik kapez ereinda daude. JAIrazBizia 80.
KAFE BELTZ. Café solo.
v. KAFE HUTS. Mahats idor, arrainki, / gasna gogor, tripaki, / bonbona eta intzaur, / kafe beltz ala dute. Ox 107s.
Kafe beltz bat! --galdatu zuen beltzak.JEtchep 85.
azpisarrera-3
KAFE-BIHI (Hb).
Grano de café. Noiz eta ere egin beita, kulatzen duzu kafe bihien khentzeko. ECocin 32.
azpisarrera-4
KAFE-ERROTA(V-gip, G-azp, AN-gip; Hb). Molinillo de café. "Kafea iotzeko tresna (V-gip)" Urkia EEs 1930, 10. "Molinillo de café" BU Arano. "Ezutu altzendun kafe-errota? Bai, kafia igotzeko tarra-tarra" igotzekua" ZestErret.
azpisarrera-5
KAFE ETA ESNE ( (V-gip));
KAFETESNE (V-gip, AN-gip).
Ref.: Etxba Eib (kafia ta esnia); Gte Erd 189; Elexp Berg (kafetesne). "Café con leche. Eibarko gosarixa, kafia ta esnia zortziretan" Etxba Eib. "Goizeko kafetesneak tripan beko zola jo diate (AN-gip)" Gte Erd 189. v. kafesne.
azpisarrera-6
KAFE ESKOZES. "Whiski eta kafe bero-beroaz eginiko edaria, gainaldean helatua izan ohi duena"ZestErret.
azpisarrera-7
KAFE-ETXE;
KAFETXE.
Café, cafetería. Madrilgo kafe-etxe bateko mai baten. KkEzale 1899, 174a.
Entzungo dauz kafeetxeetan, ardantegietan, biltoki edo teatroetan. KkAb II 115.
Kafetxean bainago / astiaren yabe. LdiBB 68.
Kafe-etxean egoten zan adiskide ori egunero apalondoan gaberdirarte. TAgUzt 175.
Kafetxe guziak engoitik hertsirik zeuden. MdePr 162.
Kafe-etxe batean sartuta ar zezala nai zuana. AnabAprika 19.
Janaritegiak, kafetxe izugarri edatsuak, antzoki ta zine-aretoak nunai. ErkiagBatB 170.
Iñork ere etzuan ezagutzen kafe-etxetatik zapatak garbitzen hasi zanean. OskKurl 217s.
Hango eta hemengo kafe-etxeetan, bestetara jo gabe, bilduko dugu lekukorik aski. MEIG VII 123.
azpisarrera-8
KAFE IRLANDES. "Whiski eta kafe bero-beroaz eginiko edaria, gainaldea esnegain freskoa izan ohi duena. Kafe irlandesare earra eotea"ZestErret.
azpisarrera-9
KAFE KONPLETO.
Café completo (café, copa y puro). Kafe konpletoak jokatzen zituzten-da. TxGarmBordaB 32.
azpisarrera-10
KAFE-KOPA(Pl.). Café y copa. Bertan geunden haek eta hirurak, bazkaldurik eta kafe kopak edanik. ArtiIpuin 65.
azpisarrera-11
KAFE-HONDAR.
Poso de café. Kristalean-ikustearen antzeko dira beste ariketok: kartak, hezurrak, kafeondarra e.a.MdePr 324.
azpisarrera-12
KAFE-ONDO.
"Caféier" T-L.
azpisarrera-13
KAFE-ONDOKO.
Copa que se toma tras el café. "Poussé-café" Lh. Hiru arno mota, jauts-ahala; ardi-gasna, kafe eta kafe-ondoko, orduan gauza arradoa baitzen. LfMurtuts 26.
KAFE-PRESA.
Taza de café, medida de café que se toma. Lau, bost, zazpi, bederatzi kafe prisetaraino hartzen. ElsbFram 148.
Txauri etxolara, kafe prisa bat emanen dautzut.Etchebarne 60.
KAFE HUTS. "Kafe utsa edaten du"GteErd 36.
"Azukrea ez den beste gehigarririk gabe hartzen den kafe-edaria. Nik normalian kafe hutsa hartzet"ZestErret.
v. KAFE BELTZ. Kafe utsetan ogi-zatiak beratuta jaten zitun. TAgUzt 253.
azpisarrera-18
KAFE-ZAKU.
Saco de café. Allandek kafe-zakuak gordeleku batean ezkutatzea erabaki du. EtxdeJJ 44.
azpisarrera-19
KAFEZKO KAFE.
Café puro, sin mezcla. Etzaitela khexa [...] kafezko kafea ez da arras toki gutitan baizik edaten Espainian. JEBer 37.
azpisarrera-20
KAFE-ZORRO.
"Zorro, pasador, colador. Kafezorroa, colador, pasador de café" Asp Leiz.