euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

3487 emaitza etxe bilaketarentzat

Sarrera buruan (337)


Sarrera osoan (499)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 txiro.
etimologikoa
Etim. Relacionado quizá con cast. chiros 'andrajos'.
sense-1
(Lar Sup→H (<ch->), A (que cita RS)), xiro (HeH Voc→A).
Pobre. "Landerra, on-beharra, gabea, eztuena, xiroa <ch->" HeH Voc ( A, que traduce "perezoso").
tradizioa
Tr. Documentado en Refranes y Sentencias, y, desde finales del s. XIX, en textos vizcaínos y --en algo menor medida-- guipuzcoanos. Al Norte lo emplea Mirande. Hay xiro en un sólo ej. moderno. En DFrec hay 12 ejs. de txiro.

Aberatsok jaia daude, txiro gaxook beti neke. RS 3. Doguna jan ta txiro izan. Ib. 314. Txiroak dirudi insausti, guztiok arrika beti. Ib. 467 (v. tbn. 435, 493 y 78). Guraso ikaste bako / txiroen semeak. Azc PB 35 (in Ur PoBasc 254 pobreen). Aberats da txiroak, danok Iaungoiko baten seme-alabak giñala. Ag AL 149. Andra-alargun txiro (pobre), urtez baño zori-gaitzez atsoagoturiko bat. Alt EEs 1917, 42. Bizkaitik ziar juan biar daun txiruari [...] errijak txartela emongo dautso. ForuAB 131. Kontrabandista txiroa. Alz Ram 48. Yuan zan agureak eta atsuak zaintzen dituezan monjakana, Txiroen Arrebatxuak izena dabenakana. Kk Ab II 72s. Ni baño askozaz txiruago zara zu. Otx 126. Gu bezelako txiro gizaxoei. Ldi IL 73. Mundu edo gizadia gero baño gero txiro, lander edo pobreago izango da. Eguzk GizAuz 62. Menditar txiro bat naizela. EA OlBe 23. Hamar breizthar txiro. Mde Pr 288. Jaungoikoak orrenbeste laguntzen dio txiroari. Etxde JJ 76. Zapatari txiro bat. Bilbao IpuiB 29. Oneek, txiroen odola edanaz bizi dira. Erkiag BatB 145. Ta txiro asko pobretasunez / ezbearrera bialdu. FEtxeb 165. Gure gurasoak, oso txiroak ziralarik, guzion ekintza bearreko izan zuten. AZink 17.
v. tbn. A Ardi 71. GMant LEItz 67. KIkV 105. Altuna 92. Or Tormes 11. Enb 145. Laux BBa 70. TAg Uzt 219. SMitx Aranz 76. BEnb NereA 148. Vill in Gand Elorri 16.
azpiadiera-1.1
(Con reduplicación intensiva)
Oso aberats eta yakintsua? / Ala ezyakiñ ta / txiro-txiroa? GMant Goi 13.
azpiadiera-1.2
(Aplicado a cosas)
Biak irakurri dituanari nire . Ill gaua guztizko txiro (pobre) ta narrasa irudituko iako. Ag AL 100n. Izkera txiroa. Belaus LEItz 109. Belengo abeletxe txiro baten. KIkV 28. Geure soñeko txiruokaz. Otx 118. Gure iritzi txiroan. J. Artetxe Y 1933, 326. Eliza guzia illarriz inguraturik zegon, batzuk apaiñago, besteak txiroago. Or QA 111. Baratz txiro baten iabole zaitugu. Ibiñ Virgil 52. Hizkuntzarik txiroena. Lasa Poem 64. Ara nola, XI mendean, Gazteiz errixka xume eta xiro bat zen. Agur 28-4-1973, 4. Txistuaren otsa be gauza utsa da; txiroa emoten dau, apur bat urruneratu ezkero. Etxabu Kontu 45.
v. tbn. Enb 93. PMuj Y 1934, 163. Osk Kurl 19. Txill Let 37. Anab Aprika 23.
azpiadiera-1.2.1
(Con reduplicación intensiva)
Kañabera ori txiro-txirua da. Altuna 10s.
azpiadiera-1.3
(Uso predicativo y adv.)
Bidaztijen artian eguan aguretxu bat txiro jantzita. Kk Ab I 117. Txiro bazagoz. Enb 105. Orain txiro nagotzu. Laux BBa 70. Eusko-gogamena, edestia-zear, txiro agertua. , euskerari zor zion tokia ukatu diolako ez ote? Ldi IL 127s. Txiro bizi ta txiro il zan. Eguzk GizAuz 14. Erromaruntz abiatu zen, txiro ta eskale. Etxde JJ 226. Eta sartuten dira / estalpe zar baten, / txiro ta ezer gabe. BEnb NereA 30. Mundu aldrebes onek / ditu bi aurpegi: / batzuek ain txiro ta / bestek dotoregi. Insausti 48.
v. tbn. Jaukol Biozk 26. Otx 99. Or Aitork 295.
azpisarrera-1
TXIRO-ETXE. a) Asilo de pobres.
Ezeiela gaixotegi edo txiro-etxera joateko bildurrik euki. Ag Kr 164. Maitetasun orren bidez egiten diran gaixotegiak, txiro-etxeak... EEs 1918, 159. Donostiko San Antonioren eritegi ta txiro etxeko bazkintzak. ForuAG 315. Aita zarra edo ama zarra Txiro Etxian daukanen batek. Kk Ab II 74.
b) Hogar pobre, humilde.
Ez bait-degu euskera txiro-etxeko azken ume, anai nagusiago guzien praka igatuak erabilli-bearra. Markiegi in Ldi IL 12.

txiro

txiro
<< TXINDURRI-ETXE 0 / 0 TXORI-ETXE >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • +34 944 158 144
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper