Azpisarrerak (sarrerak) (346)
kapela.
Tr. Documentado en la tradición meridional ya desde el siglo XVI; no vuelve a encontrarse en los textos hasta principios del XIX. Los únicos testimonios de la tradición septentrional corresponden a los suletinos Sauguis y Casenave. Kapela es la única forma documentada en los textos (cf. gapela en el Libro Rubro de Iranzu). En DFrec hay 22 ejs., meridionales, de kapela .
Etim. De lat. med. cappella .
Onom.: Yenego gapela. (Iranzu, s. XIV) RIEV 1930, 251.
1. (V, G, S; Lar, H), gapela , kapel (Chaho, Bera). Ref.: A; EI 381 (kapela, kapelia); Lh; Etxba Eib; Elexp Berg.
Sombrero; gorra. "Encasquetar el sombrero, kapela buruan esturo, ertsiro sartu" Lar. "Kapela (S-saug) [...] begin ou chrémeau [...] chapeau" Lh. "Jauntxuak, kapelia; ostianguak, txapela" Etxba Eib. "Bedarreta lanetan asko erabiltzen da kapelia" Elexp Berg. Cf. Baraib Voc: "Incapel, pieza de hilo que se pone sobre la cabeza de los niños después del bautizo". v. kapelu.

Kosk, Errege, kapela gorri. " Del sombrero colorado" . Sorabila 1. Emazteori ona ezpadau, / etsean erriertea. / Alkar aditu ezpadagie, / ez dabil ondo etsea, / kapelaetan darabiltela / beti aragi errea. Lazarraga A24, 1196r (parece tratarse de una locución). Edale ona kapela-pian. Saug 180 (tal vez con el sdo. de 'capa de inferior calidad'; cf. O Not 55 Edale huna, / Kapelladuna, y el refrán cast. "debajo de mala capa hay buen bebedor"). Kapela kerizgarrijak, ta egal biribil ta luzedunak. Mg PAb 94. Gure euskaldunen buru estalkija zan, da, ta izango da txapela edo kapelia. Ib. 201. Gudari batzuek [...] eiztariak esaten deutzenak kapela zabal batetik lepoan bera luma pillo andi bat ebela. Ag Ioan 212. Eroan eutsan aizeak bidean zear buruko kapelea. Echta Jos 69. Sartu zion sorbaldetaraño bere kapela. Urruz Zer 108. Jarri itzazute alkarren gainean Izarraitz, Ernio, [...], gainerakotzat (kapelatzat bezela) Basatxurro dutela. A Ardi 2. Kapelea jantzi ta lorea eskubetan eroiala. Altuna 39. Andik aurrera nun-nahi erazten eustan kapela, ta bear dan lez itzegiten eustan. Or Tormes 91. Eskopeta-muturrean banderatzat, apaizaren soña ta kapela. Or SCruz 27. Kendu ebazan kapia ta kapelia. Kk Ab II 103. [Erretorearen] ginballak (kapelak) ere badio alako basaka-uxai ta igazkotu-kutxu bat. Ldi IL 40. Dir-dir yagijek / txapel-okerren kapela baltzak! Laux AB 80. Azken hau lebitaz, kopa kapelaz eta txarolezko zapatez jantzirik. Arti Tobera 265. Txoferrak bruza zuria eta bisera-belzdun kapela zuria zeramala. Osk Kurl 42. Txapel eta kapelak eta gaiñerakoak esegi-leku batetik zintzilik uzten dituzte. NEtx LBB 193.
v. tbn. CartAnd 407. AB AmaE 251. Azc PB 85. J.B. Ayerbe EEs 1912, 61. Kk Ab I 19. Eguzk RIEV 1927, 436. Otx 97. TAg Uzt 174. Erkiag Arran 36. Osk Kurl 84.
Joan da etorri, kapela gorri. (V-arr). AEF 1921, 50 ("se dice esto, cuando uno hace un viaje en vano (vuelve vacío)").
--Ainbat eta ainbat ezagutu eziñik ibilli nok --iñoan txikizaarrak. --Zelan? --Belan ta kapelan! Esango deuat, ba. Erkiag BatB 16.
(Fig.).
Ez tüka deus erraiten, Tzarrafer, / üdüri hükek lotsatürik hizala, / ala haiñbeste neskatilak / nahasi deie kapela. ' Le ciboulot' . Casve SGrazi 26.
2. "(V-ple) segunda llanta de la rueda que sirve para afirmarla" A.
HATZ-KAPELA (V-gip; azkapela V-oroz-arr-ple-ger-gip). Ref.: A (azkapela); Etxba Eib. "(V-oroz-arr-ple-ger-gip), dedil" A. "(V-ger), dedal" Ib. "Atz-kapelia, mitón con que se protege un dedo herido. Narruzko atz-kapeliakin gordeizu atzapar ori, soldu ez dakizun" Etxba Eib. "Atzaparra soldu jata eta atzkapelia jarri biarko detsat. Ib. s.v. atzaparra.
ETXE-KAPELA. "(V-m), capitel, parte superior de la columna" A. v. inbel.
KAPELA-AGUR. "Bonetada, kapelagurra" Lar.
KAPELA-BELAR (Lar; -berar Izt C 43). "Sombrerera, hierba" Lar.
KAPELA GOPA. Sombrero de copa.
Masalgañetako bizarra luze ta zuriya. Begiordeak eta kapela gopa. Sor AKaik 110.
KAPELA GORRI. "Capelo de cardenal" Lar.
KAPELA-ONTZI (kapeluntzi H). "Étui, boîte à chapeau" H s.v. xapela.
KAPELA-ZAPI. "Pañuelo de la cabeza, bajo la kapela para recoger el sudor" Zubiau Burd 108, que cita a Moguel.
Kapela zapija. Mg PAb 135 (en una lista de términos de ferrería; cf. ib. 124: Kapela igartu ta erdikin bat buruban, zapi kedartu bat bekoki erdiraño izerdija artu, ta subaren berotasuna arinduteko ).
KAPELA-ZORRO. "Sombrera, funda para el sombrero" Lar. "Kapel-zorroa" H s.v. xapela.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper