(V, G, AN, L, B, BN-ciz-baig, Sal; Lcc, Mic 9r, SP, UrtGram 508, HtVocGr 317, VP 69r, Lar, Añ, Dv(s.v. osagarri), H(V, G));
osartzun (BN, S; H(BN, S))
Ref.:
Bon-Ond 155; A; Lh (osartzun); Iz Ulz, Als, ArOñ; Etxba Eib; Izeta BHizt2; Elexp Berg; Gte Erd 290. Salud."Osasuna duzu?"UrtGram 508.
"Sanidad"Añ.
"Au moral, arimako osasuna, la santé de l'âme"H.
"Osasuna, mundu ontako ondasuna (L-ain), la salud (es) la riqueza de este mundo"A.
"Guai Ama Berjiniarri zérreskau ber duau? Osasuna ta baki"IzAls.
"Osasuna da gizonan ondasun aundiña"EtxbaEib.
"Gure aitetxi xaarra osasunez gabetue ta ezindue"IzetaBHizt2.
"Zure osasunaren gorabera or dago (G-azp)"GteErd 290.
Tr. Documentado desde Leiçarraga en todas las épocas y dialectos excepto en suletino, donde sólo hay un ej. de Archu (que emplea la forma osarzün ). La forma general es osasun (osatsun al menos una vez en fray Bartolomé). Hay tres ejs. de osasuna, con -a constitutiva, en Urte, Aguirre de Asteasu e Iturriaga (en todos ellos junto a osasun ); en los tres casos osasuna aparece acompañado de on (osasuna onean, osasuna onik ). En DFrec hay 98 ejs. de osasun, todos ellos meridionales.
Urthe asea eta gosea, osasuna eta eritasuna igorten dituena. LçIns C, 2r.
Nere osasunaz duen kuidaduaz eskuetan milla bider muñ egiten diot.
CartEsp
463.
Zuk eriei daroezu / bihurtzen osasuna. EZNoel 103.
Bizitzak, osasunak, esperanza andiak / an galdu zituen Franzes gustiak. EgiaK 88.
Orai baituzu osasuna, indar, antze, adimendu eta zeure burua zeure eskuko. Ax 218 (V 145).
Beuke eurak osasun ori. Mic 13r.
Emeki eta baratxe egiten den osasuna, dio midikuak, segurago da bethiere. SPPhil 21 (He 20 osasuna).
Zure osasunaren berri onak izaiteaz.
CartNav
138.
Matasanoen eskuan osasuna dabena. Acto 297.
Haiñitz ungi dagikezu osasuna duzuiño, baiñan erituz geroz ez dakit zertakotz gai izanen zaren. Ch I 23, 4 (SP osasuna; Mst, Ip, Leon osagarritan zireno, Ol sasoalik).
Erioaren kontra ez urteak, ez indarrak, ez osasun edo ondasunak ezer balio dute. CbEg II 175.
Maiz jan gabe eta osasun gabe, ezin iñor bizi diteke. Ub 203 (cf. osasungabe).
Zerren dabillen bere osasun, etxe ta izen onaren kaltian. MgPAb 70.
Lenago galduko dodaz osasun ta ondasun guztiak, Zu ofendidu baño. AñEL1 143.
Osasun gitxikoa dan argala kontuz dabil. AñLoraS 105.
Ameetan dabee eureen osatsuna, Jaungoikuaren lege santuba austeko. fBIc I 82.
Osasuna dutenak ez dute mediku bearrik. OteizaLc 5, 31 (Brunet osasuna dutenak; Lç oso diradenek, He sendo direnek, TB osagarrian direnek, Dv sasual direnek, Ol sendoek, Leon osagarrikoak, Or osasunaz daudenak, Ker, BiblE osasundun).
Zenbatek ez diote euli oiei zor osasuna!ItDial 17 (Ur, Dv osasun; Ip osagarri).
Aberastu zan guztiz / Ameriketatik, / baña geroztik ez du / osasuna onik. ItFab 166.
Pilotan gehienik gorphutza zalutzen, / Hango lasterketarik osasuna sortzen. HbEsk 216.
Eri gaxoak bazijoazkion osasun eske. Lard 430.
Izanen dira gizenago, hazkarrago eta osasun hobekoak. DvDial 55.
Eriaren itxuratik ezagütü zuen khanbarako aire minthüak osarzüna txartü zeiola. ArchGram 3.
Bere osasun eroriak etzion astirik ematen, Ordenak jartzen ziozkan egin bidiak betetzeko. BvAsL 197.
Edan ezazu iturriko ura ezeren naste gabe eta orra gauzarik onena osasunarako. UrruzUrz 53.
Hortakotz uzten zituen bazterrerat osasuna galarazten ahal zioten penitentzia guziak. JnnSBi 79.
Gaztetan izandu du/ osasun fuertia. AzpPr 120.
Hiritarrak osasun bila mendietarat datorzin denboran. HUZez 73.
Emeki-emeki bihotzmin horrek osasun guzia galarazi zeraukon. ArbIgand 137.
( s. XX)Fedea da medikuba zeñek erakustenttigun medizinak osasuna arzeko gure animak. (Larrainzar, 1905). FLV 1988, 273.
Aurra azi zen, eta osasun ederrekoa ekusi zuen Lasserrek. Goñi 54.
Ibilli zan [...] urak edaten osagillearen aginduaz, da guztizko osasun onaz jarri zan. EchtaJos 329.
Nere osasuna da brontzezkua. Iraola 138.
Zuk ematen didazu indar ta osasun berria, zuk gaztetzen nazu. AgG 137.
Osasun bagako errijak, ez indarrerako, ez adimen gauzetarako daukela ganorarik. KkAb I 20.
Euskera beti ezpañean, / osasun ona gorputzean. JaukolBiozk 106.
Bein be ezta gexorik egoten, osasun gogorra dau. KkAb II 99.
Nolako astea ez dute han iraganen, zain eta odol osasunerako segurtamenak egunetik egunera jabalduak!JEBer 88.
Gorputzean osasun, / animan pakea. LdiUO 13.
Gorria baiño xuria naigo / osasunaren kaltean. "Salud".OrEus 170.
Karidadea biztu bear da, gizartearen osasuna batez be orrexek ekarri dagike ta. EguzkGizAuz 190.
Ardien osasuna eta diru artu-emanak kalteturik gelditzen diralarik.EAEg 14-6-1937, 1809.
Jainkoak urte askotan olakotxe osasun eta umorea eman dezaikala!NEtxNola 25.
Emen Ameriketan, osasuna ta Yainkoa lagun, nere diña egingo al diñat. OrQA 47.
Goraintzi etxenkoei, agian osasun hobean daude engoitik?MdePr 62.
Jaunak eman deizula / luzaro osasun. Basarri 55.
Oso osasun txarrarekin ibili zen hau haur denporan. ArtiTobera 284.
Relijiñua, aiñ ondo jarrittakua da eze [...], iraungo dau osasun eta urte-oneko. EtxbaIbilt 469.
Gazte-gaztetatik egon da beti osasun aundi barik. AlzolaAtalak 103.
Ikusitzen da osasun gabe / aspalditxuan dagola. UztNoiz 98.
Ogei urtetan pasia dago / ta ez da oso debilla, / beste gauzarik ez det eskatzen: / osasun izan dedilla. UztSas 205.
Nik zuretako osasun on bat galdatzen dut Jainkoari. XaOdol 333.
Osasune, paregabeko ondasune. (AN-erro). InzaNaEsZarr 2328.
Bere aizta
Maria bizi zan Castellanos de la Cañada eritxonera eroan
eben osasun billa. OnaindSTeresa 31.
Ara emen osasunerako zer birtuteak dauzkan. Ostolaiz 61.
Ez da euskaldunik asko hizkuntzari eta herriari Zaitegiren neurrian lana, ondasunak, osasuna bera eskaini dizkionik. MIH 371s.
v. tbn. Mat 240. Volt 202. Ber Trat 44r. Harb 218. Cap 101. Hm 84. Arg DevB 129. Gç 148. BBizk 38. Mong 587. CartNav 141. ES 182. OA 14. SermAN 7. CatLav 312 (V 155). Arz 48. Urqz 38. Lar SermAzc 48. FLV 1989, 105 (Munarriz, s. XVIII). He Gudu 114. Mb IArg I 107. GavS 4. Lg II 174. Mih 98. LE Prog 110. Brtc 125. Zuzaeta 160. DurPl 49. Monho 140. VMg 40. AA I 541. Dh 197. JJMg BasEsc 146. Astar II 24. fB Ic III 350. Zav Fab RIEV 1909, 36. Echag 235. JesBih 450. MarIl 112. Jaur 131. Bordel 35. Izt C 99. CatBus 50. Gy 102. Bil 156. Ur BulAl 56. Aran SIgn 86. Elzb Po 196. PE 114. Ud 74. Legaz 28. AB AmaE 153. Sor Bar 54. Arr May 181. Zby RIEV 1908, 294. Arrantz 93. JanEd I 109. Azc PB 97. Moc Damu 8. Itz Azald 168. Balad 234. A Ardi 91. Ill Pill 28. KIkV 115. KIkG 84. EusJok 141. EusJok II 159. JanEd II 115. ArgiDL 115. Inza Azalp 128. Barb Sup 155. Ox 173. Tx B 48. Enb 34. FIr 132. Etcham 84. Alz Ram 24. Lab EEguna 114. Otx 162. ABar Goi 33. TAg Uzt 123. EA OlBe 22. Zerb IxtS 32. SMitx Aranz 204. JAIraz Bizia 85. Munita 15. Etxde JJ 232. Anab Poli 41. Zait Plat 117. SM Zirik 52. And AUzta 61. Erkiag BatB 183. Osk Kurl 74. Vill Jaink 104. Gand Elorri 102. BEnb NereA 188. MAtx Gazt 101. Gazt MusIx 200. Salav 20. Mattin 26. Berron Kijote 85. Etxabu Kontu 80. Ataño TxanKan 250. FEtxeb 159. Larre ArtzainE 120.
azpiadiera-1.1
(Empleado en fórmulas de saludo o despedida). Iainkoa dizula osasuna <-zona> adiskidea. Volt 172.
Jeinkoak dizula osasuna eta konsueloa. (Vera, 1674). FLV 2006, 264.
Agur Gandara Jauna ta osasuna. LarCarta a Gandara 161.
Euskaldunai osasuna. LarDT CCIV.
Don Viktor Munibe ta Arangurengori, osasuna, pakea ta urte luzeak. VMg I.
Etxekoak, adiyo, / Pazkua jai ona, / bake, amoriyua / eta osasuna. Echag 128.
Bidaldi on ta osasun obe Yaunak!LdiIL 19.
Gabon, erromesa, pake ta osasun. SMitxAranz 142.
Osasun, herritarrak!ArtiTobera 266.
Osasun dizula, Mandatari Berezi jauna. Ib. 268.
azpiadiera-1.2
(Fórmula empleada en los brindis).(Precedido de gen. y con sociativo).A (tu, su...) salud.
azpiadiera-1.2.1
"Zure osasunarekin, a votre santé"SP.
azpiadiera-1.2.2
(Con dat.). "(A tu) salud, zure osasunari" Lar. "Brindar el que va a beber, [...] iñoren osasunari edan" Lar. "A la salud de v.m., bere osasunari, orren, berorren osasunari" Ib. (s.v. brindar). "(A tu) salud, a la de Vmd, zure, berorren osasunari" Añ. "A la salud de Vmd, [...] zure osasunari" Ib. (s.v. brindar). Jaunaren... osasunari edaten diot. UrtGram 530.
azpiadiera-1.2.3
(Con suf. -gatik)."A la salud de v.m., [...], zure osasunagatik"Lar, Añ(s.v. brindar).
Neure lagun ona zure osasuna gaiti. MgPAb 112s.
azpiadiera-1.2.4
(En alativo)."Brindar, [...], iñoren osasunera edan"Añ.
"Zure osasunera, à votre santé"H.
Atoz edan dezagun aen osasunara kuartillu bat. AA III 368.
Erreko degu pipan beorren osasunera. SorBar 89.
Zure osasunara / noa edatera, / konbidatutzen zaitut / begira egotera. UrruzUrz 54.
Praiskuren zaldiaren osasunera edan eben. BilbaoIpuiB 222.
(Basoa artu ta edanez). Zure osasunera!LabSuEm 171.
azpiadiera-1.2.5
"Zeure osasunerako ta neure onerako, a vuestra salud y a mi provecho (antigua y familiar fórmula de brindis)"A.
Brindo zure ta familija guzti onen osasunerako. MgPAb 112.
Jaunak, edan daigun ezkongeiaren osasunerako. AgKr 146.
Bartoloren osasunerako be edan bearko yoat. BilbaoIpuiB 57.
azpiadiera-1.2.6
Artu zuan Txominek, eskeñi zioten bota-ardoa [...] eta esanaz lenbizi eman zionari "berorren osasun onerako" [...]. ZabGabon 66s.
azpiadiera-1.3
(Como primer miembro de comp.). Osasun egunetan atsegin eman bear dioela. VMg 24.
Bizi zaitezte ongi osasun pakean. ABAmaE 412.
Zituan irurogeiren bat urte, osasun kolorea eta geiegi ez arren zer arin mardua. Apaol 31.
Osasun-bakiakin / etortzia bada, / denpora gitxi barru / probatuko gara. EusJok II 132.
Gizon bikaña egoan, osasun itxura andikoa. AgKr 218.
Osasun-erri ta ondasun-erri da au. AArdi 2.
Gurutz Deunaren gorde-lekua, / Osasun-toki zorijontsua. Enb 68.
Osasun Trebetza Batzordean."Junta Asesora Técnica de Sanidad".EAEg 17-12-1936, 565.
Osasun Zaingoa."[Departamento de] Sanidad".Ib. 30-12-1936, 685.
Osasun gizonen jardunkizunak. "Las clases sanitarias".Ib. 17-12-1936, 568.
Gorantz dirdaika doaz osasun-otoi ta samin-oiu oskideak. ZaitSof 62.
Ene osasun-Iainko. "Deus salutis meae".OrAitork 289.
Osasun iturrietatik ura pozik aterako duzute. OlIs 12, 3.
Osasun-ardurea deukien nausiek ontzat emon da gero [...], bedeinkatu oan [kanpo santua]. AkesIpiñ 16.
Osasun-eritasunari dagokionez, eri dauntzan adiskideei ta etsaiei on ta gaitz egiteko altsuen nor ote?ZaitPlat 93.
Orko urtiak / ezin obiak, / osasun diruz betiak, / biotz-biotzez opa dautzuez / Enbeita bertsolariak. BEnbNereA 199.
Alemaniatik osasun arrazoinez libraturik etorria zen.LarreArtzainE 140.
azpiadiera-1.4
Salvación. Ene osasuneko Jauna zera zu.Miserere 333.
Gaur osasuna gertatu zaio etxe oni [...], galdurik zegona billatzera ta gaizkatzera (salbatzera) etorri baita Gizasemea. IrYKBiz 367.
Argandik baitut osasuna; Ua baitut Iainko ta osasun, laguntza; ez naiz aurrera kordokatuko. "Salutaris".OrAitork 182.
azpiadiera-1.5
(En función de adj.).Sano. Kolorga ta geiso-antzez agiri eztedin [...] ta bai ostera eurak baizen gorribaltz eta osasun. ErkiagArran 34.
azpisarrera-1
OSASUNA EMAN.
Dar salud, sanar, curar. Eure eskua hedaturik osasun emaitera. LçAct 4, 30 (He sendatzeak [...] egiteko).
[Iaungoikoak] zeñek ain liberalkiro ematen baitigu bizia, osasuna, hazienda eta dugun ondasun guzia. BerTrat 58v.
Gorputz febleari emozu osasuna. EZMan II 83.
Ama piadosa onek emon eutsan osasuna. Urqz 26.
Gorputzari, baldin badagokio osasuna emateko. CatBurg 38.
(OA 74, Iraz 40, Cb CatV 54, Oe 144, CatB 60, Legaz 46, KIkG 77 osasuna eman; CatLlo 76, Itz Azald 167, KIkV 102 osasuna emon; CatUlz 47 osasune man; CatSal 59 osasunaren eman; CatAe 58 osasunein eman)Huna non ditudan deabruak khasatzen eta diotedan osasuna ematen eriei. HeLc 13, 32.
Zuen fedea, ezen zegon leku artatik solamente bere itzarekin eman zezokela osasuna <-sona>, bere mutillari. (Munarriz, 1743-53). FLV 1989, 105.
Elizako gauzak dira eriari, dagokan aldian, osasuna emateko. MbIArg I 188.
Komulga zaite an ta S. Luisek osasuna emango dizu. CbJust 72.
Soñoko apaindubak ez deutsa gaisuari osasuna emongo. MgPAb 45.
Berari arantzea atera ta osasuna eman ziona. VMg 42.
Extrema unzinoeko sakramentuba da [...], gorputzari osasuna emoteko. fBIc III 271.
Guziai osasuna emanda, agintzen zien, ez arren barreatzeko, galdu nai zuten aiek jakin etzezaten. Lard 402.
Laztantze utsarekin ia bat-batetango osasuna ematea. 'Darle salud'.AranSIgn 93.
Norbait ezpada laster minduten / Osasuna emotera, / Mundutik laster juan bear dau / Ama Euskerak bestera. ABAmaE 5.
Ur orrek ez du bere izatez osasuna eman lezaken kalidaderik. Goñi 68.
Bizitza ta osasuna emon egiozala. OrTormes 115.
Batari bustitiak osasuna emon eutson, bestiari bustitiak erijotza ekarri eutson. KkAb II 23.
Jaungoikuari eska zaiogun / osasuna emateko. TxB II 61.
Belengo Jesusek osasuna eman dezaion. NEtxAntz 123.
azpisarrerakoSense-1.1
Etzion Jangoikoak osasunik eman. MbIArg I 333.
Ondasunik eztio Jaunak eman, ezta osasunik ere. NEtxLBB 89.
azpisarrerakoSense-1.2
Eman zidan osasun, hasti ta toki ona. MbIArg I 53.
Esaiozute azari ari, nik Demonioak botatzen dituala eta ematen dedala osasun osoa gaur eta biar. OteizaLc 13, 32 (He osasuna ematen; Lç, TB, Ol, BiblE sendatu, Dv sendarazi, Ker osatu).
azpisarrera-2
OSASUN-AGIRI.
"Patente de sanidad" BeraLzM.
azpisarrerakoSense-2.1
Signo de salud. Jan ondoren soña apur bat otz nabaitzia, osasun-agiria dala jakiñazoten digu esakun orrek. Abeletxe(inEZBB II 9).
azpisarrera-3
OSASUNAREKIN;
OSASUNAGAZ.
Con salud, en estado de salud. v. OSASUNEAN. Geure etxetara osasunarekin bihurturik. Mat 336.
Bide handitik nihor osasunarekin doa. Volt 135.
Sendo eta osasunarekin zabiltzaiño. Ax 214 (V 143).
Gizon bat igorri zioen berariaz iakiteagatik ea osasunarekin zegoenz. SPPhil 125.
Bagindaitezkeien sendo: Baginaudezkeien osasunarekin, baginabiltzkeien osasunarekin. ES 242.
Bertati geratu zan osasunagaz. Urqz 26.
Osasunakin bazaude, / ni miñbaga egongo naiz / zeregatik. Gamiz 201.
Osasunarekin aldareko maira dijoanari, on egiten dio sakramentu santu onek. Ub 204.
Bizi zerala osasunarekin ta kezka andi gabe. MgCC 253.
Osasunarekiñ arkitzen zan neskatxa au. AA III 532.
Osasunarekin etzan eta goiza argitu baino lehen Iaunaren tribunalerat deithuak izatea. Dh 56.
Txit det nik atsegin, / zu emen arkitzea / osasunarekin. ItFab 93.
Eginkizun guztiak egingo dituzte [...], nola ardi-jabeak berak osasunarekin dagoela egin izan al litzakean. IztC 226.
Ardura andijagaz begiratu biar jako osasunagaz eukiteko. UrDial 74.
Eraso eta ausi-abartza gogor aietatik onez eta osasunarekin Jainkoak atera zezan. ArrGB 96.
Jaunari eskerrak, osasunarekin etorri naiz. ZabGabon 55.
Aretx gazte au osasunagaz / Bizi leiteken lekura. ABAmaE 85.
Osasunagaz bizi, / bear egin da ian. AzcPB 34.
Betoz guztiak osasunagaz / eta inor bere ez gaisorik. Ib. 65 (v. tbn. el mismo ej. en Erkiag Arran 46).
Egongo ziran, aita Adalbaldogaitik arrenetan da arrenetan, ainbat lasterren osasunagaz eurakana biurtu zedin. AgAL 163.
Jaungoikoaren guramenaz, agertu eittezan osasunagaz. EchtaJos 286.
Alakoxe ederki bizi izan da Peru Fermin [...], osasunarekin eta pakean. Mok 7.
Seminarioko aurreneko urteetan, osasunarekin zegoanean "meritissimus" atera omen zun. OrSCruz 19.
Agur, Manu! Ikusi arte; / osasunagaz ibilli zaite. Enb 120.
Gaurko antzera beti alai ta / osasunagaz ibilli. BEnbNereA 68.
Osasunakin zebiltzanean / eta berdin agonian. Auspoa 39, 115.
Berrogei ta lau urte / berez ez da zarra, / osasunakin bada / bear du indarra. UztSas 192.
Osasunagaz etorri giñan, / dana ez gendun galtzia.FEtxeb 50.
azpisarrerakoSense-3.1
"Osasunakin urratu, ¡que rompas con salud! Zerbait estrainatzen denean esana. Auto barrixa, e? Osasunakin urratu! Elexp Berg. Gorde ditzela bostegun milla errialak eta gastatu ditzatela osasunarekin. Apaol 47.
Osasunarekin gastatu zuk ere dirua.BBarand 161.
azpisarrera-4
OSASUNAZ.
Con buena salud, en plena forma, sano. v. OSASUNEZ. Semerik onena zekusala, ez sendo ta osasunaz, bai gurutzean josirik, etenik, illik. LarSermAzc 49.
Oiean egun edo osasunaz ibilli, neretzat guztia bat da, zure gustoa bada. CbEg III 279.
Urteten badau osasunaz zabiltzee bazterretan zabalduten, nik bai egin dodala osaketia. MgPAb 84.
Oera joan arren osasunaz, nok segurutuko deutsue, elduko zareala bizirik egunsentira?AñLoraS 129.
Non lekuan lekuan bañuen etxea, / Osasunaz jartzeko gaixo dan tristea?ABAmaE 411.
Eladi topau eban argalago ta zurbillago, baña osasunaz. EchtaJos 159.
Senarra osasunaz ta ondo etorrela ikusitta, besarkatu eban. Altuna 92.
Osasunaz ta / ogasunakaz / jarri daiala / azkerik. Enb 105.
Osasunaz daudenak ez-baña, gaixorik daudenak dute sendagille bearra. OrLc 5, 31 (Oteiza osasuna dutenak).
azpisarrera-5
OSASUN-BELAR(Urt III 21; osasun-bedar V-ger ap. Arzdi Plant1). Hierba medicinal. "Athanasia" Urt III 21. "(Mentha citrata) o (Mentha viridis), sándalo o yerba buena (en Kortezubi)" Arzdi Plant1 278. Zubek languak baño osasun bedarren ezaguera geijago daukee onelangoren batzuk. MgPAb 52.
azpisarrera-6
OSASUN BETE.
Buena salud. Euren osasun betean ain onak eta Jaungoikoaren bildurrekoak izan ez ziranak. ItzAzald 163.
Zârra izanagatik bazun ark osasun betea!'Robusta salud'.LdiBB 98.
azpisarrerakoSense-6.1
Beingoan sendaturik / osasun betean. Echag 267.
Lazaro zutik osasun betean jarri zitzaien. Lard 426.
Gazte eta azkar, osasun betean zelarik. HUAurp 102.
azpisarrerakoSense-6.2
Geisotasun arrisku andikoan bat aurkituten danean, ez dala izaten eta ez dituzala gauzak ikusten, osasun on eta betean dagoanean legez. ItzAzald 163.
azpisarrera-7
OSASUNEAN(Lar, Añ, Izt 108v). Con buena salud, en buena forma. "(En sana) salud" Lar y Añ. v. OSASUN ONEAN. Bihotza deskantsuan, izpiritua errepausuan, gorphutza osasunian. Brtc 121.
Osasunean zareno, egizu penitentzia. Dh 123.
Gure gorphutza osasunean dugunean. JesBih 449.
Arrazoinak entzuten ditu, phizatzen ditu eta osasunean bezanbat zuhurtziarekin ihardesten diote. Laph 250.
Berriz osasunean eta arrosa eder batek baño ederrago ematen zuela jarri zan. ArrGB 54.
Oraindi bizi da ta osasunean dago. OrSCruz 82.
Zaude gurekin osasunean. LarreArtzainE 344.
azpisarrera-8
OSASUN EDERREAN.
Sano, con buena salud. Pozik laztandu zituan osasun ederrean bere lagun biotzeko maiteak. AranSIgn 88.
Gorputzeko eritasunetik libre beñgoan ikusi zan eta osasun ederrean. ArrMay 66s.
Alper nekauko dira / arantza ta sasi, / osasun ederrian / gu bagara bixi. Enb 120.
azpisarrera-9
OSASUNEKO.
azpisarrerakoSense-9.1
a)(Dv, H). Saludable; de salud. "Osasuneko egunak, les jours (de santé) où l'on est en bonne santé" H. Osasuneko egun santu onek [igaro] dibersiñoe askotarik apartetan gareala. Oe 153.
Ez konsejurik eman Evari jaateko osasuneko arbolako frutua. MgCC 223.
Ekarri eutsan zerutik osasuneko eguzki ederra. Astar II 272.
Nik sendatuten zaitut osasuneko krismeagaz. ItzAzald 131.
azpisarrerakoSense-9.2
b)(Dv, H). (Ref. a seres vivos). Sano. "En parlant des personnes, qui a bonne santé" Dv. "Osasuneko behia nahi dut, je veux une vache qui soit en bonne santé" H. Ezkondubak ta ezkontzagak, osasunekuak ta gaixuak, guztiak orazinoe egin legijela. fBIc II 281.
Osasunekoek eztute mediku bearrik, baizik eriek. EchnMt 9, 12 (Ur (V) oso).
Zer lan on egin dezake holako langileak nahi bezen gizon azkarra eta bertzenaz osasunekoa izanik ere?HUZez 203.
azpisarrerakoSense-9.3
c)"Chose pour laquelle il faut être en santé. Osasuneko lan bat da hau, ce travail est un travail à faire en santé" H.
azpisarrera-10
OSASUN-EMAILE.
a) Curativo, saludable, (lo) que proporciona salud. Askorentzat da Kristoren korputza eriotza dakarren pozoia, nola dan osasun emallea ondo prestaturik artzen dutenentzat. MgCC 252.
Gitxi jan-edatea da ain ontsua ta osasun-emolle alasokoa. AñLoraS 15.
Izan zeruzko osagarri ezin geiagoan osasun-emollea, gu barriz beti gaisorik. Ib. 82.
b) "Médico, osasun emollea" Izt 71v.
OSASUNERA ETORRI.
Recobrar la salud. Zezena agertu zan orduko, kojo guztijak osasunera etorri ziran. KkAb I 121.
Drake osasunera etorri zala mama gozua-ren bitartez. KkAb II 25.
azpisarrera-13
OSASUN-ETXE.
Centro de salud. Aurren Osasun Etxea irasi naiean."Casa de Salud Infantil".EAEg 12-2-1937, 1047.
Segurak aiuntamentu oso zarra zeukan. Gaur bota ta osasun-etxea eginda dago bertan.Insausti 221.
azpisarrera-14
OSASUNEZ(Estar, etc.) sano, con buena salud, en plena forma. "Osasunez al zerate?, ¿tenéis salud? (G-goi)" A EY III 334. Itxasotar guztiak osasunez etxeratu eizala eskatuten. AgKr 16.
Bearrekoa du animak ere bere janaria, indartsu ta osasunez iraungo badu. ArgiDL 42.
Osasunez juan ta / Zorunez etorri. Enb 98.
Abere ta kristauak gaude osasunez. "Estamos de buena salud".OrEus 130.
Ezer ezpaitu yasango, osasunez erritik irtetzea baño. 'Sano y salvo'.ZaitSof 63.
Neska osasunez ludiratu zan. EtxdeAlosT 19.
Arrantzale lerdena, osasunez etorren arren, aren izen ona guztia bearrean egoan jaioterri laztanean. ErkiagArran 186.
Osasunez gaude, Jainkoari eskerrak. AnabUsauri(ed. 1986) 90.
Irurak osasunez, irurak mendiko aidez indartuak. NEtxLBB 95.
Osasunez bizi nai badu.Ostolaiz 20.
Eta etxera, bakez da osasunez.Gerrika 257.
azpisarrera-15
OSASUNEZKO (H)
(Adnom.). Saludable, sano. Osasunezko janari tertzijokua. fBIc II 254.
Ikusiko baluke Ebanjelio donearen osasunezko argi ederra! AgSerm 346.
Osasunezko ta argittasunezko atsegiña. InzaAzalp 113.
Eguzki argiak / ortzi garbitik / osasunezko / aixe bigunaz nastian / bialtzen dauskun / laztan gozuaz. Enb 175.
Gaur... osasunezko eguna da. LabEEguna 110.
azpisarrera-16
OSASUN-GALGARRI.
Insano, perjudicial para la salud. Edari garbi doarikako maitagarri au, ez dala osasun-galgarria, baizikan egillea eta sendagarria. IztC 76.
Erriko aize osasun galgarriak utzirik, naba-mendietako aize garbitara. BvAsL 30.
azpisarrera-17
OSASUN-KALTE.
"Antihigiénico" Bera. "Insalubre" T-L. v. osasungaitz. Osasun-kalte diran lurrak zuaitzak ontzen ditu. Munita 138.
azpisarrerakoSense-17.1
"Osasun-kaltezko, malsano"BeraLzM.
azpisarrera-18
OSASUN-MAKAL(Añ), OSASUN-MASKAL (Lar, Añ; o.-maskar Añ). "Valetudinario" Lar y Añ.
azpisarrera-19
OSASUN ONEAN(Lar, Añ). Sano, con buena salud. "(En sana) salud" Lar y Añ. v. OSASUNEAN. Denbora guti duela ikhusi dut eta osasuna onean zen. UrtGram 504.
Arkitzen du osasun onean ta al-ere eramaten du itxera. MbIArg I 281.
Gelditu zan otsoa gaitz gabe ta osasun onean!VMg 9.
Osasuna onean gaudela ezin askotan moldatu bagera konfesio on bat egiteko. AA III 572.
Osasun onean dagozanak, nozik nozera artu bear dabe gure Jauna?ItzAzald 162.
Osasun onean gatoz. LabEEguna 82.
Osasun onin ni arkitzen naiz. Auspoa 39, 32.
Igande goizez, lagun artean, / ustez osasun onean. Basarri 88.
Maitasunez beterik / ta osasun onean. MMant 148.
azpisarrera-20
OSASUN OSOAN.
Sano, en plena forma. Gizon eri, burua galdu ta ere, osasun osoan arkitzen dela esaten duena. MbIArg I 82.
Gaitzik bage ta osasun osoan. Ib. II 310.
azpisarrera-21
OSASUN SENDOAN.
Sano, con buena salud. Alargunduta laster, osasun senduan eguala [...], egin eban aitak testamentuba. JJMgBasEsc(ed. 1845) 290.