Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    umezurtz.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Sur desde Capanaga y al Norte desde Larreguy (en la forma palat. umexurtx ). Umezur(t)z es la forma más usual en textos meridionales (umezurtza, con -a constitutiva, en Arrue (GB 98 y 123) y umezurtze en el Añibarro de EL 1). En la tradición septentrional hay tanto umezurtz como formas con palatalización (umexur(t)x, umaxurtx ), siendo estas últimas algo más frecuentes. En DFrec hay 13 ejs., meridionales, de umezurtz.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, BN; Mic 7r (ume-surz), Ht VocGr 393, VP 91v (-zurz), Lar (h-), Añ, Arch VocGr , VocBN , HeH Voc , Dv (V, G, L, BN), H, Zam Voc ); umazurtz (L; HeH Voc, H); umezurra (det.; VocCB Dv (V)) Ref.: A (umezurtz, umazurtz); Iz UrrAnz, Ulz (umezurzak), ArOñ, To ; Etxba Eib ; Elexp Berg.
    Huérfano. "L'orphelin, l'orpheline" Arch VocGr. . "Gizajuak iru umezurtz laga dittu" Etxba Eib. . v. emazurtz.
    Ea alimenturik emon ezteusteen umezurzai eta alargunari. Cap 115. Umezurtze triste eginik / gagoz Aita bagarik. Añ EL1 209 (EL2 210 umezurtza triste). Il zitzaizkan gurasoak eta geratu zan ume zurtza. AA III 532. Ez diezute kalterikan egingo alargunari eta umezurtzari. Ur Ex 22, 22 (Dv, Ker, Bibl umezurtz). O! Ama erri laztana! / Ume zurtz legez ikusten zaitut / gure guraso ziñana. AB AmaE 59 (v. tbn. 152). Ume-zurtz gagoz / Foru baga. Ib. 13. Beste guraso askok / euren bizitzea / galduta itxi dabe, / ume zurtz etxea. Ib. 354. Mesedezko-etxetarako eta umezurtzen tokietarako. Itz Azald 119. Thana deitzen den herriak baditu umazurtz lur lanari ohart-arazten hasiak. Prop 1906, 115. Amarik gabeko umea ume zurtza da. ArgiDL 107. Ume zurtz giñan ta bai-genduan / aita on baten premiña. Enb 84. Aita gabe, umezurtz dira irakurtzera zoazen olerki auek. Aitzol (in Ldi UO 3). Burnibide-lanarien umezurtz emakumezkoak. EAEg 2-12-1936, 440. Orain, euskal-letrak umezurtz geldi dirala esan dezakegu. Gazt MusIx 5. Ez al dozu munduan iñor? Orren umezurtza al zara alde guztietatik? Erkiag BatB 200. Ordutik ona umezurtz nago / maixu onena galduta. BEnb NereA 99. Bizitza guzian bere umezurtz-aidea zeramala, amandrearen oroitzak bete izan zion amaren utsunea. NEtx LBB 37. Urdiña kapitana illa, gure konpañia umezurtz gelditua zan. Alkain 133. Nire ama, amazortzi urtegaz geratu zan umezurtz. Gerrika 15. Hizkuntza umezurtz --ahaide ezagunik gabe-- duguino. MEIG IV 98.
    v. tbn. CrIc 83. fB Ic II 166. Izt C 452 (umezurz). BBatzarN 201. Elzb PAd 15. Azc PB 151. A BGuzur 113. Ag AL 103. JE Bur 200. Inza Azalp 7. Jaukol Biozk 49. Etcham 71. TP Kattalin 177. MendaroTx 39. Otx 100. Ir YKBiz 450. Lek EunD 16. Alz Txib 83. Zait Sof 32. Lf Murtuts 35. Mde Pr 51 (h-). Or Aitork 237. Etxde AlosT 21. Txill Let 53. Gand Elorri 200. Arti Ipuin 25. Ugalde Iltz 59. Vill Jaink 91. MAtx Gazt 106. Xa Odol 246. Berron Kijote 125. Etxabu Kontu 167. Ataño TxanKan 179. Onaind STeresa 53.
    azpiadiera-1.1
    (Precedido de sust.).
    Haur umezurtz eta eri xaharren aterbe. HU Aurp 148. Erregiñ umezurtza. Ag AL 110. Adiskide batzuen seme umezurtza. Ag G 58. Barrutiko Juanen alaba umezurtza. NEtx Antz 59. Mutil umezurtz baten ibillaldiak. Anab Poli 3. [Orixek eman behar zigun] euskaldun umezurtzok ez genduen poema nagusia. MIH 291.
    v. tbn. Jaukol Biozk 50. Erkiag BatB 133.
    sense-2
    2. Niño desgraciado.
    Onelako ume-zurtz triste, sentidu nausi edo prinzipalén faltan dagozanén [...] mesedian. "Estos desgraciados seres [=los ciegos y los sordomudos]" (1862). BBatzarN 197.
    sense-3
    3. Solo, separado (de otra persona).
    Eta bere burua lurrian ikusten ebala, beste lagunagandik umezurtz, beittu eban bere jiran. Etxba Ibilt 461.
    azpisarrera-1
    UMEXURTX (-rx BN). Ref.: A (umexurx); Lh (ume). (Formas con palat.). "Huérfano" A.
    Yazartzen diozue alhargunari eta ume-xurtxari. Lg II 183. Ezen Jainkoa alargunen laguntzaillea eta ume xurtxen aita da. EgunO (in Arb Igand 186). Ene eskualdean bilduak banituen ehun eta hirur hogoi umaxurtxa. Prop 1897, 208. (v. tbn. 1906, 58) Zonbait egunen buruan aitak / umexurx ninduen utzi. Lf Murtuts 45. Umetxurx batek boza ederra du. Herr 7-11-1963, 4. Umetxurxa toreador batekin johan da geroxago. Ib. 4.
    v. tbn. Jnn SBi 37. Zerb IxtS 105. Umexurx: Laph 247. Ox 55. Umaxurx: GH 1921, 526.
    azpisarrera-2
    UMEZURTZ-ETXE. Orfanato.
    Erri-Gudarien Umezurtz-Etxea eta Aurrendako Babes-lekuak bezelako Iraskunak. EAEg 11-2-1937, 1037. Txabolatik umezurtz-etxera aldatu zan eta. [...] Eta umezurtz-etxetik zirkora. Lab SuEm 208.

    umezurtz

    umezurtz
    << TXORI-ETXE 0 / 0 URETA-ETXE >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper