(
G, AN, L, BN, S, R; Volt 94,
SP,
Urt I 509,
Ht VocGr,
Lar,
VP
32r,
VocS
137,
Añ,
Arch VocGr,
VocBN
,
Gèze,
Dv,
H,
VocB
),
guzur (
V; Lcc,
Mic 7v,
Lar,
Añ,
Dv,
H),
gizur (
V-gip, G, S; Lar,
H)
Ref.:
A (gezur, gizur, guzur); Lrq; Etxba Eib (guzurra); Iz ArOñ (droga), To , R 394, 400, UrrAnz (gizúrra), Ulz ; Holmer ApuntV ; Elexp Berg (gizur); Gte Erd 238; ZestErret
.
Mentira, falsedad.
"(No hay tales) carneros, gezur utsa da
"
Lar.
"Mentira"
, "calumnia", "embuste", "falsedad", &c.
Añ.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma propia de la tradición vizcaína es
guzur, que tbn. aparece en el alavés Lazarraga. Hay
gizur en
Noe (77), San Martin (
Zirik 28) y
Auspoa 39, 64. En
DFrec hay 77 ejs. de
gezur y 8 de
guzur .
Ezen gezurti da [deabrua] eta gezurraren aita.
Lç Io 8, 44 (He, LE, TB, Dv, etc. gezur).
Nik orain diot inox ez zala / ipuitzarrik, guzurrik.
Lazarraga A23, 1195r.
Erranen duela gezur bat yori kalterik eztatorkola.
Ber Doc 143v (cf. GEZURRA ESAN).
Ebaren alaba miserableak gezurrari garraizka.
Harb 229.
Gezurtiak bere gezurra egiatzat iragan eta salduko badu.
Ax 514 (V 331).
Begiratu baga guzurra ala egia dan.
Cap 95.
Ametsa eta gezurra biak bat dira.
Tt Onsa 106.
Gezurrak erraten zarozkidaten.
Gç 45.
Dalarikan ere gezurra guziz txikia.
OA 148.
Guzurrik batere asmatu baga.
Acto 212.
Orobat zaio baliatzea gezurraz edo egiaz.
Ch III 30, 3.
Egiarik bagekoak, ipuiak eta gezurrak.
Lar SAgust 4.
Gezurra ganik egia berezteko.
He Gudu 59.
Egiaren eta gezürraren orano ezagützen dakiana.
Mst III 55, 2.
Andia bada gezurretik norbaiti etorzen zaion kaltea.
Mb IArg I 263.
Sinhets-arazi zioten gezurra.
Lg I 196.
Gezurra baizik etziran itxura gaiztoko Jainkoak.
Ub 36.
O gezur madarikatua.
(224).
LE-Ir.
Ustekabean gezur txiki bat esatea.
Gco II 16.
Ongi esan zanari aurpegi gaistoa ipiñiaz, gezurra eransiaz.
AA III 559.
Gezur xumeak, medisentzia arinak.
Dh 140.
Ez guzurrik erantzun.
fB Ic II 179.
Eztot inos guzurrik eregi.
Astar II 187.
Elizaz kanpo ez da enganiorik eta gezurrik baizen.
Jaur 115.
Kleitua galtzeko eregi ta asmau deutsuen guzurra.
Ur MarIl 30.
Esau zala esatean, gezurra zeriola.
Lard 33.
Egiaren itxura dakharren gezurra da.
Laph 177.
Eztu gezurrak baliyo.
Xe 233.
Guzur asko errian dala zabalduten.
AB AmaE 252.
Liberté, Égalité eta Fraternité: / Ah! hiru gezur hoiek egiak balite!
Zby RIEV
1909, 230.
(s. XX)
Txurikerietan ta gezur goxoak esaten.
Ag G 220.
Baninduaien kantatzera, / oro gezurren erraitera.
(B).
A CPV 671.
Gezur eta herrak lehertua.
StPierre 33.
Jakintsuek hedatzen dute gezur frango.
Ox 156.
Gezür harek ez dialarik besterik ihuri ere okerrik egiten.
Const 20.
Besterik esatea gezurra litzake.
Or Mi 91.
Gezur galantak esanaz.
Tx B I 212.
Guzurra iruntsi erazoteko.
Otx 135.
Marx-en eretxi au guzur garbia dala edonok daki.
Eguzk GizAuz 48.
Gezurra edo dudakorra dela jakiñeraziz.
Etxde JJ 17.
Gezur edo egia-erdiak zituen esaten.
Mde Pr 178.
Ezta guzurra, kontxo!
Erkiag Arran 144.
Erdia baiño geiago guzurra.
Bilbao IpuiB 199.
Gezur-adierazten ari izan nakizukela al deritzazu?
Zait Plat 132.
Gezurra da hartuta berekin ereman zuela.
Ardoy SFran 109.
Errana da beti herioa jiten dela ohoin bat bezala eta ez da segur gezurra.
Etchebarne 149.
Prankotan esan nien etzitzaizkidala gustatzen. Baiña gezurra.
JAzpiroz 135.
Gu engañatu gura / guzur bi esanda.
FEtxeb 150.
Gezurrik gabe esan daiteke gutxi idatzi zela.
MEIG VII 69.
(En expresiones proverbiales, etc.).
Guzurrak buztana labur.
RS 59.
Gezurra aisago arrapatzeko ezi ez maingua.
(Sal).
A.
Hatsa ere gezurra du .
(L, S, R).
Ib. (tbn. en AN-ulz, ap. Inza NaEsZarr 1877).
Gezurrak buztana labur.
(L).
Ib.
(Como primer miembro de comp.; v. infra más compuestos).
Hau gezur-harrobia [Azkain] ! / Beti da idekia.
Monho 52.
Gezur-estalkin ipintzen dan Jauna.
AA II 29.
Gezurrak eta gezur hedatzalek egungo egunean duten baino kreit gutiago [lukete]
.
HU Aurp 113.
Gezurtia bezalako gezur-iresle guti da.
Lf Murtuts 9.
Gezur-aulkian eseri nintzalako.
"In cathedra mendacii"
.
Or Aitork 214.
Gezur-estalkia.
"Tegimentum erroris"
.
Ib. 27.
Nere lengo gezur-ibillerak.
Ib. 76 (56 gezur-alegi).
(En compuestos en los que equivale a 'falso' o 'postizo'). "Perjurio, gezurzina" Lar. "Guzurragiñ (V-m), dientes postizos" A. "Guzurrule (V-m), peluca, pelo postizo" Ib. "Gezur-iraki (Sal, R), gezur irakin (BN-baig), hervor falso de agua que tiene en el fondo ceniza, salvado u otra cosa" Ib. (tbn. guzurrirakin (V-m)). "Guzurristar (V-m), pierna postiza" Ib. "Gezur-ortz (R-uzt), dientes postizos" Ib. "Guzur negar, lágrimas de cocodrilo. Guzur-barri, noticia falsa" A Apend. "Gezür-ahalke (S; Foix), fausse honte" Lh.
Onetarako guzur-ardaoak / kanpotik ekarten dira.
Azc PB 78.
Guzur-ule baltzakaz / kokota apaindurik [astoa]
.
Ib. 53.
Guzur-iakintsu lotsa bakoak.
Ib. 311.
Parrezka, kiñuka, gezur-eztulka.
Ag G 170.
Ezin-antzak eta guzur-alegiñik asko erabillirik.
Kk Ab I 99.
Male Dollor-ek ortzikan gabe / zar itxura duala-ta / juan da naiez Donostiara / gezur-ortzak jartzera.
EgutTo 20-12-1919 (ap. DRA
).
Gezur-lotsa galduko dezute ta sinismena sendotu.
ArgiD 39.
Izenez edo gezurrizenez idazle bakoitza izendatu bear banu.
Or EEs
1927, 249 (v. tbn. gezur-izen en Etxde JJ 161).
Tutik etzun erantzun gezur-apaiz arrek.
Or SCruz 80.
Guzurtia zala, ta guzur-buldeak ekazala.
Or Tormes 107.
Ondo irabazia dauko, guzur-testigu izan da ta.
Ib. 111.
Gezur-iduri ['ídolo'] guziek yausten dire aldarean beira.
Or Mi 135.
Gezur-maitasuna ta irrika bizia.
Ib. 33.
Anka ordez gomazko guzur-anka eder bat ipiñi eutsoela.
Kk Ab II 34.
Begik estaldu dautzuz... guzur-zapi baltzaz.
Enb 58.
Kukuai urten yakoz guzur-ziñaldari / neguak eruanak an zazpi gautxori.
Ib. 179.
Otoi au egin arte / gezur-yainko goriari.
Ldi UO 41.
Beren bear guziak yainkordeai, gezur-yainkoai yakin-araziz.
Ir YKBiz 129n.
Gezur-jaurti eginda.
Or Eus 32.
Naparroa bat ezagutzen dut / gezur-mugaz an-emendi.
Ib. 196.
Egia esan, benetako jakintza baño guzur-jakintza obeto dirudi.
Eguzk GizAuz 16.
Biotzak eragindako pozaldiaren gezur-irudi egiñaz.
Etxde AlosT 49.
Ez eta, bederen, gaiztakeriak berekin dun gezur-ederraren itzalik ere.
Or Aitork 46.
Gezur-eskola artan aintzinatu ez nezakela etsirik.
Ib. 117.
Gorputzezko idurikizun baitziran: gezur-gorputz.
Ib. 61.
Ez gezur-ziñik egin.
Ib. 398.
Gezur-itxurak lotan naragite egizkoak esnai baiñon aruntzago.
Ib. 278.
Emengo zorigaitza iguin eta ango gezur-zoriona maite.
Ib. 113.
Baal-en gezur-igarle asko.
Or QA 121.
Hil-bildur deithu gezur-minaz / gizendak eri ziradela.
Mde Po 64.
Gezur-aitzeki bat asmatu.
Etxde JJ 108 (v. tbn. guzur-atxaki en Enb 150).
Gezur-ziña egin badio.
Ol Lev 5, 22 (Ker guzurrezko ziña, Bibl gezurrezko zina).
Ondoan errautsa, edo zaia, edo orrelako edozer daukaken urak gezur-irakina izango duenez, garai artako irakina ere gezur-irakina ote zan?
Zait Plat 53.
Ala naun ik gezur-itzez / zoratzeraiño irakin.
NEtx LBB 241 (v. tbn. gezur-itz en Or Eus 61).
Ez nabil horien gezur-ametsen premian.
MEIG IX 100.
Guzur-uledun bati.
Azc (
in
Ur PoBasc 379
).
Gezur-agindun apaiz burutxuriak.
A Ardi 47.
( VP
, H).
Errata.
"
Liburuko gezurra, errata de libro"
VP
55v.
Atera zituban guzur ta borroe asko [...] inprentatik [liburutxuak]
.
JJMg BasEsc ed. 1845, 3.
"En terme de jeu, cassade, renvoi"
Dv.
GEXUR
(Forma con palat. expresiva).
Ori guxur biribilla da.
Eguzk GizAuz 12.
Gexur eta gezur zonbaiten erditik, huna egia: [...].
Herr 10-9-1959, 2.
GEZUR-AITOR EGIN.
Declarar en falso.
Ni ondatzearren gezur-aitor egin dezaikezute.
Etxde JJ 70.
GEZUR-ANPOR.
"Guzur anporra, se dice en Eibar para significar una mentira grande. Anporra elípticamente significa lo mismo. Aren guzur anporrak sinistuko dittuanik..." Etxba Eib.
GEZUR-APAINTZAILE.
Hipócrita.
Mandataria añ palso eta gezur-apañtzallea.
Arr GB 91.
GEZUR-ARKA.
"(G-to), mentiroso" A.
GEZUR-ASKA.
a)
(guzurraska A). Conducto de madera que lleva en una ferrería el agua del depósito a las ruedas de mazos y fuelles. "Una guezurrasca que está puesta a la rueda de los barquines" (Goizueta, 1602) LexHNav II 106. "Desde un gezur-aska hasta la tobera" Lar Cor 79. "Componer la guezurrasca y sus aldolas" (1796) GoiBur 259. "Guzur-askia" Mg PAb 134 (en una lista de términos de una ferrería). "Metida [la rueda] en un cajón [...] asca perpendicular o guzurrasca (Juntas Generales de Guipúzcoa, 1806)" Garm Olag 123. "Cierto aparato de herrería" A (que cita Mg PAb). "Guzur-aska, por donde cae el agua en la rueda de los barquines" (Azpeitia, 1815; comunicación de I. Gurrutxaga) ABibl. "Abrir [...] los agujeros de las guizurrascas" L.M. Ecenarro BAP 1975, 357.
b)
"Guzurraska (V,...), mentiroso" A.
GEZUR-ASMATZAILE.
Mentiroso, que inventa embustes.
Gezur-asmatzalle palso.
Arr GB 141.
Sektarioak eta guzur-asmatzallak.
Itz Azald 208.
Gezur-asmatzailea zuzenbideak ioko baitu.
Zait Plat 35.
GEZUR ATERA,
GEZURRA ATERA.
Resultar mentira.
Itsuaren igarkizuna etzan guzurra atara.
Or Tormes 31.
Alde ta aldi oro siñesten dena ezin diteke gezur atera.
Vill Jaink 28.
GEZUR BELTZ.
Calumnia.
Izketa zuriak eta gezur beltzak.
Or SCruz 108.
Bigarren odeia Zotzune gañean kokatu zinan bel-beltza. Izena Gezur-beltz. Beste izenik etxun gurean latiñez calumnia dan orrek.
Or QA 75.
GEZUR-BOTO.
Voto amañado.
Emakumeak bere, izaten ziran geroago, guzur-botuak eta indar-tratuak, onen nai aren alde eratuten [...] ekienak.
Erkiag BatB 81.
GEZUR-EGIA.
Chisme, habladuría.
Gezur-egiak batu / ta lagunai banatzea.
A CPV 189.
GEZUR EGIN.
a)
Mentir.
Zeure berthutearen multzutasunean, gezur eginen deratzute zeure etsaiek.
Ax 204 (V 137).
Húme gaixtoek gezúr indiotéla.
LE Ong 106r.
Geren buruari gezur egingo giñioke.
Inza Azalp 146.
Jaungoikoak axekatzen du gezur egitteko edo engañatzeko.
Ib. 148.
Ez diezu gizonei gezurrik egin, Yainkoari baño.
Ol Act 5, 4 (Lç gezur erran
).
b)
+GEZURRA EGIN (L-ain ap. A; Dv). Defraudar, fallar. "Faltar a la palabra, no presentarse a la hora" A.
Limosnaren azaroak estio beñere gezur egiten eraikizaleari.
(136).
LE-Ir.
GEZUR-ELE.
Cuento, leyenda.
Gabeko amabietan lixiba jotzen zuten sorgiñena, ta beste onelako gezur-ele zar koipatsuak
.
Ag G 139s.
GEZUR-ESALE
(gezur-erraile S ap. A; SP, Dv, H; guzur-esale H). "Gezur-errailea txainkia beno aisago atzeman (Sc), el mentiroso se coge antes que el cojo" A.
Jarraiko baitzaizte enganiozko izpiritu bati eta deabruzko dotrina batzuei, hipokrisiaz gezur erraille batzuk eta konszientia gaixkoatua dutenek irakhatsiei.
He 1 Tim 4, 1s.
Gezur-errailea ez da itzuriko.
Dv Prov 19, 5.
GEZUR ESAN.
v. GEZURRA ESAN.
GEZUR ETA ABAR.
a)
Mintiendo, engañando, inventando.
Cf. ETA ABAR.
Deabru ark gezur eta abar... beti ni txar egin.
Apaol 120.
Leporatu beidaz, guzur da abar, miiñak emonala ta geiago.
A BeinB 72.
Asi ziran, guzur da abar, astiñaldirik lotsagarrizkoenak.
Ag Kr 173.
Edesten edo kontetan, guzur ta abar, itxasuaz-andiko gauzak.
Kk Ab I 52.
Guzur ta abar barriketa utsean diardue.
Eguzk GizAuz 7.
Gauza erreza da gezur ta abar gure neskatxa onetako bat itxutzea.
JAIraz Bizia 60.
Guzur eta abar, iñork baño obeto eitten zetsan arek gustua bere senar itxuorri.
Etxba Ibilt 475.
Zikin aute gezur d'abar.
NEtx LBB 253.
Gezur ta abar ainbeste boto kendu zizkienak.
Ataño
TxanKan
213.
Guzurra eta abarra, onegaz kenduten deutsube biarren dozubena.
Astar II 38.
Au ta, nok aturetako? / Ez bada: guzurra, abarra: / ilgo yonagu ollarra.
(Interpr?).
Zav Fab RIEV 1907, 96.
b)
Uso sust.
Zuaz eurakgana zerbait itandutera, eranzuten deutsube urrengo burubak emon deijuena, guzurra eta abarra, onegaz kenduten deutsube biarren dozubena.
Astar II 38.
Guzurra ta abarra asmaurik zelan bait.
AB AmaE 245.
Egirik ezin danean, guzurra ta abarra, egiantza emonaz, ugari erabilli.
Eguzk GizAuz 88.
Gezurrez eta abarrez beterik baitaude.
Or Aitork 185.
Alperrik orain guzur-abarrak.
Enb 60.
GEZUR-ETXAPE.
"(G-azp), mentidero" A.
GEZUR-ETXE.
"(BN-ciz), mentiroso" A.
GEZUR-EZPATA.
"Guzur espada, espada de madera" A Apend.
GEZUR-GEZUR.
Intens. de gezur.
Eta gezur-gezurra, ots, besterik badiok.
Berron Kijote 105.
GEZUR-GIZONTXO.
Muñeco.
Denda eder baten aurrean biboliña joten egoan guzur-gizontxo bati barrez barrez begira.
Ag Kr 190.
GEZUR-GOIAGA.
"(G-to), tirante, solera, viga sobre los muros de la casa constituyendo la base del tejado" A.
GEZUR-ITURRI.
"Gezurriturriya, el manantial que brota en días de lluvia y luego se seca" Iz To.
GEZUR-HIZKETAN.
Murmurando, propalando mentiras.
Ez bezate iragan denbora gezur hitzketan.
Urt Ex 5, 9 (Ol berrikeri gezurtsurik aditu).
GEZUR-JABETZA.
Propiedad ilegítima.
Lapurretaz eskuraturiko guzur-jabetzarik eztagoanik eztiñogu.
Eguzk GizAuz 146.
GEZUR-JANTZI.
Disfrazarse.
Guzur-iantzita doiazalako / auzora ioten ateak.
Azc PB 361.
GEZUR-JARIO,
GEZUR-DARIO.
Mentiroso.
Txori guzur-dario lotsa galdukua.
Enb 179.
Zertara deitu dut nik gezur-jario ori?
Lek EunD 40.
Zure itzak, zure laztanak, azalekoak ziran, otzak, gezur-jariozkoak.
Etxde JJ 76.
GEZUR-KONTARI
(Con vbs. como ibili, etc.). (Andar, etc.) contando mentiras.
Gezur kontari dabil / au munduz mundu.
AzpPr 43.
Juan Jose ari zera / zu gezur kontari.
Ib. 74.
Ura gezur-kontari / etzebillen noski.
Tx B I 159.
Gezur kontari aterik ate / txanponak bildu eskian.
MendaroTx 169.
Gogorik gabe [jardun], gezur kontari, / egiak debekatuta.
MMant 123.
(Como adj. pleno).
Embustero.
Gaizto ta inbustero, / gezur kontariya.
Imaz Auspoa
24, 143.
GEZUR-LEGE.
Ley amañada.
An ezingo da inor galtzeko / guzur-lege bat erosi.
Azc PB 310.
GEZUR-LEKU
(Añ + guzur-l.). Mentidero.
GEZUR-MAHAI.
Mentidero (?).
Or illunetan guzur-maietan iarrita errementariak au ta bestea esaten.
Ezale 1898, 339a.
GEZUR-MAINA (SP, sin trad.).
Fingimiento.
Nola [...] eztuten elkhar maite itxura falsoz eta gezur-mainaz baizen.
SP Phil 67.
GEZUR-MERKE.
"Guzur-merke, mote que se da al que fácilmente inventa o lanza mentiras, patrañero (V-ger)" DRA.
GEZUR-OLA.
Fábrica de mentiras, de chismes.
Leaburuko etxe bakoitza gezurrola aundi bat da egungo egunean.
A Ardi 33.
GEZUR-ONTZI
(L, S, Sal, R ap. A; H, ZMoso 69; g.-untzi SP, H, Foix ap. Lh; gizur-untzi S ap. A). Mentiroso.
Aingeruak ixilltzen du Sathan gezur-untzia.
EZ Man I 53.
Gezur-untzi bat dela, ez duela sos berriek zilhar baino egia gehiago.
Hb Egia 142.
GEZUR-OTZARE.
"Mezuak egiteko bi kirtendun saski beltz itxia (gezur-otzara) (V-gip)" Urkia EEs 1930, 28.
"
Guzur otzareaz errekadutan, ir a hacer recados falsos"
A Apend.
GEZURPEAN.
a)
Por medio de la mentira (de).
Billa zitzatela gezurti bi ta orien gezurpean illeraz zezatela Naboth.
Mb IArg I 263.
a)
Mintiendo, engañando.
v. GEZURREAN.
Mugazaiak gezurpean atzeman eztezaten.
Ldi IL 42.
GEZURRA BIRIBILKATU.
"(S; Const), façonner une excuse" Lh.
Behar ükan zian gezür bat biribilkatü bere büriaren garbitzeko.
Const 20.
GEZURRA DIRUDI.
Parece mentira, es asombroso.
Damak berriz neri, / gezurra dirudi! / osiñez pagatu / lorezko zor ori.
Bil 56.
Gezurra dirudi, paper txar oiek bati ez diyotela utzi biar bizitzen.
Iraola 127.
Gezurra dirudi, baño gezur irudiko egi asko gertatzen dira.
Ag G 125.
Gezurra zirudik Mendaron jaio ta ainbeste jakitea.
Urruz Zer 134.
Gezurra dirudi mutil txotxolo orren burutik orrelako gauzik sortu biar zuenik.
Alz Txib 95.
Gezurra dirudi [...] aitortzeko ainbestetaraño lotsa.
Ldi IL 49.
Gezurra dirudi [...] oraindik egiteko geneukala.
Ibiñ
Virgil
22.
--[...]. Gezurra dirudi! --Zerk dirudi gezurra? --Bi begi euki ta geiago ez ikustea.
NEtx LBB 137.
Horrenbeste gauza eder, iduri luke gezurra.
Xa Odol 339.
Beti idiekin da taju geiago ez izatea gezurra zirudik.
JAzpiroz 18.
Gaizki dabiltza an bizi diran / millaka beltz eta zuri, / Jesukristoren jaioterria / dala gezurra diruri.
Insausti 97.
Ni ere, gezurra dirudi baina, hemengo semea naiz.
MEIG VIII 24.
v. tbn. Sor Bar 69. Kk Ab II 184. TAg Uzt 232. JAIraz Bizia 37. Txill Let 101. Erkiag Arran 67. Bilbao IpuiB 267. Vill in Bilbao IpuiB 6. SM Zirik 84. Arti Ipuin 56.
Gezurra dirudin gauza.
JAIraz Bizia 112.
Gezurra dirudina [...] Luisek alde aundia kentzen dio Ibaneri itz-urrenean.
Or (
in
Gazt MusIx 22
).
Gezurra badirudi ere, negua irixteko zaleturik egoten giñan.
AZink 35.
Ez dugu Peru, gezurra badirudi ere, J. J. Rousseau-gandik oso urruti sortua.
MIH 167.
GEZURRA EGIN.
v. GEZUR EGIN.
GEZURRA ESAN.
(Lar; guzur esan Lcc; gezurra erran Lar, Dv; guzurra esan Mic 7v, Lar, Añ, H; gizurra esan Lar; gezur erran S ap. Lrq; SP, Ht VocGr 384, Gèze, H). Mentir.
Tr.
Gezur esan (erran) se encuentra sobre todo en textos septentrionales y alto-navarros, más en los más antiguos (aunque ya en éstos, p.ej. en Leiçarraga o Pouvreau, puede alternar con
gezurra e.). Cf. A
Morf 745: "Yo siempre he oído [...]
gezurra esan".
Gezurra erraiten dugu.
Lç Io 1, 6.
Eztrauek gizonei gezur erran.
Lç Act 5, 4 (He erran gezurra, TB, Dv gezurrik erran, Ker guzurrik esan, IBk, IBe gezurra esan; Ol gezurrik egin
).
Eta ez guzurrik ere esan.
Bet 10.
Gezurra nesan Getarian, ni itxean ta ura atarian.
"
Mentira dije"
.
RIs
44.
Gezur erraten duena.
Volt 257.
Ez gezurrik erran.
Ber Doc 88v.
Ezen gezur errateko trebea du mihia.
EZ Man I 55.
Gezur erraitea, elkharren ez sinhestea.
Ax 250 (V 168).
Eguzkiak ezin esan lei guzurrik.
Mic 12r.
Guzurra esaten dabenak.
Cap 52.
Peril da nihork gezur erran dezan.
SP Phil 356.
Ez gezurrik erranen.
Gç 214.
Ezteia iagoitik sori gezür erraitia?
Bp I 101.
Gordetzea [egia], baña gezur esatea ez.
Mb IArg I 265.
Guzurra esan neban mendijan, neu baño leenago zan errijan.
Mg PAb 123 (tbn., con pequeñas variaciones, en AB AmaE 243 y Erkiag Arran 150).
Jaunaren Espirituari gezurra esateko.
Lard 486.
Gezurra erran diozula.
Hb Egia X.
Enian uste erraiten ziela Aitunen semek gezürrik.
(Cantar de bereterretxe).
ChantP
212.
Gaizki nai duen batek / gezurra esan du.
Xe 287.
Gezur erraitea da bere ustearen kontra mintzatzea.
CatJauf 85.
Ainbeste geiegizten, irudintzen eta gezur-esaten bere begiz ikusi duanak.
Zink Crit 67.
Gezur erran niro, sekulan holakorik jan dudala erran baneza.
Barb Sup 22.
Mundu onetan pizkorragorik / gezur esaten zu baño.
Tx B 230.
Gezur esanaz.
Ol Mt 5, 11 (Lç gezurrez
).
Eztautsezu gizonai guzurra esan, Jaungoikoari baño.
Eguzk GizAuz 15.
Zertarako gezurrik esan?
TAg Uzt 283.
Ez niz hiltzerakoan gezur erraiten hasiko.
Lf Murtuts 50.
Guzurra esango eustan ba?
Bilbao IpuiB 95.
Ura kontentu gelditzen zan, da zertarako esan gezurra?
JAzpiroz 127.
Naizena naiz; ezin gezurrik esan.
MEIG IX 110.
v. tbn. Volt 203. SP Phil 157. Arz 44. El 58. Iraz 43. Brtc 66. Ub 182. Xarlem 283. VMg 73. Añ CatAN 39. AA III 526. fB Ic II 171. Astar II 63. CatB 47. It Fab 85. Gy XII. Arr GB 73. Goñi 38. KIkV 71. KIkG 58. ArgiDL 26. Muj PAm 63. Tx B I 133. Ir YKBiz 325. Or Aitork 315. Vill Jaink 82. Azurm HitzB 65. BBarand 12. Guzurra esan: EZBB I 46 (V-m).
Gezur e.: CatLan 97. CatAe 46. CatSal 47. CatR 47. CatS 51. Or Aitork 113. (Con partitivo): Mat 116. CatBurg 30. Cb CatV 42. Añ EL1 137. CatLlo 7. CatLuz 5. Etch 82. CatBus 25. Legaz 7. Sor Gabon 35. Ag AL 73. CatUlz 7. Ur MarIl 100. Afrika 146. A Ardi 77. Itz Azald 111. Iraola 113. Zub 70. Ldi IL 135. JEtchep 73. Osk Kurl 136. BEnb NereA 252. MAtx Gazt 95. Ibiñ Virgil 23. Uzt Sas 111. Albeniz 68.
(SP, Lar, H). "Gezurra diok, tu as menti" SP. "Mentís" Lar. "Guzurra dinozu (no guzur dinozu), miente usted" A Morf 745.
Tr. No encontramos ningún ej. con el sust. indeterminado (sí con partitivo).
Gezurra dion.
(Lecumberri, 1551).
REinEusk
43.
Egia zioat Kristean, etzioat gezurrik.
Lç 1 Tim 2, 7.
Gezurra diola.
Ber Doc 143r.
Edo zuk diñozu guzurra, edo bai herloxuak.
Mic 12r.
Ixilik dagoenak eztio gezurrik.
O Pr 630.
Badarik ere gezurra zioen.
SP Phil 356.
Guzurra dinozube dirauskuzunian eztozubela ezer sentietan.
Astar II 140.
Nik ez dut ezkon minik, gezurra diote.
ChantP 124.
Errozue [...] nere partez goraintzi eta gezurra diola.
HU Zez 195.
Kreditu emanaz masoietako / gezurra ziyon bateri.
Auspoa 97, 52.
Eztiñot nik guzurrik.
Ag Kr 137.
Ortan gezurra diozute.
Vill Jaink 88.
Gezurra nioke nerau ere artega nabilela aitortuko ez banu.
MEIG VIII 112.
v. tbn. Lar Fueros 169. CatBurg 30. Cb CatV 43. Mg PAb 48. VMg 60. Gco I 449. Legaz 30. AB AmaE 103. A BeinB 58. Goñi 42. Alz Bern 75. Balad 168. ABar Goi 70. Or Aitork 330. Zait Plat 129. Erkiag BatB 10. Ardoy SFran 320.
GEZURRA ESANARAZI.
Hacer mentir.
Halakoei eritasunaren eta tormentaren indarrak gezurra erran arazi deraue, eta prometa arazi konplitzen eztutena.
Ax 206 (V 138).
GEZURRA ETA ABARRA.
v. GEZUR ETA ABAR.
GEZURRA ETA SALTSA.
"
Gezurra ta saltza ibili, hitzetik hortzera gezurra esan; egiarik ez esan. Gezurra ta saltza besteik eztake ta!
"
ZestErret.
GEZURRA ETA ZIKINA.
"
Gezurra ta zikiña ibilli, norbait gezurretan aritzen dela adierazten du. Gezurra ta zikiña bazebillek horrek!
"
ZestErret.
GEZURRAGAZ.
En falso, mintiendo. v. GEZURRAREKIN.
Ea iuramentu egin daben guzurragaz edo dudan dagoala.
Cap 93.
Ezarri eutseen Susanari guzurragaz arrika illtia merezidu eban pekatuba.
fB Ic II 162.
Guzurragaz eginiko juramentuba.
Astar II 57.
Neure konfesore guzurragaz engañau nebanaren aurrian.
Ur MarIl 37.
Guzurragaz txarto esan egizu, bada zerbait geratuten da.
Itz Azald 207.
v. tbn.
CatLlo 39. CatBus 24.
GEZURRAGAZKO.
Falso.
Justiziaren aurrian egin ezpadabe guzurragazko juramenturik.
Mg CO 27.
GEZURRA IRTEN.
Ni hablar, nada de eso. "Guzurrak urtengo dotso, pues no saldrá con la suya (V; Alt)" A EY III 334.
Norbere buruari ezer opa ez, eta millaka duro bestentzat utzita iltzeko?... Gezurrak irten dio!
NEtx Antz 104.
Guzurrak urteko dautzu!
Erkiag Arran 124.
Aren asmoa, nere adorea galtzekoa zan; baiña gezurrak irten dio!
NEtx LBB 117.
--Ik, nobeletara jo bear uke. --Gezurrak irten dik!
Ib. 113.
GEZURRA IZAN
(trans.; g. ukan Lh). "Gezurra du, il ment" Lh.
Ez, jauna, gezurra du.
HU Zez 61.
GEZURRAK ZURITU.
Mentir.
Gezurrak zuritu, ta ala zirala zekitenek ontzat eman.
"Plura mentirer"
.
Or Aitork 134.
Murmurar.
"
--Zer ari gera? --Guzurrak zurituten (V-arr), mar-marka"
Inza EsZarr 168.
GEZURRAREKIN.
En falso, mintiendo.
Zergatik daukan peligro gezurarreki juramentu egiteko.
El 51.
Gezurrarekin artu / dituzu neurriyak, / kanpora zabalduaz / etxeko berriyak.
AzpPr 42.
Gezurrarekin ez du baliyo / dantzatutzia mingaña.
EusJok II 137.
Gezurrarekin eman dituzu / ausuntu izugarriyak.
Tx B I 245.
v. tbn. Legaz 25.
GEZURRAREKIN EGIA ATERA.
"Hizketan oso trebea denak gaitasun hori askotarako erabiltzen du; beste gauzen artean, ez dakizkien gauzak besteri ateratzeko. Zenbaittek hizketako abilidade haundiya izateu, ta gezurrakin egiya ateatzekore bai
"
ZestErret.
GEZURRAREN GAINEAN.
En falso (ref. gralmte. a los juramentos).
Zina egin behar dela ezin bertzez [...], ez gezurarren gaiñean.
Mat 110.
Gezurraren gainean hala nihor desfamatzea.
Harb 173.
Juramentu gezurraren gainean, eta egiaren gainean premiarik gabe egiten duten guziek.
Brtc 57.
Juramentu sarritan egiten det [...] batzuetan egiarekin, besteetan gezurraren gañean.
AA II 28.
Egin dot juramentu / guzurren ganean.
(V-m).
A CPV 485.
Aise da haur baten izitzea. Eta gainera gezurraren gainean ariz.
Etchebarne 55.
v. tbn. Ber Doc 143v. Ax 263 (V 176). OA 148. CatB 43. CatUlz 28.
GEZURRAREN GAINEKO.
Falso (juramento).
Egiten ditubela guzurraren gañeko juramentubak.
Mg CO 27.
v. tbn. Añ EL2 136.
GEZURRA SARTU.
Mentir, engañar.
"Encajar mentira"
VP
35r.
"
Sartu giozu besteri gezur ori, a otro perro con ese hueso"
Ib. 88r.
Ez bada iñori gezurrik sartu.
VMg 57.
Jainkoari gezurra sartu nai izan ziola.
Lard 485.
Eztezakigu gezurrik sartu.
Inza Azalp 26.
Sartu nai dizkiguten gezur borobillak.
Vill Jaink 148.
v. tbn. Enb 93.
GEZURRAZ.
v. GEZURREZ.
GEZURREAN
(Hallar, atrapar, etc.) mintiendo.
Behin gezurrean frogatuz gero [...] etzaie handik harat halakoei sinhesterik emaiten.
Ax 266 (V 178).
Guzurrian artuten bagaitu.
JJMg BasEsc 58.
Apheza behar duela gezurrean atzeman.
Laph 221.
Lekhukoak mintzatzen / abiatzen dire; / gezurrean aurkituz / bai ixilzen ere.
Zby RIEV
1908, 213 (v. tbn. gezurrean atzeman en StPierre 35).
Hortan ezagutu nuen ni gezurrean arrapatu beharrez ari zela.
Etchebarne 138.
Mintiendo; en falso, falsamente.
Zin gezürrian egitia.
Bp I 90.
Guzurrian ibiltia.
fB Ic II 228.
Haren nortasunaz gezurrean estaliz, hila bera agertzen dela iduriazi.
Mde Pr 345.
GEZURRETAKO.
Falso, mentiroso.
Zortzigarrenak ez izateko / gezurretako testigu.
Uzt Sas 217.
GEZURRETAN
(G ap. A; guzurretan V ap. A; gizurretan V-gip ap. Elexp Berg). Mintiendo; en falso, falsamente.
Gezurretan ibilli zirala.
Lard 369.
Bizi direalako beti guzurretan.
AB AmaE 243.
Gezurretan badabill.
Sor Bar 105.
Eztu beñere gezurretan negar egiten semea edo alaba il zaion gurasoak.
Ag Serm 251.
Gezurretan ez det nai / bertsorikan para.
Auspoa 97, 105.
Iñor gezurretan salatzea.
KIkG 58.
Galde ni gezurretan ari naizenentz.
Or Mi 77.
Aberatsa zerala / zatoz gezurretan: / orditu arte eraten dezu / ardua zorretan.
MendaroTx 265.
Gizakume gurbillak ere itzez il dirala badakit, baña gezurretan.
'Mueren falsamente de palabra'
.
Zait Sof 14.
Gezurretan ari ziran izarrak alkarri.
NEtx LBB 358.
Laxter igerriko diok ez gerala gezurretan ari.
Ataño
TxanKan
11.
Gezurretan asma-ahalak zuentzat esaten dituztenean.
IBk Mt 5, 11 (Lç gezurrez
).
Gezurretan zin eginez.
BiblE Lev 5, 22.
Motell, gezurretan ez al dituk ibilliko! Ago lasai!
JAzpiroz 177.
Gezurretan mintzatzeaz gainera.
MIH 224.
Ez dut ukatuko, gezurretan ukatuko bainuke.
Ib. 192.
v. tbn. Apaol 37. Ill Testim 14. ArgiDL 26. Etxde JJ 127. Berron Kijote 58. MMant 49. Guzurretan: FEtxeb 189.
(Hallar, atrapar, etc.) mintiendo.
Begira arrapatzen baaut / Martintxo gezurretan, / gogoango dek betiko / mokor ezur orretan.
BorrB 16.
Guzurretan iñok artuagaitik etziran lotsatuten.
Ag Kr 67.
Nexka gezurretan arrapatuta.
Goñi 41.
Gezurretan atzeman zuten aietan iaioak ziranek.
Or Aitork 107.
Gezurretan arrapatzen bazaituzte-ere.
Berron Kijote 19.
v. tbn. Etxde JJ 203.
GEZURREZ (B, BN, S; SP, Añ, VocBN, Dv, H; guzurrez Lar, Añ, H),
GEZURRAZ.
Ref.: A; Lrq. Mintiendo; en falso, falsamente. "Mentirosamente", "mendosamente", &c. Lar. "Perjurar, jurar falso, guzurrez [...] juramentu egin" Añ.
Tr. Documentado desde Leiçarraga, se usa tanto al Norte como al Sur. Con -az aparece en autores vizcaínos (ya desde RS), y en Guerrico, Goyhetche (136) y Orixe (Aitork 272); en los vizcaínos podría estar influido o tratarse de una var. de gezurragaz .
Hitz gaixto guzia erran dukeitenean zuen kontra gezurrez ene kausaz.
Lç Mt 5, 11 (TB, Ip, Dv, Echn, IBe gezurrez, Ker guzurrez, Ur (V) guzurraz; He falsoki, SalabBN faltsuki, Samper gezurrekin, IBk gezurretan).
Edo egiaz nai guzurraz elikatuko naiz.
"O con verdad o con mentira mantenerme he"
.
RS
57.
Gezurrez ekhar eztezan / kristauaren izena.
EZ
Eliç
87.
Noiz mintzo den egiaz eta noiz gezurrez.
Ax 263 (V 176).
Gaixtoak gezurrez dira alegera, eta egiaz triste.
Ib. 441 (V 288).
Gezürrez edo gaizki minzatzez besteri damü egin derionaz.
Bp I 102.
Konfesetan dira, baña edo guzurrez edo obetasun baga.
Mg CO 253.
Guzurraz juramentu egiteko.
Añ
EL1
129.
Eskaera ori gezurraz esaten duenak.
Gco I 413s.
Norbaiti gauz itsusiren bat bidegabe edo gezurrez egotzitzea.
AA I 583.
Zuzen kontra ta gezurrez dakharke giristino izena.
Dh 254s.
Gezurrez bere burua garbitu nai izan zuen.
Lard 168.
Ez ditezke ager gezurrez Erromano.
Hb Egia 125.
Guzurraz ez daiodan nik kreiturik galdu.
AB AmaE 237.
Moztu darozkigute ixilka, gezurrez [gure zuzenak]
.
Zby RIEV
1909, 233.
Suzanaren kontra gezurrez mintzaturik.
CatJauf 85.
Aurrak gezurrez bide okerretara eramaten.
Inza Azalp 134.
Batzutan gezurrez ta bestetan indarrez azpiratu-naiean.
Ldi IL 170.
Gezurrez zikhindu zuen eta preso sar-arazi.
Zerb IxtS 26.
Gezurrez baiño egiz poztu naiago du.
Or Aitork 273.
Gezurrez beltzatu zuten Iñaki.
Ardoy SFran 137.
Guzurrez da maltzurkeri guztiz jokatuko dabela.
Gerrika 280.
v. tbn. Tt Onsa 162. Egiat 257. Monho 28. VMg 43. Etch 444. Bv AsL 59. Urruz Urz 58. LuzKant 59. Arrantz 36. Arb Igand 150. HU Aurp 138. AzpPr 29. Ir YKBiz 118. ABar Goi 54. EA OlBe 101. Zait Sof 71. Txill Let 84. Arti Tobera 271. Lasa Poem 63. Xa Odol 91. Guzurrez: Añ EL1 129. fB Ic II 162. CatBus 24. Itz Azald 110. Guzurraz: Itz Azald 112. Enb 79.
(Con adj.).
"
Gezur hutsez ari da (BN-arb)"
Gte Erd 157.
GEZURREZ AURRERA.
Mintiendo.
Eiñ dute sarrera / gezurrez aurrera.
AzpPr 83.
Ez geiago ibilli / gezurrez aurrera.
Auspoa 140, 40.
(ap. ELok 258)
GEZURREZKO
(SP, Lar, VP, Dv, H; guzurrezko V-gip ap. Etxba Eib; Añ, A Apend). Falso. "Perjurio [...] gezurrezko juramentua" Lar. "Kontu gezurrezkoa, patraña" VP 17v. "(Caballeros) andantes, ipuñetako edo guzurrezko zaldunak" Añ.
Gezurrezko mirakulurekin.
Lç 2 Thess 2, 9 (He, Dv, Ol, Ker, IBk, Bibl gezurrezko; TB falso
).
Ez [...] aithor gezurrezkorik.
Harb 210.
Ezizal' ohaidekari / [...] Ez gezurrezko iakile.
O Po 53.
Ez eta gezurrezko humiltasunik.
SP Phil 207.
Haragiaren gezurrezko konsolazione guziak.
Ch III 26, 3.
Anbeste Jainko gezurrezko ta irrigarriri.
Lar DT LXXXII.
Gezürrezko üdüripenetzaz ingana gitzan.
Mst III 30, 3.
Gezurrezko esanak.
Cb Eg II 84.
Itxurazko eta gezurrezko ama.
Lg I 327.
Gezurrezko lekukotasuna.
Ub 181.
Lurreko ondasun uts guzurrezkoen guraria.
Añ
EL1
97.
Gezurrezko juramentu-gilleak.
Gco I 413.
Musu gezurrezko bat.
AA I 419.
Gezurrezko adiskide baten exenpluak.
Dh 230.
Susanari guzurrezko pekatuba jaso eutseen agura zaarrai.
fB Ic II 162.
Profeta gezurrezko edo falsoakin.
Lard 385.
Onhets ez detzaten gezurrezko solasak.
Dv Ex 5, 9 (Ur gezurrezko; Ol gezurtus, Bibl gezurti
).
Txarra eta guzurrezkoa zala.
Ur BulaAl 12.
Bere-biziko negar gezurrezkuakin.
Bv AsL 136.
Gezurrezko libertate bat.
HU Zez 111.
Alper bidebageko / ta guzurrezkorik [zinik]
.
Azc PB 22.
Irakatsi guzurrezkoak.
Itz Azald 54.
Negar musiñgak eta guzurrezko zotiñak.
Ag Kr 183.
Gezurrezko korkoxa jarri nuben.
Alz Txib 106.
Gezurrezko eleiza dela Aurkalariena.
Inza Azalp 95.
Guzurrezko subak (su artifizialak) egin biarko ziran.
Altuna 75.
Gezurrezko agintzak.
Yanzi 151.
Gezurrezko agiriz datorrela.
Ldi IL 43.
Bizi berri baten gezurrezko agintza.
Mde HaurB 13.
Aspaldiko edo gezurrezko gizon aien ezbearretan.
Or Aitork 54s.
Iduri gezurrezkoa.
Txill Let 76.
Gizurrezko izen ori.
SM Zirik 56.
Gezurrezkotzat jotzen dituzte bi eskola oien iritziak.
Vill Jaink 100.
Regoyosen lauko-faltsuak, guzurrezkoak.
Alzola Atalak 139.
Erazte hori gezurrezkoa edo --garbi baino zehatz hobe-- sinbolikoa dela.
MEIG I 159.
v. tbn. VMg 73. Izt C 209. Hb Egia 121. Arr GB 138. JanEd I 55. Legaz 24. Aran SIgn 103. Prop 1882, 177. AB AmaE 114. Elsb Fram XI. Lap 127 (V 59). Goñi 86. Ill Testim 21. StPierre 35. KIkG 28. ArgiDL 58. MendaroTx 171. Ir YKBiz 349. Zerb IxtS 38. SMitx Aranz 22. Zait Plat 61. NEtx LBB 134. Lasa Poem 71. Berron Kijote 130. Ataño TxanKan 251. Guzurrezko: Mg CO 57. JJMg BasEsc 98. Astar II 59. CatBus 23. Kk Ab I 44. KIkV 61. Enb 131. Otx 19. Abeletxe in EZBB I 93. Akes Ipiñ 28. Etxba Ibilt 486. Guzurrazko: Añ EL2 136.
De mentira (pecado).
Etziran judatar gogorren aldi onetako bekatu guziak; egin zituzten gezurrezko zenbait ere.
Mb IArg I 263.
GEZUR-HUTS.
Falso.
O lurreko banidade zoro ta gezur utsak.
Cb Eg II 210.
Illun guzur utsa / da askoren poza.
AB AmaE 346.
Beste bide gustiak / guzur utsak dira.
Enb 91.
Ainbeste ipuin gezurruts siñestera beartu.
Or Aitork 132.
Pake gezurruts, jendarte galkor.
"La falsa paz"
.
Gazt MusIx 117.
GEZUR-UZTARRI.
"(L-ain), palo que se ata a los cuernos de un par de bueyes para hacerles viajar" A.
GEZUR-ZALE
(H + guzur-z.). Embustero, aficionado a mentir.
Guzur zale bati.
Mg CO 36.
Guzur-zaleak berenagaz urtetearren asmautako guda bat.
Ag AL 21.
Guzur-zalea ezta zur-zalea.
EZBB I 139.
Ezkara guzur-zale.
Enb 93.
Igarle txarra ta guzur-zalea.
Eguzk GizAuz 64.
Neska hezurzalea bada ez da gezur zalea.
Mde Pr 70.
Besteen gauzekin zaleegiak dira ta baita gezurzaleak ere.
Anab Aprika 86.
GEZUR-ZULO.
Mentiroso, embustero. Cf. Or Aitork 215: Gezur-zulo galgarri artara, "in illam foveam perniciosissimi erroris".
Naiz gezur-zulo izan, / naiz bentsu, egi esale.
EA OlBe 102.
Nori sinistu bear zionat, iri txalburu gezurzulo orri?
Etxde AlosT 27.
GEZUR-ZUN.
Buscando la mentira.
Aizekeria nuan maite ta gezur-zun nindabillan.
Or Aitork 219.
GEZUR-ZURI.
a)
(Sal; g.-xuri R-uzt; gizur-zuri L-ain). Ref.: A (gezur-zuri, zuri). Falso, mentiroso.
Erkin zitan gezur xuri.
"
Me has salido falso"
.
MEst Ezka 268.
Asmakerian yaioa da, gezur-zuria, lilluratzaille ta zoragarria.
Or ( in
Zait Plat 154
).
b)
Mentira.
Odeiaren izena Gezur-zuri, gezurra zuri baita, Euskalerrian esana.
Or QA 75.
Gezur zuri alperrok sasi-iakitun batentzat egokiagoak lirakela.
Or (
in
Zait Plat 103
).
GEZUR-ZURIKETA.
"Guzur-zuriketan dabiz, andan murmurando (V-arrig)" A EY III 315.