Harremana

    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    Azpisarrerak (sarrerak) (346)
    jan.
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma jan es general; jaana, jaate- (aunque no jaan) se documentan en Lazarraga, Capanaga, Zuzaeta (88), Moguel (PAb 164), V. Moguel (12), J.J. Moguel (BasEsc 261) y fray Bartolomé (Ic III 273). Hay una forma de futuro jaren en Gasteluçar (215). Cf. las formas sin nasal ja eben (AB AmaE 270), jaeban (Echta Jos 292). En DFrec hay 219 ejs. de jan y 10 de yan .
    I. (Vb.).
    1. (gral.; Lcc, Mic 6r (ç-), Deen I 480, Urt I 148, Ht VocGr, Lar, Aq 933, VP 48r, Añ, Gèze, Dv; ian Volt 34, Lar, SP, H; y- Izt 19r, Arch VocGr 212, VocBN , VocB ), jaan (V-ger-m-gip), xan (AN-araq-egüés-arce-erro-olza-gulina, Ae, Sal, R; Dv), san Ref.: A (jan, jaan, xan); EI 63; Lrq; ContR 534; Iz ArOñ, R 295 y 297; Holmer ApuntV ; Etxba Eib ; EAEL 20; Elexp Berg; Gte Erd 25, 27, 143, 178; ZestErret .
     Comer. "Comer, ian " (Voc. de Marineo Sículo, 1533). TAV 3.2.4. " Ez naiz gose, iana naiz, je n'ai pas faim, j'ai déjà mangé" H. " Xan diás ñáurek, lo he comido sólo" Iz R 397. Tr. De uso general.
    Haren eskuz osoan behar soinera eta iatera. E 119 (cf. Lfn Notes E 154: 'dans l'état de santé, (c'est) par sa main (qu'il) est nécessaire (d'aller) au vêtement et à la nourriture'). Othoitz egin ziezon Fariseu batek harekin ian lezan. Lç Lc 7, 36. Otsoak aita jan balegi. Lazarraga A19, 1190r (v. tbn. jan A24 1196v, B16 1200v, janda A 1153r, janik B15 1182r). Aragionen jaaterako. Ib. 1196r, A24 (v. tbn. jaate- ib. A26 1199r, B15 1182r). Doguna jan ta txiro izan. RS 314. Baia gaizki jaten duenik / ezin doake zerura. Aldaz 89s. Ongi iana eta hobeki edana zaudenean. Ax 160s (V 108). Manatzen nauzu jan dezadan / aldarean den Jainkoa. Gç 112. Heki jan zian. Bp II 55. Jan ote deban arraultzarik. OA 153. Egon zela berrogai egunes xan eta edan bage. OrorbSerm 92. Berrogei ta bi mutil artzak jan zituzten. Cb Eg II 172. Xixariez estalia eta jana izanen da [...] gorphutz hura. Brtc 114. Eldu gara jaateko ordura. Mg PAb 189. Tentatuzúte desobeditzerá Jangoikoai jánes arbolabáten fruita debekatuzionetík. LE Doc 43. Goatzetik saikitzean, etxetik atratzean, satean eta lo eiterakoan. CatAria 443. Zopa jan nianian. Etch 320. Nekeak emanika / jateko gogoa. It Fab 169. Uliez fiñean yana ere izaiteko. Gy 186. Egon zen jan ez edan gabe. Laph 44. Benturaz ere eban bart larregitxo jan? AB AmaE 225. Amaika alper ogia jaten / badago emen lurrian. Urruz Urz 43. Kaiko andi bat esne goizean jan. Ag G 1 (v. tbn. esnea jan Enb 169, TxGarm BordaB 106; cf. esnea edan Lç, Dv, Ker, IBk y Bibl 1 Cor 3, 2, Lg I 203, It Fab 46, Arr May 45, Lek EunD 31, Or Eus 247, Lf Murtuts 52, JEtchep 35, Erkiag BatB 141, MAtx Gazt 38, Lab SuEm 177, Xa Odol 87). Nun jan bai-euken da. Kk Ab I 46. Yuduak etzanik yaten zuten. Ir YKBiz 157n. Jendearen errukitik jan bear izateraño. Etxde JJ 238. Etxetik kanpora jan bear izaten dauala askari-iskia. Erkiag BatB 152. Jaterakoan soñua ateratzen duzula aoarekin. Lab SuEm 180. Karrikan eskatu ogia jan. Ardoy SFran 146. Yanak yateko, eta lanak egiteko. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1703 (v. tbn. 2457 (BN-baig)). Inoren bizkarretik jatera. MEIG IX 108.
    Laster lurrak jan bear nauena. Cb Eg III 277. Gurasoen gorputzak lurrak jan ditzan artean. Lard 92.
    v. tbn. Dv LEd 54.
    Gaixoaren abotsa ere elurrak jan zuala esan zitekean. NEtx LBB 65.
    "(Au fig.), manger de caresses. Musuka, poka iateko haur bat da, hain da ederra " H. " Gure mutil txikiya musuka jango nuke " ZestErret.
    Jan bear eban mosuka. Echta Jos 19. Amak besarkatü zian eta potez abantzü jan. Const 18. Mosuka bizian jan bear zula. TAg Uzt 15. Ikusi giñunean, Maria musuka ia jan zuan lengusu orrek. JAzpiroz 172.
    v. tbn. Ag G 75. Or Mi 124. Mde Pr 161. Etxde AlosT 264. Bilbao IpuiB 264. Mattin 99. Ayesta 43.
    (H).
    Comerse (palabras, letras).
    Esaera zarretan bezalaxe, aditza jan egiten duela erriak. Inza ( in Jaukol Biozk VIII ). "Koma" guziak jan egin bear dira. Lab EEguna 110. Itz bat izparringiak yan zidan. Ldi IL 56. Apostrofo delakoa (') hobe litzake hotsen (letraren) bat "jaten" dela adierazteko gordetzea. MIH 102.
    (Con begi ). Comer (con los ojos).
    Hango laborantza jaten bezala dute gure begiek. JE Ber 9. Ziaro begiz jaten niñuzun / baño etzirazun antzeman. Auspoa 49-50, 232. Ñoren lepaldea ta besondo guriak begiz jaten ari da. NEtx LBB 104. Eta gu haurrak, hoinbertze gauza berriz agrados, oro begiz jan behar baginitu bezala, han ginen. Larre ArtzainE 87s.
    Orduan jan egiten nuan nik bertsoa, entzun baiño geiago. Insausti 17.
    2. (G-azp ap. ZestErret ; Añ, Dv, H).
    Carcomer, corroer, desgastar. "Apolillarse, [...] sitsak jan " Añ. "Consommer, consumer, corroder" Dv. " Min ialeak arpegia jana dauka, il a le visage mangé par un cancer" H. " Burdina gogorra bada ere, herdoilak iaten du " Ib.
    Antzatu faltaz herdoilak jana. ES 102. Gauza mareadu, sitsak jan edo ustelduba. Astar II 166. Gorputzaren erdia gaitzak jan ziola. Lard 89. Larrua jaten zion zilizio bat. Laph 150. Min-biziak ezpañak eta sudurra jana. Bv AsL 50. Begitartea min itsusi batez jana. JE Bur 66. Urtien pipiak eta lanaren zedenak jango eztuan gauzarik ezta jaio. Ag G 200. Lubiziek jandako mendixka bizkar-gorriak. Mok 13s. Basarriyetan ordoiak jaten / daude aitzurrak eta laiak. MendaroTx 158. Erdoiak jan baitzitun. Or Eus 355. Erdarak sinestea jaten ari baitu. Iratz 120. Sukar legorrak soin-atalak iaten dizkienean. Ibiñ Virgil 103. Ormetan, bi kuadro zar. Markuak, urrea janda dute tarteka. NEtx LBB 102. Oihanean adinak jana bezala kraskatzen ari den haitz handia iduri. Ardoy SFran 37. Herdoiak jaten ez dituen aberastasunak. MEIG VIII 93.
    v. tbn. Egiat 231. Jnn SBi 80. Barb Sup 14. Ox 79. Etcham 107. Ir YKBiz 53. Etxde AlosT 53. Munita 139. Zerb Azk 13. Erkiag BatB 186. MAtx Gazt 53.
    Remorder (la conciencia), corroer (una preocupación, etc.).
    Hain iaten eta erratzen zuen bere baithan barrena bere konzientziak. Ax 430 (V 279). Abariziaren su falsoak iaten eta iretsten du abariziosa. SP Phil 265 (tbn. He 267). Hiritariak ['la tentación'] bethi gogomena dereie erratzen, bürü hüna jaten. Egiat 224. Barruko garrak jaten au, gu geronen griñak jaten gaituztenez. NEtx Antz 108. Jan egingo dizkit orain erraiak kezkaren ar ankerrak. Txill Let 39. Barruak jaten erabillen susmo zitala. Erkiag Arran 124.
    Nagoanean nire artean egosten ta erraiak yaten. Añ EL2 71. Aserre biziz esteak yaten. Or Mi 56. Amorratzen, birikak jaten, berriz Pirminekin burrukan asi naian bezela. Loidi 205. Artadi an euan gallego artian tripak jaten. SM Zirik 117.
    (V, G, AN-5vill; Dv, H) Ref.: A (azpi); A EY III 351; Gte Erd 128.
    " Gibeletik jatea, détracter" Dv. " Besoak yaten, royendo los zancajos; litm.: los brazos (V-ger), zankatzanak yaten (V-m)" A EY III 351. " Mazkalak jaten dabil (V-arr), gibeletik aztalak jaten ari dira (AN-5vill), bigeletik aztalak jan nahi zition gaizki erranez (AN-5vill)" Gte Erd 128.
    Edonori azpiak janaz bizi dan oskill, salatzalle, guzurtiren batek. Ag Kr 127. Sehi direno, azpiz beren nausien jaten. JE Bur 164. Bazabiltz zu, satorra lez, azpiak jaten. Erkiag Arran 123.
    " Azpia nai dio jan, pretende engañarle" Garbiz Lezo 219n.
    (V-gip, G-azp).
    " Erremintxiak ganoraz jango badu aua zorrotza biar " SM EiTec1 145. " Jan geio burni ori " Gketx Loiola. " Kajoia ezpada kabitzen ertzak limiakin jan " Elexp Berg.
    Or gizon aundia bear du [...]. Bestela, [soldadu erromatarraren] jantzi oiek jan egiten dute. Insausti 104.
    3. (V-gip, G-azp; H) Ref.: Gketx Loiola; Elexp Berg; ZestErret .
     Gastar, dilapidar. " Bere onthasun guzia erhokerietan iatea " H. " Bost baserriren jabe omen zan eta, apustuetan-da, danak jan omen ditu " Gketx Loiola. " Iru egunian jaten zeban sueldua " Elexp Berg. " Baserri guztiya jan due " ZestErret. " Diruak jan, dirua xahutu; gehienetan, gainera, bestek emandako diru edo ondasunak izan ohi dira. Esan duenez, diru guztiyak jan omen dittu " ZestErret.
    Jan edo batu zitubezan aberastasunak. Mg CO 271. Etsaiak enen jaten. 'Mes ennemis mangeaient mes biens' . Etch 182. Dotea jaten da ta / jantzia gelditzen. It Fab 174. Ta txekorren dirua're jan al dezute? Sor Bar 59. Jan ziyozkan etxeko puska guziyak iru astian. Iraola 17. Etxeko seme bere ontasun guziak jan zituenaren parabola. Zerb IxtS 86. Aren senideek ere beuren ogasunak oro galduxe zituzten, eze-legorrak ianda. Zait Plat 22. Dirua pranko irabazi genin, baiña geienak jan zizkin. JAzpiroz 37.
    v. tbn. And AUzta 78.
    Pasar (el tiempo).
    Iduri ez dakitela nola jan denbora. HU Zez 12.
    "Estafar, quitar, privar... a alguien. Soziuak, zeuzkan diru guztiak jan zotsan " Elexp Berg.
    Zenbat maiordomu edo Elizetako kofradietakuak edo iñoren ondasunetakuak, ezkutuban jan ta kontubetan gero milla tranpa sartuten ditubenak? Mg CO 258.
    4. "Morder, yan. Txakurrak ama yan euskun eta ila bian oean egon bear izan dau, el perro mordió a mi madre [...]" Izt.
    5. " Aharran hari dira, zer nahi erranka, batak bertzea iaten duela, ils disputent ensemble, se disant les milles avanies, et se déchirant l'un l'autre" H.
    6. Comer (terreno, etc.).
    Gazteluk jan izango zituen zuen galsoro ta artalanda. A Ardi 37. Donianeko zelaia, etxe berriek zorigaitzez geroago-gehiago jana. JE Ber 12. Azken txanpa du Getarik. Ua / itsasoa jan bearra! "¡Qué manera de tragar distancias!" . Or Eus 398. Aurrerago, baso aundi batek jaten du bidea. Eston Iz 25. Sei kilometrotarako, buelta ta erdi, 150 metro alegia, kendu edo jan nizkion. Albeniz 105. Beste hitz bakar batek jaten dio lurra, Araba-Gipuzkoetako eremuetan batipat. MEIG VII 99.
    " Landareak ez dire bata bertzearekin hurbilegi ezarri [sic, por ezarri behar], elgar jan lezakete " H.
    Hiri berean eta hiritik hirira elgar jaten dutelarik [eskola handiek] . JE Bur 49.
    7. Infestar. "Alor edo landa batean zikina garai dela adiarazteko: zikinak galdu du, zikinak jana du " FIr 158.
    Bizkitartean zikinak janak ginen. StPierre 23. Ta nik iru eguneko bizarra; sasiak yana arpegia. Ldi IL 39. Gezalez janik ditu hormak. Mde Pr 107. Bestela, zikiñak jango gaitu. NEtx LBB 157. Hautsak eta pipiak jango ez bagaitu. MEIG VII 48.
    " Zorrak yan, arruinarse" Asp Leiz2.
    Alde batetik lan eskasa, bertzetik zorrek eta zergek beti jaten ari. HU Zez 65.
    8. " Eztut iresten (L), eztot yaten (V-m), no lo creo" A EY III 267.
    9. "Ganar un tanto o un partido (BU VocPel)" DRA . "Vencer (en el deporte). Espriñian jan zotsan karreria Perurenak " Elexp Berg.
    Fortunatzen da gaiztuak ona / bentzutu edo jatia. Tx B II 52.
    10. " Ez al dek bate jaten ala? Esapide hau ia beti galderetan erabili ohi da [...]. Norbaitek behin eta berriz bestek esandakoa entzuten edo ulertzen ez duenean esan ohi zaio" ZestErret .
    " Kontuak jan, bestek esaten dutena entzuten adi-adi dagoenari esan ohi zaio. Hi ze? Beti besteen kontuak jaten? " ZestErret (s.v. kontu ).
    II. (Sust.).
    1. (V-och-ger-arr-m-gip, G, AN, L-arcang, B; Lar, VP, Añ, Izt, Dv, H, VocB ), xan (AN-araq), jaan (Añ (V)) Ref.: Etxba Eib; EAEL 129, 248, 272; Gte Erd 178; Elexp Berg; ZestErret.
    Comida, alimento. "Comida" Lar, VP 48r, Añ. "Alimentar [...] jana eman " Lar. " Gusto gaistoko jana, desabrido manjar" VP 34v. "Alimentar y vestir, yana ta soña emon " Izt. " Jan ona, bonne nourriture. Ez du bere jana irabazten, il ne gagne pas ce qu'il mange" Dv. " Janari ez utzi (G-azp) [...] jana ez utzi (B)" Gte Erd 178.
    Egon bear dugu barurik, janik eta edanik bage. Ber Doc 155r. Ianak edekiten du gosia. Tt Arima 49. Ene jana eta ene edana, urarekin ogia. Acto 320. Merezi du ezen langilleak bere jana. He Mt 10, 10 (Dv hazkurri ). Edanaren eta janarendako nehork dien amorio desordenatü bat. CatLan 116. Etzendubala maiko jaana bedeinkatuten. Mg PAb 68. Jan utsarekin ezin bizi gindezke. It Dial 41 (Dv e Ip jan; Ur janari). Zoin gisatako den haren jana. Arch Fab 81. An artutako janak aitu zitzaieztenean. Lard 74s. Abereak ez direla jan idorretik lekhora jan hezean bat-batean ezarri behar. Dv Lab 258. Jana bigaltzen zuten / español lurretik. Afrika 154. Emaiten diotzate atherbea eta jana. Laph 181. Jana prestetan. AB AmaE 367. Usaiak gaitz ez eta janak on digula. Sor Bar 103. Illean amar ogerleko ta jana. Echta Jos 307. Aurrez ordaindu bear dezu egoerea ta jana. Ag G 326. Bi frantsesak janez hobekixago ginen. StPierre 23. Bizibidea edo jana lortzeko era. JMB ELG 24n. Aritz eta pago-osto, etxe-beien jana. Or Eus 247. Lege au da, ba, janik ez emon / lanik gura ez dabenari. BEnb NereA 53. Bere janaren karriketan eskatzeko baimena. Ardoy SFran 136. Nekez eta izerdiz / laiatuaz lurra / bildu izan genduan / gure jan apurra. Olea 218. Bertan egositzeko / jartzen gendun jana. Uzt Sas 93. Olloei txabolara jana eruan. Gerrika 19.
    v. tbn. Zuzaeta 112. Añ EL1 82. Gco II 64. AA II 62. fB Olg 180. Echag 32. Etch 184. Bil 123. Elzb Po 193. Bv AsL 38. Arr May 12. Jnn SBi 79. AzpPr 92. Moc Damu 31. JE Bur 115. A Ardi 18. Kk Ab I 66. ForuAG 317. EusJok II 70. Noe 69. Ox 166. Enb 56. Tx B I 151. Yanzi 102. ABar Goi 42. NEtx Antz 25. Erkiag Arran 33. Bilbao IpuiB 208. JEtchep 110. Anab Aprika 16. Larz Iru 48. Berron Kijote 30. Etxabu Kontu 96. Ataño TxanKan 59. Etchebarne 42. JAzpiroz 201.
    (Como segundo miembro de compuestos). Comida (destinada al referido por el sust.). Cf. Satr Diarrio de Navarra 8-9-1974: "A falta de polvos de talco utilizaban la carcoma de los maderos apolillados, conocida con el nombre de pipi-jan".
    Urdeak, urde jana behar du. StPierre 32. [Auzokoak] uste izango eban Peru txarri-jana egosten egoala. Lapiko aundiagorik ez dot uste etxe guztian eukenik. Bilbao IpuiB 44. Ganadu-jana ez gaiñerakoa. JAzpiroz 199. Txutik uzten zituzten gorosti, baxate, marabi, txori-jana zeukaten jeneroak. Ostolaiz 28.
    2. (Vc ap. A; Añ; y- Arch VocGr, VocBN). Acción de comer, comida, banquete. "Merienda [...] arratsaldeko jana " Añ. "Le manger" Arch VocGr. " Yan hun batek bezik ez diro gizon gosia kontenta " VocBN. v. janaldi.
    Janaren ondoan esker onak emateko. Añ CatAN 75. Eztai-jan neurrizkoak eta billera onak. Lard 416. Jan hark kalte eginik / zela eri egon. Zby RIEV 1908, 763. Jan on bat egiteko / baukat desiua. Tx B 225. Asitako jana bukatu. Vill Jaink 113. Beren amak baratxuri zopa zeukan eginda, eder askoa. Andik jan bat egin da gero katillu bana esne. BBarand 72.
    Joan zaut loa, joan zaut jana. " Canc. pop." . Monho 82.
    Ez zeukala gaitzik egonak eta ongi janak sendatuko ez zionik. MEIG IX 98.
    (Como segundo miembro de compuestos)
    a. Comilona (de aquello que expresa el sust.). "Bildots-jan (V-m), convite que se da a los que ayudan a recoger corderos" A ."Baba-jana, comilona a base de alubias con toda clase de alimentos. Domekan, baba-jana dogu Trabakuan, ogei lagunek" Etxba Eib. "Ardau-jana, expresión equívoca que se dice cuando se toma pretexto de alguna cosa nimia para beber y embriagarse. Atzo erbixa ekarri dau Polak eta gaur ardau-jana dabe Eperranian lagun guztiak" Ib. "Zopa-jan (comilona de sopas). Alusión a cualquier acontecimiento personal importante que se celebra con comida, vgr., despedida de soltero, boda... Ea ba, moteill, noiz diagu zopa-jan ori?" Gketx Loiola.
    A ze gaztañerre janak egin bear zituzten! Ag G 160. Gaur ez da arkume-janik. " No hay panzada de cordero" . Or Eus 263. Aparirik onena gaztain-jan bat. Munita 49. Txakolin-etxe batean gertau eutsen katu-jana. Alzola Atalak 53. Aragi-jana bukatu zutenean [...] gazta-erdi bat ere atera zuten. Berron Kijote 124. Beti bezela babarrun-jan bat egin ta belar-pillara lo egitera. BAyerbe 34. Gosaldu ta talo jan bat egin ondoren. BBarand 43.
    b. "Egur-jan (V-m), convite que se da a los que ayudan a recoger leña" A. "Ondra-jana, banquete funeral que seguía a las honras fúnebres en la iglesia. Mari-Martinguan izan dabe ondra-jana Arrate ballekuok" Etxba Eib.
    Eztai-jan neurrizkoak. Lard 416. Ospatuz Pazkoa-jana. " Al celebrarse la Comunión Pascual" . Or Eus 184.
    ERDI-JANEAN. A dieta, comiendo poco. v. JAN-ERDIAN.
    Ainbeste egunean erdi-ianean da gogamenakaz burruka bizian burua ezin iasorik egoan gizon zarra. Ag AL 85. Erdi lanean ta erdi janean. Ag G 299. Erdi-janean aren indarrak / aspaldi aitu ituan. NEtx LBB 377.
    EZIN JANEZKO (Dv), EZIN JANEKO. "Immangeable" Dv.
    Arrautza prejituk arrozarekin, ia eziñ janekoak. JAIraz Bizia 41.
    EZ JAN ETA EZ EDAN. Sin comer ni beber.
    Zortzi egun erreskadan ez-jan ta ez-edan egondu zala. Aran SIgn 26.
    HITZA JAN. v. hitz.
    JAN-AHAL, JAN-AHALA. "Yanala ogi, todo el pan que se pueda comer" A Morf 12. Cf. Or Eus 84: "Jan-âla bustiz, conforme va comiendo".
    Arto eta garija / jan ala ganbaretan. Mg PAb 98. Jan ahal haragi. Zby RIEV 1908, 769. Arrautzatan, berak ianala ta geiago egozala esan eutsan. A BeinB 85. Ogi, arto, ta zahi, / jan ahala, zer nahi. Ox 107. Eta ganetik naia gatzatu, jan-ala, bete arte. Erkiag Arran 120.
    v. tbn. Astar II 247. Laux AB 59.
    (Pl.).
    Janalak jaten da iruntzialak iruntziten. Ag Kr 37.
    JAN-AITZIN (En casos locales de decl. sing.). "Jan-aintzin, temps qui précéde un repas" Dv. Cf. JAN-AURRE.
    Ian aitzineko othoitzá. Lç ABC B, 2v. Ian aitzinian eta ondoan erraiteko diren othoitzez. Bp I 131. Jan aintzinean eta ondoan ere. Barb Sup 33.
    v. tbn. Brtc 57. CatLuz 39. CatJauf 14.
    JAN-HANDITU. "Meteorizarse. Ian-andituta daukagu beia" A Apend.
    JANA PAGATU. "Cuando a alguno le espera trabajo de mucho cansancio o también un castigo decimos: jana pagako dau" Etxabu Ond 110.
    JAN-HARAGI. Carne comestible.
    Noeri sori zizaiola ian-aragi oro iatea. Or Aitork 282.
    JANAREN JANEZ. "Ianaren ianez leher egitea, crever à force de nourriture" H.
    Janaren janaz azkenean gogait egiñik. Anab Poli 92.
    JAN-ARIN. "Jan-arin joan behar du oherat (Lc, Sc, R), casi a dieta, tiene que ir a la cama" A. "Habiendo comido poco. Gaur janariñ samar pasau dot eguna [...]. Orrek pe eztauka janariñ ibillitako itxuria" Elexp Berg.
    Biamonago, burua kuzkur, / jan-ariñago sabela. " Su vientre más ligero" . Or Eus 387.
    JAN-ARTE.
    a) (L, BN ap. A). (En casos locales de declinación sing.). Tiempo de la comida.
    Sagarra janartian / guztiz da gustoso, / baña gero izaten da / gustuba beneno. DurPl 98. Jan-artean lagunek, / jaun ertora buru, / ixtorioz gaituzte / nasaiki jostatu. Etcham 155.
    b) "Temps qui sépare deux prises de nourriture" Lrq.
    JAN-ASKA. Pesebre.
    Ezarri zuen othalakoan edo aberen jan-askan. Jnn SBi 39. Lastoaren gainean, jan-aska batean etzana. Ib. 16. Aberen jan-aska. Ip Hil 99. Zurezko jan-aska. Ib. 100 (v. tbn. 91, 96s, etc.). Lapur-txoriak sarri miatuz / oilloak zuten jan aska. Insausti 258.
    JAN-AURRE (AN-gip), JATAURRE (V). Ref.: A (jataurre); Garbiz Lezo 141. (En casos locales de declinación, en sing.). Tiempo antes de la comida.
    Beti jan aurreti alan egin oi da. Mg PAb 56. Jan aurre ta ondorengo otoitzak. ArgiDL 19. Yesus yan-aurrean ikuzi (garbitu) etzala. Ir YKBiz 272. Aren jan-aurreko otoi-erretolikak. NEtx Antz 128. Jan aurreko janak, ez du etxea galtzen. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1064. Eguerdi batean, goardian nengoala, jan aurrean. AZink 102. Goizean, tazakada ttiki bat, ta bestea eguerdian, jan aurretik. Ostolaiz 103.
    v. tbn. JMB ELG 86.
    JAN-BEHAR. Necesidad de comer.
    Eban baia larritzen / yan bearrak gaistoa. Zav Fab, RIEV 1909, 32. Janbearrak eta irabazinaiak emoten daben gogoagaz. Ag Kr 197. Erritarren eta gudarien jan bearra asetzeko. EAEg 25-12-1936, 640. Uste dute gorputzek beste munduan janbearra izaten dutela. Anab Aprika 16. Jan bearrak pobrea / artara beartzen. AZink 177.
    v. tbn. Arrantz 153.
    JAN-BELAR. Hierba comestible.
    Lurrak ian-belarra erne dezan eta zugatz igali duna. Or Aitork 397.
    JAN-BERRI (Dv; barri V-gip ap. Etxba Eib). Recién comido. "Jan-berri naiz oraino" Dv. "Jan barri nago ta enoia bañatzera" Elexp Berg.
    Jan barri gosiaz. Mg PAb 97.
    Ni bi bokadillo jan berria nengoen. Zendoia 174.
    " Ez da jan-berrian urera sarthu behar, il ne faut pas entrer dans l'eau quand on a mangé nouvellement" Dv.
    Ez dela jan-berrian jokatu behar. Larre ArtzainE 172.
    JAN-BETE (G-goi). "Indigestión gástrica" Arin AEF 1955, 112.
    JAN-BITARTE .
    (En casos locales de declinación).
    a) JAPITARTE (V ap. A).
    Tiempo entre dos comidas.
    Ez jan ta ez edan japitartetan premiña bagarik. Ur MarIl 6.
    b) "Japitarte (V-ple-arr-oroz-och-m), durante la comida" A.
    Baiña jan bitartean berba be egin bear da. Bilbao IpuiB 204.
    Puska legorra jan bitartean. Or Eus 229. Nik jan bitartean. Anab Aprika 64.
    JANEAN.
    a) En lo que respecta a la comida.
    Nehork bada etzaitzatela kondemna ianean edo edanean. Lç Col 2, 16. Loan, janean ta ardoan kontuz ibilzea. Mb IArg I 133. Gitxitu larregia soñean, janean, jokoan. Añ LoraS 32. Janean bere buruari uko egitea. Arr May 10.
    v. tbn. Cb Eg II 120. Gco II 63. AA I 454. Dv LEd 217. Enb 57. Tx B I 113.
    b) Comiendo.
    Eztut onik ez ianian, ez edanian, ez loan, ez jinian, ez ioanian. Tt Onsa 44. Ez jakiñika nola / igaro eguna, / janean, edanean, / joko, pikardian. It Fab 173. Bei batzuek, eguzki epela artuaz bedar ianean. Ag AL 54.
    Ba'akik Txo gaju ori, janian jan eta lanian lan. Anab Poli 42.
    c) "À la journée" Lecl. "Ianean lan egitea, travailler seulement nourri, où la nourriture comprise dans le loyer de la journée" H.
    JANEAN TRUK. A cambio de la comida. v. JAN-TRUKE.
    Janean truk lana, bataren edo bertzearen etxian. JE Bur 121. Dendariak baziren etxean, bi sos eta janean truk. Barb Sup 176.
    JAN-EDAN.
    A) (Sust.).
    a) (G-azp-goi, AN-gip-5vill, L, B, BN-arb, S; Urt I 534, SP, Añ, Lecl (y-)). Ref.: A; Lrq; Gte Erd 178. Alimento, comida y bebida; lo que se come y lo que se bebe. "Le manger & le boire" SP. "Templanza, begiratua izatea jan edanean" Añ. "Yanedana, régime de vie" Lecl. "Régimen, método de vida" A. "Janedanetik bapo jarri gera (G-goi-azp) [...] jan edanez ase gira (BN-arb)" Gte Erd 178.
    Ian-edanean gogoa edukitzea. Mat 170. Eztugu ian-edanean eta beztimendetan soberaniarik galdegiten. Ax 416 (V 270). Etxi jan edan sobreari eta aragien deleiteari. Cap 78. Gorpitzak baditu bere biandak, ian edanak, bizitzeko mundian. Tt Arima 53. Jan edanak, loa eta solazak hertü. Bp II 42. Egun guzian jan-edan laburrarekin ta izerditan ibilliagatik. Mb IArg I 204. Artuerazo badeutsazu jan edan kaltegarririk. Añ EL1 134. Ekarri zioten Jesus onari bear zuan jan edana. AA III 566. Jan-edanetako sobretasuna. Dh 197. Jan edana badute ausarki. Laph 5. Ez iduki jan-edanaren konturik. Bv AsL 191. Jan edan hautak ginintuen. JE Bur 131. Jan edanaren usaiak. Ag G 182. Badauzkagu jan-edan piñak. Yanzi 69. Jan-edanetan gartzuba. Otx 22. Jan-edana irabazteko. Bilbao IpuiB 172. Jan-edanak, jauntzi eta etzanak kitorik ukanen ditiat. JEtchep 81. Makutsik eta jan-edanetik ondotxo. NEtx LBB 119. Jan-edanez bapo jarri giñan. Ataño TxanKan 131. Bazan jan-edanik ugari. Gerrika 290. Euskal herriko jan-edanei opari bat eskaini behar geniola eta. MIH 144.
    v. tbn. SP Phil 408. Arg DevB 131. Ch I 19, 4. He Phil 413. Ub 161. LE-Ir (163). Mg CO 256. Gco II 39. fB Ic II 255. CatLlo 43. UskLiB 75. Hb Esk 186. Lard 210. Arr GB 53. HU Zez 67. A BGuzur 113. Itz Azald 191. CatJauf 91. Ill Testim 4. Kk Ab I 24. Inza Azalp 144. Etcham 220. Lab EEguna 64. Ir YKBiz 132. ABar Goi 15. Zerb Gerlan 24. EA OlBe 55. Etxde JJ 187. Or Aitork 280. Erkiag Arran 121. BEnb NereA 25. Osk Kurl 157. Larz Senper 98. Uzt Sas 22. AZink 86. Zendoia 191. Ostolaiz 40. Larre ArtzainE 144. Jan-eran: Auspoa 77-78, 265. Uzt Noiz 132.
    b) (Vc, G, B ap. A; SP, Izt). Banquete, comilona; exceso en la comida. "Ian edanetik ian edanera" SP (sin trad.). "Intemperancia, a la intemperancia, yan edanari (emon)" Izt.
    Hala haragiaren gutiziamendua ere ian-edan harekin berretzenago eta handitzenago da. Ax 411 (V 267). Bere ian edana eginik. Tt Onsa 104. Korpitzaren alageranzetan edo ian edanetan. Bp I 91. Jan-edan berora edo beste erakeriren batera. Mb IArg I 163. Ez permitidu ezkonzetan oi direan bulla, danza eta jan edanak. Oe 148. Jan edanetan ez ibiltia, edo ez laarregi jan eta edatia. Astar II 151. Ots egiñik adiskide talde askori janedanera. Ur Gen 29, 22 (Dv barazkari ). Ez bilhatzea jan-edanik baizen. Dv LEd 125. Eginen zituen jan-edan gozoak. Jnn SBi 121. Jan-edan onak lenik egin ta / gero soñeko berriyak. Auspoa 97, 22. Jan-edan on edo banket. Etcham 188. Lagun-arteko jan-edanetara. Lab EEguna 92. Oren goxo onik iragan ginuela [...], kanoietarik urrun, jan-edan ederretan. Zerb Gerlan 50. Jan-edan lotsagarritan ondatu bear dirutzak. Etxde AlosT 18. Eman zioten mediku berriari jan-edan bat Aiuntamentoakin batean. And AUzta 91. Leku apaiñetan jan-edanak egin. Erkiag BatB 171.
    v. tbn. Mg CO 286. Gco II 32. JJMg BasEsc 125. Lard 79. Arr GB 100. Arb Igand 132. A Ardi 76. Inza Azalp 83. Bilbao IpuiB 190. Vill Jaink 130. NEtx LBB 287. Jan-eran: Apaol 97.
    B) (Vb.).
    Comer y beber.
    Gitxi jan-edatea. Añ LoraS 15. Bere odol-gorputz, / ta arima ederra / yan edan egizuz. Añ EL2 184. Jan-edan zuten. Lard 57. Doian jan-edateko. Arch Gram 5. Haitz baten itzalean / ontsa jan edana. Zby RIEV 1908, 761. Jan edan gabe. Ox 76. Autsak atsegiten badik, yan edan ezak ar orrek nai adiña. Or Mi 59. Untsa yan edan ondoan. Zub 37. Mozkorrekin yan-edaten asi badadi. Ir YKBiz 416. Egun atan baiño obeto jan-edan ebanik. Bilbao IpuiB 71.
    v. tbn. Xikito 2. ArgiDL 159. Altuna 104. Enb 194. Lf Murtuts 29. Etxde JJ 32. Insausti 78.
    JAN-EDANALDI. Comida, banquete.
    Yan-edanaldi bikañak egiten zituen egunero. Ir YKBiz 307.
    JAN-EDAN-BIDE. Medio de procurarse comida.
    Iragaztekos kastelu bat prokuratzen da edekitzea kontrario barnekoei jan-edan bideak. (64). LE-Ir.
    JAN-EDAN DENDA. Tienda de comestibles.
    Loinaz-tar Erramon. Jan-edan Denda. NEtx Nola 14.
    JAN-EDANEAN. Comiendo y bebiendo.
    Ian edanean, iokoan eta bertze plazeretan dabiltzanek. Ax 503 (V 325). Jan edanean erregaloak billatzea. Cb Eg II 65. Jan edanean ta jokoan igarotzeko. Mg CC 190. Goizetik arrats aspertzen ez da / jan eranean jendea. Echag 220. Ostatuan sarturik [...] jan-edanean ausarki zegoena. Arb Igand 133. Ekin eutsen jan-edanean. Echta Jos 43. Senide eta adiskideak / bilduta jan-edanean. And AUzta 116. Lanian baño jan-edanian / zure abilidadia. Auspoa 39, 64. Arratsalde guztia jan-edanian juan zan. Gerrika 285.
    v. tbn. Añ EL1 134. Gco II 75. AA III 605. Astar II 94. Urruz Urz 12. Lek EunD 19. Or Aitork 208. SM Zirik 102. Alzola Atalak 53. Ataño TxanKan 109. Insausti 201. Jan-eranean: MendaroTx 159.
    JAN-EDANETAN. "Jan-edanetan xuhur izan zaite, soyez modéré dans le boire et le manger" Dv (s.v. xuhur). v. JAN-EDANEAN.
    JAN-EDAN-GURA. Deseo de comer y beber.
    Erabageko jan-edan gura edo gularekin. Gco I 442.
    JAN-EDANKETA.
    Banquete.
    Jan-edanketa gañezkoetatik. Mb IArg I 310. Etxeko maiean jan-edanketa egitera zenbatxo señide ta adiskide bilduko ziran. ArgiDL 127.
    Consumo de alimentos (sólidos o líquidos).
    Zerga guzientzako arau sailla, bostgarren zatiyan ipiñi degu. Ta zati orretan, jan-edaketaren andeatzea. "Impuesto de consumos" . (1919) ForuAG 287.
    JAN-EDARI (Lar, Hb). Alimento, comida y bebida. "Avituallar, ornitu, zuzkitu janedariz" Lar.
    Debotak, hark bezala, / Iaunaren Ian Edariak / bihotzean tugula. Arg DevB 131. Gure espirituaren jan-edaria, bazka edo alimentua. Ub 163. Ederto bete eban sabela ango jan-edari ugarijekaz. Kk Ab I 10. Zure Gorputz-Odol agurgarriak jan-edaritzat artu ditudan ezkeroz. ArgiDL 48s. (v. tbn. 51)
    JAN-EDATE (El) comer y beber.
    Sobera ian edatiak. Bp I 112.
    JAN EMAN. Dar de comer. v. JATEN EMAN.
    Txerriei jan emateko pazia. JAzpiroz 122. Aita beiai jan ematera joan zan. Ib. 163. Jaso zazu [xoxoa] ta jan eman, / ea aundia azten dan. Zendoia 155.
    (Uso sust.).
    Umeen aziketa, jan eman ta aien garbitasuna ez dek txikienetakoa. Ataño TxanKan 147.
    JANEN GAINEAN. "(De) sobre mesa, [...] janen ganean" Añ.
    JANEN GAINEKO LO. "Siesta, [...] janen ganeko loa" Añ.
    JAN ERAGIN (V-gip ap. Iz UrrAnz). Hacer comer. v. janarazi.
    Jabilt eregau ta palaguetan jan eragiteko. Mg PAb 89. Adani frutu debekatua jan eragiteko. Gco I 469. Osagillaak [eztija] jan eragiten dabe batzubetan maijan jarri baño len. Ur Dial 11 (It y Dv janarazi, Ip janerazi). Neugaz burrukan egiñ ebanari lurra ian eraginda. Ag AL 36.
    v. tbn. JJMg BasEsc 33. Añ EL2 138. Azc PB 75.
    JAN-ERDI. Mitad de comida.
    Baina ardaorik ezeban / artu nai bitartean, / ze ian-erdira artean / egarri ezeizan. Azc PB 263.
    JAN-ERDIAN. A media ración. v. ERDI-JANEAN.
    Ikhusirik jatekoak gutitzen ari zitzeieztela, jan-erdian eman ziren. Prop 1891, 82.
    JAN-ERRAZ. Fácil de comer.
    Biguna jan-errexa izaten da. Anab Poli 93.
    JAN-ESKAS. "Défaut de nourriture" Dv.
    JAN-ESKASEKO.
    "Jaten berezia den pertsona. Jangartsua" ZestErret .
    JAN ETA BETI JATEKO.
    " Jan da beti jateko! Egunero, eta egunean behin eta berriz, jan arren, beti jateko pronto gaudela aditzera emateko erabiltzen da. Hemen izan diu jan-pesta galanta. Jan da beti jateko! " ZestErret. v. JAN ETA JATERAKO.
    JAN ETA EDANEKO. "Jan-da-eraneko (bizimodua), la gran vida. --Ori dek bizimodue! --Jan-da-eranekue!" Gketx Loiola.
    JAN ETA JAN. Comiendo sin parar, venga a comer.
    Yan ta yan bada. Zav Fab, RIEV 1909, 28 (podría interpretarse como imperativo). Jan eta jan ari da / ezin uguiturik. It Fab 36. Haritu zen yan eta yan. Gy 209. Emen jan ta jan ta an zirri-zarra. Enb 66. Jan eta jan, Jainkoak daki zer garbitu zuten oraino. Barb Leg 130. Jan-da-jan gaitz egin arte. Anab Poli 77. Santxo ere ixilik alaberean, ezkurrak jan ta jan. Berron Kijote 126. Ahuntzak jan eta jan, estekatu duten lekuan. EZBB I 51.
    v. tbn. JE Bur 131. Munita 49. Or QA 140. Gand Elorri 211. Osk Kurl 137.
    Jan ta janaz erbiak edurra biurtzen diriala zuriak. Añ LoraS 40.
    JAN ETA JATERAKO (V-m ap. Etxabu Ond ), JAN ETA JATEKO (G-azp). "Se dice de la persona que tiene mucho apetito. Beti da jan da jateako" Etxabu Ond 109.
    JAN ETA LO.
    a) Comiendo y durmiendo. Cf. ejs. del tipo jan eta lo egin 'comer y dormir' (Añ LoraS 83, Uzt Sas 204, etc.).
    Eta, negu gogorra / etortzen danean, / jan ta lo antxen daude / deskansuz eultzean. It Fab 168. Jan ta lo ta olgetan ibili baserrian. Osk Kurl 92. Bere etxean euki ebazan lenengo, gero komentu barrian biziko ziran mojatxoak, jan eta lo. Onaind STeresa 103.
    b) "Iandaloa, terme famil. (V, G) pour exprimer un fainéant. Iandalo bat da" H. Cf. quizá Lar: "Xandalo, sandalo, jandaloa. Lat. Baeticus arrogans".
    JAN-ETXE. v. jatetxe.
    JAN-GAUZA (V-gip ap. Iz ArOñ (s.v. axuarixak); Añ, Dv (G)). Alimento. "Comestible, cosa" Añ.
    Ogi, ardao ta beste jan-gauzak saldutian. Mg CO 72. Berboa da yan gauza. Añ EL2 182. Jan zuten gauzaren gustoan gozatzen egotia pensamentuz ta itzez, irabiratzen dutela beren pensamentua jan gauza aboan txikitzen izan duten gustoan. Echve Dev 461. Jan gauzarik barrenean senti badute. It Dial 31 (Ur jaki, Dv e Ip jateko). Gari eta beste jan-gauzarik aspaldian etzan saltzen. Lard 542. Baserritikan irtetzen dira / jan gauzarikan onenak. And AUzta 114.
    v. tbn. CrIc 63. fB Ic II 143s. Noe 94.
    JAN-GOGO (S ap. Lh). Hambriento, que tiene apetito.
    JAN-GORDAIRU (Lar H; j.-gordailu T-L). Despensa. "Guardamangier, la oficina" Lar. "Garde-manger" T-L.
    JAN GUTXIAN, JAN GUTITAN. A dieta, comiendo poco. "Dieta. Ez esan neri gizendu naizela, meikuak jan-gutxian naukak-eta" Gketx Loiola.
    Entreteni ian gutitan, / ukho gormandizari. Arg DevB 128. Dabil yoan etorrian, / gosez edo yan gitxian. Zav Fab, RIEV 1907, 531.
    JAN GUTXIKO. De poco apetito, que come poco.
    Gizon ian gitxikoa. Azc PB 263.
    JANIK EZ. Dieta, restricción de comida.
    Gaitz bat datorrenean, edo janik eza edo bizimodu txarra. And AUzta 60.
    JAN-JAN. "Comer a hartura. Eguardixan, jan jan babak eta kitto egun guztirako" Etxba Eib. "Jan jan eiñ, decíase, al despedirse, después de comer en casa ajena. Ekarri eztou ezer eiñ, baiña bagoiaz jan-jan eindda" Elexp Berg.
    Eulijak jan-jan egiñik eguana. Otx 17.
    JAN-KORTES (V-ger ap. A). Inapetente.
    JAN-KOTE (V-arr ap. A). Inapetente.
    JAN-LEGE.
    a) Dieta.
    Nik, zuk jarritako jan legeari jarraitzen diot. Lab EEguna 111.
    b) (Con egin ). Cumplir con la hora de comer.
    Bein beren jan-legea egin orduko, an ziran berriro kaian. Ataño MLanak 72.
    JAN-LODI (V-arrig ap. A). Inapetente.
    JAN-LUZE. "Lento en el comer. Au ume jan-luzea!" Gketx Loiola.
    JAN-MIKOR. "Xan-mikor (R), parco en la comida" A.
    JAN-NAGIZUKO. "Jan-naizukoa dago gaur lebatza (V-ger), la merluza está hoy de esas que dicen 'comedme'" A.
    JAN-NAHI.
    a) "Désireux de manger [...]. Erbikia aspaldian jan-nahia nago, depuis longtemps je suis désireux de manger du lièvre" Dv. Cf. jannai citado (sin que dé su significado) por Cardaberaz (EBO 27).
    Jan baño jan naiago / eta ezin janik. It Fab 35.
    b) (Dv). Apetito. "Bere jan-nahiarekin, haragia erdi-gordina iretsi zuen" Dv.
    JAN-NEKE. Indigestión.
    Sendotzen ditu: idorreria, sabelako gaitzak, gibel-antsiak, sueria, jan-neke, mingrena, zipoteria. GAlm 1951, 46.
    JAN-NEURRI. Dieta.
    Nik yan-neurri au nai ta ez erabilten ddoat beti. Or Tormes 71.
    JAN-HONDAKIN. Resto de comida.
    Azterren-tokietan jan-ondakin ugari arkitu izan da. JMB ELG 40.
    JAN-HONDAR. Resto de comida.
    Aientzako [txorientzako] jan-ondarren batzuek zorroan sartu ta aterako zan. NEtx LBB 96.
    JAN-ONDO.
    a) (AN-gip, S; Lar, Añ, Dv, H (i-)). Ref.: Lrq; Garbiz Lezo 142. (En casos locales de decl. sing.). "(De) sobre mesa, janondoan" Lar y Añ. "Ez da janondoan hoztu behar" Dv.
    Kantikoa ian ondoan. Lç Mt 26, tít. Jan ondoan, Jinkoari nola eman behar zaitzo eskerrak? Bp I 134. Esnatzean, jan ondoan eta lotarakoan. AA III 360. Yan ondoan egun batez dagolarik siestan. Gy 25. Jan ondoko eskerrak. Legaz 58. Iru tazakada edan egunean jan ondoan. Ostolaiz 127.
    v. tbn. CatLan 109. Brtc 57. Lard 417. Arr May 176. CatJauf 14. Or Eus 167. Mde HaurB 69.
    b) (Dv, H). "Effet que produisent les aliments [...]. Haragiak janondo ona du, la vainde est nutritive" Dv. "Odolgiak ianondo tzarra du, le boudin a un mauvais retour, ou est de mauvaise digestion" H.
    Norbeiten hortz bat hatzemaiten dutenean, lephotik dilindan badabilate, jan ondo on baten ardiesteko. Prop 1880b, 182.
    JAN-ONDO GAIZTO. "Indigestion, jan-ondo gaixto" T-L.
    JAN-ONDOKO. a) "Ce de l'après le de l'après-dîner, la sieste" Hb. b) "Pour après dîner" Hb.
    JAN-ONDORE. Sobremesa. Cf. jan-onndorean ArgiDL 9, Or Eus 335, MMant 35, Ostolaiz 127.
    Bazkari edo apariren bat lagun artean genduenean ere, an izaten zuen bere tresna, jan ondorea alaitzeko. MMant 28.
    JAN-ONTZAILE. Cocinero.
    Etxean dagon amona ez da / nonaiko jan-ontzallea. Or Eus 78.
    JAN-ONTZI. Plato. "Vajilla" Elexp Berg.
    Ura izaten zan jan-ontzitik aora ta aotik jan-ontzirako joan-etorri gogotsua. Ag G 24. Jan-ontzi batean maiaren aurrekoaldean utzi zion . Moc Ezale 1899, 16.
    v. tbn. Gerrika 101.
    Norbeiten hortz bat hatzemaiten dutenean, lephotik dilindan badabilate, jan ondo on baten ardiesteko. Erkiag BatB 95.
    JAN-ORGA. Vagón restaurante.
    Bidean jango dau, jan-organ. Erkiag BatB 167.
    JAN-OSTE, JATOSTE (Vc ap. A; x- Mic 9v). (En casos locales de declinación, en sing.). Tiempo posterior a la comida. "Tarde, tiempo después de comer, xatostea" Mic 9v.
    Iatosteko konbersaziñoan. Cap 127. Jan ostian urtengo dogu beste gauza batzuk ikustera. Mg PAb 136. Jan ostean jai egiten da. FEtxeb 75.
    v. tbn. Ur MarIl 89. Itz Azald 204. Bilbao IpuiB 120.
    (Como sust. pleno).
    Euren jan oste guztietako biarra, ontzi orrek garbitu, siketu eta euren lekuetan atzera eruan. Gerrika 29.
    JAN-OTORDU. Hora de comer.
    Jan-otordua izango zala [...] garairik onena. Lard 412.
    JAN-HOTS (G-to ap. A), JATOTS (V-oroz-och-m ap. A). "Ruido de masticación" A.
    JAN-OTURUNTZA. "Jan-othuruntza (AN?), comida" A.
    JAN-POZ. Deseoso de comer.
    Zu beti jan-poz. NEtx Antz 127.
    JAN-SAGAR (V-gip ap. Iz ArOñ; H). Manzana de mesa. "Ian sagarra, pomme á couteau, á manger" H s.v. sagar.
    Maietarako jan sagarrak ere badira Gipuzkoan. Izt C 144. Orain plazarako jan-sagar-aukera obea zeukagu. Ataño TxanKan 92.
    JAN-SARRI (V ap. A) (El) que come a menudo.
    Jan sarrija, jan gartzu. Mg PAb 121.
    JAN-TARTE. Intervalo entre comidas.
    Jan-tarte luzeak ez dira onak gure errotarentzat. Zendoia 184.
    JAN-TROPA. Conjunto de productos alimenticios [?].
    Bazkari bategaitik, ogerleko batzukaitik, edota makillau pilloa nai txarrikumearen "jan tropea"-gaitik bere bai iñoiz [botua saldu] . Erkiag BatB 67.
    JAN-TRUKE (Trabajar) a cambio de la manutención. v. JANEAN TRUK.
    Alogera, dirutan izango dot, eta ez jantruke soillik. Erkiag BatB 130. Jantruke-ta egon. Ib. 152. Jantruke ez al zindudazan artu? Ib. 130.
    JAN-TXAKUR (V-m-gip, G-azp). Ref.: A EY III 306; Gketx Loiola; Etxba Eib; Elexp Berg. "Perro de lujo, persona inútil (V-m)" A EY III 306. "Parásito (del Estado o de cualquier institución), chupón, vividor, gorrón, enchufado" Gketx Loiola. "Aren moduko jan-txakurrekin taillerra ezin ondo joan" Elexp Berg. "Inoren lepotik dabilenari esaten zaio" ZestErret.
    Aren izneurtuetan ageri diran lagunek ur andiko arraiñak dira eskuarki: ian-txakurrik ez da ageri. Zait EG 1956 (5-6), 39.
    JAN TXARREKO (-txaar- Mg Nom, Añ). "(Ruín) comedor, [...] yan txaarekoa" Añ.
    JAN-URRI. v. janurri.
    JAN-USAIN. Olor a comida; (fig.) expectativas de provecho. "Sartuko dek nu-nai, jan-usaia bada" Gketx Loiola (s.v. txakur-).
    Non jan-usaia nabaritzen zuten, bertan gelditu. Anab Poli 123.
    JAN-UZTE. Huelga de hambre.
    Bigarren oporketa edo jan-uztea asi nuan. ZArg 1954, 91. (ap. DRA)
    JAN-XUHUR. "Frugal" T-L.
    JAN-XUHURREAN (Dv A). "Eria jan-xuhurrean egon behar da, le malade doit faire diète. Jan-xuhurrean bizi da, il vit sobrement" Dv (s.v. xuhur).
    JAN-ZAHAR.
    a) (SP, H). "Ian zaharra, qui n'a mangé depuis longtemps" SP. "Nola baitzen ian zaharra [...] (Gy)" H.
    Halaber presuna ianzaharrak, mathela gogortuak edo horzkitua dagoenak, eztu atseginik hartzen iaten hastean. Ax 490 (V 317).
    (V, L, zar V, G, AN ap. A; jan-xahar Dv). (Uso pred.). (Estar) sin haber comido hace tiempo. "Janzar dagoan gizon batek" A (s.v. anbarau).
    Dama muttur luxe-dunak / yan-xahar aurkitzen zenak. Gy 276. Ageri zen esteiaria jan zahar zela. Eskual 20-6-1913, 4. Jantzar egotiak jakijak gozatsu eta on egitten dittuz. Otx 110. Gutienik hiru oren jan zahar behar dira izan, urean sarthu gabe. Herr 20-7-1961, 2. Jan-zar dagola bere, edateko beti gertu. Erkiag BatB 174. Egun osoan janzar ta nekaturik egonik. Ib. 113.
    b) "(En) ayunas, janzarrean" Lar y Añ. "Ian zaarrean, à jeun (fB)" H. "Jan zarrian, bastantes horas después de las comidas" Garate Cont RIEV 1935, 350.
    c) (xahar Dv, que cita a Gy). (Sust.). Hambre atrasada.
    Nola ere omen baitu yan-xahar gaitztoa. Gy 9. Nuharroinsko baitut maiz apetitoa / eta yan-xaharra modu gabekoa. Ib. 158.
    JAN-ZIMIKO. Gesto de comer.
    Ateratzeko sartu egin bear (jan zimikoa egiñaz). Ontatik ematen badute ariko natzaie. Lab EEguna 95.
    JATEKE. Sin comer.
    Gizona ta abereak jantzeke bizi ezin dira. EgutTo 24-2-1924 (ap. DRA ). Eguerdi ezkero jateke dirauzute-ta. Etxde JJ 28. Ezin bizi zitezkela ezer jateke. Berron Kijote 121.
    v. tbn. Or in Gazt MusIx 26.
    JATEKO EMAN. Dar (algo) a comer.
    Jateko ematen ziela Zerutik intza gisan gau oro erortzen zan janari gozo bat. Ub 25. Errukin ziran ogia jateko emateraño. VMg 68. Jateko ezpadit ezer ematen etxeko andreak. AA II 177. Orregaitik urte euritzuetan emon biar jake jateko lior piska bat. Ur Dial 60. Horra gure Salbatzaileak, aldareko Sakramendu sainduan bere gorphutza eta odola errealki jateko eta edateko guri ematean. Arb Igand 113. Ortzitik ogia eman zien yateko. Ol Io 6, 31 (IBk ogia jateko eman; Lç ogia iatera eman, IBe ogia jaten eman). Ekarritako jan guztia bere garaian bildu ta beartsueri ematen zieten jateko. Anab Aprika 16. Proknek Itis semearen aragi puskak eman zizkion Tereus bere senarrari iateko. Ibiñ Virgil 119.
    v. tbn. Arr May 99. Inza Azalp 66. Ir YKBiz 217. Jaateko eman: Mg CC 198.
    JATEN EKARRI.
    Traer de comer.
    Au aditutakoan ikasleak elkarri esaten zioten, emakume ark zerbait jaten ekarriko ziola. Lard 377.
    JATEN EMAN.
    Dar de comer. " Gose danari yaten emotea " Izt 19r. "Zeozer jaten emoten bautsut (V-arrig) [...] ematen baeustasu seoser yaten (V-ger)" EAEL 272. v. JATERA EMAN. Tr. Propio de las tradiciones vizcaína y guipuzcoana (hallamos tbn. algún ej. en Mendiburu).
    Iaaten emon ezpadegioe bere gustura. Cap 127. Bigarrena, gose danari jaten ematea. CatBurg 32. Oriei jaten emateko. Mb IArg I 250. Jainkoaren Semeari, ta Amari jaten eman, ta bizitzen lagundu ziñien. Cb Eg III 297. Gorputzari jaten emoteko. Añ LoraS 84. [Beiai] ematen die jaten ongi. AA II 185. Gose izan nintzan, ta ez zeunstan jaaten emon. fB Ic I 95. Bear du eleak garbitasun andia, naiz jaten gutxiago eman dakiola. It Dial 46. Jaten emonik ondo, jantziagaz garbi. AB AmaE 291. Katua pisatzen gabiltza; eta uste degu alperrikakoa dala katu oni jaten ematia. Urruz Urz 25. Bigarrena, gose diranai jaten ematea. KIkG 65. (KIkV 81 jaten emotea) Jon gaxua estu ta larri ba-dabil dirurik eztaukolako, neuk jaten emongo neuskio. Altuna 57. Jaten arin txamar emon bia-kostazue. SM Zirik 15. Gure alogera benetan laburra zen, jaten ematen etziguna. Arti Ipuin 23. Azitzeko ainbeste / eman zuten jaten. Uzt Sas 28. Mando orren arduria be, garbitu, jaten emon da ori dana, nire kontu izaten zan. Gerrika 47. Ez dizut deus neretzat gordetzen eta begira nola ematen didaten jaten. MEIG IX 109.
    v. tbn. VMg 15. Arr GB 45. Lard 20. Bil 164. Aran SIgn 104. Sor Bar 47. Bv AsL 99. Ag G 134. And AUzta 70. Auspoa 39, 66. NEtx LBB 98. Jaten emon: Oe 38. Astar II 244. Zav Fab RIEV 1908, 37. Ur Dial 46. A BGuzur 137. Itz Azald 120. Echta Jos 25. ForuAB 153. Or Tormes 59. Otx 18. Eguzk GizAuz 109. BEnb NereA 52. Akes Ipiñ 25. Bilbao IpuiB 171. Erkiag BatB 83. Jaaten emon: JJMg BasEsc 65.
    Dar (algo) a comer. v. JATEKO EMAN.
    Jesus ain garbi ta ederra jaaten ematen zaitzunean. Mg CC 235. Emon eusten beaztuna yaten. Añ EL2 221. Zeruko mana gozua jaten emon arren. fB Ic III 274. Emoiozue nai dabena iaten da edaten. Ag AL 147. Beroni ogei abadek jaten emoten dautsoez eztiz eginddako gozuak. Altuna 22. Pozik aska baten galtzu apurren bat iaten emoten badeue. Kk Ab II 116. Jaunak morroeiri oiñak garbitzea maitasun garbia; baiña gorputz-odol jaten ematea maitasun berria. Or Poem 536.
    v. tbn. IBe Io 6, 31.
    JATEN ESKAINI.
    Ofrecer de comer.
    Sorgiña gelan sartu zan eta egoera onetan ikusi zuenean, jaten eskeñi zion. Lard 181. Yaten eskeñiko ete neutson nengoan, baiña yan ebala esan eustan da, bildur nintzan ondo artuko ez ete eban. Or Tormes 79.
    JATERA EKARRI.
    Traer de comer. " Kartzen badizu jatera " (AN-ulz). EAEL 272.
    Erraiten zuten bada disizipuluek elkharren artean, Nehork ekharri othe drauka iatera? Lç Io 4, 33 (Dv jatera ekharri, He, TB, Leon jaterat ekharri; IBk jatekorik karri ).
    JATERA EMAN, JATERAT EMAN.
    Dar de comer. "Txerrier xatra eman dabiat" ZarHizt. v. JATEN EMAN. Tr. Usado por autores septentrionales y navarros, tbn. lo hallamos en algún guipuzcoano como Ochoa de Arin.
    Ezen gose izan naiz eta eman drautazue iatera. Lç Mt 25, 35. Gose denari jatera ematea. Ber Doc 89v. Etzekiela eman iatera eta ez edatera. Ax 70 (V 46). Eman zeron proposizionezko ogi sanktifikatu hartarik iatera. Tt Arima 99. Eta hala ikusten duzunean sabeltasuna duela, eztiozue denbora hartan jatera eman behar ez edatera. Mong 588. Gose direner iatera emaitia. Bp I 51. Gosearen trabajuarekin dagoanari jatera ematea. OA 100. Zeiñ uste duzu dela zerbitzari leiala eta prudenta, bere nausiak ezarri dukena bere familiaren gaiñean, hei jaterat emateko bere denboran? He Mt 24, 45. Gose eta egarri zirenei jaterat ematea. Brtc 208. Zure zakhurrari jaterat ematen diozu. Dh 227. Ausarki jatera emanik ere. Dv Lab 224. Manatu zioten bere fraide lagunei, eman zezotela jaterat eta edaterat. Jnn SBi 54. Sar eta berehala emaiten zaundan amak jatera. JE Bur 16. Emaiten diote beraz arras ongi jatera. Barb Leg 22. Gose izan naizenean, eman darotazue yaterat. Ir YKBiz 248. Emanen zion emanen jaterat Frantsesek. Ardoy SFran 193.
    v. tbn. Jatera eman: ReinEusk2 135 (Pamplona, 1598). Mat 21. SP Phil 275. Añ CatAN 42. CatLuz 20. Ip Dial 47. Legaz 28. Zby RIEV 1908, 608. Inza Azalp 60. Yanzi 48. Etchebarne 31. Jaterat eman: StPierre 23. Zerb Azk 57. JEtchep 20. Xatra eman: CatAe 50. CatSal 51. Xatra emon: CatR 51.
    Dar (algo) a comer. " Zeait yateat eman balezata " (BN-arb). EAEL 272. v. JATEKO EMAN.
    Zerutiko ogia eman draue iatera. Lç Io 6, 31 (LE, EvS ogia jatera eman, He, TB, Dv, Leon ogia jaterat eman; IBe ogia jaten eman). Non ezpaitzaio bertzerik emaiten iatera, zu baizen. SP Imit IV 11, 1. Denbora hartan emozue jaterat forru ostuak. Mong 590. Jangoikotar gizona, zer da jatera ematen diguzuna? Mb IArg I 272. Hura zaien azken afarian / Hamabi haurridei eman / Egiazki jaterat. Monho 136. Emaiten bazaie eho beno lehen belhar hun aphur bat jatera. Ip Dial 98s. Eman zioten apostoluei bere haragia jatera. Jnn SBi 27. Eta komentuan etzuten zer eman jaterat. Ib. 53. Othoi emadazkik dilista horiek jaterat. Zerb IxtS 22. Nahi baduzu senarrari bizia laburtu, emotzu errearoan azak jaterat. EZBB II 66.
    v. tbn. Jatera eman: Gç 110. Xarlem 1385. Dv LEd 158.
    JATERA ESKAINI.
    Ofrecer de comer.
    Kantiniersa, armadetakoak bezala apindurik, jarraikitzen zako zamalzainari, noizetik noizera jatera eskaintzen diola. JE Bur 140.
    JATERA GALDETU, JATERAT GALDETU.
    Pedir de comer.
    Etzaio eder jaterat galdetzea; eta zozo da mahain eder baten aldean goserik egotea! Zerb Artho 42.
    JATEZ. "(V), de comer. Jatez okela gordiña jango neuke, ta gero agur ni! (V-m), de comer (poniéndome a comer) comería yo carne cruda y luego, pobre de mí!" A.
    Jatez eztu ezer jan. Ur-ardotan pitxerdi-inguru edan al du. A Ardi 122.
    MUINAK JAN. v. muin.
    ZER JAN (Tener, etc.) qué comer. "Beti daukate zer jan eta zer edan (V-arr)" Gte Erd 178. Cf. Lç Mt 15, 32: Eztute zer ian dezaten.
    Bortxaz, eztuena zer jan, barur-zale. O Pr 104. Beren itxeko gaisoak zer jan ez dutela. Mb IArg II 345. Edirenen duzue zer yan. Lg II 293. Ez bidiak nok erakutsi, ez zer jan dauka. fB Ic II 288. Zer yan billatzeko. Zav Fab, RIEV 1907, 537. Zer jan izan dezaten. Izt C 238. Dialarik han / zer jan. ChantP 62. Zer-ian eztagoan lekuan. A BeinB 85. Osasuna ta zer yan dagonian. Kk Ab II 159. Izanen diagu zer jan eta zer edan. Barb Leg 147. Laukuakin zer jan dagok. SM Zirik 41.
    v. tbn. Tt Onsa 64. Mg PAb 44. VMg 52. Gco I 423. Astar II 113. Gy 4. AB AmaE 292. Jnn SBi 170. Altuna 59. Ox 70. Mde Pr 143.
    (Con jan det.). " Beti daukate zer jana eta zer edana (G-goi-azp)" Gte Erd 178.
    Eta daramakio / zer jana maiera. It Fab 237. Zer-jana aitu zitzaienean. Lard 547. Lurra zan dollortu, zer-jana ukatu. AB AmaE 352. Zer jana beti sukaldean. Jaukol Biozk 106. Zer-jan eta zer-erana ugari. Etxba Ibilt 466. Zer jana ugaldu. Uzt Sas 63.
    v. tbn. Arr GB 45. Ag G 115. Anab Poli 88. Basarri 109.
    (Como sust. pleno).
    Eskatzen [...] / piskatxo bat zer-jan. It Fab 56. Zer-janen bat zuela igerri ezkero. Lard 543. Emen da zer jan ona. AB AmaE 412. Badaukagula oraindik zer jan apur bat. Ag Kr 171. Illabeterako zer-jana eman. Muj PAm 66. Ez euki zer-janik. Enb 162. Euli t'eltxoen zer-jana. Gand Elorri 99.

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper