1.
(
V-gip, BN, S; SaraskHizt, Lcc, Mic, SP, VP,
VocBN
),
arko (
c. sg. A; Lcc, Urt II 247)
Ref.:
A;
Elexp Berg
.
Arco de un edificio, puente, etc.; en gral., objeto en forma de arco.
"Arco [del telar?], arkua
"
SaraskHizt
22.
"Arco del cielo, Zeruko arkua
"
Lcc.
"Arco de edificio, arko edifizioetakoa
"
Ib.
"Arco"
Mic.
"Arc"
SP.
"
Arku arearena, esteva del arado"
VP
42r.
"Arche. Terme d'architecture, espace cintré sous les ponts en pierre pour le passage de l'eau"
VocBN
.
"
Bergarako aiuntamentuak arku ederrak dauzka
"
Elexp Berg.
Cf. Echaide Orio: "Arcudantza, baile de los arcos".
Errota harrien azpiko arkua.
(1741).
SenperEus
29.
Arku bat egongo da / sorotik aldean, / poliki ipiniya / San Martin bidean, / bere pillare eder / berdiñen gañean, / apainduba guztiya / goien eta bean.
Echag 86.
Atzeko lumak jo nai / zioten burua, / zintzillik goitik bera / egiñaz arkua.
It Fab 69.
Altxatzen da zerurat [pilota], hortz adar bezala, / Arkurik ederrena egiten duela.
Hb Esk 214.
Euren eskuak baita besuak zuk zeuk deutsezuz / Galtzairu-arku zaill zaillen gisan gertaketan.
AB AmaE 438.
Atze aldian agertuko dira erriko etxeko arkubak.
Alz STFer 112.
Eta onela lotutako makil bigun orrek egiten duan adar edo makoari (arkuari) lotu lezaioke mentu edo txertatutako ziria.
EEs 1917, 54.
Murallaren ondoan, kanpotik, eraiki zuten eliza eder bat, Santa María la Real deitua, ateko arkua miresgarriki lantua gótico gisan.
Zub 82.
Eta ezkerretarik aurkituko baituzue harrizko arku bat, hunen azpitik egizue bide "Loiolaruntz".
JE Ber 44.
Arku batzu derakuste, arkuen zango batetarik bertzerako artean pareta askatzen delarik apur bat.
Ib. 56.
[Iruñako kathedraleari] bazter-harresiak hain lodi egin zaizkoten non harrizko arku arin batzu ez baitziotzaten ostikoan eratxiki kanpotik, Baionakoari bezala.
Ib. 22.
Gure patioan / ez dago lorerik; / ezta klaustroetan / arku ta margorik.
Gand Elorri 78.
Lekurik ederrena da Boulevard de la République deritzaiona: oso luzea, irureun baño geiago arkukin eta arkupeak dendaz beteak.
Anab Aprika 14.
Bainan ene bi maitalariak, ene garrasien gatik, / beren bihotzen besta goresten ari ziren ahapetik, / urrikalkorki behatuz eni argizko arku batetik.
Xa Odol 321.
Mixteriozko arkuan zauden, / argiz elgarri josiak, / iduri zuten bi aingeruño / zeruetarik jautsiak.
Ib. 321.
Ortaz gañera uztarriak, beste zati auek ditu: lau adar zulo edo uatz, lau adar-koska edo ere-koska, bi buruleku-arko edo mako apalak, ondo berdindu gabeak.
Garm EskL I 124.
Bordegaraien zaldie / lau anketan zurie / zazpi pausotan pasatuten deu / zortzi arkuko zubie.
Balad 61.
[Kojinetearen] erdian, dozenaren bat zentimetro zabaleko arku bat. Ardatza an, arku artan, ibiltzen zan bueltaka.
JAzpiroz 120.
Arrizko arku eta monumentu batzuk.
Gerrika 248.
Alboetako ormetara dauzka arriz jira edo arkuak egiñak.
Insausti 39.
Arku gotikoak.
Larre ArtzainE 166.
(Lcc),
arko (Lcc, Urt).
Arco (arma).
"Flechar el arco, arkua fletxadu
"
Lcc.
"Arco para tirar, arkoa
"
Ib.
"Arcatus, balestaren gisákoa, arko baten gisakoa
"
Urt II 247.
v. 1 arranbel.
Euren eskuetan ekarten arko bana.
Lazarraga A, 1153r.
Sentidu neben Amorearen / arkua desarmadurik.
Ib. B21, 1199r.
Hala nola arkuari soka gibelatzean / Urrunago arthikitzen baitu fletxa airean.
EZ Man I 91.
Arku bandatutik desarraturik dohazin matrazak.
Harb 254s.
Kupidoren arkuak.
Ax 379 (V 249).
Arkuaz aurtiki nahi duenak, tragaza bere gana ahal bezanbat tiratzen du.
SP Phil 354.
Ah, zoroak, betor / sagita-arkua. / Ara emen, ta esan, / zergatik kordela / onen nasai daukan?
Zav Fab,
RIEV 1909, 36.
Persiatarrak, guda-arku ta gezitan famatuak.
Berron Kijote 199.
Burnia, hutsune horren oinarri, soka eta arku izan zedin bakarrik, nahi nuen.
MEIG IX 139.
(en colab. con NEtx)
Arco para herir las cuerdas de varios instrumentos de música.
Agertu zitzaion Aingeru bat txerrebataren anza zuan gauzaren batekin. Uztai, edo arkuarekin egin zuan soñua asitzeko keñada bat.
AA III 584s.
2.
(Sb-Urq),
arko (AN-araq).
Bóveda.
"Son tres falsas cúpulas, que en vascuence llaman arkoak
"
Arzdi "Apriscos en el Aralar navarro" RIEV 1919, 77.
Cf. arkadatu, 2 arkatu. v. arkada, ARKUAN, ARKU-GILTZA, ARKU-TXIPI.
Karobia kargaiteko arkille on bat bear da. Arkua jasoten da arri andienak inguruz inguru ifiñi ta alkar-alkar antxean arturik aiek eta sapaia osatu arte.
(V-gip).
AEF
1927, 98.
Azpiko arku ura erori egiten zaio ta orduan asi bear karea ateratzen.
BAyerbe 30.
Karobiari bezelaxe, barruan hueco bat, arku bat alegia, preparatu bear zaio [txondarrarri] sua egiteko.
Albeniz 15.
v. tbn. TxGarm BordaB 20.
3.
(
V ap. A
),
arko (
V-ger-gip).
Ijada.
"(Vc), ijada"
A.
"
Arko [...]. (V-ger-gip), hipocondrio"
Ib.
Arkuak austen barre egin (V-ger), reirse a mandíbula batiente, litm.: rompiendo las ijadas" A.
Bertolda, erantzun ordez, arkuak austen asi yakon barreka.
Otx 46.
"
Arku-ikol. Encogido de ijada, de vientre. Fig. hambriento. Arkuikol dago mutil au, este chico está con hambre, con el vientre vacío (V-arr)"
DRA.
.
4.
(Santa) iglesia.
Cf. fr. Arche: 'L'Église, la communion des fidèles'
Bazen Frantziako popüliaren eta Arkhü Saintiaren artian kontratü solanel bat.
ArmUs 1907, 99.
ARKUAN.
Formando bóveda.
Arkuan jarria den soailuan, [...]. Behazue oinetarat: zola bera zilarrezkoa da, harri pikatuz balitz bezain zangoarentzat gogor.
JE Ber 62.
ARKU-ATE.
Portal arqueado.
Iru arku-ate, edo portal izenez guk ezagutzen ditugunak, gaur ere zutik daude oraindik.
Iraola 37s.
ARKU-ETXE.
Casa con arcos.
Jauregi eta etxe edertsuak / berdiñ guziak altxatzen; / arkuetxe ta Kontzejuari / ere diote erasotzen.
Otag (
in
FrantzesB II 132
).
ARKU-GILTZA.
"Arkü-giltz (S-saug), clef de voûte (four à chaux)" Lh.
ARKUKO.
Arqueado, que tiene arcos.
Ango arkuko zubi / ta ango gondola, / ango torre arrizko / ta ango farola.
Zendoia 137 (ref. probablemente al puente de Rialto).
ARKU TXIPI.
"(S-saug), cintre de gueule de four" Lh.