Harremana

    OEH - Bilaketa

    3538 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (343)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    sartu.
    tradizioa
    Tr. De uso general. La forma sartun se encuentra en De la Quadra (200), Ulibarri (FrantzesB II 36) y en Otxolua (157), y saartu en FamInst (790). El participio sarri no se encuentra atestiguado como tal: el ej. que trae Azkue en su Morfología (254) agotik sarri dadinean parece una confusión del orig. agotik sar <sarr> dadinean (v. infra el ej. de Elizalde (132)). En DFrec hay 1077 ejs. de sartu, 75 de ellos septentrionales.
    etimologikoa
    Etim. v. 2 sarri.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; Lcc, Volt 76, Mic 6v, SP, Urt I 150, Ht VocGr 353, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Dv, H, VocB ; -th- Dv, H), sartun (V-ger-m), saartu (V-gip), sarri (A (que lo da como dudoso)). Ref.: Bon-Ond 156; (sartu, sartun); EI 147; Iz ArOñ; Iz UrrAnz; Iz Ulz; Iz To; Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 27; Elexp Berg; Gte Erd 25, 55, 56, 71, 168, 189, 218, 235, 251, 270, 278.
     (Aux. intrans.). Entrar, meterse (en un lugar, en un estado o en una situación). "Iguzkia sarthu da, le soleil s'est couché" Dv. "Indarretan sartzen da, il gagne de la force, il prospère" Ib. "Gizon hori arnoan sartzen da maiz, cet homme s'avine fréquemment" Ib. "Sartzaiten (V-oroz), entrando" A. "Hobe duzu ez saltsa hortan sartzea (BN-arb) [...] iñoren gauzetan ez sartu (V-arr)" Gte Erd 55s. "Botoila hortan zenbat sartzen da? (BN-arb)" Ib. 189. Tr. De uso gral.
    Gipuzkoarrok sartu dira / Gazteluko etxean . Beot 66. Amore bat hautatzeko konseilu bat nekeie, / balinetan sekulakoz gogoan sar balekie. E 85. Berzeak nekhatu izan dirade, eta zuek haién trabailluan sarthu izan zarete. Lç Io 4, 38. Sartu zan barrura. Lazarraga 1142r. Salbaje aen arteti sartu zan. Ib. 1154v. Atseginik sar ez dakidan / oi biotzeti barrura. Ib. 1146v. Mundu onetako aragia / agotik sar dadinean, / egiten da gure aragi / estomaguaren suan. Elizalde 131ss. Ia adinetan sarthurik. EZ Man II 181. Etzaiteala ene kontra hauzitan sar. Harb 137. Axetxu otz bat sarzaiten da bentanatik. Mic 12r. Isiz fraide sar nendin. O Pr 283. Kexadura sarthu zait ezurretaraiño. Gç 44. Jinkoari haur espiritüz berriz sorthiaren berme sartzen direla [egüz aita amak] . Bp I 62. Sarthu zen Pirineoaren athekan. ES 115. Bear dugu sartu egungo irur puntu en explikatzen. SermAN 2r. Aparta zaitez okasiotik / zeñean zauden sartua. Iraz 2. Eternitateko bestan sarthü behar beikünü bezala. Mst I 19, 6. Etxeen barrenetan sartuak ere leiora ateratzen zirala. Mb IArg I 267. Amar Mandamentu onek bitan sartuten dira. Cb CatV 9. Sarthu zenean iguzkia. Lg II 196. Begira zelan zabiltzan, non sartzen zarean. Añ EL1 81s. Sakramentua gaizki artu zuan unean sartu zitzaiola Satanas. AA I 430. Erresuma zori onezko hartan, zeinaren gozamenean baidoha sartzera. Jaur 179. Sartu ziran batel baten. Ur MarIl 24. Ollar-otsa belarrian sartu zitzaion. Lard 448. Asko bekhatoros beren baithan sarthu ziren eta bizitze berri bati lothu. Laph 39. Korajia sartzen da / orren biotzian. Xe 254. Bertze batzu ziren kolera furian sarthu. Elsb Fram 93. Margarita sarthü zen sen Franzesen ordenan. Ip Hil 68. Oera sartu nadin. Or SCruz 38. Sartzen gira etxe gora batzuek lau aldetarik hesten duten Plaza Castillo aipatuan. JE Ber 20. Iltteko bilddurra sartu yakon. Otx 87. Metro kubikoan sartzen dan egur-pilloari esteroa deritzaio. Munita 151. Zer heinetakoak ote ziren [laminak]? Handiena gaitzeru batean sar omen zitaken! Zerb Azk 97. Zerura sartuteko modu edo erarik ez dakigulako. Bilbao IpuiB 88. Descartesen Discours de la Méthode sartzen al da frantses literaturan? MEIG IV 52.
    azpiadiera-1.1.1
    (Part. en función de adj.). "Begi sarthuak ditu, il a les yeux enfoncés" Dv.
    Begithartea desegina, begiak sarthuak. Laph 49. Masailak sartuak eta zimurtsu. A Ardi 94. "Cólera" dutenen begiak sartuak, azkenetan edo agonian daudenak bezala, betazalak more. FIr 192.
    azpiadiera-1.1.2
    (Part. en función de adj.). "Sartun (V-m), entremetido" A.
    azpiadiera-1.2
    2. (gral.; Lcc, Mic 8r, SP, Izt 64v, VocBN , Dv, H; -th- Dv, H), sartun (V-m). Ref.: A (sartu, sartun); Ond Bac; Iz Als (ze); Iz ArOñ; Etxba Eib EAEL 27.; Elexp Berg; Gte Erd 99.
     (Aux. trans.). Meter, introducir; insertar; incluir. "Ehun gizonki, sarthu gabe muthikoak" H. "Sembrar patatas, etc." Ond Bac. "Ze asto arráno sartu jazki niri Pernandok?, ¿qué burros me ha vendido a mí Fernando?" Iz Als. "Silla orri ipurdi berrixa sartu biako jako" Elexp Berg. "Piñua sartu (V-arr, G-azp)" Gte Erd 99. v. sarrarazi. Tr. De uso gral.
    Balentia sinplea da andren gaitz erraitea, / bat gaitz erran nahi badu, oro bardin sartzea. E 117. Eta [tenplera] sartzen zutela Iesus haurra bere aita-amék. Lç Lc 2, 27. Asi zan bere erropaak kontuz maleta baten sarzaen. Lazarraga 1145r. Sar ezak, Peru, / gabineteoi geldirik / bere lekuan. Ib. (B), 1200v. Egun ona sar ezak etsean. RS 98. Ni ardi errebelatua zeure arthegian sar nazazu. Harb 187. Nik behar nituela egiteko hartan eskuak sarthu. Ax 15 ( 6). Nork sarzen zaitu ortan [...]. Zu, jauna, nork sarzen zaitu. AltsAuz 325. Bere burua sartuko baitute miseriagarrizko saretan. SP Phil 287. Emen, lur guti onetan / dago Erregea sarturik . Aleson 1s. Zergatik xirioa Pentekoste bezperan, Batheiüko benedikatzen den hurian sartzen da? Bp I 144. [Hortzak eta mihia] ez baitituzte [...] janhariaren eta edariaren sabelera sartzeko [...] baizik. ES 381. Santuak konparazioetan sartu bear ezpaditugu. Lar SAgust 13. Askori deabruak buruan sartzen edo paratzen die Testamentua egiten badute [...] illko dirala. Cb Eg II 223. Sarthu zion ezpata gorphutzetik. Lg I 319. Sartzen düte lürrian nun usteltzen baita eta erhausten. CatLan 58. Pitxar erdi ardao, amar lauko bits ta guzti, eukan ura sartu baga. Mg PAb 74. Nere izenak sartzen zuen izua baso guzietan. VMg 18. Nor da [...] beso bat [ikhatz gorri] hekien artean sarthua iduki nahi lukenik? Dh 163. Seme bat garda sartü nahi nüke. Etch 188. Nola Jainkoak Ejiptotik atera, eta Kanaango lur gozoan sartu zituen. Lard 122. Laborariak hortarik ezagutuko du zer neurritan sarthu nahi den ongarria. Dv Lab 145. Dotoriak sartzen duela koleraren kontrako txertua? Urruz Urz 51. Ikhusi beitzien ordian Aingürü bat gaztelü gainian ezpataren furrebian sartzen. Ip Hil 182. Txapela barrurago sartu. A BeinB 55. Non sarthua dut bada [billeta]? Barb Sup 83. Galdaran ura irakiten ipiñi dau [...], eta beriala anka bata barrura sartzen dau. Kk Ab II 32. Arri oiek lurrean zutik sartuak izaten ditu. JMB ELG 87. Ustegabeko ziriak sartzen zizkoen alkarreri. TAg Uzt 34. [Dantek] ipernuko lenbiziko oboan sartu ginduan. Or QA 95. An inguruan zan itziartarrak zerbait entzun eban da sartu eban bere muturra. SM Zirik 22. Ea zorakeria sistematzat sartu nai diguten. Vill Jaink 55. Kanibeta sartzen deiat gero ez badautak edaterat emaiten! Larz Iru 84. Zenbait interpretazio sartu behar izan dut. MIH 242n. Arana Goirik, berriz, sortu eta frankotan sartu zituen sortzekoak eta sartzekoak eta, berak ukitu ez zituenean, ondorengoek edo ondorengo ustekoek hobetu zituzten onak. MEIG VII 35.
    azpiadiera-1.2.1
    Plantar. "Pago-arbolia sartu biarrian basuak biztutzeko, piñu azkarra sartu dabe" Etxba Eib.
    Landarak sartu, esijak eta bidiak egin. (1918). ForuAB 127. Sartu euzan berein landara. Laux AB 36. Ta ze zuaitz mota sartu liteke? Munita 96. Piñuek sartu dituez. Akes Ipiñ 27. Urri-illian / egin bazenduan, / urteko babarruna / sartuko zenduan. Uzt Sas 85. 1958ko martian, azken pinuak mendian sartuta eta lenengo sartu ziranak laguntza emoten asita egozan. Gerrika 139.
    v. tbn. SM Zirik 47. Erkiag BatB 46. TxGarm BordaB 9. JAzpiroz 68.
    azpiadiera-1.2.2
    Hacer, presentar (una solicitud, etc.).
    Eskakixuna sartu daun bakotxak opaldu daun lurra ikusiko dau. "Cada solicitante". ForuAB 145. Eskabidea sartu duanari dei egingo dio. "Al solicitante o peticionario". EAEg 17-3-1937, 1299 (tbn. eskabidea sartu ib. 20-12-1936, 600; 22-2-1937, 1130, etc.).
    azpiadiera-1.3
    3. (Con sociativo). Meterse con, atacar.
    Nik uste neban [...] ez zala sekulan iñor ausartuko euskaldunokin sartzen. (Carta a Peñaflorida, 1783). RIEV 1925, 552. Nik ez det zer sartu besteakin, baizik nere egin-bidea da herejia ekarri dezakeen erausiak ez utzitzea dagoten ateleka eman gabe. AA II 18. Ura etzan iñortxorekin sartu; bere egipen neketsuetan zebillen. ABar Goi 19.
    azpiadiera-1.4
    4. "Astia edo eguna sartu, astea edo eguna lanean igaro. Aste au be sartu dou beintzet" Elexp Berg. "Iru egun sartu najittuan uezaban komuna konpontzen" Ib.
    Egunaren irutatik bat sartzen dezute lanean; bitik gora guk. Ataño TxanKan 11.
    azpiadiera-1.4.1
    "Orduak sartu, ordu extrak edo zor diren lan orduak egin. Len jentia ordu(ak) sartzen zebillenian dirua parra-parra jebillan" Elexp Berg,.
    sense-2
    II. (Uso sust.).
    azpiadiera-2.1
    Entrada, visita. Cf. sar-atera.
    Ermitan sartu bat egiteko ordua degu. NEtx Antz 62. Sartu bat egitea etzan pekatu. Ib. 154.
    azpisarrera-1
    SAR-ERRAZ.
    Fácil de meter.
    Hemendik Ameriketarat doazinetan zenbatek ez dute uste hango bereko jendea zozoskoa dela eta zakuan sar errexa? Zerb Ipuinak 250.
    azpisarrera-2
    SAR ETA ATERA.
    Entrada y salidad, breve visita. v. sar-atera.
    Hargatik egin zuen sar-eta-athera ageri zen leze batean, eta gero joan zen aintzina. Jnn SBi 116.
    azpisarrera-3
    SAR ETA SAR.
    Metiendo continuamente.
    Neskato gaztea bi oren segurrik arizan zen egur karrea-ta-karrea, labe ziloan sar-eta-sar. JEtchep 21.
    azpisarrera-4
    SARTU-ATERA. v. sar-atera.
    azpisarrera-5
    SARTU-ATERATZE.
    Entrada y salida, tráfico. "Negocios" Izt 78v. v. SARTZE-ATERATZE (s.v. sartze)
    Ontzien kaietako sartu-ateratzeak. EEs 1917, 114.
    azpisarrera-6
    SARTU-BERRI, SARBERRI (L, BN, S; sarbarri V; Añ). Ref.: A (sarbarri); Lh.
     "Novicio, principiante" Lar, Añ. "Recién entrado, novicio, en cualquier ocupación" A. "Nouveau venu, 'bleu'" Lh.
    Praile gaztetxu edo sartubarrijak darue nekerik gogorrena. Mg PAb 125. Gatzamalliak bere, izanik sartu barrijak, ikasten dabee neke andijen ta irabazi laburraren bidez zer itxaraten deutseen. Ib. 125. Bere [...] soldadubak sartu-barri legez sorrik eta urduriturik egozana. Astar II XII. Bere alabetako gazteen sarberri Sor Margaritak bere aizpa ezkonduaren bidez gaztigatu zion. Arr Bearg 423 (ap. DRA ). Ik, dakustanez, beti egon gura dok sartu-barri, besteon antzera eskintzariak egin baga. A Ezale 1897, 4b. An egozan sartu barriok [ildakoak], ondar gañean etzinda. Ag Kr 199. Lekaimegai sarbarri batzuk. Onaind STeresa 39.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Recién entrado (en un edificio, local).
    Egoki ta bero agurtu zituan jaun sartuberri aiek. TAg Uzt 177. [Zoroetxean] sartu orduko [...] esan ei zetsen sartu barriak. SM Zirik 21. Denak begiak sartu berriari buruz itzuli zituzten. JEtchep 102.
    azpisarrerakoSense-6.2
    (Aplicado a cosas).
    Pekatubaren ultze sartu barrija atera leite erraz. Mg CO 111. Barano aldiz bearnesetik hartua, sartu berria beraz bestearen ondoan. MIH 346.
    azpisarrerakoSense-6.3
    (Con complementos verbales).
    Jaunaren bidean sarthu berriak, eta oraiño ungi ikhasi gabeak errebelatuko dire. Ch III 7, 2. Untsa beharra günüke orano berriz erakuts lizagien bizitze huna, komentietan sarthü berrier bezala. "Tanquam boni novitii". Mst I 22, 7 (Ip komentietan sarthü berri; SP ikhastun berri, Ch berthutean aprendiz, Ol asiberri, Pi asibarri). Konpainian sarthu berri bat zen Diego. Laph 170. Apaiz gaztetxoa nintzan ni, Leaburun sartu berria. A Ardi 83. Kaiera sartu-berria dan ontzi illuna. Mok 3. Len esan dutana, argialdian sartu-berri zenbaiti gerta oi zaizkie. Or QA 171. Eta aro ontan sartu-berriak gera. Vill Jaink 77.
    azpisarrera-7
    SARTU ERAGIN (V-ger-m-gip, G-goi ap. EAEL 27 ; Añ; sar eragin Urt I 128).
    "Infundir, introducir" Añ. v. sarrarazi.
    Eleixan sartu eraginik, iminten eutsan obispuak autsa buruban. Mg CO 228. Geiegizko lanetan sartu eragiñaz. Gco I 442. Sartu eragin zituban laba gorijan. JJMg BasEsc 145. Probinzia onetako barri ez dakienari ez da erraz buruan sar-eragiten. Izt C 125. Siniste edo fede au zuen seme-alabetan goiz sarreragitera. Arr GB 139. Etxean sartu eragiñ da poz-pozik eukan guztiagaz laguntzeko. Ag AL 143. Zorro aretan bertan barriro sartu eragiñik, ibaira eruateko aginddu eta uretara jaurti eben zorro barruban. Otx 87. Zorrora sartu eragin bakarrik ez gero! Bilbao IpuiB 89.
    v. tbn. Itz Azald 6. Eguzk GizAuz 132.
    azpisarrera-8
    SARTU ETA IRTEN.
    azpisarrerakoSense-8.1
    a) Entrada y salida. v. sartu-irten.
    Sartu da urten etxerik egiten dogunean. Arz 27.
    azpisarrerakoSense-8.2
    b) Entrando y saliendo.
    [Barajas-en] egazkiñak sartu ta urten ebizan. Gerrika 210.
    azpisarrera-9
    SARTU-ETXE.
    "Sartu-etxe, sarrera, sarbide. Sartu-etxe haundiko baserriya, baserri zehatz horretara jende ugari sartzen zela adierazteko. Izane gure etxia sartu-etxe haundiko baserriya zan da beti gordetze zittuen arrautzak eo zeoze" ZestErret.
    azpisarrera-10
    SARTU-IRTEN. v. sartu-irten.
    azpisarrera-11
    SARTUKI.
    Metiendo.
    Gazteren leioz barne / besoa sartuki. Ldi UO 35.
    azpisarrera-12
    SARTUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Ilabete pare batentzat Ameriketarat doanak kanta dezake hola; han zoazin gehienek kantuak sartuxeak zituzten. Zerb Metsiko 54s. Literatur-euskaran sartuxea dagoenez gero. MIH 75.
    azpisarrera-13
    SARTU-ZAHAR.
    Veterano.
    Lendakariak uts emango balu [...] sartu-zarren dan Batzarkideak egin beza ordezkotza. "El vocal más antiguo". EAEg 2-2-1937, 960.
    azpisarrera-14
    SARTZEKE (V-gip ap. Iz UrrAnz ).
    Sin entrar.
    Iri ontan sartzeke. Ol 4 Reg 19, 33. Bestetan sartzeke, gorago nabaritu dugun n falta berbera seinalatuko dut huts-hutsik hemen ere. MEIG VII 102.

    sartu

    sartu
    << SALTZE-ETXE 0 / 0 SENDAGAI-ETXE >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper