Azpisarrerak (sarrerak) (346)
2 are.
1. (V, G, AN, L, BN, Ae, S, R; Lar, VP , , H; -rh- SP, Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H), ara (V), arre (G-goi-to, AN-larr, L, BN-arb-baig; Lar, Izt C 232 (arrea , en una lista de aperos de labranza), Hb, VocCB , H), arra Ref.: A (ara , are, arre); EI 386; Lrq /áhe/; Urkia EEs 1930, 44; Etxbe EEs 1931, 35; Caro Vera 53; ContR 530; Satr VocP; Iz ArOñ (ára , aría), UrrAnz y Ulz (aria), To (arrea); Ond Bac 411; EAEL 139; Ibarra Dima; Elexp Berg; ZestErret .
Rastra, rastrillo; grada. "Item otro instrumento que se dice area. Item otro instrumento que se dice burdinarea" (Vergara, 1566) J. Zumalde Munibe 1957, 145 (para la vocal final, cf. burdinara, en otro documento de la misma fecha y lugar, en Munibe 1960, 343). "Herse, occa" SP. "Grada, [...] instrumento cuadrado para allanar la tierra arada, con púas de hierro" Lar. "Arado cuadrado" Lar y Añ. "Arku arearena, esteva del arado" VP 42r. "A los tres meses de la siembra, esto es, a fines de febrero y principios de marzo, se pasa por lo sembrado un rastrillo grande de fierro con veinte y cuatro dientes de tres a cuatro pulgadas de longitud que llaman area, a fin de igualar el terreno y prepararle para esparcir sobre él una porción de estiércol mezclado con cal" Ensayo 84. "Rastrillo" VocCB. "Rastra" A. "Ara: [...] 5.º (Vc) rastra de diez y seis, veinte o veinte y cuatro púas, o, como dijo un arratiano, subil bakotxean bost ortz tint, en cada brazo cinco púas generalmente" Ib. "Are. Lurra austeko 24 ortzdun tresna (V-gip)" Urkia EEs 1930, 44. "Area. Lurrari azala urratuaz, belar ta zakarrak bildu, artoa egiteko apaindu, naiz galazia nasteko edo azaleko edozein lan egiteko tresna (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 35. "Arado. Are burneisko, arado de hierro (AN-araq)" Satr VocP. "Grada. Tiene varios dientes de hierro, algo torcidos y dispuestos en 4 maderos longitudinales de 1,20 de l. los 2 de los lados y de 1 m. los del medio. Por la parte de atrás tiene 0,75 de ancho y por la de delante 0,60" Caro Vera 53. "Are edo arrea. [...] Garai bateko areak lau zurabe oi zitun luzeka" Garm EskL II 124. "Area. Soloko makiñe bat da. Punte sorrotzak yekiesak eta amasortzi ortz" Ibarra Dima. "Apero de labranza. Grada de veinte dientes o púas dispuestas en cuatro maderos longitudinales" Elexp Berg. Cf. la expr. "harea de fierro" en doc. de Motrico de 1632, calco de burdinare (v. ConTAV 5.3.1.). Cf. VocNav y LzG s.v. area. v. burdinare, nagi-are.
Goldephikoiak eta arhe bat utziak dire, hekin konsiderazionetarat. (1749). SenperEus 35. Bertan esango deutsudaz euren [baserriko tresnen] izenak, ta dira: Aria bere gija katiaz ta areskubaz. Mg PAb 148. Uztarri ta aria utzita. Bv AsL 151. Are berri bat amasei orzekin. HerVal 147. Nolako lurrak ta ganaduak dituan, ala nekazariak premiazkoak ditu erremientak: laia, atxur, jorrai, arre, igitai, aizkora ta beste asko. NecCart 6. Azkenengo aldiz area edo arrea pasatu baño lenago berarekin mineral auek zerbait nastuaz. GipNek 1903, 14. Alako batean idi oriek eskapatzen omen zaizkio Laminosiñera bere arrea atzetik dutela. AIr EuskIp 27. Bizitzako miñak arrakalatua, bigurri dago aren subilla, aitak, bere esku garratzekin, okertzen zituan are-esirako adaskak bezela. 'Las cepas que servirían de almohadilla al rastro' . Gand Elorri 30. Horiek dira ere pentzen berrikatzeko erabiltzen diren arheak. Gatxitegi Laborantza 53. Arheak hausten eta porrokatzen ditu tharroka lodiak. Ib. 52. Goldea, arria, segak [...] eta nik bai al dakit zenbat tresna zar. Salav 18. Eleusitar amaren gurdi nagiak, alperrak, lurra zapaltzekoak, narrak eta are astunegiak. Ibiñ Virgil 73. Laia, atxur ta arre / lurrak gozatzeko. BAyerbe 95 (ib. 24 are). Bost-ortza, karramarru, / golde eta are. Zendoia 17.
v. tbn. Albeniz 19. Arre: TxGarm BordaB 28. JAzpiroz 90.
2. " Ara: [...] 9.º (R), vara larga para remover la brasa del horno" A. Cf. adaro.
3. "Otra barra para entrar-meter los yunques del Martinete, que se llama aria (Leiza, 1860)" Garm Olag 118.
ARE-ALPER. "Zoia austeko eta goldatua austeko ool lodixamar bat izaten da areak baño ortz motxagoakin (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 35.
AREAN (BN-baig ap. A), AREN ( arhen L, S ap. A), ARRAN. "Rastrillando" A.
Baiña badira berriz bertze [lan] batzuk, nola baitira eskiribatzea, pintatzea, iostea, golde nabarren eta arhen ere haritzea. Ax 468 (V 304; AxN explica arhen (470) por arean). Aitzurrean, arean, ardatzean aritzea, ogia egitea. AA III 361. Topatu zuen Eliseo amabi uztar idirekin arean ari zala. Lard 228. Nekazari bat ari zan uztarri batekin arian an inguruan. Bv AsL 151. Sasteiko gizona omen zebillen idiekin arran bere soroan. AIr EuskIp 27. Lur baneatzen Korte izena duan soroan arrean jardun nuan. JAzpiroz 63.
AREAN EGIN. Rastrillar.
Baldin ezpageneuzka arean, bostortzean... egiteko idiak; esnea emateko beiak, [...] gaizki izango giñake gu ere. Arr GB 146.
AREA PASATU, AREAREKIN PASATU. "Aretu. Iru aldiz aria pasau arren ezta lur ona geratu" Elexp Berg. "Goldatua iru ero lau aldiz ariakin pasau ta lurra pest gelditzen zan edozer ereitteko" Ib. v. aratu.
ARE-ARKU. "Arhe-arku (L-ain), mancera del arado" A. v. ARA-ESKUDERA.
ARE-BESARE. "Arrebesaria, el apero tirado con cadena y con 4 hileras de dientes como el arre, pero formando ángulo y con 16 púas; arrebesare bat (Tolosan)" Iz To. v. besare.
ARE-BESATE (arre besate G-to ap. Iz To). "Arrebesatia, el asidero (en arco) del arre; arrebesate bat" Iz To. "Are edo arrea. [...] Garai bateko areak lau zurabe oi zitun luzeka, eta ogei are-ortz zurabeetan ezarriak, [...] badu eskuleku bat ere: arre-sumilla edo arrebesatea" Garm EskL II 124. v. ARE-ESKUDERA.
ARE-BURDINA. Tipo de arado o rastra. v. burdinare, areburdinare.
Laneko moldeak ez dira guti baizik kanbiatu: bethi ada(re)ta, brabana edo hare-burdin berak ikusten ditugu landetan. Herr 19-12-1963 (ap. DRA ).
ARE-ESKUDERA ( ara-eskudera V-gip). "Eskuderaak, los asideros del mango de la guadaña. Ara-eskuderia, el asidero de aria" Iz ArOñ. v. ARE-ARKU, ARE-BESATE, ARE-MAKERA, ARE-MAKILA.
ARE-ESKUEDE (V-gip).
"Are-eskuede. Areari eskuaz eusteko uztaia" (V-gip) Urkia EEs 1930, 44.
ARE-ESKUTE, ARE-ESKOTE (G-azp), ARRESKUTA (G-to) Ref.: A ( arreskuta ); ZestErret .
"Areak duen heldulekuari deritzo" ZestErret.
"Pertsona argal eta luzeei maiz esan ohi zaie. Are-eskotea ematen duk " ZestErret.
ARE-ETXE (V, G), ARETXE (V-ger-gip, G-goi), ARREETXE (Izt C 232, en una lista de elementos relacionados con la labranza). Ref.: A (are-subil, aretxe); Etxbe EEs 1931, 35; Iz ArOñ. "Armazón de la rastra" A. "Aretxe (V-ger-gip), armazón del arado" Ib. "Aretxea. Area egiteko lau egur lodi, bi egur zabal zearretara sartu ta estuena dan aldetik lokarria ipintzeko makilla duan 24 zuloko tresna" (G-goi) Etxbe EEs 1931, 35. "Are-etxia, las maderas y sus travesaños" Iz ArOñ. v. ARE-SUBIL, ARE-IGUN.
Bere bi idiak artu, il, are-etxearekin su-eginda, egosi, eta bere erritarrai jaten eman zien. Lard 229. Aizur bat alzairatu bat agoiorik; aretxe muturreko bat arriñaturik. HerVal 169. Aretxia Donibanera eeman. Ib. 138 (¿quizá en ambos ejs. aretxe 'ternero'?, v. aratxe). Badira arheak, lurraren plegu eta izurdura guzieri oraino hobeki meneratzen direnak. Hortzak ez dira arhe-etxe bati finkatuak, bainan kadena malin batzueri josiak. Gatxitegi Laborantza 53.
ARE-GIDER (arhe-gider L, BN, S ap. A). Armazón de la rastra. v. ARE-SUBIL.
ARE-IGUN. "A re- igoin (R), [...] armazón de la rastra" A (s.v. are-subil). v. ARE-ETXE, ARE-SUBIL.
ARE KURRILO (AN-araq). "Are kurrillo, arado en forma de delta [...] (hace alusión a la posición en que avanzan las grullas)" Satr VocP (s.v. are).
ARE-MAKERA. "El asidero (en arco) del arre, arrebesate bat [...], arre-makera" Iz To. v. ARE-ESKUDERA.
ARE-MAKILA. "Areari nora nai eragin eta eusteko izaten duen makila (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 35. v. ARE-ESKUDERA.
ARE-MAKINA. "Aitatu degun areak egiten dituen lanak egiteko oraintsu asmatutako burnizko area. Lenengoak baño obeto lurra maneatzen du (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 35.
ARE-HORTZ (V-gip, G-goi, B; ara-ortz V-gip), ARRA-ORTZ. Ref.: A (ortz); Etxbe EEs 1931, 35; Iz ArOñ 193; Elexp Berg; ZestErret.
"Reja del arado" A (s.v. ortz). "Areak izaten dituen ortzak" (G-goi) Etxbe EEs 1931, 35. "Ara-ortzak, burdiñaáortzak" Iz ArOñ 193. "Ariak ogei bat are-ortz eukitzeittu" Elexp Berg. "Are edo arrea. [...] Garai bateko areak lau zurabe oi zitun luzeka, eta ogei are-ortz zurabeetan ezarriak", "badu eskuleku bat ere: arre-sumilla edo arrebesatea" Garm EskL II 124.

Irugarren Juez onek Israelen etsaiai arpegi eman zien, batez-ere filistintarrai, zeintzuetakoak arre-ortz batekin seieun il zituen. Lard 124. Sorgin bat buruko illetatik arra-ortzetan trabauta zutela. AIr EuskIp 27.
"Pertsonentzako ere erabili ohi da; pertsona argal-argalei esan ohi zaie. Are hortza ematen duk " ZestErret.
ARE-SUBIL (V; areasubil V-ger; arre zunpil G-to; ara-subil V-gip). Ref.: A (areasubil, are-subil); Iz ArOñ (ára); Iz To (arrezunpilla). "Armazón de la rastra" A. "Areasubil (V-ger), travesaños de madera en que están encajadas las veinte y cuatro púas de la rastra" Ib. "Ara-subillak, las maderas donde se meten las púas" Iz ArOñ (s.v. ára). "Arrezunpilla, la madera donde se meten los dientes del arre" Iz To. "Badu eskuleku bat ere: arre-sumilla edo arrebesatea" Garm EskL II 124. v. ARE-ETXE, ARE-IGUN.
ARE ZABAL. Tipo de rastrillo (?).
Arantza beltza lorezabal, arto-lurrak are-zabal. (G-azp). A EY I 84 (Azkue traduce "las tierras de maíz lugar espacioso"; en la vers. de EZBB I 92: Elorri beltza lora zabal, arto-lurraz arazabal (G-goi)).

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper