OEH - Bilaketa

3546 emaitza etxe bilaketarentzat

Sarrera buruan (346)


Sarrera osoan (499)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
baldin.
etimologikoa
Etim. De algo como ba- + ahal + dadin .
sense-1
1. (V, G, AN; Urt I 59, Lar, Ht VocGr (s.v. si), Añ, Lecl, VocBN , Dv, H), badin (AN-ilzarb), bardin (V), balin (AN-egüés-olza-ulz, L, BN, Sal, R-uzt, S; Lar, Gèze, Dv, H), barin (AN-egüés). Ref.: Bon-Ond 163; A (baldin, bardin, balin, barin); Lh (balin); Iz ArOñ, Ulz (sorgiñe); Etxba Eib ; Elexp Berg.
(Partícula facultativa que sirve de refuerzo y anticipo del prefijo condicional ba-). "Nous disons pléonastique, parce que la phrase, sans baldin [...], aurait le mêmem sens. Baldin peut être remplacé par balin [...] préfixé au verbe. Ex.: Nahi balinbadu, por baldin nahi badu"" Ith 362n. "Ba [...]; accompagnée de baldin et ses synonymes, mais toujours préfixe à l'auxiliaire du verbe: Baldin ethortzen bada, s'il vient [...], mais balin précéde alors immédiatement ba et le verbe auxiliaire auquel la particule est préfixe" H.
Tr. De uso gral., aunque menos empleado en vizcaíno donde, si bien aparece en CatAnz, Barrutia (baldin y bardin), msOñ (bardin), Añibarro, Moguel, y en autores posteriores, no lo hallamos en RS (donde abundan las condicionales), RG, Capanaga, fray Bartolomé o Astarloa; sí aparece, por otra parte, en el alavés Lazarraga (que usa tanto baldin como bardin).
Leiçarraga tiende a utilizar siempre baldin, si no hay negación, aunque se puede encontrar algún ej. en que esto no es así; cf. p. ej.: Bada, edo iaten baduzue, edo edaten baduzue, edo zerbait berzerik egiten baduzue, guzia Iainkoaren gloriatan egizue. Lç 1 Cor 9, 31. Zer erran nahi da, erraiten duanean, Zeruetan aizena? Hanbat nola erraiten banu, Gora, Botheretsu, Inkonprehensible dela. Lç Ins E 4v.
Por otra parte, baldin es mucho menos frecuente en las oraciones concesivas (v. BA-... ERE s.v. 1 ba-); encontramos con todo ejs. en Leiçarraga, Axular, Maister, Larreguy (I 253), Duhalde (109), Iturriaga (Fab 151), Goyhetche (215), Soroa (Bar 102), Apaolaza (121), Hiriart-Urruty (Aurp 99), J. Etchepare, Urruzuno (Zer 77), Labayen (EEguna 107), Etxaide (JJ 85), Orixe (Aitork 366), Erkiaga (Arran 94), Zaitegi (Plat 126), Gaztelu (MusIx 62), Ibiñagabeitia (Virgil 96) o Arradoy (SFran 308).
Hasta principios del s. XIX baldin se coloca gralmte. antes de la forma no finita del verbo --y a menudo al principio de la frase--, pudiendo ir separada por un número indeterminado de palabras; son pocos los ejemplos (E 187, Lazarraga A27a 1201v, EZ Man II 159, Tt Onsa 34, INav 21, Bp, Mst, Cb Just 28, Lg II 280, Mih 101, Mercy 32) en que se sitúa entre la forma no finita y el condicional ba- (etortzen baldin banaiz, etc.), orden que a partir de dicha época va aumentado su frecuencia, hasta convertirse en el más usual al Norte desde mediados del s. XIX, y tbn. al Sur en el XX.
Ha sido normal siempre delante de ba- seguido de formas fuertes de verbos no auxiliares (baldin badator, etc.), aunque hallamos algunos ejs. contrarios: baldin zenbeit inpedimendu nehork balaki (Lç Ins B 5r), baldin denbora luzeaz badago (Ax 81 (V 55)), baldin beha badago (Lg II 144), baldin gauzaren jabeari kalte andia badatorkio (AA II 166), baldin berriz bazijoakion (Lard 71), baldin belu badoa (Azc PB 235) o baldin neurri hartan balauka (JE Bur 178); v. tbn. ejs. similares en Mat 241, SP Phil 204, INav 36, Mb IArg I 173, Jaur 142, Gy 311, Zab Gabon 29, AB AmaE 384, Apaol 89, Arb Igand 14, Itz Azald 164, Ir YKBiz 283, Anab Aprika 63, Vill Jaink 101, Gazt MusIx 181, Ayesta 38 o Zendoia 78. En los dialectos orientales, cuando va seguida inmediatamente del prefijo condicional ba-, se emplea la forma balin (barin en textos roncaleses y algunos de los alto-navarros). No ocurre esto en los labortanos anteriores a 1750, como Etcheberri de Ziburu, Haramburu (167), Axular, Argaignarats (DevB 10), Gasteluçar (106), Etcheberri de Sara o Chourio (I 7, 2), que emplean baldin tbn. en esta posición. Tampoco hallamos la forma balin en Leiçarraga (que emplea sin embargo balinba). Sólo aparece la var. balin separada de ba- en Voltoire (178), una vez en Oihenart, y en algún otro ejemplo dudoso (v. infra el de Xalbador).
Baldin + ba- se contrae en balima en aezcoano y roncalés (Hual Mt 12, 33), balma en salacenco y barima en roncalés (CatR, Mendigacha); cf. balinba y balima, var. de baldinba.
Baldin erideiten bada gutan falta handia / Are duzu handiago zutan pietatia. E 70s. Ni errege balin baninz, erregina lizate. Ib. 145. Eta diozue, baldin gure aitén egunetan izan bagina, ezkinén heién lagun izanen Profetén odolean. Mt 23, 30. Baldin baleaki aitafamiliák zein goait aldiz ohoina ethor leiten. Ib. 24, 43. Nik eztut iujeatzen nehor. Eta baldin iujea badezat ere nik, ene iujemendua egiazko da. Io 8, 15s. Bardin onela bada. Lazarraga A24, 1195v. Ezkondu gura baldin badozu. Ib. A27a, 1201v. Gazteak baldin badanzu. Ib. B3, 1154r. Bere oñetan bizi gabe / balinbadago gaizoa. RomBasc 21s (cf. tbn. balin ba- en ReinEusk 103 (Ochagavía, 1598), pero baldin ba- ib. 106 (Echauri, 1598)). Eta alabaia baldin badabil nondik bekatu eginen duen, joaten dela okasio aietara, zeinetan baitaki bekatu eginen duela. Ber Trat 93vs. Zer eginen nuen baldin orai dudan fedeareki aurkendu baninza Iesu Kristoren iaiotzean. Ib. 26vs. Bekhatuen satisfatu ez baldin badu pena. EZ Man I 81. Baldin geure probetxutan hurbilzen ezpagara gurea da falta. Harb 205. Eta baldin horrela zaudela, zeure azken egunak edireiten bazaitu. Ax 71 (V 47). Edo ezta trabaillurik, edo baldin bada ere, hartan atsegin hartzen da. Ib. 488 (V 315). Zer profeitu, / balin peitu / Bazara zu nigana? O Po 3. Baldin gorpuza lagun baxakon arimeari Jaungoikoa serbitzen. CatAnz 6. Baldiñ pekhatu kruelaren / Figurak bahau harritzen. 140. Baldiñ ezpaduk ifernutik / Beiratzen hire arima. Ib. 151. Fedezko püntü gehienak eta othoitziak balin badakitze. Bp I 62. Uste gaberik lerratü balin bazaikü lan hontan orotan hitz bakhoitz bat egiari ogen egin lerionik. Ib. II 135.
( s. XVIII) Baldin galdu ez bazeban grazia. OA 66. Arrozoin hauk baino hobeagorik baldin baduzu. ES 200. Bardin osa banadi / laster da ondo egingo deutsat / Pagu erreala beroni. Acto 277. Auxe dok bide obia / ene kontra baldin badatoz orpoak erakustia. Ib. 229. Eta erorten balin bada ere zunbait thürbürarzünetara, zer nahibeita gisaz phenez üngüratia izan dadin. Mst III 45, 2 (Ip eta erorten bada ere ). Jan Goikoaren semea barime zara, erranzazu arriebek konberti deizela ogien. OrorbSerm 92. Baldin lepra izan oi den bezain luzea bada aren eritasuna. Mb IArg I 185. Baldin Latiñak eta Griegoak berak itz, botz edo berba asko Euskaratik artuak badituzte. Cb EBO 8. Baldin eman nahi badiot zuri bezanbat azkenik ethorriari, egiten darotzut hortan bidegaberik? Lg II 197. Munduan gehienik prezatzen eta maitatzen duzun gauza bekhatuzko bide bat balin bada zuretzat, urrun ezazu zure ganik. Ib. 147. Aberatstasunak balin badituzu. Mih 83. Bardin iñork [...] ifinten badau personaren bat. msOñ 238v.

( s. XIX) Baldin Bizkaiko baserri etxe guztiak balebitz ain zuzen, zelan zuria, ta nekezale guztiak balira zu baisen begiratubak, urrezko bidiak ikusiko liraatez. Mg PAb 105. Zuk ere bada kóntu inzázu, barinbadiózu amóre ta deséo, erratendizúla: "ea ots emán prisa, zure aldi naiz egún". Eta baldín ongi errezibitzenbauzu, erranéndu: "egún obratudá osasúna ta ón guzia emén". LE Ong 23v. Baldin prestaera onarekin, eta sarritan artzen badue Sakramentu miragarri ori. AA I 404. Hekien atsekaben berri balin baginaki. Dh 117. Prestuki bizi izan balin bada. Ib. 131. Katar deaurru ori / baldin iltzen balitz. It Fab 110. Ze ikaria esaten baldin badeust: Alde egik nigandik, madarikatua. Ur MarIl 38. Nere Aita Zerukoak zuekin ere au bera egingo du, baldin nork bere anaiari utsegiñak biotz-biotzetik barkatzen ez badiozka. Lard 411. Maitatzen baldin badet / besterik sekulan. Bil 99. Eta zuetarik zoinbait eni behatuz gaizki abiatu balinbadire, othoizten ditut kanbia diten. Laph 151. Ilteko peligroik balimadu, edo komekatu bear balimadu. CatAe 48 (CatSal 49 balmadu, CatR 49 barimadu ). Ai zure errukarria, baldiñ kondenatzen bazera! Arr May 126. Eta ohartzen balin bazen har hetarik zenbeit erori zitzaiola, berriz ere ezartzen zuen bere zaurian. Jnn SBi 87. Baldin Jaungoikoak egiten badituz edo laketuten badituz gauza guztiak. Itz Azald 27.

( s. XX) Haren Jainkoa izanen zela, bai eta ondokoena, baldin fidel egoiten bazaizkon. CatJauf 24. Azukarreki edo arraultze gorrinkoareki (bietarik barimadu obe) onki batitruk. Mdg 131. Bizkitartean, ezagutzen balin baduk eskualde hoitan nor edo nor Nortamerikarat etorri nahi denik, errokok. JE Bur 122. Zenbat nahi guti bermatu balin badira ere, ba ahal zakie zerbeit. Ib. 194. Ondo portatzen balimazera / orrek etzaitu utziko. EusJok 148. On da izialdura pitta batekin lokhart ditezen gaur oraino, batre lokhartzen balinbadira segurik. Barb Sup 126. Zalantzan eduki baldin badu gogoa. Mok 20. Prantzian ere agindua zuten, aren usmorik balinba zuten, atxitzeko ta ekartzeko. Or SCruz 120. Dantzara ointxe deituko neuke / gerturik baldin balego. Enb 181. Mendira, egunotan, igo baldin ba-zera, ikusiko al zenitun, negu-muñean, aritza adar utsetan. Ldi IL 109. Aukerako ikaslea bizikletan ibilteko, beronek lagundurik ibili nai baldin ba eban. Erkiag BatB 74. Ni emen baldin banaiz, gurdi au ez dek amilduko-ta. Salav 65. Ez, arren, garbaitu balin txirulak zure ezpaintxoak igatu baletza. Ibiñ Virgil 35 (salvo en este ejemplo siempre baldin ). Zelai gizenean arloa mugatu baldin baduzu, landa itzatzu sarri (alkarren ondoan). Ib. 88. Zer balio du gizonak mundua irabaz dezan, arima galtzen balin badu? Ardoy SFran 104. Komulgatuko baldin bagera / dotriña degu premizko. Uzt Sas 184. Balin hola beharrak badira. Xa EzinB 71 (recogido por J.M. Satrústegi; Xalbador emplea normalmente baldin incluso delante de ba- ). Baldin hitzek indarrik badute. MEIG VIII 32.

v. tbn. (Para textos vizcaínos): DurPl 62. CrIc 70. Añ EL1 73. Zav Fab RIEV 1907, 538. JJMg BasEsc 6. AB AmaE 5. Azc PB 74. A BGuzur 149. Ag Kr 43. Kk Ab I 44. Belaus Andoni 19. Or Tormes 47. Otx 6. Eguzk GizAuz 180. BEnb NereA 49. Gand Elorri 60.
sense-2
2. (Sust.). Condición. v. baldintza; cf. BALDINPEAN.
Ortaz bear giñikek baldiña (baldintza, kondizioa) mugatu: / amar talka ezkero ezetz ark garaitu. "Debemos condicionar nuestra apuesta" . Or Eus 29.
sense-3
3. (Adv.). Tal vez, quizás.
Erakusteko gure fedea [...]; baiña ez gerra zaratan, gure arerioak, baldin, ames egiten eben legez. Ag Ioan 91. Izaki guztia arriturik egongo litzateke]z[ baldiñ, Aginduriko Mesiasen agerrerea aurretiaz iakin baleu legez. "Quizá" . Ag Ezale 1899, 397.
azpisarrera-1
BALDIN BADA ETA EZ BADA. "Baldin bada ta ezpada, por si acaso" A Aezk 116. v. badaezpada.
azpisarrera-2
BALDIN BALDIN (baldin balin H). "L'usage a introdui l'anomalie de joindre ensemble baldin et balin: Ethortzen balin balin bada, si par cas il vient. Baldin balin badugu, si nous l'avons (Ch)" H.
Nik ematen drauzut neure fedea baldin baldin jo baneza aren senar izateko. PromZuf 150. Heriotze on eta dohatsu baten esparanza har ahal dezakegu, baldiñ balin badugu munduarentzat mezprezio oso bat. Ch I 23, 4.
azpisarrera-3
BALDIN BEDERE. "Por si acaso, baldin bedere, balinba. Lat. si forte" Lar. "Por si acaso, [...] (AN) baldin bedere" Añ. v. BALDIN ERE.
azpisarrera-4
BALDIN ERE (G ap. A; Lar, Añ (G), H; baldin bere V ap. A; Lar, Añ, H). "(Por si) acaso" Lar. "Baldin bere (V), baldin ere (G), por si acaso" A. Cf. baldinbere.
azpisarrera-5
BALDIN ETA (H). Si, si acaso. "Baldin eta galdetzen balute (L-côte, Lander)" DRA.
Baldineta eure eskuak edo eure oinak trebuka eraziten bahau trenka ezak hura eta iraitzak eureganik. "Que si ta main" . Mt 18, 8. Baldin da mandamentuau goarda ez badez. Lazarraga A17, 1185r. Bai halaber gaztigua, baldin eta zureak, / Ahalke gabeki hausten bazituzten legeak. EZ Man I 12. Trabailluak alfer dire, / Debotak, mundu huntan, / Baldiñ eta ezpadire, / gure Salbamendutan. Arg DevB 98s. Baldin eta lehen kolpetik ez bada Idia erremediatzen. Mong 588. Baldin eta artu zuan bizi modu arri ezpazion utziten, errian berak ezagutzen zuan emakume eri baten antzeko jarriko zuala. Bv AsL 40s. Baldin-eta, ni, Jesus Jaunaren zerbitzari bat banaiz. Jnn SBi 131. --Ez zauku sobera batere, baldin eta gure ... --Baldin eta zuen behia, Katzo, atxemanarazten badautzuet? Barb Sup 88. Gogotik eginen zutela, [...] baldin eta Jaunak bere arima emaiten bazioten saritzat. Barb Leg 25. Ez dakit zer aterako zuen oraino Zanpagaray gaizoak, baldin-eta boz samin eta azkar batek ez balu bet-betan ixil-arazi. Lf Murtuts 8. Baldin da berriz juaten bagera / bi oien kontra plazara. Uzt Auspoa 10, 94. Zentzua eta umiltasuna zu baitan dauzkazu jori; / baldin ta uzten ez baduzu zuk hartu duzun plegu hori. Xa Odol 290. Alfer-alferrik litzake ori guzia --Don Kijotek erantzun-- baldin ta neri Fierabrasen baltsamo artatik katillokada bat egitea gogoratuko balitzait. Berron Kijote 116. Nekez utziko du, beraz, biguinenak marka beste hartan, baldin eta inoiz irakasten ziguten Mohs-en mailakatze hark funtsik badu. MEIG VI 113.
v. tbn. INav 125. Goñi 114. LuzKant 75. Auspoa 97, 28. Berron Kijote 63.
azpisarrera-6
BALDIN ETA BALDIN.
Eta baldin da baldin jaio baliz mutill, / Kirrilloak urratzen bearko eban ill. AB AmaE 274. Baldin da baldin ura iltzen baduk, gure Manuri ez zaiok sekula begirikan legortuko. Apaol 67.
azpisarrera-7
BALDINETAN. v. baldinetan.
azpisarrera-8
BALDINEZKO. v. baldinezko.
azpisarrera-9
BALDINPEAN. Bajo condición, condicionalmente.
Ezin aitortu izan zan guk naiko genduan osotasun ta ziaztasun guztiarekin; bañan Aita Felixekin ere izan zituan bere sentimentu ederrak [...] eta baldin-pean, absoluzioa ere eman zion. Egan 1955 (5-6), 37.
azpisarrera-10
EZ BALDIN BAI. "Ez balin bai, non pas peût être" Arch UFH.
baldin
<< balderna 0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper