OEH - Bilaketa

3546 emaitza etxe bilaketarentzat

Sarrera buruan (346)


Sarrera osoan (499)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
azpiratu.
tradizioa
Tr. Documentado ya en Leiçarraga. Al Norte, a partir de mediados del s. XVIII, parece poco empleado: sólo se encuentran ejemplos en Duvoisin y Zubiri. Hallamos la forma del participio sin -tu (azpira, azpirako ) en Etcheberri de Ziburu, Axular, Pouvreau, Etcheberri de Sara, Mendiburu y Arrantz . En DFrec hay 11 ejs., meridionales.
sense-1
1. (V-gip; Lar, , Dv, H) Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 274 .
Vencer. "Vencer" Lar, . "Allanar dificultades, vencerlas" Lar. "Debelar" Ib. " Azpirako ditu bere partidak " Dv. " Sei baten kontra ziralako azpiratu eben " Etxba Eib.
Halaber tuk, Herioa, azpiratzen ozteak, / Nola zamarira igan bakhar zaldun gazteak. EZ Man I 45. Azpiratuko ditu hamar Erregeak. Ib. 68. Zeren azpira ditutzun hirur izterbegiak. EZ Man II 205. Komunzki sendoenak edo anzatsuenak garaitzen du bertzea, bere meneratzen du, azpiratzen du, lurrera egotzten du. Ax 205 (V 138). Etsairik handiena eta perilosena, zein baita haragia, azpirako, garaituko eta errendatua ibeniko duzula. Ib. 419 (V 271). Zeren haragiak haragiaren benzutzea, naturalezak naturalezaren azpiratzea, gaitz da. Ib. 363 (V 240). Hain agudoki gudukatuz mundua azpira dutenaz gero. SP Imit I 18, 5. Ikhazazu bada zure superioaren azpian laster iartzen, nahi baduzu zure haragia azpiratu. SP Imit III 13, 1. Zeroni zure buruari osoki garaitzen bazaizko, bertze gainerakoak errazkiago azpirako tutzu. Ib. 53,2. Barurak eta trabailluak haragia sebatzen dute eta azpiratzen. "Le jeûne et le travail matent et abattent la chair" . SP Phil 318 (He 320 azpiratzen ). Azpira zaizkitzu, Jauna, etsaiak. Lar Fueros 8. Zeren azpiratzen dituen buruko arrotasunaren, aragiaren atseginz zikinen edo ondasun-nai gaistoaren aizeak eta lañoak. Mb IArg I 205. Leneko beren aztur gaistoak eta gaitzerako makurzak berak nai ta azpiratzen dituela. Ib. 244. Hereji gaistoak azpiratzeko. Ib. 391. Ta bakoitza bere bidez ibilli zen Jesus bera bere hitzez nastu ta azpira naiez. Mb IArg II 97. [Etsaiak] azpirako dituela. Ib. 300.
( s. XIX) Gure buruaren eta munduaren amorio erabagea menderatuko eta azpiratuko degu. Gco II 20. Azpiratu zituban / mauru erregiak. FrantzesB II 28. Azpiratu daigun justuba, geure egitadeen arerijua dalako. JJMg BasEsc 192. Ta luurreko gora beera ta desgrazijaak ezin azpiratu eukeela arima aiñ andija. Ib. 263. Eta ikusiko dogu zelan azpiratuko dituguzan geure arerijo guztijak. Astar II 265. Godoak gura leukez / geureak menpetu: / Mauru zikinak bardin / danak azpiratu. Zav Fab, RIEV 1907, 93. Zelan azpiratu arerio itzal, artoso ta asmutsuak liburuen indartasuna bagarik? EL2 4. Gipuzkotarrak beti izan dira gaiñ gañekoak, eta beñere iñork azpiratu ez dituenak. Izt C 253. Grazija, griña dongaak azpiratuteko. Ur MarIl 85. Zelan azpiretuten da Mundue, eta iñes egiten da beragandik? "Se vence" . Ur CatArrig 92. Orduan emakume zorigaiztokoak berea egin zuen, eta soldadu-talde andiak menderatu ezin zutena, azpiratu zuen. Lard 145. Ez larderia gaixtoek, ez balaku enganagarriek azpiratu etzaituzte. Dv Lab II. Zorionekoa neke, trabaju eta bidegabekeriak onez daramazkiena, bada guziak azpiraturik, artuko du [...] betiko koroa. Arr GB 134. Alan gabak nai leuke eguna azpiratu. AB AmaE 343. Zuk, gure Jauna, txarrak zenduzan azpiratu. Ib. 439. Baña Jaungoikoaren Amak Satanas azpiratzeko balorea bere animan ixuri zion. Arr May 155. Baña berriz ere lotsak azpiratu zuen. Ib. 70. Etsai gaixtuak azpiratzeko / au da armarik onena. Auspoa 97, 84. Barateru onen asmua / da azpiratu Aita Santua. Azc PB 214. Etzala geldituko / libre Bizkaitarrik / ezpata eta dardakaz / azpiratu barik. Ib. 200. Gogoan edukirik zein dan azpiratu bear dan arimearen arerioa. Itz Azald 188. Ekandu txarren bat azpiratu eta goitu gura dogunean. Ib. 182. Guda batetik azpiratuta gero igez egindakoak zirudien. Ag AL 108.

( s. XX) Azpiraturik (vencer) jaurti bioguz / Itxaso ondarretara. Echta Jos 121. Asko lezake gizonak, bai; baña asko lezakeala, gauza uts batek sarritan azpiratzen du. Etxeg EEs 1911, 135. Naiago zukean Iñazio Marik bere indarrak aitarekin baño beste edozeñekin neurtu. [...]; itzala zion ta azpiratuko ote zuan bildurra zeukan. Ag G 19. Su ta gar ibilliko naizela, zuek danok azpiraturik, beti betiko lege zuzena iritxi arte. EEs 1916, 52. Auzoetako jauntxo danak azpiratzea zan bere ajolarik andiena. Ag EEs 1917, 171. Orain dek ire garaia, Esteban! Ara or ire leikidea! Gallendu zak beiñ, arraio ori! Azpiratu zak betiko! Ib. 202. Etsaia azpiratu. Anab Usauri 77. Baña ortarako leenik etsaiak garaitu bear, Satan ta bere aldekoak azpiratu bear. Ir YKBiz 202n. Indarrez azpiratu ta zapaltzeko egin eben lenengo burrukaldia. Eguzk GizAuz 23. Zein-geiagokan burkideak azpiratuko daben bildurrik be ezin euki daike. Ib. 183. Buruz arro, mingaiñez bizkor, / ez da azpira dezakenik. Or Eus 170. Nola ordea, ari eraso? Nola azpiratu gizon ua? TAg Uzt 185. Zuzenakin elkarturik, ergalak aundia azpiratzen dik. Zait Sof 131. Zu baño indartsuagoak ere griñak azpiratu izan ditu. MAtx Gazt 32. Azpiratu eban bere emakume arrokerixia espero eban guztiagatik. Etxba Ibilt 476. Etxe eraikitzerik geienetan naigabe, eragozpen eta oker asko azpiratu bear izan ebazan. Onaind STeresa 84. Egingo genuke, ordea, benetako Atila, gure haurtzaroko belarraren etsai amorratu hura, ez zukeela Douglas Sirk-ek horren erraz azpiratuko. MEIG I 142.

v. tbn. KIkG 40. Inza Azalp 91. Txill Let 98. And AUzta 112. AZink 149.
azpiadiera-1.1
Superar.
Arabiak ekhartzen tik usaiñik hoberenak, / baiñan hek azpiratzen tik ene legearenak. EZ Man I 16.
azpiadiera-1.2
(gral. ap. A ; Lar, Dv).
Dominar, someter; oprimir. "Sopetear, sopear, maltratar" Lar. "Soumettre, subjuguer" Dv. "Sojuzgar" A.
Alhargunen eta xurxen azpiratzea. Harb 33. Bekhatorea sar badadi bere kontzientzian barrena, berehala hango kheak atheratzen du kanporat, azpiratzen du tristurak. Ax 428 (V 277). Bethe zazue Lurra eta azpira zazue eta erregiña zazue itsasoko arrañen gañean, eta zeruetako hegastiñen gañean. 'Subiicite eam' . Urt Gen 1, 28 (Dv zuen azpiko ezar zazue, Ur y Ol menderatu ezazute, Ker zeuen menpean ezarri ). Jainko guziz goraren maiestatea zundatu nahi duena, haren loriak egotziko eta azpiratuko du. "Opprimetur" . Ch IV 18, 1. Salbadorea pausu bat ere / Ezin emanik aurrera / Arbola astunak azpiraturik / Benzutu zuen lurrera. Cb Bast 45. Gari solo bateti atera biar dira zalga, olo, zoragari ta bedar dongaak; ezpabere azpiratu, zapaldu ta itoko dabee gal bedar garbija. Mg PAb 196. Ebagiteko sustraiak, azpiratuten zaituan bizio gaistoren bati. EL1 73. Pekatubaren kargiak azpiratuta, mukertuta, okertuta dauka borondatia. fB Ic III 232. Lurrera botarik azpiratua zeukala [zezena] . Izt C 249. Israeltarrak ugaritu dira, zion, eta azpiratu ditzagun, gerra bat sortzen bada, gure etsaietara joan ez ditezen. Lard 64. Sentidu ta aragizko griña okerrak ta gurari biurriyak azpiratzen eta neurriz erabilten. 'Refrenar y sojuzgar' . Aran SIgn 47. Pasiyo txarrak azpiratuaz. Auspoa 97, 83. Guk azpiratu eta ezi dagigula geure aragia, eta euki dagigula arimearen mendean. Itz Azald 116. Batzuk gure lurra irabazi ta azpiratuteko gogoak dakarz. Ag AL 106. Orrela beti Eliz Ama Santa azpiratua eta indarrik gabe gelditu zeiyen. Goñi 87. Ustez eta bere diruketak denak azpiratuko dituela, sehien herrunkakoak iduri zaizkolakotz sosdun ez diren guziak. Zub 65. Beti arkituko degu erri indartsu bat ingurukoak, batzutan gezurrez ta bestetan indarrez, azpiratu-naiean. Ldi IL 170. Auetatik alderazten nindutenean, zorigaitz aundi baten zamak azpiratzen nindun. Or Aitork 84. Baiñan aien maiteak azpiratzen ditu ta ezin iritzi eman. "Sed amore subduntur eis et subditi iudicare non possunt" . Ib. 251. Han hiru populu diferente bizi dira, eta hirurak daude inglesen atzaparpean azpiraturik. Arti Ipuin 45. Txorakerin gastatzian, / or datoz zorrak atzian. / Galdua zera pisu aundiak / azpiratutzian. And AUzta 127. Arabitarrek España azpiratuko dutela iragartzen dio. Gazt MusIx 66. Azpiraturik dagon erriak / al du ezertan federik. Olea 90. Aberri batek bestea azpiratzea. Etxabu Kontu 221. Burua makurtu ta azpiratuak bizitzeak. Ataño TxanKan 241. Eta goseak, lan gehiegiak, mendetasun ezin-eramanak borrokara daramatza berriz ere abere azpiratuak. MEIG I 176.
azpiadiera-1.2.1
Gobernar, regir.
Begiratuaz, eguzkia, illargia, izarrak [...], begiratuaz onek gauza gustiok azpiratuten dabezan lege zuzen ta beiñ bere utsik egiten eztabezanak. Kk Ab II 113.
azpiadiera-1.3
(V-gip, G-azp; SP, , H).
Poner abajo; derribar, echar abajo. " Azpiratzea, azpira emaitea, mettre dessous. Azpirako zaitut, je vous mettrai dessous" SP. "Abatir a alguno, azpitu, azpiratu, lurreratu, beeratu " . "Mettre, ramener une chose sous une autre. Gainean zena azpiratu du, il a mis dessous ce qui était dessus" H. " Gaizkileak azpiratu egin nindun (V-gip, G-azp)" Gte Erd 128.
Martiñek azpiratu eban Karlos, da samatik elduta eukan lurrean ittoten. Echta Jos 45. Ezetz erantzunaz, azpiratuko dittu zuen guramen guztiak, eta lotsagarria izango litzateke senargeientzat eta bere aittamentzat. Ib. 173. Gure oiturak azpiratuta / geuri gaizki esatea, / Auxe bai dala burutik bera / nai dutena egitea. Basarri 175.
azpiadiera-1.4
Coronar (una cima).
Zugatz, arri koskor ta sasi tarteetatik, mendia menderatu ta gaña azpiratu zuten. Anab Usauri 121.
azpiadiera-1.4.1
Dejar abajo.
Abenduan ereindako galaziak erne eta berdindu ditu koskak, berdetu ta mugikor da landarea, sokorrak azpiratu ditu. Zendoia 192.
azpiadiera-1.4.2
(Fig.). Rebajar, humillar.
Munduko lausengu guziek ezin altxa dezakete bihotz bat egia berak azpiratu duena. Ch III 14, 5. Jasoko dituzte Erdarak zeruraño, azpiratzeko Itzkera etxekoa. VMg 89. Axular luzaro baztertua behar ez bezala goratu nahi duela orain zenbaitek, beste guztiak azpiratuz. MIH 253.
azpiadiera-1.5
(Con dat.). Someter a, poner debajo de.
Eta zure nahiari neurea azpiratu. EZ Man II 19.
azpiadiera-1.6
Debilitar, hacer desfallecer. "Morbus alleviavit me, eritasunak flakatu nau, azpiratu nau " Urt I 517. "Attenuatae praeliis legiones, soldadu tropela gerlak [...] kontsumituak, azpiratuak " Urt III 52.
Erhasunak duenean azpiratu eria, / Ezin hagoan egonez oherat eroria. EZ Man I 49. Egun guzian damuz ta miñez azpiratua. Lar SermAzc 51. Zazpigarren egunean gaitzak txit azpiratu zuen, ta sakramentuak debozio, eta edifikazio guziz andiaz artu zituen. Cb Just 56. Gaitz luze goaikarriak azpiraturik egin al guztiak lenago egin ta beren biziaz etsitako eri urrikarri anitz. Izt C 99.
sense-2
2. (Tras gen.).
Hala gu ere haurrak ginenean munduko elementén azpiratuak ginén suiekzionetan. Gal 4, 3 (He gathibu bezala bizi, TB -en menpean egon, Ker -en menpean bizi ). Lehen aiphaturikako gerla hetaz, bere menera eta azpira zituen lehenik Guiena eta Eskual-herria. ES 113. Etziren kontent Erromarrak garaitzen zituzten jendeak bere azpiratzeaz, eta bere menera errendarazteaz. Ib. 401. [Pasione] oriek [gorputz] hura bere azpira ta gal etzetzaten. Mb IArg I 217.
sense-3
3. (Intrans.). Sucumbir, resultar derrotado.
Iduri badagotzu azpiratzen zarela, eta merezi eztuzun ahalkerik edo laidorik pairatzen duzula. " Si ad praesens tu videris succumbere" . SP Imit III 36, 3. Baña Szipionek adierazo eban legez, laster eurak ta Erromako erria beeratu, azpiratu, galdu ta jausi zirian. GGero 20. Andikeria azpiratuko jakela. Echta Jos 241. Argi diztirak dira nagusi; / azpiratu da illuna. Basarri 7.
azpiadiera-3.1
Hundirse.
Bote batian amasei lagun, / danok ziraren azpira. Arrantz 143. Ikusi zan ondaturik, / Olatupean azpiratuta, / Gizonak itto-bearrik. Echta Jos 101.
azpiadiera-3.2
Venirse abajo, descorazonarse.
Sendagille bat, karreradun gizon bat onela azpiratzeko, zerbait bada emen gure ezkutu. NEtx Antz 84.
azpisarrera-1
AZPIRATU ERAGIN.
Hacer aplastar.
Len euren gurasoakandik ikasi duten izkuntza gorrotatu eta azpiratu eragin zaien bezela. Iraola EEs 1917, 85.
azpiratu
<< azpikeria 0 / 0 aztaparkatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper