Harremana

    OEH - Bilaketa

    3538 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (343)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    azienda.
    tradizioa
    Tr. Con aspiración inicial se encuentra en Oihenart, Tartas, M. Elissamburu, Etcheberry, Inchauspe, Oxobi y Larre, y junto con a-, en M. Dassança y Axular. En los meridionales aparece frecuentemente una h- meramente gráfica. Hallamos (h)azinda en Dassança, en un texto labortano de principios del s. XIX, en Jauretche, Goyhetche, Prop, Etcheberry, M. Elissamburu, Hiriart-Urruty, J. Etchepare, StPierre, Oxobi, Zubiri, Etchebarne y Larre. Lardizabal usa la var. atzienda, tomada seguramente de Larramendi.
    sense-1
    1. (Ae, Sal, R; Ht VocGr, Añ, Arch VocGr , Dv), azinda (Hb, Dv), atzienda (Lar). Ref.: VocPir 359.
     Animal doméstico, cabeza de ganado. "Bête" Ht VocGr 333. "Bestia" Lar."Animal, bestia" Añ. "L'animal, la bête" Arch VocGr. "Tête de bétail" Ib. 359. "Animal domestique, bœuf, porc ou mouton" Dv. Tr. Además de en textos septentrionales y navarros, lo hallamos tbn. en algunos guipuzcoanos: Lardizabal, P. Errota, Udarregi, Mocoroa, Txirrita, Berrondo, M. Manterola y A. Zinkunegi; cf. tbn. azienda beltz en Iztueta.
    Lurreko onhasunak galzeak, haurrak hilzeak, aziendak heldekatzeak eta berze fortunak. Harb 191. Zamari, behor, urde, eta berze azienda guziak. Mong 590. Eta bide hortaz izanen tutzue zuen establiak hanitz prekozionatuak eta haziendak konserbatuak. Ib. 594. Eritarzuna hekien azindetan hedatua dela. Ib. 586. Esauk hartu izan zituen bere emazteak [...], bere arthalde guziak, eta bere haziendak. Urt Gen 36, 6 (Dv, Ur abereak, Ol zamari, Ker abere). Ordu arteinokoan ofritzen zitzaizkon azienden edo animalien lekhuan bere Aita Eternalari ofritu zioen bere burua. CatLav 375. (V 181) Eta hortarakotz zuen aziendak izanen duzue borondatea erretiratzeko heldu den hilaren hirureko. (L, 1769). RIEV 1934, 694. Madarikátuak zuén haziéndak, zuén granéroak, zuén ondasúnak ta zuén jenero guziak. LE (in BOEanm 35). Azpilkuetako gizon bat agertu zaizu hunat, erraiten darokularik badela azienda adardun mulzu bat bahituak Azpilkoetako herrian. (L, 1773). FLV 1986, 128. Azienda baten pare bilhakatzen dela, nekhea yasan behar duela. Lg I 235. Azienda berak hil, eta ehortziak, / Biltzen dituzte eta egiten yakiak. Hb Esk 227. Astiak erraten diote azienda eri dutela. Hb Egia 72. Abere eta atziendaentzat txit toki ona eta erakoa zala ikusirik. Lard 61. Gaitzantz gogor bat, zaldi, idi, bei, asto, gamelu, ardi, eta beste atzienda guziak il zituena. Ib. 69. Animale guziak eta aziendak, benedika zazue Yauna. (B). CantTP 25. (BN-baig azindak, L abereak, BN-mix y S aberiak, R abriak) Lurrak eman bitza abere biziak zein bere motaren arabera, aziendak eta zierpeak, eta lurreko basabereak zein bere motaren arabera. "Iumenta". Dv Gen 1, 24 (Urt arthaldeak, Ur zamariak, Bibl abere). Bainan udazkenean eritasunez galdu zituen bere aziendak. Dv Lab 157. Aziendek nausia maitatu behar dute. Ib. 241. Azienden mantenuko / Badutela beharra, / Gozatu nahi zuten / Español belarra. Bordel 154. Abelek ofritu zituen hazinden lehen umetarik. Etcheberry 8. Guk aziendak len bezelaxe / bialdu'itugu larrera. PE 44. Larre-ganaduakin / disgustua maiz-ta, / azienda gaiztua / gelditutzen gaitz-ta. Ud 99. Azienden herrunkan hintzen yarria. Elzb Po 214. Aurkituko duzue haur bat xatharrez inguratua, eta azienden aska batean etzana. Jnn SBi 13. Bedustarrek bere haziendak batzietan harat eramaiten zütien alhatzera. Ip Hil 192s. Frutu konek du izena mura; balio baitu azienda guziuen alimentu ona. Mdg 130. Leize bazterrez bethi bazoan hazinda galduen artzain. Ox 77. Heien eta hemengoen alapidetan azinden bazkatzeko. Zub 55. Ire aziendak erretira itzik, / nik itxiko'izkit atiak. Tx B 125. An daude beren aziendakin / mendi-ixkiñan jarriyak. Tx B II 40. Ona emen, nere oturuntza gertu dago, zezenak ta azienda gizenduak il ditut, guzia gertu dago. Ir YKBiz 388. Zer nahi puska bazeramatela; haratekoan: harri, egur edo zur, ilhe, azienda, ilhar, ikhatz, burdingei; hunatekoan: oihal, baxera [...], eta holako! Lf Murtuts 1. Azindak ere deabruak dira. Auspoa 77-78, 297. Azienda aulek, arkakoso asko. (AN-larr). Inza NaEsZarr 699. Enetzat ardi oro onak / dira zahar ta gazteak, / nahiz gostatzen zaizkon norbaiti / azinda hoien hazteak. Xa EzinB 93. Guadiana biur-zalearen soro zabaletan beren aziendak bazkatu oi dituztenak. Berron Kijote 199. Egunik geiena larrean pasatzen baizuten aziendak. Ataño TxanKan 79. Or urte askoan larretu edo mantentzen dan aziendak, gibela ondatua edo izorratua omen du. MMant 31s. Zenbait denboraz egon ziren bi arreba han azinder kasu egiten. Etchebarne 20. Bi partetan ginituen etxeko hazindak: ardiak joareekin eta antxiak klaxkekin. Larre ArtzainE 33. Biltzen dituzte basetxeko azienda guztiak eta nagusiaren kontra aizkatzen. MEIG I 175.
    azpiadiera-1.1
    (Animal en gral.). "Azienda zoldazu hori kasatu egingo diat (AN-5vill)" Gte Erd 153.
    Yakin ahal dezakek yan-araziren diotedala hire gorputz ttipia aireko hegastinei eta lurreko aziendei. Lg I 279. Nola abre eta azinda ororen sortzez errege baitzen. Gy 67. Amets horietan zagola sarthua, / Gure azinda triste, melankoliatua [herbia] . Ib. 117. Horra non oihan zolatik ikhusten duen yalten, / Bertze azinda gosetu bat, otso Yauna hura zen. Ib. 37. Negu, bero, gosea, azienda tzarrak, / Ezin zeba zuzketen haren oin zainharrak. Hb Esk 28. Azienda xehetto baliosak dira erleak. Dv Dial 10 (Ip haziendatto). Azienda izigarri hoiek [kukusoak] lothu zaizkitak alde guzietarik asikika. Elzb PAd 68. Mutiko artzain gazte bati eman zion [Pasteur-ek] lehen aldikotz, ordu arte azindetan baizik ezagutu ez zuen pozoina edo sendagailua. HU Aurp 77. Eguna buru emaiten ginuen soineko azinden kondatzen. StPierre 23.
    azpiadiera-1.2
    (Fig., referido a personas). "Ori azienda, ori! (G-goi)" Gte Erd 285 (s.v. (zer) tipo da hau!).
    Neri ere aspalditxo batean kontatu ziraten beste gauza bat neskatx orrengatik, eta ez degu orrelako azienda bearrik etxean. Moc Damu 24.
    azpiadiera-1.3
    (gral.; SP, Añ, Gèze (h-), Dv, H, VocB ), azinda (AN-5vill; Dv, H). Ref.: VocPir 358; Bon-Ond 142; A; Iz Ulz 421; Caro CEEN 1969, 227; Gte Erd 2; Izeta BHizt2.
     (Usado como nombre colectivo). Ganado. "Bétail" SP, Gèze, VocPir 358. "Ganado" Añ. "Etxeko azienda, tous les animaux de la ferme" Dv. "Bétail domestique" H. "1.º (V, G, AN, Lc, BN-ciz, S), ganado vacuno. 2.º (BN, R-uzt), ganado lanar" A. "Vacas, cerdos y ganados (azinda en general)" (AN-5vill) Caro CEEN 1969, 227. "Azienda: ilea dutenak (AN-gip) [...] hazienda: ilea duten animaliak (BN-ciz-arb)" Gte Erd 2. "Ganado. Baztanen azienda ederra dugu" Izeta BHizt2. v. ganadu.
    Zergatik denbora onetan arras-aldea txikie den eta jendeak aziendaz edo ganaduez kuidadue eduki bear duten. JBSLarr 126. Badakit herri huntako habitant batzuen azinda bazkatzen dela zuen mendietan. (L, 1807). RIEV 1934, 694. Gorotz ükheiteko behar da hazienda, eta hazienda ükheiteko behar da bazka. Ip Dial 45s (It elea, Ur ganadua). Hazienda barrükian egonago, hanbat hobiago. Ib. 62. Belhar xehea eta samurra, trefla eta faruxa hainitz onak dira azienda bazketako. Dv Dial 82. Belhar usaindu, edo erdi ustelak, hobeak dira ongarrirako ezenetz azienda bazkatzeko. Dv Lab 119. Laborariak behar du, bere ahal guzian, etxean sortu aratxetarik egin etxeko azienda guzia. Ib. 253.
    sense-2
    2. (V-gip; SP (h-), Lar, Añ, H).
    Hacienda, bienes. "Baserria eta bere ondasunak. Azienda dana be esaten da ola, azienda. Gei dana (etxe, ganadu, lur) azienda bat esaten danian. Oso gutxi entzuna" Elexp Berg. Tr. Documentado desde Lazarraga, es muy escaso desde mediados del XIX. Es más usado al Sur; entre los septentrionales lo hallamos en Etcheberri de Ziburu, Axular, Oihenart y Tartas. Aparece usado en plural en BLeiz, en Etcheberri de Ziburu, Oihenart, Urquizu, Cardaberaz, Olaechea, J.J. Moguel, Astarloa y D. Agirre.
    Ez erabili / deretxo baga auzirik, / eroan ustez / inori aziendarik. Lazarraga 1203r. Ateraetan / asi zirean tristerik / aziendea. Ib. 1202v. Ez kaizkirik egitera erri ontakoer, presonetan eta aziendetan. MRos 16.1r. Biziaren, osasunaren, honraren eta haziendaren kontra. Ber Trat 109v. Eze da kaudale eta hazienda ene bekatu eta mundu guziko bekatuengatik zor zaradenen pagatzeko. Ib. 75r. Aren aziendak eta rentak konsignatzera. BLeiz 47. Bere aziendetarik gabeei parti limosna / Eta gau luzeak argi apart utzirik gosna. EZ Man I 113. Nahiz azienda dela ezperen osasuna. EZ Man II 153. Zure dirua edo hazienda zuk zeure ondokoari, zeure zorraren eta obligazionearen pagatzeko utzten diozuna. Ax 245 (V 165). Kalte handia da begietako bistaz, osasunaz eta azienda guztiaz gabetzea. Ib. 576 (V 369). Bere hazienda partea ian edanean eta emaztetan gastaturik. Ib. 554 (V 355). Eskerrak iztadan, zeren neure haziendari on daritzadan. O Pr 690. Ea jokatu daben hazienda asko, galduten dabela bere semeena eta emasteena. Cap 109. Ea onstu dabeenz kantidaderen bat laguneen aziendarean. Ib. 108. Dugun urrea, zilharra, dirua eta hazienda. Tt Onsa 63. Edo beste dañurik, agrabiorik, eta gaitz andirik animan, korputzean, honran, kredituan, faman edo haziendan. OA 156. Desietan dabena iñoen haziendea. Arz 45. Ifini eban len gozetan zituzan ondasun da hazienden jabe. Urqz 26. --Zer da Abarizia? --Apetitu desordenatu bat haziendaren gana. El 84. --Zer debekatzen da bederatzigarren ta amargarren agintean? --Zentzunen gutiziak ta aziendaren eresiak. CatBurg 30. Aziendeen deseo edo eresiak. Cb CatV 43. Auts pilla andi orretan ainbeste kostarikako azienda billezazu. Cb Eg II 141s (Dv LEd 252 ontasunak). Besteak testimonio falso andi bat jaso, ta karzelan iduki, ta bere zuen azienda guzia galerazo zion. Ib. 165. Mandamentu onek eragotzitendau inoen bidebagako azienden deseoa. Oe 115. Etzázula arrén haziénda kodiziátu. LE (in BOEanm 33). Besteri bere ondasunak edo hazienda kentzea. Ub 179. Kenduten deutsee aitaren azienda edo ondasunetarako eskubidia. Mg CO 54. Aziendia goberneetako. fB Olg 39. Inori diruban, eukijan edo aziendaan kalterik ez egiteko. fB Ic II 238. Nik zuretzat neukan aziendia, baña zure biotzak billatuten ditu luurreko azienda laburreen gañetiko ondasunak. JJMg BasEsc 219. Ondasun andijen edo hazienda zabalen jaube dalako. Astar II 80. Edo hazienda eta ondasuna beria galdu biarko badau bere. Ib. 187. Ibillera balioso oetan desegindu zeban bere hazienda. Izt C 488. Erre ziozkaten bere aziendak. Ag Serm 245. Batak lapurrak eta / besteak saguak, / orrelaxe aziendak / dirade zainduak. Ayesta 34.
    sense-3
    3. Hacienda pública.
    Aziendatik etortzen ziran diru kentzera. Albeniz 157.
    azpisarrera-1
    ATEKO AZIENDA. "Atheko azienda, porc" Dv.
    azpisarrera-2
    AZIENDA HANDI (Sal, R). Ref.: VocPir 360. Ganado mayor. "Gros bétail" VocPir. v. AZIENDA LARRI.
    azpisarrera-3
    AZIENDA-HAZTE. Cría de ganado.
    Angelesak munduko laborari guzien nausi dira azienda haztetan eta gizentzetan. Dv Lab 257.
    azpisarrera-4
    AZIENDA-BARBER. Veterinario.
    Bertze idietarik gero hasi ziren eritzen. Anaia Nikasiok bere azinda-barber jakitate guziak erakutsi zituen. Prop 1898, 266.
    azpisarrera-5
    AZIENDA BELTZ. (AN-ilzarb-olza, BN-ciz, Ae, Sal; Añ (G, AN), Dv, H; azinda beltz H). Ref.: VocPir 367; Bon-Ond 142; A.
    a) Ganado porcino; cerdo.
    Obligaturik amarren egitera grano guzies [...], elleas eta azienda xe guzies, azienda balzes. SermAN 6r. Khen ziotzon gorphutzean zituen etsai-gaixto guziak, eta sar-araz zetzan handik hurbil ziren azienda beltzetan. Lg II 139. Animaleetan estakit baden aisago denik bizian azienda beltza baño (269). LE-Ir. Bere azienda belzak Utzamoko ezkurrerat zaramatzila eskapatu zitzaizkola Belateko harluzetik. SaraGut 135. Eta hala ere ezin ukhan dezake bere sabelaren bethea azienda beltzen bazkatik. Dh 434. Hain miseria handira erortzen da, non bortxatua baita sehi, azinda beltz zaintzale jartzera. Jaur 125. Azienda beltza deitzen zaiote apote [...] eta gañerontzeko zerri-abereari dagozkiotenak. Izt C 168. Gelditu izan zan Franziako azienda-beltzen etorrera. Ib. 186. Heldu ere dire herri batetik zeinetan azienda-beltzak berak bixkotxekin hazten baitire. Hb Egia 132. Azienda beltzez. Dv Lab 279. Denbora hartan gaixtaginak hiltzen dituzte giristinoen azinda-beltzak. Prop 1876-1877, 61. Ez direla aurthikitzen perlak hazinda beltzen aitzinera. Elsb LehE 80. Azienda beltz batzuen zain egotea zazpi urthez. Jnn SBi 92. Azinda zuri eta beltzetan baziren aurthen zenbeit egiazki ederrez ikustekoak. Eskual 24-7-1908 (ap. DRA). Zointan ez bakarrik delako ithurria, bainan oraino hemengo azinda... beltzak berak hain amultsuki goresten baititu. JE Bur 157.
    b) "(L-ain), ganado caballar de monte" A.
    azpisarrera-6
    AZIENDA-BURU. Cabeza de ganado.
    Obligatu izan baitzen lau aziendaburuen salzerat bertze gainerakoen libratzeko. (L-sar, 1780). ETZ 135.
    azpisarrera-7
    AZIENDA GORRI (AN-egües-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 142; Dv, H; azinda gorri H). Ganado vacuno; cabeza de ganado vacuno. "Gros bétail" Dv. v. abelgorri.
    Zeren azienda xuria ez baita gorria bezain guzizkoa laborarientzat. Dv Lab 267. Azienda gorriak ointuak jaten ditu. Satr UrdSet 328.
    azpisarrera-8
    AZIENDA-KONTU. Ganado lanar. "Ardiak eta ilea dutenak aziendakundu dira (BN-ciz)" Gte Erd 2.
    azpisarrera-9
    AZIENDA LARRI (Ae, Sal ap. VocPir 360; Hb, Dv). Ganado mayor. "Gros bétail" Dv. v. AZIENDA HANDI.
    Patarrak eta erroizuak diren aurkhintzetan azienda larria ez da on. Dv Dial 73 (It ganadu andirik, Ur ganadu andija, Ip abere handiak). Bertzalde urak eraman diozkate lau ehun eta berrogoi ta hemeretzi idi eta azienda-larri horiekin batean, bertze zenbat ardi, ahuntz, zerri eta oilo. Prop 1903. (ap. DRA) Bazituzten hemen berean haran eta zelhai ederrak bihiarentzat, mendi gizenak azienda xehe eta larri guzientzat, itsas zabala ere arrantzako. RIEV 1908, 353. Nola hazten ziren gure haur denboran hazinda xehe ta larriak. Larre ArtzainE 47.
    azpisarrera-10
    AZIENDA-MULTZO (azinda-moltso BN-mix; azinda-multso BN-mix ap. AtSac 51). Rebaño.
    azpisarrera-11
    AZIENDA-SALDO (BN-ciz-mix; azinda-s. BN-ciz-mix ap. AtSac 51). Rebaño.
    azpisarrera-12
    AZIENDA-TROPA (BN-baig ap. AtSac 51). Rebaño.
    azpisarrera-13
    AZIENDA XEHE. (Dv; a. xe AN-mer, B, Ae, Sal, R). Ref.: VocPir 364; Bon-Ond 142; A (xe). Ganado menor. "Mouton" Dv. "Ganado menudo, azienda xẽa" Mdg 149. "Negu txarra aurtengoa azienda xearendako, el invierno de este año (es) malo para el ganado lanar" A (s.v. xe).
    Obligaturik amarren egitera grano guzies, eta elzari eta ligugende guzies, olibes eta animale larri guzies, esnegendeas, elleas eta azienda xe guzies, azienda balzes. SermAN 6r. Otso guzietan zein litzake galgarriago azienda xeendako? (155). LE-Ir. Azienda xearen saldoa (358). Ib. Harat biltzen dugu etxe hegastin eta azinda xehe guzietarik. Prop 1899, 182. Bazituzten hemen berean haran eta zelhai ederrak bihiarentzat, mendi gizenak azienda xehe eta larri guzientzat, itsas zabala ere arrantzako. RIEV 1908, 353. Nola
    hazten ziren gure haur denboran hazinda xehe ta larriak. Larre ArtzainE 47.
    azpisarrera-14
    AZIENDA-ZAINTZAILE (L-côte-sar ap. AtSac 50). Pastor. v. aziendazain.
    azpisarrera-15
    AZIENDA ZURI, AZIENDA XURI (L-ain, BN-ciz ap. A; Dv, H; azinda xuri H). Ganado lanar.
    Orobat gerthatzen da azienda xurietan. Dv Dial 72 (It abere illedunarekin, Ur lanadun aberiakaz, Ip hazienda ilhedünetan). Zeren azienda xuria ez baita gorria bezain guzizkoa laborarientzat. Dv Lab 267. Azienda xurien adina hartzen da hortzetarik. Ib. 270s. Azinda zuri eta beltzetan baziren aurthen zenbeit egiazki ederrez ikustekoak. Eskual 24-7-1908 (ap. DRA ). Mahastiaren lekua hartu du hazinda xuriak gero-ta-gehiago, ardiz bete dira pentzeak eta alor lekuak. Larre ArtzainE 77.

    azienda

    azienda
    << azeri 0 / 0 1 azkar >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper