Harremana

    OEH - Bilaketa

    3538 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (343)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    atseden.
    tradizioa
    Tr. Propio de la tradición meridional desde Lazarraga y RS , en el s. XX lo usan tbn. algunos autores septentrionales, como J. Etchepare, Mirande o Lafitte. La forma mayoritaria en los textos en atseden; hallamos atseren en Moguel y Añibarro (cf. atxeren-alditxo en Echagaray), atseen en fray Bartolomé y J. J. Moguel, atsen en Azkue, Altube, Erkiaga y un ej. septentrional de Herr, atsagon en Azkue, atxeden en Otaegui y Orixe, atxen en msOñ, atsaden en EgutAr y atsedon en Atutxa. En DFrec hay 37 ejs., meridionales, de atseden.
    etimologikoa
    Etim. De hats + verbo mal identificado, con pérdida de la aspiración en el compuesto.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V, G, AN; Lar ( Dv), Añ, H), atsagon (V-gip), atsan (G-nav), atsedan (B), atsedon (V-oroz-ple-m) atseen (H, A (que cita fB Olg)), atseren (Añ, H), atseron (Lar), atsodon (V-ger), atxeden (Lar Dv), atxen (VocZeg), atxon (V-arr), atxoon (AN-larr), atzaan (V-m), atzeen (V-gip), atzoron (V-ger). Ref.: A (atseden, atsedan, atxoon, atzaan, atsagon, atzoron); A Apend (atsedota, atsen, atsodon); Iz UrrAnz (atzeen), Als (atsan); Gte Erd 28.
    Descansar, reposar. "Descansar, atseden, atxeden, atseron" Lar. "Alear, por descansar" Ib. "Reposar" y "descansar" Lar y Añ. "Descansar, atxen, atsegin" VocZeg. "Descansar, [...], (V) atsereten egon" Añ. "Respirer, se reposer" H. "Atsedota nago (V-ple), estoy descansando" A Apend. "Atseden, reprende haleine" JE Ber voc. "Atzeeteko, para descansar" Iz UrrAnz. "Atsan emen, descansa aquí. Atsantzen doo lurra, está descansando la tierra" Iz Als. "Atsedeten daude (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 28. v. atsedendu, pausatu. . Tr. Usado gralmente. con aux. trans.; con intrans. sólo encontramos ejs. seguros en Arrese Beitia y Enbeita.
    Eben atseden eta gero / joan zatezke, kaballero, / andiro mejoradurik. Lazarraga (B), 1201vb. Zerren beti bere da arinago / borondatez nekea egitea / baiño bere posa atsedetea. Ib. (B), 1182rb. "Con morir descansaré". Atsedenaz atseden dait. RS 252 (dait funciona aquí como aux. trans.; para atsedenaz, v. infra (2) ). Atsedeteko batek mundu onetan, edo ar dezakean deskansua artzeko, ezi bear ditu [...] bere pasioak. Mb JBDev 170. Igan zen Jesus mendi batera ta jarri zen an bere eskolar Apostol onekin atsedeten bezala. Mb IArg I 251. Jangoiko beraren bazterrean atsedeten dutenak. Mb IArg II 28. Ai nere anima! Kontu au garbitu edo eman artean, nola atseden dezakezu? Cb Eg II 112. Aingeruen egoak nork litukean, egaka bezala Zugana bereala igotzeko, eta Zugan betiko atsedeteko. Cb Eg III 311. Sei egunean egin zuan Jainkoak Mundua, ta zazpigarrenian atseden zuan. Ub 5. Jesu-Kristo Zeruan atsedeten badago ere, ez da orregatik bein ere guzaz aaztutzen. Ib. 136. Zer frutu bada emungo deutsula uste dozu, aragi ondo atxenikako eta ondo arturikako baten lurrak. msOñ 120v. Bere atseginik andiena dala guk bera maite izatia, gure biotzetan atseretia. CrIc 55. Egunen batzuetan beldur apurren bategatik edo gogait eginda atseren badue erori gabe, sartzen dira berriz gogo berriarekin. Mg CC 172. Bide luzeren baten sartu danak atseren biar dau zerbait. Mg CO 109. Probidenziaren besoetan uste oso ta sosegu andiarekin atsedetea. AA III 302. Lanian diarduban gorputzak, nos bait atseen biar daben legez, alan arimiak bere nos bait sosegau, atseen edo arindu biar dabela bere nekia. fB Olg 17s. Relijiosaak atseetako [...] denporia. Ib. 19. Denporiak ez dau iños atseeten, ez da iños geldituten, beti dua aurrerutz. JJMg Mayatz 38. Etzioten eman atsedeteko lekurik borrero gogor aiek. Jauregui 240. Beste kapilla batean daude [...] Inkisizioko Agintari nagusi izandakoaren ezurrak atsedeten. Izt C 458. Atseden zezatela donarioz egun artan. Ib. 387. Jateko, jantziteko, atsedetako. Ur MarIl 11. Etsai guziai eraso zien, eta etzuen atseden alik eta guziak il arteraño. Lard 124. Esan zion utzi zitzaiola pillareai ukitzen, atsedeteko aitzakitan. Ib. 146. Naastu biar da nosik beinian, itxi atsedeten ta irazi. "Dejarla reposar". Ur Dial 107 (It lauspeatzen, Dv pausatzera). Zerbait atsedeteko eserita zegoala. Arr GB 63. Bi edo iru leguaz urruti, benta Iturriozkoan atsedeten santua gelditu zan. Aran SIgn 76. Eseri zaitez eta atxeden zazu piska batean. Otag EE 1881b, 110. Baña nasaitu, atseden zaite, / Seme maitea, ez da ill Ama. AB AmaE 11. Elkartu ziranean eseri ziran atsedeten lurrean. Apaol 24. Atsagoten iarrita / bide-muna baten, / biotzen keia asi zan / agoti botaten. Azc PB 137 (Ur PoBasc 346 atsedeten).
    ( s. XX.) Atseden zaite, aiskide maite. Enb 129. Ala ere atseden zuen, bai zakien bi zangoko iñor ausartuko etzela leku etan. FIr 149. Larunbateko lan neketsuak utzi ta [...] egun osoa atseden. Anab Usauri 9. Atseden ginezake, begiak goza ahal bagintza gauaren ederraz. JE Ber 93. Nere odolak gudan gorrituko zaitu / eta nere altzuan atsedengo dozu. Laux BBa 94. Jezarri zan atsedeten aldatzune baten. Kk Ab II 115. Atseden zak ontan, gogo; / isil, beha, / ta Iaunagan ago tinki. Or BM 32. Lotu egiten nayoek --diño txakurrak-- egunez atseden dagidan, gabaz itzar egoteko. Eguzk GizAuz 103s. Ostatu eder batean luzaroan atsedeten egoteko lain diru juango zitzaion eskuartera. TAg Uzt 212. Emen atseden, bidazti. SMitx Aranz 22. Nun-nai aterpe ta eser-toki egokiak atsedeteko. Munita 104. Arritzen nintzan Zerau maite zindudala, ez Zure ordezko iduririk. Ez nuan atsedeten Zu gozatuz. Or Aitork 175. Ikasleek erostekoa noiz gertu? Noiz atseden neronek kezka orietati? Ib. 145. Urduri dabilke gure biotza Zugan atseden arte. Txill Let 124. Lagunak ongiroz dezan atseden. MAtx Gazt 189. Ez nuan atsedengo, / baña nekez ill ez. Olea 29. Amak, nai zuenean etxean geratu ta atseden, etzeukaken aukera txarra. Ataño TxanKan 167. Gaur illa da eta pakean atseden dezala. Insausti 19. Naiz-eta batzuetan / nekatu zearo, / atsedeteko banun / gaur aiña anparo. Ib. 83.
    azpiadiera-1.1.1
    Descansar (sobre), basarse.
    Jesusen itzaren gañean atsedengo du betiko erlijioaren etxeak. Otag EE 1884a, 311.
    azpiadiera-1.1.2
    (Part. en función de adj.). "Feriado, suspenso, descansado, atsedena" Lar. "Descansado" Ib.
    Etzan atseenago bitzi. fB (ap. H). Euren [andikijeen] gorputz atseenak, ta gitxi domaubak gaiti. fB Olg 118.
    azpiadiera-1.1.3
    (Part. en función de adj.). Relajante.
    Mitxelena jaunak dioena gora gora-behera, pagadiaren freskura atsedenean nire arima pausatzen jarraikiko dut. Arti (in MEIG VI 182).
    azpiadiera-1.2
    2. (Lar, A (que cita RS)), atsedan (Lar in Aq 1325), atseren (Aq 974 (G)→A), atsen (G-azp) Apagar. "Apaga ese candil, izungizak kreselluori, item. itzali, atsedan <afe->, atsedanerazo <afe->" Lar in Aq 1325. "Atsen (Mutriku)" (comunicación personal).
    Lastategi zaarra etxeki azkero gatx da atsedeiten. RS 399. Atsedenaz atseden dait. "Con morir descansaré". Ib. 252 (atseden1 podría significar 'expirar' o 'apagarse'; para atseden2 v. supra (1)). Orreek, su mendi ikaragarriak ei-zituan, baña, oin orrexek bere, atsenda, otzituta yagozak. Alt EEs 1912, 246.
    azpiadiera-1.3
    3. (Lar, Añ ( A)).
    "Respirar" Lar, Añ, A.
    azpiadiera-1.3.1
    "Inspirar, soplar" Lar.
    azpiadiera-1.4
    4. Complacer.
    Euren miña egiña dala [...] Jesu Kristo atseretako ta ez zikinduteko berba loi ta ernegariakaz. CrIc 162.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. (V-ple-m-gip, G-goi, AN; Lar, Añ (V), Dv (G), H; h- HeH Voc A), atsaden, atsedan (B), atsedon (V-ger), atseen (V, G, AN; Dv (V), H), atsen (V-m-gip), atseren (G; Añ (V), H), atsiden (AN-erro), atxan (V-m), atxeden, atxen (V-m). Ref.: A (atseden, atseen, atsen, atseren, atxen); A Apend (atxan); Elexp Berg (atsen). Descanso, sosiego, reposo, tranquilidad; alivio. "Alivio, gozaera, atsedena" Lar. "Descanso" Añ. "Repos" H. "Hatsedena, hatsa hartzea, thaia, hutsartia, lan-artea, astia" HeH Voc. "Descanso" A. v. atsedenaldi, atsedete, pausu.
    Zu, nere Jaun aundia, zera nere atsedena, atsegiña ta betiko gloria. Cb Eg II 14. Zu zera nekeen deskansua, estutasunen atsedena, negarretan konsueloa. Cb Eg III 305. Atseren au ez da bidia largatia, ta bai indar ta arnasa artutia aurrera ibilteko gogo barrijagaz. Mg CO 109. Beti kezkatan bizi da, inoiz egiazko pake, atseden edo sosegurik bere barruan eztauka. Gco II 90. Geraldi edo atseden onetan bere biotz andia zertan erakutsi izan zuen. Lard 202. Ordurik ona agaitik nabill beti artega, / Damuz ezin dot iñon billatu atsedenik. AB AmaE 135. Atseden piskat gozetan bere ez deust isten. Ib. 167. Irakurleen bularran atsagonerako. A Gram 34. Eta parkamen orren ondoren / beuka betiko atsedena. Arren bai. "Dona ei requiem. Amen". Azc PB 31. Jaungoikoak munduaren asieran imini izan eban zazpigarren eguneko atsedena. Itz Azald 90. Joaten jakoez Arranondoko arrantzaleai atsedeneko ordu zorionekoak. Ag Kr 49. Uste eben [...] ogeko atsedenaz jarriko zala ondo. Echta Jos 292. Eguneroko janari ta atsedena gertatzeko etxean bat edo bat bear dan gisa, Jesusen jauregian bear da norbait beti betiko atseden eztia gertatzeko. Ag G 342. Bizia luzatzeko, alaitasun andia ta jolasaldi etentzakea ta atseden osoa (mucha alegría, distracción ininterrumpida y completo reposo) bear izango ditu. A Ardi 98. Nekeak ez al du mertezi atsedena? Mok 10. Santa Kruz bera, atxedenik gabe, arontza ta onontza zebillen, zibillengandik aldegingo bazun. Or SCruz 75. Bekatu kotsurik etzuen eta gure Jauna artu berri zen il zelarik: ortan aitamen atsedena. FIr 133. Ez dute nere karraxiak bere atseden donearen ixiltasuna eragotziko. Alz Ram 92. Orrenbeste lan egin ondoren / Biar zendun atsedena. Enb 206. Erabagi eben Durangokortara yastea, bertan, atsedenaz batera, katillu betena esne edo artzeko. Kk Ab II 160. Arotz zar orrek barriz alde-egin lanari. / Zeure soñak deskatu gauko atsedena. Laux BBa 14. Jaunagan atsedena. (Tít.). "La paz en el Señor". Ib. 98. Atsedenaren eliz, zutoiz bete, / osto-pilo ta izar izunak abe: / ta i bertan oianeko yaupaleme... "Templo del descanso". Ldi BB 122. Zein ezkutuzko indarrez, / zein atseden-egarriz, / zein gorago-yoranez / narakark igana? Ib. 16. Atseden eta bake barik, beti artega ta urduri ibiliko da. Eguzk GizAuz 104. Zein ederra dan, an, bizitzaren udazkenean, kezkarik bako atsedena! TAg Uzt 280. Ez zaitu, atseden-lurralde ontatik egundo aldenduko iñork, zure olde gabe. Zait Sof 110. Kristorekin bakarrik / nai du atsedena. SMitx Aranz 241. Danak pozik ibillaldi ta atsedenerako zuaizti eder eta aundiak laxter bazituztela-ta. Munita 25. Laster neke ororen atsedena irabaziko zuen gorputz makal horrek. Mde HaurB 101. Nere xapal onen garaitasun, nere lanaren atseden. Or Aitork 368. Arekin bere urdalla berotu ondoren, ondo irabazitako oe-atsedenaren billa joan zan. Etxde JJ 10. Bere biotzak etzun atsedenik arkitzen. Ib. 183. Eguna amaituta atseden billa joianean. Erkiag Arran 59. Zeuregan dago gure atseden / argitsu ta betea. Gand Elorri 87. Denak denenak izaki, emazteak eta haurrak barne; ez etxeko gozorik; ez familiarik; ez nor bere buruarekilako atsedenik. Lf in Zait Plat XVII. Baitegian ere gaizkileak atseden pizka izan zuten. Izeta DirG 97. Berak, berriz, betiko lorpean diardu, bere buruari, orren merezia duan atsedena ukatzen diola. NEtx LBB 91. Olaxeko adi-gaietan galtzen zuan buruko juizioa zaldun gizajoak, eta aien barne-muiñak azaldu ta ikusi nairik atsedenik ez zuan. Berron Kijote 32. Atsedena merezi zuan amak, naiko lana bazeukaken. Ataño TxanKan 162. Naiz atsedena utzi zartzen zanerako. Insausti 135. Langileak atsedena merezi du. MIH 148.
    v. tbn. Garit Usand 50. Anab Usauri 117. Ir YKBiz 167. EA OlBe 67. Txill Let 26. BEnb NereA 80. Gazt MusIx 117. Ibiñ Virgil 96. Olea 176. Azurm HitzB 52. Onaind STeresa 107. Gerrika 125.
    azpiadiera-2.1.1
    (Referido por antonomasia a la Gloria eterna).
    Jaunari eskatzeko / Gustijon artian, / Euki dayan betiko / Atseden betian. Enb 79. Kepa Jeltzale zalako / Geure Aita bat bere gogaldez, / Iñok naimenik badauko, / Garbitokitik ainbat lasterren / Atsedenera sartzeko. Ib. 132.
    azpiadiera-2.1.2
    Apoyo.
    Azpian dago ganekoaren / atsedona ta zutoia, / yoanaldian galduta gure / etorkizunaren oia. Atutxa Mugarra 73.
    azpiadiera-2.2
    2. Placer, disfrute. "Plaisir, jouissance" H. v. atsegin, ATSEDEN-KONTENTU.
    Galdu dozu Jainkuaren grazia ederra ta bere adiskidetasuna atseren zital bategaitik. CrIc 31. Zer izango da nigaz, atzerengo orduan, Sakramentu Santuen ostean, emoten badeutsat lekua pensamentu, gogo edo atseden gaisto bati? Añ EL1 53s. Min-lekua legunkatuz artzen dan atsedena / esateko bakar da gai miñ aundiz egon dena. "Placer". Or Poem 547. Oi zu neska lerden / oin-beso arinak / zugan du atseden / Satan nagusi onak. Mde Po 18. Lau edo nik eztakit zenbat urtetan ogean geldi-geldi [...]. Bizibidea emoteko bidebilla asi giñan, eta al zan neurriraiño poza eta atsedena eskuratzen. Alzola Atalak 68.
    azpisarrera-1
    ATSEDENA HARTU. v. ATSEDEN HARTU.
    azpisarrera-2
    ATSEDENA EMAN. v. ATSEDEN EMAN.
    azpisarrera-3
    ATSEDENARI EMAN. Dar(se) al descanso.
    Azeri jauna, bere kabian lo zegoen, bere ezur-aragiak atsedenari ematen. NEtx LBB 186.
    azpisarrera-4
    ATSEDEN HARTU, ATSEDENA HARTU. Tomar descanso, descansar, reposar, sosegarse.
    Ikusi zanian arerijo loi ta donga a bere etxeti kanpuan, ebillen basamortuan atseren ta bakerik artu ezinda. Mg CO 115s. Egun artan gaizki arkitu zun bere burua, ta Meza ere, besteren besoetan atsedena artuta esan bear izan zun. Or SCruz 136. Ibilli ta ibilli, jezarri ta atsedena (deskantsua) artu biar ixan eban. Altuna 62. Bide kiskalgarrian ler-egiñik diranean [...] atseden-artzera, bekokiak legortzera, datozkenak. Ldi IL 145. Lo egizue ta atseden ar zazue. Ir YKBiz 469. Upelondoetan atseden artuz. TAg Uzt 44. Nire baitan amorratzen naiz, nire biotzak atseden artu arte, negar egiterik ere ez baitut. Zait Sof 19. Nonbait berak atseden artzen zun ontan. Or QA 162. Usoak bidealdi guzia gelditzerik gabe ta atsedenik artzeke egin zun. Etxde AlosT 92. Iru kinta gazteak etxera igorri bezin laister atseden ar zezaten. Etxde JJ 179. Sutan ziran inguruko zelhai / gorak. Hartzen genduen atseden, / alhargunen intziriez alai. Mde Po 31. Aitzineko egun lanpetuetarik landa atseden hartuz ondoko egun lanpetuetarako. Mde Pr 134. Algeriatik, aldiz, Gaztelubordako Jeannot azkenian sarthu da, burhasoek atsen hartu baitute. Herr 14-8-1958 (ap. DRA ). Arri orretan yesarrite artzean oan atsedena. Akes Ipiñ 22. Astiro-astiro, noizik beiñean atseden artu eta errezuak egiñaz, eldu zan. Bilbao IpuiB 134. Etzan zaitez or ta atseden artzazu. Anab Aprika 64. Atseden artu! Baiña eta atsedena ez ote da biziaren molde bat? Vill Jaink 138. Aste osoan lanean jardun ondoren jo ta ke, artu bear du atseden. MAtx Gazt 56. Nere ezurrek bai gozaro atseden artuko luketela zuen txirulek, noizbait, nere maitemiña goraipatuko balute! Ibiñ Virgil 63. Atseden artzeko etzana. NEtx LBB 249. Eta segi nuen kantsaturik, / hartu gabe atsedenik. Azurm HitzB 35. Arrixku bitartean atseden artu oi zuten zaldun aietakoren bat al naiz, agian? Berron Kijote 218. Paristik etxera etorri zanean, emen artu omen zin atseden. Ataño TxanKan 27. Baiña nekatu da eta arri aundi baten gaiñean eseri da, atseden artzeko. BAyerbe 131. Geu be atseden artzeko gogoz giñoiezan. Gerrika 74. Jainkoaren altzo zabalean atseden hartu nahi duen maitasunak neurtitzik ederrenak [eragin dizkio] . MIH 264.
    v. tbn. Basarri 77. Arti MaldanB 195. Onaind in Gazt MusIx 156. Atsedena hartu: FIr 137.
    azpisarrerakoSense-4.1
    Apoyarse, sostenerse.
    Egun artan gaizki arkitu zun bere burua, ta Meza ere, besteren besoetan atsedena artuta esan bear izan zun. Or SCruz 136. Nun daude oñarri sendoak, aietan nik atsedena ar dezadan? Txill Let 123.
    azpisarrerakoSense-4.2
    (Con adjetivos, determinantes, etc.).
    Atseren apur bat artu darue pasinuak; baña gero biurtuten dira ibiltera. Mg CO 273. Non artuko dau atseden apur bat zeure biotz larri orrek? Añ EL2 210. Nos atseren gitxi bat artuko eben idi tristeak? Añ MisE 240. Esan eban atseden txiki bat egin ondoan. Ag AL 74. Atseden pixka bat artu zuten orduan. FIr 140. Noz-edo-bein olgeta batzuk egin, arazuak alde batera utzita, eta ori egiñaz atseden aundija artzen dabe. Kk Ab II 7. Aterpe orretan atseden pixka bat artuko det. NEtx Antz 81. Atseden apur bat hartu nahi ukan zuen. Mde Pr 164. An artu nuan ondo bearreko atsedena. Anab Aprika 83. Besoak aitzur kirtenaren gainean, atseden labur bat hartzen zuten nekazariek autobuseri begiratzeko. Osk Kurl 83. Atsaden txiki bat artu naian bertanbera etzuten da ta beingoan gelditzen da lotan. EgutAr 27-1-1962 (ap. DRA ).
    v. tbn. Ir YKBiz 207. Bilbao IpuiB 113. Lasa Poem 115.
    azpisarrera-5
    ATSEDEN-BARATZE. Paraíso. v. ATSEGIN-BARATZE, parabisu.
    Biok baizik ez ziren gelditzen xori-kantaz eta lore usainez gonburu beteriko atseden-baratz batean beste Eden guztiak gutiesgarri egiten baitzituen. Mde HaurB 51.
    azpisarrera-6
    ATSEDEN-BEHAR. Necesidad de reposo.
    Sendagilleak ikusi nintzala agindu zun, eta arek, atxeden-bear gorri-gorrian nengoala. Or SCruz 94.
    azpisarrera-7
    ATSEDENEAN. Descansando; en reposo.
    Txarri ori beti dauke atsedenean, pepe eginda. Ni, barriz, beti lanean. Bilbao IpuiB 64. Gau ixilian datozanian / aterik ate kantari, / atsedenian durundi ori / ez al da gure pozgarri? BEnb NereA 191. Bi-urte oroz, uzta bildu ondoren, luberriak atsedenean utziko dituzu soro-zelaia egonean gogortu dedin. Ibiñ Virgil 71.
    azpisarrerakoSense-7.1
    (Con adj.).
    Nago neure basuan / Atseren osuan; / Ez dot arerijorik, / Ez ta galdu lorik. Mg PAb 97. Nekazari trebeak kantari ildaskatik begirik kendu bage, kantari yarraitzen zien atseden ederrean, goldea okertu etzedin. Or Mi 90.
    azpisarrerakoSense-7.2
    (Tras bere, etc.).
    Bere atsedenean zegoala, egarriak eman eta etsaien eskuetan eroriko zan bildurrak artu zuen. Lard 143.
    azpisarrera-8
    ATSEDEN EGIN (atsen egin V-m; atzeen iñ V-gip). Descansar. v. ATSEDEN HARTU. "Atsen egin, descansar, hacer alto" A. "Atzeen iñ, tomar descanso" Iz UrrAnz.
    Atsen egin da lotaratutea bere, buruak emon eutsan. A BeinB 89. Jangoikoaren nagusitasun eta agintaritasunean geure uste guztia iminirik, atseden egin eta bakean geratu bear gareala. Itz Azald 26. [Jaunak] atseden egin eban zazpigarren egunean. Ib. 92. Aldatzen goieneko / zelai eder baten / Birjinea topau neban / atseden egiten. (V-m). Balad 192. Iturri txiki bat topatu du bide erditan; puska-legorretik janez atseden egiteko leku egokia. Mok 13. Orrenbeste diruren eta ereztun orren jaube ixango banintz, eneuke eguno atseden egingo. Otx 65. Bideko geldiune bearrezkotzat etsi oi eben Irudi Zaar onen oñetan atsenegitea. Erkiag Arran 195. Jagi eta azur nekatuak zerbait atseden egin dauala adierazoten eutse, ta nagiak utziaz, bide nagosiratu da. Erkiag BatB 118. Kutunak baketan atseden dagin. Onaind (in Gazt MusIx 207).
    azpisarrerakoSense-8.1
    (Con adj., etc.).
    Zazpigarren egunean eldu ziran, Jakob bere atsedena egiten gelditu zan Galaadko mendian ikustera. Lard 40. Da neuri aitatu ez --esan eban atseden txiki bat egin ondoan. Ag AL 74. Atseden andiak egiten ebazan malla bakotxean. Ag Kr 104. Geratu da, ta lurrean etzun, zelaitxuan, atseden apurra egiñaz. Erkiag BatB 111.
    azpisarrera-9
    ATSEDEN EGON. Descansar.
    Zu, berriz, Iauna, beti zera ari ta beti zaude atseden. "Semper operaris et semper requiescis". Or Aitork 422s.
    azpisarrera-10
    ATSEDEN-EGUN. Día festivo.
    Ostiral Deun Eguna, lanari buruz, atseden-egun edo igandetzat artua izan dedilla. EAEg 26-3-1937, 1367.
    azpisarrera-11
    ATSEDEN EKARRI (Lar Dv). "Aliviar, dar descanso, [...], atseden ekarri, eman" Lar.
    azpisarrera-12
    ATSEDEN EMAN (Lar Dv), ATSEDENA EMAN. "Aliviar, dar descanso, [...], atseden ekarri, eman" Lar.
    Nere begiai atsedenik ezdiet emango, nere errian sartu artean. Cb Eg II 60. Iltzen dagoenari, biotzean [afekto] oriek egiteko leku, ta atsedena emanaz. Cb Eg III 314. Gauean jendeari atsedena eman [Josuek] . Lard 117. Ondo irteten bazat, pozik, txit pozik emango diot atsedena nere buruari; gero urtez ondo aseta, penaren arrazarik gabe hilko naiz. Arr GB 125. Gorputzari atseden emoteko ardurea. KIkV 66. (KIkG 52 atsedena mateko) Gorputzari atseden eman-bearrez. Ldi IL 14. Ikasi beza Iainko-oroitze maitatsu ortan egoten, adimenari atseden emanez. Or QA 143. Iainkoak ago-otoitzean atsedena eman dezaiekela adieraztean. Ib. 162. Gorputz unatuai atseden emateko. Etxde JJ 45. Zeletan dagonak, loari atsedenik eman gabe, gurenda berea duke. Ib. 200. Gorputzari atsedena eman nai dio. Vill Jaink 138. Sakristauak, bere oiñei atsedenik emateke, estu ta larri erantzuten dio. NEtx LBB 174. Lurrean atsegin ta atseden aundirik etzioken [Jainkoak] eman. Ataño TxanKan 176. Bizikleta zar orri be atseden al dan guztian emonaz. Gerrika 125.
    azpisarrerakoSense-12.1
    (Con adjetivos, determinantes, etc.).
    Zuaz orain gorputzari atseren apur bat emotera, ta jagiko zara oeti deritxunian. Mg PAb 137. Emon egiozu gorputzari konbeni jakon atserena. Añ MisE 243. Emen jendeari zerbait atseden ematen Tito jarri zen. Lard 542. Zor zitzaion atseden pixkatxo bat gorputzari emanik. Aran SIgn 89. Atseden bat gorputzari ez alde batera ez bestera ezin emon eutsan. Ag AL 92. Gizonari arnasea ta atseden bat emoteko. Ag Kr 60. Azkengabeko atsedena, emaiezu, Jauna. ArgiDL 119. Ondo da noz-edo-bein gauza arintxuak, barregarrijak erabiltia be, norbere goguari atseden (deskantsu) apur bat emoteko. Kk Ab II 7. Zure esanak emongo dautsa / betirako atsedena. BEnb NereA 97. Nere gorputzari bear bezelako atsedena eman nezaion. Anab Aprika 68. Heriotze osteko eremu beltzetik / pausu geldiarekin honera etorririk, / eztizuet emanen batere atsedenik. Arti MaldanB 221. Gaixoari atseden pizkat emotearren. Onaind STeresa 44.
    azpisarrera-13
    ATSEDEN ERAGIN. Hacer descansar. v. atsedenerazi.
    Eureen izenagaz batiatuten dira, bai gorputz kansaubari atseen eragiteko, bai buru nekatuba arinduteko. fB Olg 7. Ezda olgeetia edo dibersionia artu biar opizijoz ta gogoz, popuertzako lana edo zeregina balitz legez, ez bada gorputzari ta entendimentubari atseen eragiteko. Ib. 19s.
    azpisarrera-14
    ATSEDENEZ. Tranquilamente, reposadamente.
    Zeuk nai dozuna baño eztogu gura: atsedenez eta pozik urte luzietan alazo zeu bixi ixatia. Otx 182. Atsedenez ari zan, baiña enbor osoa / sei kolpez bota dio, ta bestera doa. "Trabaja con menos apuro". Or Eus 151.
    azpisarrera-15
    ATSEDEN-EZIN.
    Ai geure bixitza, atseden eziña, / jadetsi eziña! "¡Esta es nuestra vida! Sin poder descansar jamás, sin poder conseguir lo que se desea". Laux BBa 120.
    azpisarrera-16
    ATSEDENEZKO. De descanso.
    Zergaitik dagoan zeruan bere atsedenezko eta atseginezko lekuan legez, bertan daroala bizitza betiko bat. Itz Azald 36. Damasoren adimentauren gainean, atsedenezko lanbro bat hedatzen zen. Arti Ipuin 84. Atsedenezko askatasuna / Jaunak eman dezaiola! Olea 213.
    azpisarrera-17
    ATSEDEN GABEKO. Continuo, sin descanso.
    Ala Anima kulpaz loitu itsusian deabruak bere atseden gabeko gorroto bizia dauka. Cb Eg II 168. Orduan dira barri barritan / atsagon bako traguak. Azc PB 119.
    azpisarrera-18
    ATSEDEN-KONTENTU. Gozo. v. ATSEGIN-KONTENTU.
    Gure animen osasunarako, gu Zeruratzeko ta an gloriaz ta atseden-kontentuz betetzeko egin zan gizon Jainkoaren seme Jainkoa. Ub 130.
    azpisarrera-19
    ATSEDEN-LEGEA BETE. Hacer el necesario reposo, cumplir con el descanso diario.
    Bere bizitzan lenengo aldiz, ez ezagun ta ez senide diranen teillatupean datza, gaueko atseden legea bete nairik. Erkiag BatB 110.
    azpisarrera-20
    ATSEDEN-LEKU (H; atxedenleku Lar). Lugar de descanso. "Alojarse, ostatua, etzauntza, atxedenlekua artzea" Lar. "Atseden-lekua-tegia, asyle, refuge à repos" H. Cf. el top. Atse(d)enleku en Ataun (Arin AEF 1928, 96). v. ATSEDEN-TOKI, atsedentegi.
    Animak [...] beren azkeneko fiñera, ta beren egiazko atseden leku edo zentro bakarrera dakartziela. Cb Eg I 39. Mundu onetan erbestean gaudela, ez gure erri propioan eta atseden lekuan: emen peregrinoak eta bidezkoak gerala. Gco I 410. Berebat agindu zuen beste amabi arri andi kanpotik eraman eta apaizen atseden-leku berean ipintzeko. Lard 109. Jauna, au izango nere atseden-lekua. Arr Bearg 288 (ap. DRA). Gaua erori baino lehen bata bestearekin egonen zirela, betikotz betikotasunerako, eragozpenik eta areriorik izanen ez zen atseden-leku loredun batean. Mde HaurB 95. Zidor ta bide medarretatik noizbait atsen leku ta abaroa izan zeitekean etxe ta etxolan ate-joka diarduan eskekoaren gisan. Erkiag Arran 94s. Nork lezakean, Dulzinea eder, / atseden-leku obetzat / Toboson bertan Miraflores, / Londres utzi-ta, zure erria trukaeran. Berron Kijote 27. Lantokia esan badet ere, obe da atseden lekua zala esatea. AZink 138. Goillebartarron azken atseden lekuan izan diran nitxo edo illobi barriok dirala-eta. Gerrika 184. Ez dauzkat horratik ahazturik Santander aldeko atseden leku batean egin genituen hizketa luzeak. MEIG III 47. (se refiere a una prisión)
    azpisarrera-21
    ATSEDEN-MAILA. Rato de descanso.
    Esanak aizeak eroan zituan laster, mendi egaletako oiarzunetan atseden mailla batzuk eginda gero. Ag AL 34.
    azpisarrera-22
    ATSEDEN-ORDU. Hora, tiempo de descanso.
    Atseden orduak oraindiño. Ag Kr 53. Jan edanerako epe gozoa, atseden ordurik onen onena. Ag G 79. Atseden-orduetan olakoak egiten astia ematen zuen arri baten gaiñean. Or Mi 44. Nere atseden-orduak lasaiak itun. Ataño TxanKan 148.
    azpisarrera-23
    ATSEDEN-TOKI (Lar). Lugar de descanso. "Descansadero, etzauntza, atsedentokia" Lar. v. ATSEDEN-LEKU.
    Sua [...] ez da ibiltegi edo atseden-toki obea, batez ere purgatorioko sua. Mb IArg I 254. Anima jetsi zan Infernuetara: esan nai du jetsi zala, Munduaren asieratik horduraño izan ziran Santuak zeuden lurpeko atseden toki batera. Ub 133. Zu zera nere atseden tokia eta nere iges lekua. EE 1884a, 572. Azken atseden-tokitzat autu / Zenduan Sukarrieta. Enb 70. Onelaxe iritxi ziran len aipatutako atseden-tokira. Anab Usauri 121. Zertako erijotza? / Itun diranentzat / atseden-toki, baña ez bixitz-zaleentzat. "Lugar de refugio". Laux BBa 126. Zarautz! Ona emen azken-arnasa laster eman bear dun olerkari nekatuarentzat atsedentoki egokia. TAg Uzt 9. Zeuregan dauke nire begiok / euren atseden tokia. Gand Elorri 89. Lizardiren poesia, gure eta ondorengoen atsedentoki baketsu izateko sortua. MIH 301.

    atseden

    atseden
    << atralaka 0 / 0 atsegin >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper