Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ataka.
    tradizioa
    Tr. La forma at(h)eka es usada en la tradición septentrional (tbn. en el s. XX por F. Irigaray, Orixe y Zaitegi), y ataka en la meridional (Axular emplea athaka ). En DFrec hay 5 ejs., meridionales, de ataka, y 8 de ateka, 7 de ellos tbn. meridionales.
    sense-1
    1. (H (+ -th-)); ateka (-th- VocBN ( A), Dv, H).
    Desfiladero, paso estrecho; puerto, collado. "Passage étroit" VocBN ( A, H). "Atheka, pas dans un défilé" Dv. "Atheka gaitzak, passage étroit, chemin étroit entre deux montagnes aux Pyrénées, près de Itsasu" H. Cf. itsas ataka.
    Herioa hurbiltzen zaitzunean, nola athaka hertsian eta pausu gaitzean iragan behar baituzu [...], orduan zeure onez kontu guti egiten duzu. Ax 238 (V 159). Deliberatu ondoan Franziarat itzultzeko, sarthu zen Pirineoaren athekan, zeinaren kopeta kukuilloan Eskaldunak estrosada preparaturik ekhin baitziaizkon gibeleko tropelari. ES 115. Pirineoko atheketan. Ib. 113. Ezta dudarik bertze hitzkuntzek ere lehenbiziko hatsapenean eta abiaduran nekhe eta arantze berak iragan zituztela [...]. Hau da atheka zeinetarik iragan behar baita. Ib. 195. Landa muthurreko atheka hartarik herri huntako haur tzarrak ez diten gehiago iragan. Zerb Ipuinak 520. Hartzamendi, Mundarrain eta Itsasuko Athekak hartzen zituela, lanho itsusi bat hedatu zen, egun batez, arratsalde erditan. Barb Sup 141. Garrazta-atakan artzai bat dute / zer-egin gogora-nairik; / ataka-aldera jo luteneko, / borda-gaiña artuko berriz. "En el puerto de Garrazta". Or Eus 330. Atheka batzuetarik haize mehe bat heldu zen. JEtchep 98. Eolok txopan oiala / zuzen puzturik, Erkuli ataka / zear Netuni aitak / bere sarde zorrotzaz / ontzi-aldra daragi luzara. "El hercúleo estrecho". Gazt MusIx 101. Hain xuxen badakigu, 635ean Arimbert, Dagoberten jenerala ateka horietan garraitu zutela Euskaldunek. Lf (in Casve SGrazi 15).
    azpiadiera-1.1
    ateka (-th- BN-lab; Dv, H).
    (Fig.). Trance, apuro, aprieto. "(Fig.), athekan da, il est tombé dans un mauvais pas. Atheka txarrean erori da, il est tombé dans un mauvais pas" Dv. "Situation embarrassante, périlleuse. Atheka txarrean naiz, je suis en un mauvais pas" H. "Atheka gaixtoan naiz, [...] ateka tzarrean zare (BN-lab)" Gte Erd 274.
    Eginbiderik borthitzenetan, eta athearik [¿por athekarik?] perilosenetan ezartzen baitzuten. ES 112. Bekhatua laster utzi, horrelako galetsitik eta atheka gaitzetik egizu harramaskan ihes. Dv LEd 104 (Cb Eg II 53 orrelako peligro eta pausuetatik). Eta laneko idiak ez badira on gizentzeko, ez eta ere gizentzekoak laneko, nola ilkhi atheka hortarik? Dv Lab 234. Norbait atheka txarrean ikhusten baduzu. Ib. 9. Tank, hortan gelditu naiz; eta igorri dut ni baino goragokoari erraitera zer atekan nintzen. HU Zez 136. Defuntu orrek izatu balu / yarraikilerik Lesakan, / orai baino len egonen yintzen / ni orain nagon atakan. (AN-5vill). NafEKZ 10. Begi kolpe batez ikusi nuen ateka hitsean nindagoela sarturik, kara beltzeko gizonekin bainuen nere egitekoa. StPierre 12. Haritxabaletek bazakian zer egin zian eta zer atekan edireiten zen. Const 21. Gizon bat ikusi baduzu hiltzen behin, atheka bera zuretako ere dagola orhoit. Leon Imit I 23, 2. Ordu artako gogo guztia eta nahikeri bakarra, ezin egon artako atheka estu artarik lehen bai lehen ateratzea. FIr 186. Behar nikek bada atheka huntarik erdi-bizirik bederen atheratu! Lf Murtuts 10. Au da atekarik estuenetakoa Kristau-bizieran. Or QA 143. Ateka beltzen sartu zera oraintxe. Ib. 135. Atheka izigarri huntan asko aphezpiku mintzatu dira. Herr 22-5-1958, 407. Ateka gaizto aietako sasietatik eta edoi-mataza artetik beren burua onik ateratzeko gai etzirala. Zait Plat 90. Arrisku ta ataka estuetan ibilliaz, andik ara bukaeran betirako izena ta au ona irabazi. Berron Kijote 35. Auxen bada, iruditu zitzaion, pare-parean zetorkiola bera zegon ataka artarakoxe. Ib. 67. Ateka txar hortarik aterabidea aurkitu behar. Larre ArtzainE 23. Ataka gaitz honetan, behinola Eugenio D'Ors-ek, artean Xenius zenak, egin zuena egin beharko dut. MEIG III 115.
    azpiadiera-1.2
    (V-ple-oroz-arr-ger-gip, G-goi; Izt, H); ateka (-th- Arch VocGr , VocBN ( A), H) Ref.: A; AEF 1955, 79; Iz ArOñ; Elexp Berg.
     Entrada, paso; boca, entrada. "Portales, ataka" Izt 95v. "Le pasage" Arch VocGr . "Passage pour escalader un mur, une clôture" VocBN . "Ataka, petite porte, passage étroit" H (que cita el ej. de Lard). "Pas (petite porte). Atheka bat egin dute zure landara, on a fait un passage à la clôture de votre champ" Ib. "(V-ger), portillo, agujero de entrada en la choza del carbonero" A. "(V-ple-oroz-arr), boca o boquete de un horno para introducir el combustible" Ib. "Eskorta. Su entrada (atakea) se cierra con una puerta movediza y ligera (langea)" (G-goi). AEF 1955, 79. "Ataka, boca de mina" Zubiau Burd. "La entrada estrecha de una cueva, la portezuela del calero. Labe-atakia, la puerta del horno de pan" Iz ArOñ. "Labe-ataka, la boca del horno" Elexp Berg.
    Zulo onen ataka da medarra, eta sarrera nekosokoa. Izt C 73. [Urumea] Zurreola esaten zaion atakan laztantzen zaio itsasoari amodioz leialkiro pozkida betean. Ib. 117. Bereala eznarri gorituakin gazura erosirik, irteten dira berarekin txabola-atakara. Ib. 229. Goierri-alderontz irteteko atakaren ondoan [Tolosako erriak] dauka jarria, abereai edan-erazotzeko toki zabal eder bat. Ib. 104. Nausia lotan zen sarthu, aldiz astoa alhara / Ateka zabal batetik gan zen phentze batera. Gy 37. Bereala agindu zuen arriakin leizeko ataka ondo itxi zedilla. Lard 116. Leiz-atakaren inguruan zinzilik zeuden sastraka eta zuhaitz-adarrak alkarri lotu. Arr GB 46. Guk aziendak len bezelaxe / bialdu'itugu larrera, / ataka zabal ikusi eta / alimaliak aurrera. PE 44. Landa muthurreko atheka hartarik herri huntako haur tzarrak ez diten gehiago iragan. Zerb Ipuinak 520. San Nikolasko atakatik barrena bideak gora abiatzean. "El portal de San Nicolás". Mok 3. Artzaiak galerazita daukate txabola-ataka giltzaz ixtea. JMB ELG 66. Illobi edo tregoarrien atakak sortaldera begira jartzen zituzten. Ib. 81. Alakoan basurdea zuzenik esira; / ataka-aurrean, aieruz, lipar bat geldi da... "Ante el portillo". Or Eus 47. Sasi batzu baziren uraren inguruan han-hemenka atheka batzuekin. Atheka horietan alanbre mehe bat alde batetik bertzerat. Zerb Bahnar 74. Biribilkatu itzazute arritzar batzu obi-atakara. Ol Ios 10, 18 (Dv, BiblE aho, Ker ago). Zure Arnas onak "gure xapaltasuna erikitzen du erioaren atekatik". "De portis mortis". Or Aitork 385. Tzarkeri oen atekan etzana nindagon. "In limine iacebam". Ib. 34. Orduan baratzeko atakan emakume-mutiko batzuk ikusi ziren. Arti Ipuin 25. Ta olakoetan, urez edo garnuz beteten zituen [kilkerren] zulotxuak, eta baita iñoiz, asarrez, ostikopean zapaldu ta urteierea lorrindu bere, lurrezko ataka auskorra itsutu ta lauzkituaz. Erkiag BatB 36. An ager zitzidakan / ostope illun azpian lerden / esku emanaz erregin baten / gisa bere etxe-atakan. NEtx LBB 264. Aberatsentzat atekak zabal, hertsi pobrearendako. Xa Odol 174. Zenbat ataka, ainbat matraka. (G-goi). EZBB II 140. Karobiak atakaren parean, barrungo aldetik, buelta guzian aulki bat bezela izaten dik. TxGarm BordaB 20. Oso lantegi txarra ura ere. [Karobiaren] beko ataka artatik atera bear dana. BAyerbe 30. Ogia erretzeko labearen alboan zeukan ataka bat, egurrarekin sua egiteko. Albeniz 46s.
    azpiadiera-1.2.1
    ateka (-th- SP, Dv).
    Brecha. "Atheka, brèche" SP ( A). "Brèche trouée dans un haie" Dv.
    Baldin iñoiz edo berriz gertatzen bazan suertez ere Gipuzkoako mugaren batean etsaiak atakaren bat edo beste irikitzea. Izt C 35. Egiñal eta katazka guziakin erasorik, ataka edo bretxa idiki zuten. Arr ASIgn 6. Zalaparta bat aurrera dagi [beorrak], / ataka arkitu baliro. "Por si logra hallar brecha". Or Eus 329.
    azpiadiera-1.2.2
    "Saltadera, entrada en los prados (AN-larr), sinónimo de inkila" A Apend.
    azpiadiera-1.2.3
    (Fig., con itxi, ireki, etc.).
    Hori liteke zorigaitz guziei atheka idekitzea. Hb Egia 122. Gizonezko ujol ari ataka isteko bear ziran neurri eta zuzenbideak eman. Arr May 163. Konprenituko ahal duzu zuen eta gure ontasunen arteko atekak bethikotz hetsiak direla. Larz Senper 126. Parrastaka asmatu zituen hitzak Larramendik. Berak, egia esan, ezetz dio, baina ataka irekia uzten duelarik nahiz ateak giltzatu. MEIG VII 32.
    sense-2
    2. (Lar, Dv); ateka (-th- Dv).
    Seto, cercado, cerco. "Ataka, que significa aquel reparo o resguardo de maderas o palos, que defienden a las heredades de las bestias y dejan lugar para que pase la gente" Lar (s.v. atacar). "Clôture en bois ou pieux pour la défense des propriétés" Dv. "Atheka hainitz bazuen iragaiteko bainan hautsi ditu guziak, il avait beaucoup d'obstacles à franchir, mais il les a tous forcés" Ib.
    Ingurutu zazu, Profetak dion bezala, aranzazko atakaz zere burua. Mb JBDev 159 (cf. Os 2, 6 "maceria"; Azkue traduce erróneamente "corona"). Hiru mendi badira, atheka bezala, / Laphurdi hegoatik beiratzen dutela. Hb Esk 90. Bethiko mintzo da, ez du nahi athekarik egian. Hb Egia 92. Gero Piarresek lehenik, nik ondotik, atheka baten gainetik salto egin eta, sartu ginen biak Azkaingo herri amultsuan. Elzb PAd 29s. Bainan haize kontra doanak mila sare, arteka, pezoin eta ateka baditu iragaiteko. HU Aurp 89. Esi, ataka, sasi edo langaren batetik [erbia igarotzean] . Ataño TxanKan 73.
    azpiadiera-2.1
    (Fig., con jarri, eman, etc.). (Poner) cerco a.
    Bethetzen ditu zeru-lurrak, ez du nihon edo deusetan mugarririk. Nork emanen ziotzan athekak? Zeruaz gorago da, lurraz beherago, itsasoaz urrunago. Hb Egia 13. Gaitz ari [gripeari] ataka jarriko zionik ez izaki ordea. Ataño TxanKan 171.
    sense-3
    3. (V-oroz-m, G-azp-to, AN-5vill, Ae); ateka (AN-larr-erro, B, L-ain; -th- H) Ref.: A (ataka, ateka); VocNav (ataca); CEEN 1969, 370; Izeta BHizt2 (ateka); ZestErret .
     Portezuela (objeto que cierra). "Barrière qui ferme l'entrée d'un champ, jardin, etc." H. "Cancilla, puerta rústica del redil y de los campos" A. "(V-m), puerta de colmena" Ib. "(G-to-nav, AN-5vill), portillera, portezuela delantera y trasera del carro" Ib. "Lata bezanbat husgune badituzte atekak (L-ain), las cancillas tienen tantos huecos como estacas" Ib. "Cancilla o cierre rústico de madera [en el hórreo] parecida a las de los rediles" CEEN 1969, 370. "Puerta rústica [...]. Ateka zikine dago" Izeta BHizt2.
    Ataka zabal, [gaztaiñak] erreak diran / noiz nai ditezke aztertu. "Abierta la portezuela del tamboril". Or Eus 91. Egoten naiz atakan. "En la cancilla". Ib. 285. Oraiño etzenion ezarri "zildairik ene agoari, ez atakarik nere ezpaiñeri. ". "Ostium". Or Aitork 117. Biotz-ataka ori / edegi eidazu. Onaind MEOE 732. Zintzarriak ixildu omen zituzten da ataka iriki. Ta ardiak kanpora ta beren mendira ekarri. JAzpiroz 24.
    sense-4
    4. "Ataka (Sal), senderos, sitios pedregosos" A.
    sense-5
    5. "Tranca (AN-araq)" A Apend. v. ATE-HAGA.
    azpisarrera-1
    ATAKA-BRANGA.
    "La tranca de la puerta" Iz Ulz.
    azpisarrera-2
    ATAKA EGIN (atheka e. SP ( A)).
    "Bere ohoreari atheka egin dio, il a fait brèche à son honneur" SP (Duvoisin, que lo toma sin duda de aquí, da sin embargo atheka bat egin dio bere ohoreari).
    Iainkoaren serbitzari handienek adiskidetasun guziz bereziak izan dituzte bere perfekzioneari athekarik eta kalterik egin gabe. SP Phil 298 (He damurik egin gabe). Noizik behin iokotan eta danzetan sartzen zen, athekarik egin gabe bere debozioneari. Ib. 376.
    azpisarrera-3
    ATAKA-HESI.
    "Puerta portátil de varas de avellano entrelazadas (ataka esie)" (G-goi). AEF 1955, 81.
    azpisarrera-4
    ATAKA-ZABAL
    Itz onek dardar eragin dio: / entzun du gogo zuena. / Ataka zabal sartu daiteke / aren biotza barrena. "A puerta franca". Or Eus 82.
    azpisarrera-5
    ATAKA-ZIRI (G-goi ap. AEF 1955, 82 ).
    Palo, hincado en el marco opuesto al de las bisagras, que sostiene la puerta de una pocilga.
    azpisarrera-6
    ATTAKA.
    (Dim. de ataka). "Puerta rústica para cerrar los prados [...] (AN-5vill)" VocNav (s.v. ataca).
    azpisarrera-7
    GORPUTZ-ATAKA.
    Sentido corporal.
    Barrenak badazaguz gauza ok landakoen bidez. Nik barnez ezagun ditut: nere barne-argiak gorputz-ataken bidez. "Per sensum corporis mei". Or Aitork 250.

    ataka

    ataka
    << atabal 0 / 0 atalas >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper