Harremana

    OEH - Bilaketa

    3538 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (343)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 arta.
    etimologikoa
    Etim. Tal vez relacionado etimológicamente con arreta.
    sense-1
    (Lar; -th- L, BN, S; SP, Urt, Ht VocGr 425, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H (L, BN, S)). Ref.: A; Lrq.
     Cuidado, diligencia, atención, preocupación, responsabilidad. "Artha, soin, souci, ansia, axola" SP. "Artha, arrangura" Saug Voc . "Accuratio, fiñézia, griña, ernetásuna, artha" Urt I 88. "Aplicación, cuidado, atención", "cargo", "cuidado", "tiento, miramiento" Lar. "Soin, attention, application" H. "Arta guziarekin egin zuen (BN-arb)" Gte Erd 204. v. arreta, 1 ardura, arrangura (2). Tr. Propio de la tradición septentrional; aparte de Oihenart, quien en VocPo da artatzea como palabra labortana, hay sólo un ej. suletino en UNLilia (cf. Lç Decl ã 7r, que indica que artha no se usa en Soule ["artha, ansia, axola, arrangura"], y Lrq: "*Artha, soin, et *artathü, prendre soin de, ne sont plus usités [en S]"). Al Sur, solo hay un ej. de Ubillos. En DFrec hay 13 ejs., 10 de ellos septentrionales.
    Mundu hunetako arthák eta abrastasunezko enganioak ithotzen duté hitza. Lç Mt 13, 22 (Dv mende huntako ardurek). Ezen eztugula othoitz egitean gure buruez artha behar solament, baina gure hurkoetara-ere karitatez usatu behar dugula. Lç Ins E, 4v. Aitatasunezko artha batez beillatzen baitu gure gainean. Ib. G, 2v. Eztiezela iduki zor daroen fioa / Zerbi dezaten biziaz artha gabe Iainkoa. EZ Man I 31. Zeru gorak gehiago eztire higituren, / Ezen Aingeruek dute hekin artha utziren. Ib. 81. O Iainko, zeiñak baituzu / gutzaz artha handia. EZ Noel 137. Ene bihotzetik athera dezadan artha alfer eta grina guzia. SP Imit III 27, 4 (Ch artha). Semea, etzarela kurios, eztarabillazula artha alferrik. Ib. 24,1. Behar gare artha handiz gudu hartara preparatu. SP Phil 454 (He 458 artha eta lehia). Iaunaren laudoriotan / zuten artha guzia. Arg DevB 128. Haren artha dibinoa / zure arthak du pagatu. Gç 146. Eta hala bat bederak behar lituke artha handirekin hastetik eritarzun horri erremedioak eman. Mong 593. Zein axola guti eta artha aphurra izatu duten Eskualdunek bere Eskuaraz. ES 399. Gure buruazko artha guziak eman behar tugula Jainkoa baithan. Ch I 17, tí. Ene semea, etzaren kurios eta eztezazula traba zure spiritua behar gabeko arthez. Ib. 24, 1 (Ip behar gabezko arrankurarik ez har). Gure artharen azpian zuk ezarri ditutzun arimak salbarazi nahiz. CatLav A, 1v (V 2). Halako ume bati zor ziotzon artha, amudio eta errespektu guziekin. Lg II 122. Jesusek Piarresi eman zioen bere elizaren artha, Joannisi utzi zioen bere amarena. Mih 22. Saindutzen gaituen grazia hura dela ene artha guziak galdeiten dituen ontasun bakharra. Ib. 258. Nor da, Aurrari dotriña erakusteko arta, ardura edo kontua iduki behar duana? Ub 198. Bilkhua hetan aurkhitzeko lehia eta artha berezi bat izanen dute kongreganistek. JesBih 411. Nola baliatzen othe gare heien [aingeru begiraleen] arthez? Jaur 411. Artzaiñaren arthen bidez. "Grâce aux soins du berger". Gy 316. Baso sakratuak / Fededunen arthekin, lurpez gordetuak. Hb Esk 141. Ikhusiko dituzunean zure aziendak [...] zure hauzoetakoak baino ederrago, ez dukezu orduan hartu dituzun arthez damurik. Dv Lab 230s. Geroztik artha guziak zituelarik bere azpikoez, bildu zituen ontasun handiak emeki emeki eta egorri untziz Serresat. Hb Egia 33. Zenbat haurrek ihardesten diote aiten arthei? Zenbat haur esker gabe! Ib. 94. Zure eta zure amaren ganik ez dut egundaino artha onik baizik ukhan. Laph 77. Zein eder zure aldean / dagon Santa Luzia, / Garbitasunaren arthak / martir hil-arazia. Zby RIEV 1908, 420. Jaun Aphezpikuek artha berezi bat atxik dezatela herri guzietako jendeak eginbide hortan jarraikarazteko. Arb Igand 126. Loa eta gainerako gorphutzaren artha guziak. Jnn SBi 79. Haren arta eta griña, bere artaldearen goiti-beheiti guziez! HU Aurp 110. Arta handirekin apainduz. Ib. 164. Nola deitzen da Jainkoak gutaz duen artha hori? CatJauf 50. Laborariak ez luke harrasien apaintzeko onetsi behar paperrik: hunek galdegiten dituen arthak, garbi, oso, tinki egoiteko, nehola ere ez baitezozke eman. JE Bur 188. Obra berrietan Alemanek arta handia erakutsi dute. StPierre 26. Pertola haundi eta azkar bat egin zuen, arta berexiarekin. Zub 22. Girixtinoki naute altxatu / artarik handienean. Etcham 96. Bere fedeak eta jite zailak sendalarien arthek baino zuhurkiago sendatzera zeramatelarik. JE Ber 61. Artha zonbaiti esker, aberea ez zen hortarik hil. Lf Murtuts 15. Bere apez lan guziak arta eta amodio handienarekin egiten zituena. Zerb Azk 77. Desiratuko dautzut aunitz amodio; / arta hori uzten dut gazten gomendio. Xa Odol 111. Orroit naiz, inozent bat bertzerik ez nintzaneko bizitzan, / ama, zer artak eta pilpirak nitaz zinituen izan. Ib. 79.
    v. tbn. Artha: Dh 258. Ox 69. Balad 94. Hartha: Gç 31.
    azpisarrera-1
    ARTA HARTU.
    Poner atención, cuidado; ocuparse, preocuparse (de). "Artha-hartu, prendre soin de" Lf Gram 816. "Amaz artha hartu zuen (BN-lab-arb)" Gte Erd 253. v. ARRETA HARTU.
    Artha sobra hartzen dugu gauza iragankorrez. Ch I 11, 2. Hanbat artha handi hartzen zutelarikan [erromarrek] bere hitzkuntza latinezkoaren hedarazteko. ES 98. Maite ditu egin dituen gauzak, eta guziez artha hartzen du. Dh 235. Har dezagun hartaz merezi duen artha. Jaur 396. Ni zer naiz bada, nitaz hanbat artha hartzeko? Dv LEd 257. Zuk nahi duzuna da nere arimaz arta har dezadan. Ib. 162. Utz zazu goxatzerat hamabortz egun, hartuz artha higitzeko egun guziez. ECocin 50. Horietaz hartzen duzun artha, alferretan hartzen duzu. Laph 239. Gizon bati eman behar izan dio Eliza guziaz artha hartzeko kargua. Lap 360 (V 164). Behar dute [...] artha hartu Bathaioan atxiki dituztenen giristinoki altxatzeaz. CatJauf 107. Arthatzen? Eta zer artha hartzen othe duzu, ez banaiz sobra atrebitua? Barb Sup 21. Othoi zure alabaz artha har zazu. Larz Senper 92 (Vill zaitu zazu). Arta hartzen da paldoaren muturra ez dadin zorrotzegi izan. Mde Pr 79. Argentinarat, hango euskaldunez arta hartzeko. Zerb Azk 85. Biharamun goizean ospitalean sartu zelarik erran tenoreko, bi oren kanpoan egon behartu zitzaion jauneri artha hartzeko gogoa jin artio. JEtchep 97. Coimbrako Ikastegi Handiaz arta hartzeko. Ardoy SFran 147. Zer bihotza duzun gutaz arta hartzeko izanik hoin urrun! Xa EzinB 39.
    v. tbn. Arhta h.: JesBih 422.
    azpisarrera-2
    ARTA EDUKI.
    Tener (el) cuidado, ocuparse, preocuparse.
    Horik iakinik zuek gertuki, / Etzinaten hitzeraduki / Hartzaz bertz' art' idukitera, / Utzi gabe hal' hiltzera? O Po 51. Okupatua zen Marta / Etxearen gauzetan: / Mariak zadukan artha / Iaunaren zirenetan. Arg DevB 95. Barreneko gizonak lehen bere buruaz artha daduka, bertzeez baino. SP Imit II 5, 2. Bere konszienziaz zinetan artha dadukatenak guti emanak dire iujeamendu arinik egitera. SP Phil 350 (He 352 artha dutenak). Nahi du maiteago dugun arima gorputza baino, nahi du artha geiago iduki dezagun bertuteen bilhatzeaz, nahiz den bertzerik biltzeaz baino. Ib. 516s. Artha iduki dezagula gure aiphamen onaz. Ib. 221. Graziak darabillan arimak artha daoka bere buruaren mortifikatzeaz. Ch III 54, 3. Aditzen dut Jainkoak artha dagokala kreatura guzien konserbatzeaz. CatLav 27 (V 21). Belheek artha zadukaten hari ekhartzeko, goiz arrats guziez, ogi eta haragi, eta edaten zuen ibaiako uretik. Lg I 349. Jainkoak manatu diotela bere aingeruei zutaz artha idukitzeaz [...] behaztopa etzaitezentzat. Lg II 130. Haren ontasuneen artha zadukanari. Ib. 196. Egia duk partikularraz hori, / beraz xoilki arta dadukanaz. Iraultza 23.
    azpisarrera-3
    ARTA EKARRI.
    Tener cuidado.
    Ordea batbederaren naturalezati datxezkolarik, halarik ere artha ekharriz eta hekin kontrako afekzionea hartuz neurrira eta onera ekhar ditezke [inperfekzioneak] . SP Phil 87 (He 89 lehiatuz). Hanbat afekzione ta gutizietan asko gisetarat hobendun egin izan den, hekien gudukatzeko ta ithotzeko behar zen artha ez ekharriz bederen. Dh 134. Lan horietan ez da beraz nolanahika hari behar; artha ekhartzeko da. Dv Lab 333.
    azpisarrera-4
    ARTA EMAN.
    Ocuparse (de), preocuparse (de). "Observer" Ht VocGr.
    Bakhotxak bere artha prinzipala eman behar du, Jaiñkoak partikularrean galdegiten diotzan gauzen konplitzen. He Gudu 38. Hari zure lagunzen eta arthen emateko. Mih 52. Zer denbora, zer atentzione, zer artha eman diot [salbamenduko egitekoari] . Brtc 137. Yakizu bada gauzak balio duela ematen zaioen artha. Dv Dial 91 (It arreta, Ur arduriagaz, Ip axola). Landa ilhinditsua nahi da baitezpada garbitu gisuz eta artha emanez. Dv Lab 54. Baduzu untzi bat ur erakitu suaren gainian; hauts zaitzu arroltze freskuak barnerat, artha emanez gogor ez diten. ECocin 27. Erier eta presunerer artha berak emaiten zituen, amodio bera erakusten. Laph 200. Eta zunbat nahi artha eman dian lan horri, ezta nahi bezala burutan joan. UNLilia 2.
    azpisarrera-5
    ARTA-ESKAS.
    "Artha-eskas, incurie" Dv.
    azpisarrera-6
    ARTA IZAN. (Trans.). Tener (el) cuidado, ocuparse, preocuparse. "Hark du haurraren arta (S)" Gte Erd 253.
    Emazte gabe denak artha du Iaunaren gauzéz. Lç 1 Cor 7, 32. Paulek fidelez duen arthá. Lç Col 2, tí. Halakotz erraiten drauzuet, eztuzuen artharik zuen bizitzeaz, zer ianen duzuen eta zer edanen. Lç Mt 6, 25 (TB ez dezazue izan antsiarik zuen biziaz). Konpañia gaixtoetarik urrun ginte aparta / Eta ginduke mortuak habitatzeaz artha. EZ Man I 114. Iainko Iauna euzu artha, / ene faboratzeko. Hm 167. Eztagizula kontu handirik nor den zure alde edo zure kontra; baina duzun artha Iainkoa zurekin den zure obra guzietan. SP Imit II 2, 1. Hobeago da gorderik egotea eta salbamenduaz artha izatea, ezen ez artha hura utzirik mirakulluen egitea. Ch I 20, 6. Noiz eta ere haiñ gutik baitzuten artha bide haren bilhatzeko. Ch III 18, 2. Obra onen egiteko artharik ezdutenak. CatLav 259 (V 131) Fiñean bere konszienzia ongi erregelatzeaz artha dutenak ez dire hainitz ekharriak yuiamendu ariñetara. He Phil 352 (SP 350 artha dadukatenak). Izan beza artha bere akzione guziak bihurtzeko xede haiñ noblearen eta haiñ perfetaren aldera. He Gudu 72. Zutaz artha izanen dut. Lg I 186. Artha izan othe dut ene proximoaren maitatzeko? Brtc 205. Zeren ez duten artha meditazionearen medioz haren neurritzeko eta borthizteko. Mih 86. [Erremusinaz] artha duen arima eztu utziko ifernuko ilhunbetarat joatera. Dh 229. Gutaz artha izan dezan amorea gatik. Jaur 371. Kopia emanen dio gidariari, eta hunek artha izanen du hekien ezar-arazteko. JesBih 421. Zure haur batez bezala nitaz artha izan zazu othoi. Dv LEd 280. Gorakoez artha badu, zertako ez beherakoez? Hb Egia 42. Behar da izan artha xuringoen zolan gelditzen den ura ez emaiteko. ECocin 39. Ene anaiak sobera artha du nitaz. Laph 147. Ez da holako serorarik, ez erretorik, ez aita amarik, neskato gazten arimez arta duenik, nola baitire Combes apez-gei arnegatua eta haren lagunak. HU Zez 105. Jainkoak artha du bere Kreaturez? CatJauf 50. Egun guztian janzki gorriz jantzia ibiliko ziñake, zutaz arta leuketen lau mirabe gazten artean. Lh Yol 19. Ez kutsatzeko arta dutenak. FIr 155. Gutaz zer arta duzun / hortan da ageri. Etcham 215. Artha izan ezazu haukien bearrez. (In SMitx Aranz 226). Zerurat buruz ari direnek eta mundu huntaz arta dutenek. Ardoy SFran 324. Ez ote du apez batek fedeaz bezanbat arta izan behar, haren zerbitzatzeko kargua duen herriaren hizkuntzaz? Xa Odol 239.
    v. tbn. Artha: Harb 197. ES 190. MarIl 82. Jnn SBi 46. Arb Igand 175.
    azpisarrera-7
    ARTAREKIN.
    >Con cuidado, con atención. v. ARTAZ.
    Begira detzagun bada artharekin gure beharriak hitz erhoen airetik. SP Phil 305 (He arthozki). Ene haurra, artharekin examina zazu zerk Jesus ganik urrundu duen. Mih 120. Obligazionez duten guzia artharekin egiten dutenak. CatLuz 29. Mariaren ohoretan jasan zaitzu pazienki lagun proximoaren hutsak, eta artharekin begirautzu nihori penarik egin. MarIl 32. Artharekin behar gare trabailatu eta konstanki harat heltzekotzat. Jaur 159. Inguru guziko lixtor ohantzeak xahutu behar dira artharekin. Dv Lab 295. Zoinak altxatu baitzuen ama baten artharekin. Laph 3. Harzaitzu sei sagar ernetta ederrak, xuri zaitzu artharekin eta khen diozute bihotza. ECocin 36. Egun guziez artarekin, [otoitzak] erranaraziz altxatzen dituzte haurrak burrasoek. HU Zez 147. Bada hor emazte bat, kanpo eta barne, etxe inguruak hein bat artarekin dauzkanak. HU Aurp 109. Erainzkik beraz, laboraria, / hire lurrak artharekin. Ox 137. Phuska guziak artharekin bildurik. Barb Leg 131. Bere etxe apainduen eta eliza zaharraren artean artharekin zaintzen duena orok dakigun plaza zahar famatua. JE Ber 8. Betidanik fama baita Azkainen harpeak Uhaldeko inguruetan badirela, balio luke artarekin bilatzea. Zerb Azk 9.
    azpisarrera-8
    ARTA-SARI.
    Subsidio; emolumento.
    "Sécurité Sociale" delakoak hemendik bi ilabete barne artasari berriak emanen ditu. Herr 18-5-1960 (ap. DRA ). Medikuek ministroari galde egin diote beren kontsulta eta arta-sariak emenda ditzoten. Herr 1-2-1962 (ap. DRA ).
    azpisarrera-9
    ARTAZ.
    "Administrar, tratar o cuidar haciendas, rentas, repúblicas etc. bere kontura ekarri, erabilli, arthaz begiratu, administratu" Lar. "Atentamente, con cuidado, arretaz, artaz, oarraz" Ib. v. ARTAREKIN.
    [Ezta] hain olhagaitzik, non Iainkoaren graziaz lehenik, gero antzez eta arthaz ezin hez eta garai dadin. SP Phil 87s (He astia hartuz).

    arta

    arta
    << arroztetxe 0 / 0 1 artalde >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper