Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    arnegatu.
    etimologikoa
    Etim. Del gascón arnegà, en último término del lat.renegare (v. FHV 164).
    sense-1
    1. (S ap. Lrq ; SP, Urt, Ht VocGr 416, Dv, Arch VocGr , H, Gèze).
    (Aux. trans.). Abominar, renunciar a, renegar de, apostatar; despreciar, rechazar. (Lleva como complemento un sintagma nominal en caso instrumental o absoluto, si bien los ejs. con instr., más frecuentes hasta mediados del s. XIX, dejan de documentarse a partir de esta época, imponiéndose en su lugar los de complemento absoluto; se documenta tbn. con dativo en CatS y M. Elissamburu). "Renier" SP. "Apostatare, egiazko elizatik apartatu, [...] arnegatu" Urt II 172. "Renier, ukhatzea, arnegatzea" Ht VocGr. "Apostasier; renoncer; désespérer; abandonner en désespoir de cause. Ernegatu (V)" Dv. "Renoncer à une chose, renier. Lan horren egiteaz arnegatu du, il a renoncé a faire ce travail. Fedea, fedeaz arnegatzea, id. fedea ukhatzea, renoncer à, renier la foi" H. "/arnegáce/. Renoncer; renier (lang. relig.)" Lrq. v. ernegatu. Tr. Documentado en la tradición septentrional (tbn. en un texto roncalés de mediados del s. XVI).
    [Andre] bategatik sarri niro diren oroz arnega. E 227. Aurrak, arnega ezazuei Jangeikoaz eta Andre Dona Mariaz, eta aren semeaz, eta saintu eta sainta guzuez. (R, 1569). ConTAV 106. Halako maneraz non harenganik aldaratzen denak Iainko Aitaren miserikordiaz, gure itzurbide eta refujio bakhoitzaz, renunziatzen eta arnegatzen baituke. Lç Ins G, 3v. Moises arnegatu zutén haur, zioitela: Nork hi ordenatu au prinze eta iuje? Lç Act 7, 35 (Dv ukhatu). Sorginak dira iende thaillu batzuk zeiñek (diotenez) arnegatzen baitute bere egiazko Iainkoaz. Mat 106. Trunpatutarik hañitz da itzuliren onera / Aitziñean arnegatu zuten lege berera. EZ Man I 72. Han zuen Iaundoni Petre / balentak arnegatu, / oillar erneak zueneko / hiruretan kantatu. EZ Noel 95. Arnegatzen dut mahom eta despitatzen dut balin badut malhik ez pitarik. Volt 236. Arnega zazu zure bekhatuez, zeren hek xoilki gal zaitzakete. SP Phil 54 (He 56 higuiñ zatzu eta detesta, He (ed. 1853) 46 higuiñtzatzu eta abhorri). Bekhatu mortal guzia utzi duzula, iraitsi, ukhatu, arbuiatu, arnegatu. Ib. 504. O Ifernua, orai arnegatzen diat hitaz sekulakotz, arnegatzen diat hire penez, eta hire [...] dohagabeko eternitateaz. Ib. 64 (He 66 abhorritzen). Ene ondoan jin nahi denak, bere buria arnega beza. Tt Onsa 113. Arnegatzen baitie bere egiazko Jinkoa, eta batheiü saintian hartü dien fedia. Bp I 87. Galdu beharko ginituzke [...] baita gure bizia ere Jesu Kristoren fedeaz arnegatuko edo haren artikulu xoil bat disimulatuko ginuken baino lehen. CatLav 229. (V 187) Sekulakotz utzi duzula, arbuiatu, higuindu, arnegatu bekhatu mortala. He Phil 511. Ifernuko ispiritu traidorea, arnegatu diat hitaz eta hire banitatez. Ib. 71. Eskaldunaren izenaz hurren ahalkatuak / bere hitzkuntzaz oraiño dute arnegatuko. (1765). RIEV 1923, 154. (v. tbn. Arb Igand 23) Eman zuen ezagutzerat Piarresek hartaz arnegatuko zuela, ukhatuko ere zuela ezagutzen zuela. Lg II 256. Bederen ez ditu ukhatu eta arnegatu Aita, Semea eta Izpiritu saindua. Brtc 269. Hor bizi haiz, oroz arnegaturik, / paganoak baino gaizkiago. Iraultza 13. Bizi da bere arimaz / egin gabe kasurik, / relisione sainduaz / obraz arnegaturik. Monho 98. Eta nik Jainkoa alde bat utzi! eta nik Jainkoari ukho egin, Jainkoaz arnegatu! Dh 190. Bathaiatzean arnegatu huen debruaz, munduaz eta haragiaz. Ib. 148. Gure elizaz kanpoan ez da batere salbamendurik / Zu handik ateratua zira Jainkoaz arnegaturik. Prot 66. Bena ezin izanez deüsez satifatürik, / orai arren banua oroz arnegatürik. Etch 144. Ikusten dut eta ezagutzen hemengo onak lasto-ilhaun batzu direla, eta mundutar bizia, zoraldi bat [...]. Halarik-ere nik ez arnegatzen, eta behar den bezala uztera hasi-ere eznaiz. Dv LEd 156. Saldu, arnegatu, ostrikatu naute bitoriarat hanbat aldiz eraman ditudan yeneralek. Hb Egia 92. Thurmentiak eta hiltzia bera boztarioreki sofritzen bere Fedia arnega beno lehen. CatS 113. Plazer kriminel guzier arnegatü behar dela, eta gure aragia [...] mortifikatü. Ib. 90. Debriari, haren ponper eta haren obrer arnegatzia. Ib. 70. Oituz geroz hartan, bertzeak bertze, / zor edo hartze, / ezin arnega daite, arras hil arte. LElsb (in Elzb Po 217). Arnegatu behar izan zuen bere nobleziako titulu guzier. Elsb Fram 65. Erreboluzionearen lorifikatzea da [...] kasik fedearen beraren arnegatzea. Ib. IXs. "Oilharrak bi aldiz kantatuko duen baino lehen, hirur aldiz arnegatuko nauzu". Bainan Petrik bere hitza erredoblaturik erran zion: "Zurekin hil behar banaiz ere, ez zaitut arnegatuko". Lap 254 (V 115). Manatzen dio lehenik / Arnega dezan Fedea. Zby RIEV 1908, 418. Santa Martinak jasan ditu tormenta suerte guziak, eta heriotzerik ikharagarriena, etzuelakotz arnegatu nahi gure erlisione saindua. Jnn SBi 177. Badire Jainkoa arnegatu baino nahiago izan dutenak hil... Zerb IxtS 75. Beren herriko tradizionea ez zuten arnegatu. Mde Pr 229. Nihundik nahiko zuen alabak bere Jainkoa arnega zezan. Zerb Azk 109. Beldurrez eta bere lagunez Jainkoa arnega zezaten, etzituena berak hil ezpata ukaldika? Ardoy SFran 194.
    sense-2
    2. (Urt, Ht VocGr 333, Lar, Arch VocGr, Gèze, H).
    Maldecir, blasfemar (contra), jurar. "Blasphemare, [...] arnegatu" Urt III 358. "Blasphémer" Ht VocGr y H.
    Orduan hura has zedin maradikatzen eta arnegatzen. Lç Mc 14, 71 (He arneguz eta juramentuz, TB bere buruaren maradikatzen eta zinekin erraiten, Dv arneguka eta zinka, Leon zinka eta minka). Leheneko ene ungi erraileak orai ene kontra arnegatzen dutela nitzaz trufatzen dira. Harb 340. Hala ifernurako direnak ere, hasten dira, orai beretik, ifernuko ofizioaren egiten, arnegatzen eta maradizino egotzten. Ax 260 (V 174). Bethiere arnegatzen eta maradikatzen dutela bere buruez eta erori zaien zorthe gaixtoaz. Ib. 588 (V 378). Mirazazu maiz barreneko begiez Iesu Kristo gurutzean itzatua, billuzia, gaizki aiphatua, arnegatua. SP Phil 196 (He 198 irojez bethea).
    azpiadiera-2.1
    (Con complemento directo). Jurar (el nombre de Dios en vano); blasfemar contra.
    Eztuk Jainkoa, ez bertze deus / Banoki arnegatuko. Gç 214. Bigarren maniak zer nahi dü? --Jinkoaren izena iura eztezala, &c. [...] --Jinkoaren arnegatzia, hari lotzia bürütik, odoletik, pasionetik edo bestela, bekhatü handiak direia? Bp I 90. Soldadoen mertxedian ützirik, hoiek bere ahalaz mesperetxatü zien [Jesüs] , haren izen saintia arnegatü, hura xuflestatü, eta harez erri hanitz egin. Bp II 47.
    sense-3
    3. Jurar, prometer solemnemente que.
    Egin gogo eztuen gauza bat eginen duela arnegatzea da mortal, eta bekhatu mortal arnegatua konplitzea dira bi bekhatu mortal. Harb 164. Konplitzeko gogoarekin halako edo halako akusatze eginen duela arnegatzea, eta gero hobeago eritzirik egin gabe utztea, ez akusatze hura ezta bekhatu. Ib. 166.
    sense-4
    4. (Dv, H).
    (Part. en función de adj.). Renegado, apóstata. "Apostat, renégat" Dv. "Aphez arnegatua, prêtre qui a renié la prêtrise. Aphezgei arnegatua, abbé qui a renoncé a l'état ecclésiastique" H. v. arnegari, arnegat.
    Basa-apezpikuak / apez arnegatuak / ditu aprobatzen, / nahiz ez den hetan / ez hekin einduretan / deus ere ikusten / biziorik baizen. Monho 30. Protestanten masejentzat Satanez hautatua, / zerk habilka zoratua, infame arnegatua. Prot 70. Federik gabeko Euskalduna, Euskaldun arnegatu bat laiteke, kanpo herrietako haize tzar zenbeitek ekharri luken hazi pozoindatua. Lap 27 (V 15). Framazon, arnegatu, zirtzil eta judu. Zby RIEV 1909, 231. Bazenaz geroz giristino arnegatu bat, Judas berri bat. Jnn SBi 157. Eskualdun giristino arnegatu dohakabe zenarentzat. HU Aurp 173. Canbes delako arnegatu fraide hura. Ib. 140. Hura bezalako apez-gai ohi arnegatu hil baten oroitzapenetan zuten pesta bat gorriek. HU Zez 182. Giristino arnegatua da Giristino Erlisioneari osoki ukho egin diona. CatJauf 68. Gutartean ere badire, zonbeit aldiz, eskualdun arnegatuak. Barb Sup VI. Haritxabalet etzen apeza; arnegatü bat baizik etzen izaten ahal. Const 25. Zoazi, zoazi, kaputxin arnegatu, gezurti alaena! Lf Murtuts 5.
    sense-5
    5. "Encolerizar, sacar a uno de sus casillas. Arnegatue nago gizon orrekin. Arras arnegatue" Izeta BHizt2.
    Etxe ontako etxekoandriak, / mundu guziak dionez, / senarra etzaukan arnegatuta / disgusto asko emanez. Auspoa 97, 142.
    azpisarrera-1
    ARNEGATZEKO. Despreciable.
    Ez aiz bada gaixtoa eta arnegatzekoa. SP Phil 239 (He 241 ez haiz bada miserablea eta higuiñgarria).

    arnegatu

    arnegatu
    << arnasa 0 / 0 1 arnoketa >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper