Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    amaitu.
    etimologikoa
    Etim. De hamabi + -tu, litm. 'adocenar', con pérdida normal de -b- tras -m- en la sílaba anterior. Larramendi tradujo 'adocenar' por el neol. amabikatu. Es rarísimo que /m/ y /b/ coincidan dentro del marco de una palabra. Excepto, sobre todo, en los compuesto de hamar, hama-, de los que se separaba por el sentido amaitu. Aún sin esa condición, hay amorz ya en Leiçarraga. v.hamabost.
    sense-1
    1. (V; Mg Nom, Añ (V), Izt 4r, Dv, H (V)); amattu Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 69.
     (Aux. trans. e intrans.). Acabar(se), terminar(se); agotar(se), gastar(se). "Bukatu (G), amaitu (V), acabar" Mg Nom. "Acabar", "concluir", "consumar", "finalizar", "rematar" Añ. "Achever" Dv. "Finalizar. Asko da soiñurik, amaitu daigun pitxarrondokoa" A. "Terminar, acabar, dar fin. Amaittu dogu gaurko aldixa" Etxba Eib. "Au amaitxu ein bear da (V-m-gip)" Gte Erd 69. v. akabatu, bukatu Tr. Documentado desde el s. XVIII en autores vizcaínos. En el s. XX casi se generaliza entre los escritores peninsulares; el único ej. septentrional es de Mirande. En DFrec hay 200 ejs. de amaitu, todos ellos meridionales.
    Orain amaituko al dau bere betiko egarriia. Urqz 82. Nos akabadu, amaitu edo gitxituko dira infernuko penak? Oe 90. Nosko amaitu bein banaan, aitatu gura banitu gure euskeriaren apaindurijak? Mg PAb 201. Asko da soñurik, amaitu daigun pitxarondoko ardaua. Ib. 66. Isten badau erdi eginik guztia amaitu baga. Mg CO 276 (CC 185 largatzen badu bukatugabe erdi eginda). Berba bigaz amaitu eban Jaungoikuak bere lege guztia. fB Ic I 17. Mezia amaitu edo akabadu artian. Astar II 198. Bigiria amaitu ta duaz alkarregaz etxeetara neskatilla ta mutillak. JJMg BasEsc 111. Gizaaldi gustijak amaitu artian. Ib. 41. Baña azkenik eriotziak amaituko ditu luurreko penaak. Ib. 93. Kastigua bere atzen bagea, akabatu, amaituko eztana izan bear da. Añ GGero 381. Berba onek amaitu orduko, ots ikaragarri bategaz zulatu zan ormia. Ur MarIl 14. Konsultore Jaunari emon jakon enkarguko plazuba amaitutera doiala. "Fenecer". (1866) BBatzarN 225. Baño beiñgoan amaituko det kontu au. Urruz Urz 25. Emen amaitzen ditut / zure alabantzak. JanEd I 72. Zutunduta ioan zan / Gaztelugatxera / ta eguna amaitu barik / artez Gamizera. Azc PB 139s. Da bota zituan gero bazterren baten, an, ezkutuan amaitu eien euren bizitza zistrin mengela. Ag AL 108. Edozer lan asi ta bat bakarra amaitu barik. Ib. 61. Etxea amaitua izan zanean. Itz Azald 106. Eta egia da mundua amaituko dala, eta orduan guztiok biztuko gareala? Ib. 37. Gizon onak, amaitu ebanean bere bazkariya [...]. Ib. 119.
    ( s. XX) Orra, Ama maitea, / Maiatza amaitu. Urruz Zer 119. Etziran geiago isilldu euren lan guztia amaitu arte. Ag Kr 92. Zeresanak eta indarrak amaitu jakoezanean. Ib. 67. Egon apur baten, eztot amaitu ta. Ib. 86. Orduantxe, aida batean, amaittu bear ebezala ezkontza asmoak. Echta Jos 177. Inddarrak amaitturik. Ib. 339. Amaittuten joazan ontziko janari ta edariak. Ib. 189. Au gauza guztien amaitu bearra! Ag G 214. Elizkizunak amaitu ondorean. Ib. 183. Epia [...] amattu da. ForuAB 71 (ib. 141 amaitu). Oiulariak etzuen oso amaitu al izan. A Ardi 97. Etzera etorriko, ez. Nik esango diyot Satur-i etxian sartzen ez uzteko... Jaxinto... zurekikua amaitu da. Alz Txib 105. Eta ortxe amaitu da gure erriko aratostietako poz guztija. Kk Ab I 108 (v. tbn. II 88). Bere aberri Euzkadi onetara etorralako bere karreria amaituta. Ib. 107. Amaitu ebenian dantzarijak lana, / Emoutsen ardau zuri ta txokor bana. Enb 207. Bein be amaituko ez dan beste bizitza bat izango dogula. KIkV 43 (v. tbn. 85). Berau ere ixillik egon zan aguazillak amaitu arte. Or Tormes 109. Ta amaitu eban itzaldia. Ib. 109. Amaituko al dok illebete au, ortatik urten dagigun. Ib. 85. Asitako saski ederra amaitubage bearko din. Or Mi 70. Soldaruzkara amaitzen dedanean, nere itza betetzera etorriko natzaizu. Alz Ram 55. Bañan, gure Jaungoiko onak lagundu dit orain, beti betiko ibillera lotsagarri oiek amaitzen, eta amaituko ditut. Ib. 44. Arotz agure orrek amaitu dau lana. Laux BBa 14. Ta au entzunaz batzarra amaitzen degu, "sesioa" jarri baño len. Lab EEguna 79. --Zein da lorarik ittunena? --Zatotik urteten dana, ai!, ardaua amattutian. Otx 42. 1935'gko bagillan amattu zan ["Arrats-Beran"] Verdes-etxian. Laux AB 103. Erabilliaz sautu, gastau ta amaitzen diran gauzen jabe baño etziran jopu errukarri aek. Eguzk GizAuz 168. Paleolitos-garaia eta Pleistokenosko azken otzaldia batetsuan amaitu ziran. JMB ELG 55. Gaur goizean amaitu dizkiñat azterketak. TAg Uzt 14. Erostak amaitu ta mintzorik entzuten etzanean. Zait Sof 151. Il-eresiak amaitu artean zirkiñik ez egitea erabaki nun. Etxde AlosT 103. Usoak bertsuok amaitu orduko, Bela-Beltzek urrats bizi batzuk eman zittun. Ib. 100. Gero restaurantean afaldu zuten [...] eta dancing batean eguna amaitu. Mde Pr 145s. Kolpetzar ura aski izango zan burruka zital ura bere artan amaitzeko. Berron Kijote 112. Gerra amaitu baino lehenagotik. MEIG VI 78.
    v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 93. AB AmaE 179. EusJok II 52. Lh Yol 44. TP Kattalin 194. Ir YKBiz 506. ABar Goi 55. SMitx Aranz 85. Lek SClar 103. Txill Let 30. NEtx Antz 52. Akes Ipiñ 15. Bilbao IpuiB 172. Erkiag BatB 111. Osk Kurl 85. Onaind in Gazt MusIx 149. BEnb NereA 211. Ibiñ Virgil 62. Etxba Ibilt 463. Alzola Atalak 71. Berron Kijote 32. Uzt LEG II 176. Etxabu Kontu 55. FEtxeb 13. Gerrika 23. Insausti 37. Amattu: Altuna 75.
    azpiadiera-1.1
    (Part. en función de adj.).
    Onako berbeta altubagaz ta jasubagaz etxuratuten dau Espiritu Santubak emakume amaitu ta indartsu baten balijua. fB Ic II 284. Juzguba da geure adilliak edo entendimentubak zerbait ikusijaren, entzunaren edo iraguaren gainera, onan edo alan dala beragan sinistuteko ateraten daben kontu amaituba. Ib. 217. Benozzo Gozzoliren egintzarik amaituenak gure aurrean eta begirune aideko bat baiño ezin egin! Ag Ioan 190.
    azpiadiera-1.2
    (Precedido de sintagma con suf. -t(z)ez). Terminar (de).
    Itandu egijozu zegaiti Abe Marija ta Aita Guria esatez amaitu ditubanian esan daben alabiz . Mg PAb 161. Naasteko dantza inpameen gainian Eleisiaren Gurasuak ta Santubak dakarreezan errazoe asarriak esatez amaitu ezin legiz. fB Olg 78. Musu-zapiarekin agur egitez amaitzen duenean Pantxikak begietara eramaten du. Alz Ram 59.
    azpiadiera-1.3
    Eguna zabaltzen ba-da larrosa egitten amattu baño lenago, dana alperrik ixango da. Altuna 37.
    azpiadiera-1.4
    (En la expr. egunak amaitu).
    Birjinidadeko estaduban amaituko ditut neure egunak. JJMg BasEsc 220. Onetara amattu zittuzan bere egunak amabi gaxuak! Otx 87.
    sense-2
    2. (Aux. intrans.). Morir; consumirse. "Mamu ta piztien eriotzea aitatueran galdu nai amaitu-ren ordez il esanezkero, miiñaz iru kurtze egin bear dira lurreko arri baten ganean eta beste ainbeste mun emon (V-ger-m)" A EY I 221. "Dichos que sustituyen a sugea il: sugea amaitu (V), [...]" Ib. 438. v. akabatu (2).
    Beti tiraan daguan arija, laster eteten da. Beti postaan dabilen zaldija, laster amaituten da. fB Olg 18s. Beste kriatura guztiak amaituta, utsera biurtuta bere, gizonaren gorputza ta arimia bitziko dira beti guztian, irabazten dabeen lekuban. fB Ic I 15. Ordikerijak kanseetan dau naturalezia ta laburtu bizitzia, asko itoten dira ibaijetan, beste batzuk kolpeka amaitu bideetan, ta orregaitik ez dago eskarmenturik ta emiendarik Infernura artian. JJMg BasEsc 209. Ospitalera bera nik eroatea, / Izan zan egun atan bizia kentzea, / Urrengo egunean egin zan lurpetu, / Lenengo arratsean zalako amaitu. AB AmaE 292. Euskaldun besoetan nola giñan sortu, / Euskaldun besotean gaitezen amaitu. Ib. 288. Gure Ama Eliza Katolikuak bere etsaiengandik eraso ta jasa ikaragarriak izan ditzake, bañan ez da iñoiz ere il eta amaitu. KIkG 25. Amaitu ginen lekuan / egin dute kapera. Arti MaldanB 222. Amaitu da katua. Ayesta 37.
    sense-3
    3. (Aux. trans.). Matar.
    Ez eban Jaelek Sisara gerragina eskuperatu ta amaitu? fB Ic II 283s. Geiso batek amaitu eutsazan ganadu asko, ta azkenik ill jakon bere benetako lagun ta emazte birtuosia. JJMg BasEsc 263. Asto nekeak amaitua ta ila, ta zaldi biotz gogorra. Zav Fab, RIEV 1907, 541. Maketoakin batzeagaitik / guk geuk zaitugu amaitu [Gernikako Arbola] . AB AmaE 83. Ian zuk, piztia, ian zuk biotza, / Ta ni lenbait-len amaitu; / Nire biotzak, len ezpaziñan, / Euskaldun egingo zaitu. Ag AL 103. Erri askotako ienteak, goseak, egarriak eta bildurrak amaitu bear eizituan. Ib. 64. Zenbat aldiz odoldu dot, / Neure aizkora zorrotza! / Zenbat aldiz amaitu dot / Bizar gorridun arrotza! Ib. 32. Geiagoko barik io buruan da amaituko neuke erbesteko gizona. Ib. 25s. Ondo ill bagako aberea eiztariak amaituten daben legez. Itz Azald 164. Abere bat amaitu dukenak, ordaiña eman bear du; abere ordain, abere. Ol Lev 14, 18 (cf. 14, 21: abere bat il lukenak, beste bat itzuliko du; gizon bat il lukena, il bedi).
    azpisarrera-1
    AMAITU BEHARREAN.
    A punto de morir.
    Adorerik bage, goseak eta egarriak amaitu bearrean. Ag Kr 17.
    azpisarrera-2
    AMAITU-BERRI.
    Recién terminado.
    Legegizon ikasketak amaitubarri eldu zan bere sorterrira. Erkiag Arran 27. Asi beetik eta goraiño, teillatua ia amaitubarri eukan etxea, su ta gar, lau ormak ez besteak, etxe osoa ta alboko olabea, serra ta anporrak, erre ta kixkali egin ei eutsazan Jon arotzari. Ib. 157. Medikuntzako estudioak amaitu berri zegoen zaldun gazte aberatsa. Arti Ipuin 76. Amaitu berria zen gerratean ez zelako gehiegi lotu. MEIG VI 76.
    azpisarrera-3
    AMAITU EZIN v. amaiezin.
    azpisarrera-4
    AMAITU-HURREN.
    A punto de terminar.
    Agorrilla amaitu-urren danean. Erkiag Arran 181. Amaitu-urren egoan udabarriko eguna. Ib. 7.
    azpisarrera-5
    AMAITUXE.
    (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Nere gurariak azaldu ta amaituxe dukegu. Zait Sof 122. Belar onduak amaituxe, eta arbi ta paotxak ere mendean. AZink 37.
    azpisarrera-6
    AMAITZEAR.
    A punto de acabar. v. BUKATZEAR.
    Baimen-aldia amaitzear (amaitzeko edo bukatzeko zorian) neukan; Cadizko deiak estu artzen ninduten. Etxde Itxas 131.
    azpisarrera-7
    AMAITZEKE.
    Sin terminar.
    Zenbait aldiz, Theresak susmatzen zukeen haurkeria bat zela esatera zoan gertakizuna eta hasitako esakuna amaitzeke uztera zen. Mde HaurB 58.
    azpisarrera-8
    AMAITZEKO.
    Finalmente, para finalizar. v. AZKENIK.
    Amaitzeko, lau ilabetetsu egon nintzan boskarren nagosi onegaz, naiko lan igaroten nebala. "Finalmente". Or Tormes 117. Ta amaitzeko, Orbe eibartar bertsolariaren agotik esango deutsut: [...]. SM Zirik 8. Amaitzeko bada, bere liburuetan ikasitako arauera uraxe eman zion bere irudimenean, aako zaldun zauritua ikustera etorri izan zan printzesarena alegia. Berron Kijote 179.
    azpisarrera-9
    HASI ETA AMAITU.
    De principio a fin.
    Zer esango ebeen [santubak] geure plazeetako dantza desondraubak asi ta amaitu, etxian urteten daneti ta sartu artian, ikusi balitubee? fB Olg 86s.

    amaitu

    amaitu
    << amai 0 / 0 1 amama >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper