Harremana

    OEH - Bilaketa

    3538 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (343)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 aldamen.
    tradizioa
    Tr. Casi exclusivo de la tradición meridional, aunque menos frecuente en textos vizcaínos. Al Norte sólo se documenta en Goyhetche y Mirande. La forma aldemen se encuentra en Echeita, EusJok y Alzola, y, alternando con aldamen, en Xenpelar, Beovide, Agirre, Alzaga y Alzola. En DFrec hay 39 ejs. de aldamen (de ellos 5 vizcaínos y 1 septentrional) y 1 de aldemen.
    sense-1
    1. (V-gip, G, AN; Lar, Mg Nom 65, Añ (G, AN), VocZeg 287, Hb, H), aldamon (AN-gip), aldemen (G-azp). Ref.: A (aldamen, aldamon); Iz ArOñ; Asp Leiz2; Elexp Berg; Gte Erd 220, 157.
     (En casos locales de decl. sing.). (Al) lado. "Vecindad de una casa a otra, de un barrio a otro" Lar. "(Al) lado, [...] aldamenean", "cabe, junto, cerca, [...] aldamenean" Lar, Añ. "Aldamenean (G), alboan (V), al lado" Mg Nom. "Lado adjunto a una persona" A. "Lugar próximo" Iz ArOñ. "Aldameneko [...], persona o cosa que está al lado de otra" Asp Leiz2. "Gogaikarri aura etxat gau guztian aldamenetik kendu" Elexp Berg. "Otsoa aipamenin aldamenin (AN-5vill)" Gte Erd 220. "Aldameneko etxe batera (AN-gip)" Ib. 157. Cf. aldameneko; v. albo, 1 aldaka.
    Kazara doean orduan beti aldamenean botea. Acto 241. Atera dezala euskerazko geure sinistamenen jakinbide bat, erderaz aldamenean itzulirik. Aq Carta a Lar 27. Nekez ta ezin bestez kenduko da [adiskidea] haren bazterretik edo aldamenetik. Mb JBDev 225. Jarri zitzaion Arzaiari aldamenean. VMg 42. Sartu zan leizean ta Otso illaren aldamenean ase zan arikiz ta ardikiz. Ib. 52. Dakuste katua, / Sasipe sakonduan / Guzia sartua: / Zeuzkala aldamenean / Ezurrak ugari. Mg (in VMg 111s). Batzuek egun onak ematen, besteak aldamenekoaren apaindurari begira. AA I 531. Egiten ditue beren gauzak Jesu-Kristo beren aldamenean baleukee bezala. AA III 319. Pinto, bere laguna, gurrinka aritzean, / badijoa ta jartzen zaio aldamenean. It Fab 254. Eskupeta eskuan eta txakurra aldamenean dituela. Izt C 473. Beraren aide, auzo eta adiskideetakoak etzaiozka aldamenetik kenduko asnasa deban arte guztian. Ib. 240. Baldiñ eritzen bazera / Deith zazu aldamenera, / Mediku bakhar bat xoilki. Gy 17. Aldiz gu bagare aurkitzen / Gauza onen aldamenean, / Hirritsa dugu barnean. "À l'approche des biens". Ib. 163. Obia utsik, il-janzia zoruan eta izerdi-zapia aldamenean. Lard 467. Aldameneko erri txiki batera joan. Ib. 373. Libru bat ezkerrian, iru aldamenian, / Homero ta Virjilio ta Ennion izenian. Azc CancB III 16 (PB 298 aldamenetan). Alabearrez aldameneko arkaitz batek ematen zuen ur garbizko iturri bat. Arr GB 43. --Nun dabill Batista? --Aldamenian da, Mikolaxen etxian. Sor Bar 64. Aditu bezain aguro altxatu zan Santua Kardinal Jaunaren aldamenetik. Bv AsL 198 (182 aldemenetik). Nondik daukadan arima maite naben bat deika, / Aldamenera noakola? AB AmaE 176. Txintxarri azaltzen da; joaten da bere maiera eta andik Ganbararen aldamenera. Alz STFer 119.
    ( s. XX.) Eriotzearen txistua, arnasestua ta deadarra aldamenean eroiezala. Ag Kr 198. Gelditu azi du bere aldamenekuak. Iraola 66. Aldameneko agure zar alargun batek, parrez ta ixil antzean. Ag G 45. Lagun argia dauka itsuak aldemenean, mutill sostor bat. Ib. 185. Gero, astoaren aldamenera etorri, ta belarri batetik itzegingo balio bezela jarri zan. Muj PAm 68. Errekondo ta aren aldameneko mutillak. Or SCruz 30. Nere amaren aldamenian / bizi nintzana pakian. Tx B I 210. Mutiko bat dakuse / aldamenian... / Ta otzara betia / Maian ganian. Enb 97. Manaxiren aldemenetik igarotzeakoan onek ikara antza egiten du. Alz Burr 32. Gero aldamenean, / atzaidan eseri, andereño otxan. Ldi BB 122. Aldameneko lagunekin berriketan asi ba-dadi. Ldi IL 22. Zu nere aldamenean ikusi utsarekin. ABar Goi 52. Aldameneko lagunari noizbeinka mokoka zorrotza erantsiz. TAg Uzt 112. Iru Barrutietako Buru bakoitzaren aldamenean jardun bedi Epaille Argibidelari bat. EAEg 30-4-1937, 1591. Ta oraintxe bertan, senargaia aldamenean dula, bere begi aurrean il bedi! Zait Sof 183. Gesen bazterraldean bizi, eta nere aldamenean egongo zera. Ol Gen 45, 10 (Urt y Dv ene aldean, Ur nere aldean, Ker neure ondoan). Elkarren aldamenean etzanik. Mde HaurB 87. Arrai-kaja eder maite ura beti aldamenean eukitzen zuan kutuna baño kutunago. Anab Poli 49. Aldamenean yoian lagunak itz eta pitz eragoion. Erkiag Arran 171. Aldameneko bar batean. Izeta DirG 92. Gurutz aldamenean, sei praille, taldean. Gand Elorri 83. Iturri guren oien aldamenean, ozkirri ta ozpel giro izango dituzu. Ibiñ Virgil 32. Intelektualaren aldamenetik bereziaz ezenarioko aurreko aldera doa. Lab SuEm 199. Ori ez dago sinistutzerik / aldamenetik esanda, / Gipuzkua au urte askuan / beti txapeldun izan da. Uzt Sas 328. Biaramon goizean Jakobek bere aldamenekoa Lia zala ikusi eban. Ker Gen 29, 25 (Ol Yakoben aldamenekoa). Aldameneko kuartoan etzan nintzan. JAzpiroz 63. Batalloi batzuk lotu zirean / Sollube aldamenean. FEtxeb 23. Astua ta idia / bere aldamenean. BBarand 64. Galdetzen degu aldamenetik / pasatzen geran orduan. Zendoia 113. Mogelek ez zuen urrutiko Indietara joan beharrik bere Basagizon Ona aurkitzeko. Aldamenean baitzeukan, Bizkaiko basetxe batean, Peru jatorra. MIH 168. Etxean edo etxe-aldamenean bizi izan naiz beti. Ib. 68. Euskalerritik edo Euskalerriaren aldamenetik ez dira aldentzen. MEIG III 102. Badu euskarak [...] huts nabarmen bat bederen aldameneko hizkuntzen ondoan. MIH 110.
    v. tbn. Echag 182. Bil 159. Aran SIgn 95. Xe 242 (261 aldemen). PE 88. Zab Gabon 52. Apaol 24. A BeinB 69. AzpPr 38. Goñi 31. Ill Testim 20. ArgiDL 135. JMB ELG 90. EA OlBe 29. JAIraz Bizia 31. BEnb NereA 181. Basarri 179. Ugalde Iltz 17. Vill Jaink 130. NEtx LBB 122. Ataño TxanKan 19. Aldemen: Ag Serm 144. EusJok 129.
    azpiadiera-1.1
    (Al) lado de, además de.
    Urtzia al zan beren Jainko bakarra, ala ori Jainko nagusitzat artuarren, beronen aldamenean ba ote zituzten beste jainko txiki edo jainko-usteko izakien edo indarren siñeskerak eta siñeskeriak? Vill Jaink 23. Azkenik, erretorika behar genuke ongi herrikoa den erretolika-ren aldamenean? MEIG VII 180.
    azpiadiera-1.2
    (En casos locales de decl., en pl.).
    Zure inguru ta aldamenetan daudenok. VMg 72. Bereala asi ziran zabaltzen aldamenetako ingurumaietara. Izt C 3. Aldemenetako guztiai bultzaka. Ag G 83. Aldamenetako errietan ere zabalduak ziran. Zait Plat 53.
    azpiadiera-1.3
    (Como primer miembor de compuestos). Cf. supra ejs. de aldameneko. v. albo.
    Frantziako Errege Hugo Kapeto Parisko aldamen edo albo-erri batera ioan zan. A Ezale 1897, 207a. Laster entzun zan Axerik aldamen baserriko olloak arrapatu zituala. Ag G 62.
    azpiadiera-1.4
    (Tanto en sing. como en pl.). Alrededores.
    Lidiako aldamenetan dagoan ta Atlos deritzon mendi batean ezagutzen dira piztia izugarri ta itxusi batzuek. VMg 87. Baita Santo Domingoko aldamenean dagoen arkaitzerra San Lorenzokoa ere. Izt C 37. Errezillen, Erdoiztako aldamenian. Alz Bern 51. Oiartzungo Kontzeju etxeko / aldamenian, / apari on bat egin ginduen / arrats batian. JanEd II 72. Buenos Airestik urruti gabe / Platako aldamenian; / amabi milloi Bankuan dauzkan / euskaldun baten mendian. Tx B II 44. An da, mugalderago, Lantzen aldamena. "Los alrededores de Lanz". Or Eus 249.
    sense-2
    2. Persona cercana, de confianza. v. aldameneko (2).
    Gerta zaizkiotzu [Erregeri] mirabe ta aldamen menak, bere biotzaren erakoak. Lar Fueros 8.
    azpiadiera-2.1
    Persona que está al lado.
    Irripar gabe ez zan / nere aldamenik. Zendoia 153.
    sense-3
    3. (V-gip; Lar, Hb), aldemen. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
     Costado, lado de un cuerpo; flanco. "Banda, lado, costado", "costado", "flanco", "bordo, lado de navío" Lar. "Muñones en las piezas de artillería, aldamenetako eskutokiak, kirtenak" Ib. "Amuradas, lados interiores del navío, barrengo aldamenak" Ib. "Aldameneko min, douleur de côté" Hb. "Flanco, costado. Ezkerreko aldamenetik sartu jakuzen" Etxba Eib. "Costado, lado. Kotxian aldamen bixak urratuittut" Elexp Berg. Algunos de los ejs. que citamos son difíciles de distinguir de los de la primera acepción. v. albo.
    Karelak zatittu ontziaren aldemenean, txikotak urratu, ta galdu zan oso batela. Echta Jos 139. Mañaxi ta Joxe Joakin, Talori bi aldamenetan jartzen zaizkio. Alz Burr 36. Bizkarrian [ume] bat, tripan bestia, / aldamenetan batzuak, / sall galantakin ikusten dira / dabiltzala [ijito] geientsuak. Tx B II 65. Senarrak eman ziran / lenbiziko kolpia, / berealakoñadu apezak / aldamenetik bertzia. / Oi kanabitaren / puntaren zorrotza! (AN-5vill). Balad 100. Egon ta iraunez, beera bearrak, / bultza betiko aidurrez, / zapalduko deust, nik ezin ala / eutsi, aldamen astuna. / Azurrak, banan, etsiko dabe / t'emon erraien utsuna. Gte Elorri 168. Napar erdeldun bizi bat gendun / izena zuana Xixto, / gaur nere gisa burugain soilla / eta aldamenak pintto. Insausti 74.
    azpiadiera-3.1
    Lado, extremo; margen. "Acotar, citar al margen, aldamenera, albora, basterrera deitu, otsegin" Lar.
    Mendi goititu, arkaitztarte, basozakon, erreka-ondo, ibai-aldamen, itur-inguru, bide-bazter. Izt C 159. [Tallua] plaza agirikoan arkitzen da ifinia marmolezko irozpe andigoiti baten gañean iru malla zabal ederki apainduak aldamenetan dituela. Ib. 475. Umezurtz errukarria [...], ate aldamena eskuz idoroaz, Manuelen besotik aurkeztu da. Ag G 360. Eskuira, begiratoki edo miradoria. Aldamenetan, esker-eskuira, atiak. Alz Bern 49. Jendia pozez egondua da / aldamenetik begira. Tx B II 178. Makur-makur bijoa gorde-lekura aldamenetara begira. Lek EunD 22. Gero, ibaitik amabost metrora, lenengo etxeak; erdin bat bi bizitzakoa, aldamenetan bat urdiña, bestea gorria eta beste amaika orizkak. JAIraz Bizia 44. Irugarren bizitzan, lenengo mallakoan, gelak erdin zeuden, eta ez bigarrenean bezela aldamenetan. Ib. 45. [Itxasoaren besoaren] aldamenetako bi zelai aiek bai gauza ikusgarrik. Ib. 32. Aldamenetara begiratu ondorean. Ib. 99. Ba eieuan "Biriarrua" Alsagianeko tabernan, eta beste batek aldamenetik esan ei zetsan. SM Zirik 126. Atx-zulo oneitati apur bet gorago, Lamiñe-posu deritxon lekue dago; eta onen aldamen bietan dagozan atx-ganeetan, eguzkie zanean, euren bearlekuetan agiri ei-zirean [lamiñek] . Akes Ipiñ 28. Bonbero-sailla aldamen batera baztertzen da zer nai zai. Lab SuEm 198. Koro-sailla aldamenetik erdiruntz abiatzen da. Ib. 198. Bertako santuek, Santa Agedako ermiñta barrian, altarearen aldemenetan dagozanak ei dira. Alzola Atalak 36.
    azpiadiera-3.2
    (V-arr-oroz-och, G-nav). Ref.: A; Ond Bac.
     (Pl.). "Dos palos laterales verticales que sostienen la puerta trasera del carro" A. "Burkamea iru taketen ganean dago: erdiko taketak burteguna dau izena; alboko biak aldamenak" Ib. (s.v. errailla). "Varal, cada uno de los dos palos que se colocan a los costados del carro o arado, y quedan unidos por los orrazi" Ond Bac (v. tbn. ilustraciones págs. 409 y 411). Cf. LzG: "Adral o tablero en el carro de labranza (Araya)".
    sense-4
    4. Aspecto, punto de vista.
    Zeñarekin esaten zioten Jaungoikoaren Amari garbia eta aldamen guzietatik garbia. Ur BulaG 554 (BulaAl 42 inguru guztiyetatik).
    sense-5
    5. (En la expresión -(r)en aldamenean 'en comparación con').
    [Kornubierazko] literatura hori, aldiz, nahiz gauza apal samarra den Gales Herrikoaren aldamenean, bai eta Bretoin edo Euskaldunaren aldamenean ere, nahiko eder eta zabala da. Mde Pr 263.
    azpisarrera-1
    ALDAMENEKO BIDALKIN.
    "Legado a latere, Aita Santuaren aldameneko bialkiña" Lar.
    On Geronimo Veralli, Jabedi artan Aita Santuaren aldameneko bialkiña zanak. Aran SIgn 92.
    azpisarrera-2
    ALDAMEN-ERDI.
    Euzkadiko ikurriña ondoz gorria izango da. Gañean, ertzetik ertzera bi zerrenda musker eta aldamen-erditik aldamen-erdira gurutze zuri bat. "Puntos medios de los lados". EAEg 28-10-1936, 155.

    aldamen

    aldamen
    << 2 aldakaitz 0 / 0 aldamio >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper