Harremana

    OEH - Bilaketa

    3542 emaitza etxe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (345)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    aingeru.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, BN; Urt II 90, VP 2v, Lar, Añ (G, AN), Lecl, Dv, H); aingeri (AN); aingiru (AN, L, B, Ae, Sal; Dv (AN-mer), VocB ); ainguru (BN, Sal, S, R; Arch VocGr , VocBN , Gèze, H (S)); aingru (Sal); angeru (V-ple-arr-oroz; Lcc, Mic 5v <-erru>, SP, Añ (V)); angiru (AN-egüés-erro-ilzarb); andderu (AN-larr); anguru; ingeru (AN-ulz); aingero Ref.: Bon-Ond 136; VocPir 4; A (aingeru, ainguru, aingiru, angeru); Lh, Lrq (aingürü); Iz R 300; ArOñ ; Etxba Eib; Echaide Nav 205; Elexp Berg; Izeta BHizt2 (aingiru); ZestErret .
     Ángel. "Ange. Angeru araldea, troupe d'anges" SP. Tr. De uso general. La forma mejor documentada es aingeru. Los autores suletinos usan aingürü -- Eguiateguy (180) angürü--, y los roncaleses ainguru, forma que tbn. se encuentra en escritores bajo-navarros (Dechepare, Sallaberry y, en alguna ocasión, Laphitz (71)). En Lazarraga y en toda la tradición vizcaína antigua hay angeru (forma que por lo demás sólo se encuentra en Pouvreau); más adelante se documenta en Barrutia (309), Cardaberaz (CatV 92), CatLlo (35) y CatBus (22), y, alternando con aingeru, en Urquizu, Añibarro e Iturzaeta. Apenas hay testimonios del s. XX. Aingiru se encuentra en textos alto-navarros, baztaneses (CatB 91, Echenique) y aezcoanos (CatAe 40), además de en algunos labortanos como Axular (de modo exclusivo) o Etcheberri de Sara (junto a aingeru ); tbn. en Harizmendi en una sóla ocasión (63), tal vez errata. En la tradición alto-navarra, ya desde los primeros textos, aingiru compite con aingeru: la primera se encuentra en los versos a la Virgen de Roncesvalles, en Beriayn, SermAN (2r), F. Elizalde (47), Lizarraga de Elcano y en un viacrucis de principios del s. XIX (FLV 1988, 148), mientras que la segunda se da en Beriayn, CatUt (14), Lizarraga de Elcano y CatUlz (25). En textos salacencos (Samper, CatSal 41) se encuentra la forma aingru. Hay además aingero en Yanzi (99). En DFrec hay 37 ejs. de aingeru y 6 de angeru (todos de Larrakoetxea).
    Ainguruiak zuien goarda ararteko sainduiak. E 65. Io badeza dardoaz ere gorputzaren erditik / ainguruiak bano oboro ez larrake gaizkirik. Ib. 129. Ezen kargu emanen drauela hizaz bere aingeruei, eta bere eskuetan eramanen autela. Lç Mt 4, 6 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe aingeru, Ip aingürü, SalabBN ainguru, Echn aingiru, Samper aingru, Hual aĩguru; Arriand gotzon). Igor zedin Gabriel Aingerua. Lç Lc 1, 26. Joango dira / onak nor bere kontuan; / jarriko dira / angeruakin zeruan. Lazarraga 1200r. Zeruak asko balio deue / eta ango aingeruak. MPortal 41s. Aingiruen erregina / Orierriagan xarririk. OrrAmaB 1s. Aingeru sanduak Iaunau akonpañatzen dutenak. Ber Trat 109v (32r aingiru). Zeru gorak gehiago eztire higituren, / ezen aingeruek dute hekin artha utziren. EZ Man I 81. Zeren berdin aingiruek iasanen zutela, min hartzetik begiratuko zutela. Ax 135 (V 89). Leelengo partea artu zan angeru san Grabielen salutaziñorean. Cap 40. Non gurekin batean Angeru sainduek iaten eta edaten baitute. SP Imit IV 11, 5 (5, 1 aingeru). Jaungoikoaren Aingeruak bisitatu eban Maria. CatAnz 2. Jainkoari ematen gloria, bozkarioa aingeruei, deabruei izialdura. Gç 29. Angeru mila / gure menditik / igaro dira. Zubia 139. Aingürü eta saintü orotan gañen izateko. Bp I 148. Non bide hunetaz berezi baitu abre mutuetarik, eta egin aingiruen iduritako. ES 176 (87 aingeru). Santuren bat edo aingeruren bat. OA 50. Aingeruak dire Ispiritu huts batzuek gorphutzik gabeak. CatLav 33. (V 25) Begira dagoz aingeru ederrak. Urqz 86 (67 angeru). Zu gardatzen eta defendatzen zaituzten Zeruko Aingeruak. He Gudu 97. Aingürü elibat bezañ xahü haren aitzinian ebili. Mst I 19, 1. "Ez dezu perillik", esaten dio aingeruak, "Jangoikoak gordeko zaitu edozein tokitan". Mb IArg I 368. Altura andian zegoen deabrua beste aingeruakin. Cb Eg II 6. Aingeruak etzion Birjiñari Jainkoaren izenik aitatu. Lar Carta a Gandara 161. Aingeruak ihardetsi zuen: ez duzu zeren nere izena galdetu. Lg I 224. Deitzen tüzte aingürü hunak. CatLan 28. Jarzerá aingiruen máian. LE Prog 106. Aingeru guziak, Jainkoak egin zituanean, onak ziran. Ub 8.
    ( s. XIX) Josep justua / aingeru on batez / abisatua. Monho 92. Bializió Jangoikoak aingerubát ogibatéki. LE Ong 24r. Eta zeinbat geijago aingeruben begijetan, ta Jangoikuaren aurrian? Mg CO 206. Zerren urtengo dabe angeruak, da aterako dituez deungak oneen artetik. Añ EL1 46 (40 aingeru). Eta au izan zan aingeruak kondenatu zituan, eta demonio biurtu zituan soberbia. Gco II 22. Etzien Jaunak eman aingeruai [...] onenbeste esku. AA II 225. Non aingeruen garbitasunak berak haren aldean ahalgetzeko ta goibeltzeko baitzuen. Dh 273. Ta eurak uste dabee aingerubak baixen garbi dagozala. fB Olg 183. Egin behar dugu othoitz aingeruei [corregido sobre ainguruei] eta sainduei? CatLuz 17. Minzatzen denian jenteki aingürü bat üdüri da. Etch 542. Haren grazia justu egiten duenak ixituko ditu gizon eta aingeru guzienak. Jaur 343. Zure soldaduak / dira aingeruak, / zure gidaria / da Jesus andia. (Marcha de San Ignacio). It Fab 201. Gedeonek aingeruari siñale bat eskatu zion, nor zan ezagutzeko. Lard 126. Aingeruen kargua bethe dezadan nahi duzu. Dv LEd 132. Ez dire lurrekotz aingeruen solas eta argiak. Hb Egia IX. Gizon hori arrotza da, arruntak ditu soinekoak, aingeru batena du itxura. Laph 52. Aingeruak tronpeta / duanian jotzen, / anima ta gorputza / joango gera zuzen. Ud 110. San Migel Aingeruari agindu zion. Arr May 94s. Aingüriak jaisten dira haren sor lekhiala. Ip Hil 91. Aingeruak eskurik / daroe [arimea] beti aurrera. Azc PB 265. Aingeruak zeruan euki oi daroen gozatasunagaz esan eutsan aitari. Ag AL 85. Jaungoikoak zerurako eginiko aingeru bat [da demoninoa], gero [...] betiko infernuan ondatua izan zana. Itz Azald 185 (87 angeru).
    ( s. XX) Zerutik jatziriko / angerua zara. Echta Jos 28. Ez othe nuenez han ikhusten, nere aitzinean, zerua deitzen duten tokian badirela dioten saindu edo aingeru hetarik bat? JE Bur 137. Egurats emea [...] aiton-illoben arpegiak igortzitzen aizan, bigun bigun, aingeru lumaz bezela. Ag G 281. Aingeru baten antzera beti / bizi izandu zan ura. Urruz Zer 23. Aingüriak khantüz. Xikito 1. Izen gozoagorik, ezti ta samurragorik, / entzun ote dakioke aingeru-eliari? A Ardi 143. Nehork ezagutzen ez zituen gizon eder batzu mendiz mendi ibili ziren, mezu horrekin; aingeru zonbeit, segur! Barb Sup 163. Yainko onak aingeruekin zuzen bitza txalupa ta urre-sagarrak. Or Mi 95. Zeruan ezin zenbatu ala dagozan aingeru ta deunak be badakuske. Kk Ab II 137. Txerrenak pozik duaz oben egitera / baña zainduten gabez zeure aingerubak. Laux BBa 22. Aingeruak berak baño malizi gutxiagokin itzak yosten zitun. Ldi IL 84. Jaunak agindutako zerua aingeruentzat itxirik, lurra zeru egin nai dabe. Eguzk GizAuz 188. Zeruko aingeruak ekarritako emakumetan onena! Etxde AlosT 45. Adixkide ona Jainkoak bialtzen digun aingerua da. JAIraz Bizia 104. Zeren aingerua egin nahi duenak animalea egin dezake. Mde Pr 352. Aingeruak abestua bailitzan, kanta gozo, gogo betegarriok entzunarazi zituen. Erkiag Arran 195. Geu be samin-aldiak / ez gaitzan okertu, / Jaunaren aingerua / guri be bialdu. BEnb NereA 177. Txikia, aingerua bezela, bere sieskatxuan lo. Ugalde Iltz 23. Ez bildurrik izan, Jose, esaten dio aingeruak. MAtx Gazt 20. Aingeru batek bazerabilan ote? Ardoy SFran 128. Aldare zurian / aingeru sail zuriagoak / adoratu ninduen / belaunbikaurik. Azurm HitzB 60. Aiñgüriak elizan. Casve SGrazi 64. Aingeruaren ahotan ipintzen du [hitz hori] hain zuzen ere. MEIG I 209.
    azpiadiera-1.1
    Persona de gran bondad, honestidad o inocencia. "Gure aurre aingiru bet da" Izeta BHizt2. Cf. IC II 174: "Chomin Angerua, que quiere decir 'Domingo o Dominguito Ángel'".
    Estanislao nobizio santutxoarenak, zeña animan, ta gorputzean aingeru eder garbi egin zenduen. Cb Just 148. Aingeruba da geure adiskidia; baña ez edozein modutakua, ezpada aurkitu al ginaikian leijal eta zinzuena. Astar II 288. Ume, edo obeki esateko aingeru ark ixuritako negar malkoak. Urruz Zer 118. Haurrean aingeru, gaztean, oi! zein garbi! Zby RIEV 1908, 416. Oi haur maitea, bai min handiak jasan beharko ditutzu, bainan zu bezalako aingeru garbiak Jainkoaren baithan ahal duke bethi fidantza. Arb Igand 86. Eztok aingerua [Motrollo], baña beste erkiñaren aldian gixon-itxurea yaukok beñipein. Kk Ab I 35. Aurtxo txikia ziñanean, orduan bai, aingerua ziñan; gaur, ordea, aingerutasuna galdu ez badezure, galtzeko arrixku aundian ikusten zaitut. ArgiDL 3s. Espos maiteak, aingeru eder, / ehun urtetan hil ziren. Etcham 153. Euren egikeretan aingeru argiak. Enb 162. Olerkaria du aldamenean: aingeru azpildu-gabea. Ldi IL 40. Ume ori aingeru bat dek. JAIraz Bizia 65. Azken arnasa eman zun Etxahuniako aingeru zoragarriak. Etxde JJ 263. Pekatari handiak ziran gero gure asabak... Euren aldean gu aingeru batzu gera. Osk Kurl 183. Ai Peru! / Alabak ez dira aingeru. NEtx LBB 387. Aingeru bat da. Lab SuEm 188. O, Ahetzeko urretxindorra, / Lapurdiko aingerua, / munduan bizi zeralarikan / arkitzen dezu zerua. Azpillaga (in Mattin 24). Ni ere ez naiz sortu aingeru umila, / nitan da gizonaren kitzika kiskila. Xa Odol 251. Maria Anjeles guretzat aingeru bat izan da, beti leial da prest on egiteko. JAzpiroz 217. Diadar bat naikue izan zan guztiok aingeru biurtzeko. Gerrika 46.
    azpiadiera-1.1.1
    (Ref. a los niños en gral.).
    Gizona aratuten inguruak, / nun ete direan akulluak; / "Amatxo!" deadarrez aingeruak, / aitak jo eztaian, koitaduak. JanEd II 48. Ia noiz joaten geran ire aingeru berri ori ezagutzera. NEtx Nola 27. Eta aingeru gaixo bat ari zen, debruaren orde, ifernuko suaren akulatzen. JEtchep 22. Amodiotik aingeru hori / kontzebitu den ordutik. Xa Odol 221.
    azpiadiera-1.1.2
    (Ref. a mujeres jóvenes).
    Egiterren ondo zure agindua, / tristerik baia noa, neure angerua. (V, s. XVII). ConTAV 5.2.14. Orra nere kariñoa zenbateraño allegatzen dan, nere aingeru maitea. Zurea, Pepe. (G, 1761). ASJU 1983, 21. Isabel bigarrena, / aingeru maitea, / Erregiña gurea / berdiñik gabea. Echag 212. Nere maitasun onek / falta du ordaña, / etzait ongi portatzen / aingeru liraña. Bil 63. Maite dut eta ezin erran aingeru bat maite dudala. Elzb Po 184. Riktrudis euskal mendietako aingerua. Ag AL 53. Aingeru pollit ori / penaturik dago, / oñazea sarturik / nai baña barnago. Auspoa 97, 120. Zeruko lili, aingeru bitxi, / zuek emengo billera / argiz betetzen dezue, baiki, / ta usai txit emez gañera. EA OlBe 41. Eta leengo burubide ta xedeak aldaturik, beste batengan pentsaten asi; beste aingeru bat begiz jo. Erkiag Arran 160. Ezkondu naian bazeok emen / etzekit zenbat aingeru. Basarri 28. Sei ziren, sei aingeru dotore. Arti MaldanB 209. Etzion lan ederra eman [...] bere irugarren aingeru arekin! NEtx LBB 126.
    azpiadiera-1.2
    (Usado irónicamente).
    Nik ekarri ditut iru "aingeru", aspaldiko zarrak: Subemandile, Mirue eta Zapelatza, iru lapur lenbiziko mallakoak. Izeta DirG 43.
    azpiadiera-1.3
    (V-gip ap. Etxba Eib ).
    Niño muerto antes del uso de razón. "Aingerua izan da gaur, Untzaga kaletik" Etxba Eib. . Cf. infra AINGERUTAN.
    Bezperan ehortzia baduela hirur urtheko aingeru bat eta bihotza hautsi nahi zuela bere nigarrekin amak. Zerb Ipuinak 130. "Anai, elkarrekin il bearrak ote?" Jaunak nai dunean. / Laztan zagun elkar anai Aingerua dugula tartean. / Irurôk batera Jaunak ar gaitzala Bere magalean. Or Poem 528. Aur dirala il diran oiek, aingeru dirala esan oi yunagu. Or QA 4. Gure Potxolori emanaz musu, / zerura eraman dute aingeru. NEtx Antz 119. Nork erranen du zonbat "aingeru ttipi" zerurat hegaldatu den hola. Ardoy SFran 319. Lezartzako Agustiñek eruan ditu aingeru bi zeruan sartzek. Gerrika 40.
    azpiadiera-1.4
    "Aingürü (S), aingeru (L, BN), [...] enfants vêtus de blanc (ou de noir) qui escortent le cercueil dans les enterrements; céroféraires" Lh.
    azpiadiera-1.5
    Figura, imagen de ángel.
    Aingeru beltza eskubetan dubela. Alz Bern 55. Bular-umeak artu-ta, andreak / asma dutenaz apaiñik, / Aingeruari mun dagiote, / beren aurrak eskañirik. Or Eus 261. Bi aingeru urhezkoek beren hegalez kutxa estaltzen zuten. Zerb IxtS 40.
    azpiadiera-1.6
    (Uso adj.).
    Non handikan segitu baitu Dotor Aingiruaren [= 'el Doctor Angélico'] eskola eta eginbidea. ES 144 (cf. Tt Arima 24: S. Thomas eskolaren ainguriak). Santo Tomas aingeruak dionez. Lar SAgust 4. Santo Tomas Dotore Aingeruaren bizitzan. Cb Eg III 234. Santo Tomas Doktore Aingeruak [...] erakusten duenaz. AA III 366.
    azpiadiera-1.6.1
    Alaba aingeru bat zizuten. NEtx Antz 151. Pekatu astunik dezunik, eztakit beintzat [...]. Oso aingeru zeranik ere, eztet uste. NEtx Nola 29.
    sense-2
    2. (V-och ap. A ); angeru (V-och ap. A ).
    "Niña del ojo" A.
    azpisarrera-1
    AINGERU AITZINDARI. "Ángel de la Guarda, Aingeru [...] aitzindaria" Lar.
    azpisarrera-2
    AINGERU BEGIRALE (H; beirale Dv; angeru begirale SP, Añ). Ángel de la Guarda. Tr. Propio de la tradición septentrional; lo emplean tbn. J. B. Ayerbe y Orixe.
    Aingeru begiraleari egiteko othoitza. Mat 292. Mundukoen faboreez dutenean etsitzen / aingeru begiraillera begia dute itzultzen. EZ Man I 123. Badakigu, baduela gutarik bat bederak, Iainkoak emanik, nork bere aingiru begiraillea. Ax 557 (V 356). Amaren sabelean gatzatu zinen pontutik bazenduen aingeru begiralea. Hm 228. Zure angeru begiralea. SP Phil 505. Aingeru Beiraillea. Gç 59. Ene aingiru begiralearen inspirazinotikako obra eta efetua. ES 194. Zure aingeru begiraleari eta zure patroin sainduari zenbait othoitz egiten diozutelarik. Brtc 14. Aingeru begiralea, lehenago haren salbamendukotzat hanbat egin izan duena. Dh 138. Eta nere aingeru beiraleak erraiten darot: Ongi merezitua duzu gaztigu hau. Dv LEd 207. Iñazioren hil berria jakitean, nigar egin zuen Errumak, aingeru begirale bat galdu zuela. Laph 251. Non ez diren lagunduak beren aingeru begiralez edo bertze zeruko aingeruez. Elsb Fram 160. Ene Aingeru begirale Saindua, begira nezazu. CatJauf 3. Aingeru begiraleari jarria [altara] bat. J.B. Ayerbe EEs 1912, 60. Sekulan ez nintzen etxetik atherako, nere aingeru begiraleari othoitz bat eginik baizen. Barb Leg 149. Ez othe nauk aingeru begirale bat hiretzat? Zerb BiGo 305. Ango Aingeru Begiralea aipatzen yunate. Or QA 1. Bere Pariseko aingeru begiraleaz orhoitu zen. Ardoy SFran 197.
    v. tbn. CatLav 437 (V 207). Jaur 410. Jnn SBi 100.
    azpisarrera-3
    AINGERU BEGIRARI (aingürü begirari S ap. Lh). Ángel de la Guarda. v. AINGERU BEGIRALE.
    Eta egia deia Jinkoak nori bere aingürü begirari eman deriküla? Bp II 133. Behar dügü beraz gure aingürü begirariendako hanitz ezagütza üken? CatLan 30. Adoratzen zütüt, Jauna / Jinko gloriaz bethia / eta zü erremestiatze zütüt / aingürü begiraria. Abraham 141. (ap. DRA) Ene aingürü begiraria ene khantian iratzarririk egon zite. UskLiB 25. (tbn. en CatS 126) Aingürü begirariari. Ip Hil 259. Aingeru begirariak lagunduko ote zion... Or SCruz 48.
    azpisarrera-4
    AINGERU BEGIRATZAILE. Ángel de la Guarda.
    Ararteko ezarten deriozielarik Birjina ama saintia, zien Aingürü begirazale, Patron Saintu, eta beste saintiak oro. FPrS 29.
    azpisarrera-5
    AINGERU-BELAR (G ap. A; Urt II 90 (-lh-), Lar, H (-lh-), Lcq 95; aingeru-bedar V ap. A; Lar, H; angerubedar LandHizt 368, A). Angélica. "Aingeruberarra, angélica" Izt C 40. "Angélica, hierba aromática y temprana que se pone sobre las llagas" A. "Angerubedar (msLond), hipericón, androzemo (Bot.)" Ib.
    Denbora batez fama handia omen zuen aingeru-belharrak erremedio bezala... Zangarrak badu bere gisako usain borthisko bat. Zerb GH 1932, 230. Garitzak, aingeru-bedarrakin batera ta bestera igortzi ezkero kentzen dira. (V-m). A EY IV 242.
    azpisarrera-6
    AINGERUEN OGI. Pan de los ángeles, pan eucarístico.
    Aingeruen ogia, atsegin eta kontentamendu suerte guztiak dituzuna. Mat 263. Gutienean bederen bazko inguruetan / aingeruen ogi hura formatu zen mugetan. EZ Man I 19. Zeren eztagoka nihoren merezimenduari [...] angeruen ogia iatea. SP Imit IV 5, 1. Aingeruen ogi bizia / gizonak du ohoratzen. Gç 114. Ikhusi zitit aingürien ogiaren jaliak urdentako ziren magitxen jatez plazer hartzen. Mst III 14, 1. Zer indarrak ematen diezte aingeruen ogi sakramentatuak [...] fededunei? Mb IArg I 271. Aingeruen ogiaren errezibitzeko. Brtc 71. Bada ze arpegigaz elduko nas Angeruen Ogia jatera? Añ EL1 156. Artu dezu komunio santua, aingeruen ogia eta Zeruko mana. AA I 463. Aingeruen ogi sakratu hura. Jaur 191. Huna Aingeruen Ogia nun dugun, / zeruko bidean hazkurri'ta lagun. Zby RIEV 1908, 210.
    v. tbn. Tt Onsa 84. Ch III 14, 1. Mg CC 119. Monho 138. Dv LEd 245. Aingürien o.: UskLiB 106.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Atez-ate bildutzen dezuten ogia, da aingeruen ogia, zeren kristau fede-dunen biotzak aingeru onak mugi oi dituzte ematera. Bv AsL 82.
    azpisarrera-7
    AINGERU EXTERMINATZAILE.
    Ángel Exterminador.
    Ez dezazuela eras, hetarik zenbaitek erasi izan zuten bezala, eta suntsiarazi baitzituen Aingeru Exterminatzailleak. He 1 Cor 10, 10.
    azpisarrera-8
    AINGERU-EZKILA. Repique a la hora del Ángelus.
    Ua an, eta bereala aingeru-ezkilla. Or Eus 51. Aingeru-ezkilla. Ordûn areago dandarekin leia. Or Poem 528. Gingan eguzkia. Gaiñeko muñotik itzul egitean / Aingeru-ezkilla Lizartzan, Orixen, urren Azkaraten. Ib. 529.
    azpisarrera-9
    AINGERU EZPATARI. Ángel exterminador. v. AINGERU HILTZAILE.
    Aingeru ezpataria neu izan banintzon, bera ilgo ñonan nik eta kitu. (V-ger). A EY II 171.
    azpisarrera-10
    AINGERU FUNDITZAILE. Ángel exterminador. v. AINGERU HILTZAILE.
    Aingeru funditzailearen ezpataren kontra bere borthen gainean ezarri zuten bildotsaren odolezko seinalea bezala. MarIl 90. Nola hekien arbasoak begiratuak izatu ziren aingeru funditzailearen ukhaldietarik. Jnn SBi 8.
    azpisarrera-11
    AINGERU GAIZTO. Ángel caído, angel malo; demonio. "Ángel malo, angeru gaistoa" Lcc.
    Luziferrek [...] emaiten du halaber zenbait aingiru gaixto, eta deabru tentatzeko. Ax 557s (V 356). Aingeru gaixtoak, eta arima gaixtoak behin damnatuz geroz. Tt Onsa 30. Aingürü gaisto batek therritatü dü Eba. Bp II 98. Zerua santuz ta onez betetzeko ta fededun onak aingeru gaistoen kataderak arzeko. Mb IArg I 177. Aingeru gaistoai jarraitu diezu? Bada bildur zaite orien kalteaz. Cb Eg II 51. Iges egin alako aingeru gaiztoagandik. Mg CC 119. Arrituko dira Luzifer eta bere aingeru gaiztoak. AA III 539. Ah! Ainguru onaren itxuran ainguru gaixtoak nabila. Laph 71. Aingürü gaistuek edo debriek badieia gizunen galtzeko photere handirik? CatS 22. Jaungoikoak etziotela ezertarako astirik eman aingeru gaistoai [...] damurik artzeko. Ag Serm 279. Aingeru gaixtoak geroztik / debru dire ifernuan. Zby RIEV 1908, 205. Zer izan da aingeru gaixtoen edo debruen gaztigua? CatJauf 53. Satan eta munduan aron dabiltzan aingeru gaizto oiek. Or QA 56.
    v. tbn. Ub 10. Aingeru gaixto: CatLav 34 (V 25). Dv LEd 100. Aingürü gaisto: CatLan 29.
    azpisarrera-12
    AINGERU GALDU. Ángel caído; demonio.
    Alde batetik jokatu zuen Jaungoikoaren aldekoak S. Migel buru zuela, bestetik eskergaiztoko aingeru galduak. Ag Serm 278. Aingeru galduak, deabruak. Inza Azalp 42.
    azpisarrera-13
    AINGERU GALTZAILE. Demonio.
    Aingeru galtzalleak ez jotzeko ta gaitzik ez egitteko. Inza Azalp 17.
    azpisarrera-14
    AINGERU GORDELARI. Ángel custodio.
    Izan ziñan [Aita S. Jose] Jesusen aingeru gordelaria. Ag Serm 125.
    azpisarrera-15
    AINGERU GORDETZAILE (Izt 11v (-alle), H; angeru gordetzalle Añ). "(Ángel de la) Guarda" Añ.
    Aingeru gordetzallea zaindu ta gorde nagizu gaur. Añ EL1 5. Eta gogotan artu zelan Angeru Gordetzalleak daroian zeure mezatarako pausuen kontu ederra. Añ EL2 16. Dei egin biar deutsa [...] aingeru gordezailiari. fB Ic III 278. Nor izango da bere lekuan beste aingeru / gordetzalla bat bere ume zurtz gaixoentzat? AB AmaE 168. Jesukristok etzuala izan beste kristauok degun bezela aingeru gordetzallerik. Ag Serm 123.
    azpisarrera-16
    AINGERU GUARDA. Ángel de la Guarda.
    Emoten deusku Jaunak geure aingeru guardia. Astar II 282. Ez inos bildurrik euki aingeru guardiaren aldetik utsune edo faltarik izango dala. Ib. 290. Gero izan zan [neure emaztea] aingeru-goarda gure etxean. AB AmaE 169. Izanik fedia, / aingeru guardia, / det txukundadia. MendaroTx 289.
    azpisarrerakoSense-16.1
    "Cuando queremos que alguien se vaya decimos: dule (doala) aingeru guardi(a) lagun" Etxabu Ond 104. "Aingeru guardi lagun jun zaitxe (zaite)" Ib. 104.
    azpisarrera-17
    AINGERU GUARDAKO.
    azpisarrerakoSense-17.1
    a) (V-gip, G-azp; Lar; angeru g. Añ). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret Ángel de la Guarda. Tr. Documentado en textos meridionales
    Angeru goardakoari. Cap 130. Aingeru Guardako [...] nere zai, lagun on leiala bezala, pauso guzietan ibilli zerana. Cb Eg III 300. Poloniako Erreinoaren Aingeru Goardiakoa. Cb Just 148. Neure Angeru goardakoa, lagundu egidazu. Oe 22. Onék errespetorik gábe nai nindue bortxátu: orgátik ilarazidú ene Aingiru guardiákoak. LE JMSB 122. Badu orrek Aingeru guardakoa. CatUt 59. Gure Aingeru Guardakoa begira dagokigula. Gco II 43s. Baña Aingeru guardakoa bera izango da zure bigarren salatzallea. AA III 459. Emoten deusku Jaungoikoak Aingeru guardakua. Astar II 459. Emoten deusku Jaungoikoak Aingeru guardakua. Astar II 284. Zu zera nere aingeru guardakoa. / O! Zer ona zeran neretzako. Bil 158. Aingeru guardakuak / anpara gaitzala. Xe 402. Aingeru Goardakoak beti deust lagundu. AB AmaE 261. Aiñgeru guardakuari deika / gizarajuak negarrez. MendaroTx 351. Aingeru Guardakoak zaitu gaitzala ordu guzietan! Salav 68. Esan litekek Iñaxioren aingeru guardakoa Joxe Mari dala. TxGarm BordaB 51.
    v. tbn. Mg CO 157. Moc Damu 33. Ataño TxanKan 140. Aingeru guardiako: CatLuz 17. Aingeru guardieko: CatUlz 26. Aingiru guardiako: CatB 40. Angeru guardako: CatLlo 97. CatBus 56.
    azpisarrerakoSense-17.2
    b) (V-m, G-bet; FauMar 26). Ref.: A; Arzdi Peces; Zubk Ond 235. "Raya, pez marino de cabeza muy pequeña en relación a su cuerpo, que es casi circular; anda casi tocando el fondo (del agua)" A. "Pez ángel" Arzdi Peces y Zubk Ond 235.
    azpisarrera-18
    AINGERU GUARDARI. Ángel de la Guarda.
    Arima ona denean gorputzetik athera, / hurbilltzen zaio aingeru guardaria aldera. EZ Man I 132. Manatzatzu, othoi, hekin / aingeru guardariak, / ekhar dietzetzen bere / librantzaren berriak. EZ Noel 133.
    azpisarrera-19
    AINGERU GUARDATZAILE. "Ángel de la Guarda, (c.) Angeru Guardako, [guar]datzallea, zaitzalea, begiralea" Añ.
    azpisarrera-20
    AINGERU GUARDAZKO. Ángel de la Guarda.
    Bada zuk bauzu aingiru goardiaskoa? CatAe 40 (CatSal 41 aingru goardazkoa, CatR 41 ainguru guardazkua).
    azpisarrera-21
    AINGERU GUARDIANO. Ángel de la Guarda.
    Arte hortan imayina zaite, zure bihotzaren barrenean aditzen duzula zure aingeru-gardianoaren boza. He Gudu 100.
    azpisarrera-22
    AINGERU HILTZAILE. Ángel exterminador. v. AINGERU FUNDITZAILE, AINGERU HONDATZAILE, AINGERU EZPATARI.
    Aingeru hiltzailleak hei / daroe barkhatuko / zeñen bekhokitan baitu / merka hau aurkhituko. EZ Noel 103. Gau batean itto zittuan aingeru iltzaleak Egiptoko lenen jaio guziak. Inza Azalp 42.
    azpisarrera-23
    AINGERU IRAZEKI. Serafín. Cf. Lar: "Serafín, ángel del primero y Supremo Coro, hitz onek esan nai du, irazekia, Jainkoaren amodioz sutua, amorezko suak eta garrak dariozkana, Serafiña".
    Gogora ekarzu nola Aingeru irazeki edo Serafin eta Espiritu doatsuak adoratzen eta serbitzen duten Aur Santu eta Zeruko Errege hura. Arr Orac 158s.
    azpisarrera-24
    AINGERU JAGOLE (V ap. A; jagole H (V); yaole Izt 11v), ANGERU JAGOLE (+ jaole Añ (V), a. jaola (V) Añ (s.v. ángel)). "(Ángel de la) Guarda" Añ.
    Pekatubak triste zaukazanian, Aingeru jaoliak bialdu deutsu atsakaba ori. Astar II 283. Eskariak egin eikiezuz, baita sarri Yaungoikoari, [...] zure Angeru yagoleari. Añ EL2 22. Aingeru jaoliaren aurrian. Ur MarIl 71s. Gogoratuten naz, beti dagoala neure ondoan neure Angeru-jaolea. Itz Azald 76. Gure Aingeru Jaolak zaintu gaitzala! Ag G 158. Bai, jauna, gizon bakoitzak dauko bere Aingeru Jagolea ta neuk bere bai dot neurea. KIkV 20. Une larri artan aingeru iagoleak andi-andirik zaituko bailukean ikusiko luke bere burua. Zait Plat 102. Gizon ori Partiduaren eta Euskal Erri guztiaren Aingeru Jagole bakarra balitz legez aurkeztuta. Gerrika 289.
    azpisarrerakoSense-24.1
    (Usado como exclam.).
    Aingeru jaola! Austiñ zera zu, elgetarra! Ag G 191. Aingeru jagolea! Baiña, baiña, eurak izango ete dira ba? Orrek egingo eztaben okerreriarik egon be eztago-ta. Erkiag Arran 57.
    azpisarrera-25
    AINGERU-KANPAI.
    azpisarrerakoSense-25.1
    a) Repique a la hora del Ángelus.
    Eguerdiko naiz illuntziko aingeru-kanpaiak ots-egiten badau, bertan txapela erantzi eta errezetan ditu zintzo iru Agur Mariyak. Kk Ab II 189.
    azpisarrerakoSense-25.2
    b) (V-gip (+ kanpae), G-azp). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret. "Repique de niño muerto. Aingeru kanpaiak, zeñen umia ete da?" Etxba Eib.
    azpisarrerakoSense-25.3
    c) "(V-gip, G-goi), campana menor de la torre" A.
    azpisarrera-26
    AINGERU LEHENENDAITZ. Principado, miembro de uno de los coros angélicos.
    Prinzipaduak edo angeru lenendaitzak, arkangeluak edo goiangeruak eta angeruak. Itz Azald 75.
    azpisarrera-27
    AINGERU-LEGE (G-goi). "Funerales [...] de párvulo" JMB AEF 1923, 119.
    azpisarrera-28
    AINGERU-LILI (aingürü-lili S-saug ap. Lh). "Souci (bot.)" Lh.
    azpisarrera-29
    AINGERU-LORE. "Aingeru-lora (V), flor de la angélica, angélica" A. "Aingeru lora (Calendula arvensis), maravilla silvestre" Elexp Berg.
    Negu baltzian gagozalarik / udabarrija dirudi, / etxe ontako anderañua / aingeru-loren irudi. Enb 90. Garbitasunen ezaugarritzat / aingeru-loraz jantzirik. BEnb NereA 197.
    azpisarrerakoSense-29.1
    (Fig., ref. a niños).
    Urtzik jantziko dau baratz ori / aingeru lorakaz zeuen pozkarri. Enb 203. Aingeru lora au, zein zan ezpada / Berriotxotar Balendin? Ib. 81.
    azpisarrera-30
    AINGERU MENPETZAILE. Dominación, miembro de uno de los coros angélicos.
    Dominazinoak edo Angeru menpetzalleak. Itz Azald 75.
    azpisarrera-31
    AINGERU HONDATZAILE. Ángel exterminador. v. AINGERU HILTZAILE.
    Onetan Dabidek Jerusalenen gañean ikusi zuen Aingeru ondatzallea, ezpata eskuan zuela, eta kolpea ezartzera zijoala. Lard 205. Eta hamargarrena [Egiptoko zauria], guzietan lazgarriena, aingeru hondatzailearen urrats markak. Dithurbide 42.
    azpisarrera-32
    AINGERU-HOSTO (L, BN; ainguru-osto BN-arb). Ref.: A (aingeru-bedar). Angélica. "Aingeru hostoa, angélique" GH 1930, 225.
    azpisarrera-33
    AINGERU-OTOITZ. Ángelus.
    Aingeru-otoitza. ArgiDL 77.
    azpisarrera-34
    AINGERU-SU. "(Vc), llamarada, fuego ligero y alegre" A.
    Garra arturik, berêla billa nai zerua, / ezin zuzenagorik jun da aingeru-sua. Or Eus 115.
    azpisarrera-35
    AINGERUTAN (Morir un niño) en edad inocente.
    Argi biribillen erdian bi M ikusi netunan. Nor ta ote dira? A, bai! Matxin eta Matxolo. Aingerutan il ziran senideak. Or QA 188.
    azpisarrera-36
    AINGERU-TXILIN. Repique a la hora del Ángelus.
    "Ene ba! --esan eban-- egunsentia eldua da onezkero"; aingeru txiliñok gaur larunbata dala adirazoten daustelako. Erkiag Arran 155s.
    azpisarrera-37
    AINGERU ZAIN (Izt 11v; angeru zaina Añ (V)). Ángel de la Guarda.
    Erregutu, ta sarritu eskariak Jangoikoari, Jesus biotzekoari, bere Ama maite, Angeru zain, ta zeure bitarteko Santu-Santai. Añ EL1 18. Auxe da Aingeru zain edo guardia aurretik juatia. Astar II 283.
    azpisarrerakoSense-37.1
    Angeru zain gordetzalleari. Añ EL1 46.
    azpisarrera-38
    AINGERU ZAINDARI (G-azp ap. ZestErret ). Ángel de la Guarda.
    Aingeru Zaindariari. ArgiDL 17. Atorkigu, Matxin il eta gu biôn Aingeru Zaindari! Or Poem 528. Madalen gaixoa, neke ta lanai sekula bekoki illunik jarri gabe, bere oatze ondoan eukitzen zunean gau ta egun aingeru zaindaria bailitzan. Etxde JJ 264. Polik, lurrean nork begiratua ez izanarren, bazeukan bere Aingeru Zaindari ona. Anab Poli 8.
    azpisarrera-39
    AINGERU ZAINTZAILE (a. zaintzale H (+ zaitzale); angeru zaintzalle Añ (+ zaitzale)). "(Ángel de la) Guarda, (c.) Angeru [...] zaintzallea" Añ (a. zaitzale s.v. ángel).
    Gelditzen dira beren Aingeru zaitzalle onarekin. Mb OtGai III 285. Dei egin zere Aingeru Goardako edo Zaitzalleari. Mg CC 111. Geure Aingeru zainzaile edo guardiagan. Astar II 289. Andra Mariaren eta zeure Aingeru zaintzallearen eskuetan eta ardurara zeure izate guztia iminteagaz. Itz Azald 203. Gizon bakoitzak badu bere aingeru zaitzalea ta nik ere badet nerea. KIkG 13. (v. tbn. 35) Aingeru zaitzailleak. Inza Azalp 43.
    v. tbn. JBDei 1919, 309. Gerrika 100. Aingeru zaitzaile: ArgiDL 25. Aingeru zaitzale: Legaz 23. ArgiDL 72.
    azpisarrera-40
    AINGERUZKO.
    azpisarrerakoSense-40.1
    a) (Urt II 90; ang- SP, Añ). Angelical. "Ángelique" SP.
    Kastitatea, zein baita angeruzko bertutea. SP Phil 338. Bere espiritu aingeruzkoak indarrak emanik. Cb Eg III 234. Aurten gure Azkoitiko Musika Aingeruzkoak kantatuko dituan iru kanta aldiak. GavS 6. Onelako batzar nastuak bildur-garriak dira, onak ta angeruzkoak izan arren personak. Añ LoraS 190. Kastutasun aiñ garbi ta aingeruzkoz edertu. Aran SIgn 12s. Ze biotz aingeruzkua zuan gure Santuak! Bv AsL 100. Mutill-gazte aingeruzkoak au iristeko, neke eta aldapa gogorrak igaro bear izan zituen. Arr May 192. Aingeruzko parre goxoak. Otag EE 1882c, 447. Aurtxoa jaio da argizko askatxo batean... eta aingeruzko auts zuria zeruetatik kantari dabil. NEtx Antz 116. Maitasun lurtarra, ez aingeruzkoa, arimaz eta gorputzez oratua. MIH 335.
    azpisarrerakoSense-40.2
    b) Angélico, compuesto de ángeles.
    Aingeruezko konpainia handi batez. Lç Adv ** 4v. Angeruzko exerzituak xasi dira lurrera. Acto 302. Aingeruzko hamabi lejione. He Mt 26, 53. Zure arima gorphutzetik atheratzen denean, ethor beitzaitzu aintzinera Aingeruzko kortea. JesBih 459. Bialduko dizkidala Aingeruzko amabi lejio edo samalda ere baño geiago, gorde nazaten. Lard 444.
    v. tbn. Lg I 375. Dv LEd 190.
    azpisarrera-41
    AINGERU ZURI (V-m ap. AEF 1922, 53). Niño que porta un crucifijo en la procesión de Jueves Santo.
    azpisarrera-42
    ZERUKO AINGERU (G-goi-to ap. EI 359). Mariposa.

    aingeru

    aingeru
    << ailorbe 0 / 0 ainube >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper