Azpisarrerak (sarrerak) (346)
ahalketu.
Tr. La forma ahalketu, aunque aparece en Axular, Pouvreau y Duvoisin, es gralmte. usada por autores bajo-navarros y suletinos, mientras que los labortanos (al menos hasta finales del s. XIX) emplean por lo gral. ahalkatu. Ahalgetu se documenta ya en CatLan; su uso va creciendo hasta hacerse dominante al Norte en el s. XX. Hay además algún ej. de ahalgatu en Duhalde. Al Sur se encuentra alketu en Beriayn, Lizarraga de Elcano y Zaitegi, aalketu en F. Irigaray y ahalketu en Aresti.
1. (S; Lar, Arch VocGr, Gèze, Dv, A), ahalgetu (L, BN, S; VocBN , Dv, H, A), ahalgatu, ahalkatu (SP, Urt I 393, Lar, Dv, H, A), alketu (AN-ulz, B, BN, Ae, Sal, R; (AN)) Ref.: A (alketu); Lh (ahalge); Lrq /ãhãlket/; Satr VocP (aalge); Echaide Nav 173; Izeta BHizt2 (alketu).
Avergonzarse. "Affligere" Urt I 393. "Avergonzarse" Lar, . "Devenir honteux" VocBN. . "S'intimider" Lrq. " Olako tsuskeriek kusi ta alketu ginen " Izeta BHizt2. v. lotsatu. .
Eta ene kadenáz eztuk ahalketu izan. 2 Tim 1, 16 (Bibl ahalgetu; He ahalke izatu, Ol alke izan, IBe lotsatu ). Ni alketuko naiz konfesatzeas neure Aitaren aurrean. Ber Trat 55r. Emakek heure eskua heure ahoaren gañean, har ezazantzat hitz erhoan eta ahalka ezadin. EZ Eliç 186. Ene etsai guziak ahalka beitea. Harb 321. Ahalketzen baita erhokeria heken ikhusteaz eta enzuteaz. Ax 282 (V 188). Xoil ikharatzen naiz, eta ene baitan ahalketzen. SP Imit IV 6, 1 (Phil 44 ahalkatu). Bisaia zait ahalkatzen, / bekhatuek ikharatzen. 159. Gure ogenen ezagütziaz ahalketürik. Bp II 42. Enperadore hau nola ahalkatzen zen, bere arrebaren mintzatzeko astrugaitzkeriaz. ES 168. Ahalka zaite beraz zerbitzari laxo eta errenkuratia. Ch III 3, 4. Zure baitan gorri eta ahalkatzekotzat. He Gudu 157. Ahalke zite, arren, zerbütxari herabeztia eta plañütsia. Mst III 3, 3. Horra zergatik ahalkatu ziren erori orduko, eta estali zituzten bere gorphutzak phiko hostoz. Lg I 21. Eztiela Giristinuak ahalgetü behar behin ere kürütziaz. CatLan 126. Gorritzen eta ahalkatzen naiz ene laxokeriaz eta ene eskergabetasunez. Mih 50. Eta nork beiraturik / ain guzía garbi emén, / eztá asiko alketurík / bere etxéa garbitzén? LE Kop 149.
(s. XIX) Handizki ahalga zaite horietan egin dituzketzun hutsez. Dh 265 (212 ahalkatu, 213 ahalgetu). A, segur neure buruaz / ahalgetua bainintzan. FrantzesB I 16. Bere tontokeriaz ahalketurik / beliak. Arch Fab 77. Ez ahalka ungiaz. Hb Egia 35. Eta Adam eta bere emaztea buluzgorririk ziren biak: eta etziren ahalketzen. Dv Gen 2, 25 (Urt etzuten ahalkerik). Nuiz ere haien [errelijioneko egien] sinhestez ahalketzen beikira. CatS 42. Ez zare ahalkatzen, zure adinean, plaza publikoan dantzan haritzeko? Elzb PAd 67. Non da jendea begia aski garbi duena ahalkatu gabe harri begira egoteko. Jnn SBi 33. Eta zozo ez denean, are gehiago ahalgetzen da bere buruaz. HU Zez 83.

(s. XX) Gogoa erpil eta gure ez-deusaz ahalgeturik bezala! JE Bur 185. Eskualdunak bakarrik othe dira bada mintzaira hortaz ahalketuko? Barb Sup VII. Berriozabalen etxea etxe bat baita ahalgetu behar ez dena. Zerb Metsiko 190. Goihenetx ahalketürik gibeltü zen. Const 41. Aalketurik bear nuke erran ez duela ogei urte orañik Axular-ekin ezaguntzak egin nituela. FIr EEs 1927, 242. Zoin ahalgetzen naizen erranez: Basarri! Iratz 38. Nerau, berriz, ume antzo orren ongi iñutzen naun Zoriaren lotsaz ez naiz alketuko. Zait Sof 87s. Ahalgetu nintzan. Ez nakien hea burua baztertu behar nuenetz. JEtchep 112. Hango inglesak asko lotsatu eta ahalketu ziren. Arti Ipuin 47. Alde huntako entzule miseria ikusi eta, ahalgeturik egoite naiz ni askotan. Xa Odol 53. Erranez ahalgeturik bezala. Larre ArtzainE 134.

v. tbn. Egiat 174. Ahalkatu: Hm 212. CatLav 149 (V 76). Brtc 244. Iraultza 23. Lap 131 (V 61). Ahalgetu: Laph 4. Prop 1884, 27. LuzKant 132. CatJauf 17. Osk Kurl 218.
(SP, Lar, VocS, Dv), ahalkatu (Lar, Dv, H, A), ahalgetu (Dv, H), alketu (AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 157; Añ (AN), VocB (tachado)).
Avergonzar. "Affronter" VocS. . "Afrentar" . " Ahalkatu nau, il m'a fait honte" Dv. "Faire, causer de la honte" H. v. ahalkearazi.
Ala Iainkoaren Elizá menospreziatzen duzue eta ahalketzen dituzue eztutenak? 1 Cor 11, 22 (Bibl ahalgetu; He ahalkarazi, TB ahalke egin, Dv ahalkea eman, Ol lotsarazi ). Deusez ere eztuzu hala ahalketuko zeure etsai gaizki egillea, nola pairatzeaz. Ax 297 (V 198). Eta zerk ahalkatzen nau neure ingratasunak baizen? Harb 232. Jendeak ene exenpluz ahalkatzea gatik. Ib. 276. Gure salbatzailleak haren ahalkatzeko eta ixiltzeko erran zioena. SP Phil 451. Horrek bada doloratzen nau eta ahalkatzen zure aitziñean. Ch III 20, 2. Zure faltegatik ahalketü izatiari, ihesi egiten beitüzü. Mst III 46, 2 (Ch beheratua eta mezprezatua izateko). Horrek [...] nizü zure aitzinian ahalketzen. Ib. 20,2. Ahalgetu nahi balu bezala inguruneko edertasunaren zoragarria. JE Ber 11. Ahalgetzen nu orhoitzeak berak. Ib. 97. Ez naute gero ahalgetuko / hor gaindiko zonbait lilik. Xa EzinB 116. Ez nau ahalgetzen, guk errekestarik ez dugula ikusteak. Xa Odol 53.
(Part. en función de adj.). " Alketua nago (B)" Gte Erd 141.
Bera laudoriorekin eta bertzeak ahalketuak gelditu ziren. Ax 313 (V 208). Presuna beraz bentzutua izateaz ahalkatua eta gorritua. He Gudu 159. Paris-xume aiphamenaz osoki hanpatuak [donibandarrak], / Eskaldunaren izenaz hurren ahalkatuak. (1765). RIEV 1923, 154. Laztua eta ahalkatua kausitzen zen bera. Lg II 127. Bertzen ausartziaz / arras ahalkatuak / eta estonatuak. Monho 54. Guzia ahalgetua, bazterrerat egin nuen. MarIl 72. Aldiz zangarren moldurak ahalketua nauka. Gy 63. Eta afruntu hortaz net ahalkatua. Ib. 69. Ahalkatuak egin gogo zuten gaizki handiaz. Jnn SBi 167. Horra bekatu itsusian aurkitua izan den emazte ahalkatu eta umiliatua. Lap 380 (V 173). Ahalketua ere nago zuen maina guziez. Barb Sup 22. Ni ahalgetua nintzan. JEtchep 38.
v. tbn. Ahalkatu: Hb Egia 28. Elsb Fram 71. Ahalgetu: Xa Odol 224.
2. ahalgetu (H). Intimidar. "Causer de l'appréhension. Mamu horiek xoriak ahalgetzen dituzte , ces fantômes font peur aux oiseaux" H.
3. ahalkatu (Urt IV 7, Urt Gram 386 A, Dv). Deslumbrar. "Caecare" Urt IV 7. "Éblouir" Urt Gram 386. "Iguzkiak ahalkatzen nau , le soleil m'éblouit" Dv. "Se dice de los niños que son ofuscados por una luz demasiado viva (L; Darric)" DRA .
AHALKETZEKO. "Ahalkatzeko, honteux. Ahalkatzeko gauzak egiten ditu" Dv.
Ahalkatzeko gauza da, bainan aithortu behar dut ez dakidala. Dv Dial 112.
(Uso sust.).
Hitzemadazu Loiolako izena bethi ohorezki ekharriko duzula eta ez dugula zutaz ahalgetzekorik ukhanen. Laph 25. Haren aintzinean zuetaz doi bat espantu egin badut ere, ez dut ahalgetzekorik izan. Bibl 2 Cor 7, 14.
Zure semearen alaba baithan edo zure alabaganikako alaban ez duzu ahalkatzekorik agertuko. Dv Lev 18, 10 (Bibl haren buluzia ez duzu agertuko ).
EZIN AHALKETUZKO. "Ezin-ahalkatuzko, qui ne peut rougir, avoir honte" Dv.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper