OEH - Bilaketa

334 emaitza hainbertze bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (334)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
multzo.
tradizioa
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, aunque se encuentra sobre todo en la tradición septentrional (en suletino únicamente en Inchauspe). Al Sur se documenta desde el Cantar de los Cántabros y su uso aumenta en el s. XX. La forma mejor documentada al Norte es mul(t)zo; hay mul(t)zu en Axular, Pouvreau, Haraneder, TB (en los dos últimos junto al más frec. mul(t)zo ), Hiribarren, Joannateguy, Zalduby y Prop (en éste junto a multzo y multxo ); mol(t)zo en Oihenart, Duhalde (166), Inchauspe, Duvoisin (junto a un ej. de mulso, y varios de multzo ), StPierre (20) y Lafitte; multso en Larzabal (junto a multzo ). Al Sur, la forma mejor documentada y la más antigua es mol(t)so; moltzo y multzo se encuentran en algunos autores del s. XX; multso en Brunet y Lasa. Entre los navarros, Lizarraga de Elcano emplea multsu, Echenique multzu , F. Irigaray (149) e Iraizoz (éste junto a multzu ) multzo . La forma con palatal se encuentra sobre todo en autores septentrionales a partir de mediados del s. XIX, de los cuales la mayoría emplea tbn. la forma no palatalizada: así en Duvoisin, Joannateguy, M. Elissamburu, J. Etchepare, Barbier, Oxobi, Lafitte y Arradoy. Al Sur se documenta en Larramendi, Mendiburu y J. Mokoroa. En DFrec hay 87 ejs., meridionales, de multzo (prácticamente todos ellos en la acepción 'conjunto'), 15, septentrionales, de multxo, 4 de moltzo y sendos de moltso y moltxo .
Onom.: Petri molso. (1366) Arzam 344.
sense-1
1. (V-arr, B; Urt I 87, Dv, H; -lz- Ht VocGr 327, VocBN ), multzu (AN, L, Sal; Dv, H; -lz- SP, Ht VocGr 430), moltso (V-ple-gip; -ls- Lar, Izt 75r), moltsu (-ls- Lar), multso (BN-mix-arb-baig; -ls- Izt 75r), moltzo (G-azp, AN, BN; Dv, H) Ref.: A ( molso, moltso, moltzo, multzu ); Etxba Eib ( moltsua ); Izeta BHizt ( multzu ); Elexp Berg ( moltso ); Gte Erd 223, 257; X. Kintana Iker 10, 157 .
Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas). "Agregado, conjunto de cosas" Lar. "Bocina, constelación, zeruko izar molso bat " Ib. "Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua " Ib. "Tas" Dv. "Amas, tas, monceau" H. "Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu " Etxba Eib. " Multzu ederra bildu dugu " Izeta BHizt. " Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko (2). Tr. Usado en textos septentrionales y navarros desde Leiçarraga; en autores occidentales, hasta el s. XX, sólo aparece en esta acepción en Cardaberaz, Brunet, Arrese Beitia y Azkue, aunque su uso se extiende en dicho siglo.
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. Iac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo ). Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380). Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor" . O Pr 275. O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua! SP Imit III 10, 1. Ikhatz gorizko mulzo bat. He Phil 441. Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138. Bi fable multzo. Gy VI. Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. Hb Esk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17). Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. Dv Sap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO). Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. Dv Lab 318s. Lili molzo bat. Ip Hil 206. Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HU Aurp 123. Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100. Sasi-moltso andi baten onduan. Kk Ab I 65. Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira] . JE Med 20 (v. tbn. Ber 59). [Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Mde Pr 112. Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. Ol Cant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo ). Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. Erkiag BatB 40. Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. Ibiñ Virgil 81n (cf. izar-moltso 81). Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. Lasa Poem 65. Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblE Iob 9, 9. Etxe moltzo txiki bat. Gerrika 216. Urruñako karrikaren etxe multzoa. Larre ArtzainE 242. Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198. Kontsonante multzoak. Ib. 111. Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36. Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
azpiadiera-1.1
(L, BN; Dv, H), multzu (AN-ulz, B, L, Sal; Ht VocGr 435 ( -lz- ), Dv), moltzo (V-arr; Dv), moltso (V, BN; Lar (+-ls- )), multsu (BN-baig-lab) Ref.: A ( moltso, multzo, multzu ); AtSac 51; Iz Ulz ( ardi-multzú ); Gte Erd 36, 109; Elexp Berg ( moltso ); X. Kintana Iker 10, 157 .
(Ref. a seres animados). "Troupe" Ht VocGr, Dv. "Aquadrillar [...] molsoak bildu " Lar. "Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa " Ib. " Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]" Dv. "Tropel, rebaño" A. " Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas" Iz Ulz 414. " Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)" Gte Erd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. Act 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde ). Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. He Gudu 136. Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280. Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir (v. tbn. (182), s.v. biribilkatu ). Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TB Act 19, 33 (BiblE jendartetik ). Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32. Mutill on multzo bat. Gy 153. Debru mulso batek. Dv LEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo ). Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. Echn Mt 21, 8 (Samper jendeketa ). Bere diszipuluetako multso andi bat. Brunet Lc 6, 17 (TB mulzo ). Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. Elsb Fram 121. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez 131. Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu ). Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JE Bur 206. Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333 (v. tbn. 154). Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106. Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. Anab Usauri 136. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156. Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. Ir YKBiz 33n (117 ikasle-multzu ). Gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80. [Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Ardi multso bat. Larz Iru 90. Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak. Auspoa 77-78, 285. Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako. Larre ArtzainE 124. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen] . MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
azpiadiera-1.2
(H) .
(Hablando de materias u objetos incontables). Masa, bulto. v. 1 mulko (6).
Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZ Man I 76. O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. AB AmaE 59. Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan! Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103). Miazketan dituez / lige moltsoak. A ( in Azc PB 106 ). Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. Ag Kr 57. Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote... Ldi BB 110. Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok! Bilbao IpuiB 127. Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat ). [Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. Vill Jaink 36. Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblE Gen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu ).
azpiadiera-1.2.1
Montón o conjunto enmarañado. cf. infra (2).
Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. Cb Eg III 338. Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari! Laux AB 64.
sense-2
2. moltso (V; -ls- Lar, ), moltzo (V-gip), multsu (B) Ref.: A ( moltso ); Urkia EEs 1930, 10; Iz ArOñ ( moltzo ); Izeta BHizt ( multsu ); Elexp Berg ( moltso ) .
"Pegujón de lana o pelos, molsoa " Lar, . "Estropajo, toda clase de revoltijo" A. " Moltzo, platerak garbitzeko espartzaz egindako moltzoa" Urkia EEs 1930, 10. " Multsuekin garbi zazu " Izeta BHizt. " Moltsuakin sukalde guztia pasau neban " Elexp Berg. v. ilemultzo. Tr. Documentado en autores vizcaínos. La única forma documentada es mol(t)so.
Xagi banadi itxiko deustat moltsuarekin aoa. Acto 144. --Zelan batiatu leitez moltso baten irudian urten daruenak? CrIc 129. Amulu edo kirru goruban biribilduba ijezten edo iruten [dabee] moltsoti ari meia egiteko. Mg PAb 126. Lanbasa: oial zar zatiakaz egindako moltsoa, egur baten buruan ultzez josita. Ag Kr 78n. Labeoia garbitzeko ipizkia (isatsa edo moltsoa). Ag G 15. Atzean pozua ta aurrean moltsoa. " Detrás pozo y delante estropajo" . (V-m) A EY III 387. Ipiskixa da labeko brasak bazterrera ekartzeko aga baten puntan lotuta jartzen dan erropa zarrezko moltsua. And AUzta 136n.
sense-3
3. moltso (-ls- Lar ( H )).
"(Es un) ablanda higos, molso bat da, gelbera bat da " Lar. v. 1 muilo (9).
sense-4
4. "Mucho, mucha, asko, aski, multsu " Lar.
sense-5
5. moltso.
"Cerco, asedio" A (que cita el Cantar de los Cántabros).
Itxasotati / eta leorrez / imini deutso <deusco> / molsoa. Cantabr 3. Bat eta bestetan / gau ta egunez / atseden-bage / moltsoa. "En vana porfía, / al asedio están" . Arriaga Lekob 23. Moltsoari ekingo jotsoek. "Persistirán en el asedio" . Ib. 30.
sense-6
6. " Molsua (V-ger), propiamente tapón" Humb ( in RIEV 1923, 230 ). v. 1 muilo (4).
sense-7
7. " Móltzo [...] persona pequeña (?)" Iz ArOñ.
sense-8
8. moltso .
(Uso adj.). "(Andre) potolo, kankailu, zurrun edo gorpuzkeraz jausia" (V-ple). X. Kintana Iker 10 (1997) 157. " Horra hor, andra moltso hori " Ib. 157.
azpisarrera-1
MULTXO (BN; Dv, H; mulxo VocBN , moltxo AN, BN; Dv, H, molxo HeH Voc 479 ( A ), multxu L-ain, mulxu B) Ref.: A ( mulxo, molso, multxu, moltxo ); Satr VocP ( multxo ) .
(Formas con palat., que en la mayoría de los ejs. no parece ser expresiva). "Petit groupe" VocBN . "Petite troupe; petit tas" Dv. "1.º un grupo pequeño; 2.º montoncito" A.
Dakiten piska arekin, hitz moltxo, eskumen baten diña eztan arekin. Lar Carta a Mb 279. Garagar-gari sortak, balak edo moltxoak. Mb OtGai II 26s. Egin izan zituen liburu txiki moltxo bat eskaraz. Dv LEd VI. Oilo moltxo handiak, txarki bazkatua delarik, ez du hainbertze probetxu ekharriko nola moltxo ttipi ongi hazia denak. Dv Lab 288. Pagano multxo bat. Prop 1876-77, 63. Ihiztarien besta / Zen paregabia, / Multxua zirelakotz / Beti komedia. LuzKant 63. Haur multxo bat. Elzb PAd 16 (v. tbn. haur multxu en Jnn SBi 75). Sos multxo bat bildu. Zub 26. Gelditzen da oraino [eskualdun] hotarik multxo bat Donostian. JE Ber 86. Zelula multxo batzu. JE Med 26. Dendari gazte moltxo bat. Lf Murtuts 107. Portugalean ere moldatzeko Jesuiten lehen multxoa. Ardoy SFran 149. Bi erakasle zauzkan multxo bakotxak arduradun edo zaintzale. Larre ArtzainE 124.
v. tbn. Elsb Fram 174. Barb Sup 33. Ox 44. JEtchep 52. Multxu: Larre ArtzainE 279.
azpisarrerakoSense-1.1
" Multxu (B), estropajo" A.
azpisarrera-2
MULTZOAN (B; moltsoan Lar, multzuen B).
En grupo, juntos; a montones, en gran cantidad. "Pancada, contrato de vender por junto, moltsoan saltzeko balindea " Lar. " Denak multzuen torri gara " Izeta BHizt. " Ardi batzuk multzoan dira (B)" Gte Erd 257. v. multzoka.
Moltzoan jaikirik guziak, eraman zuten Pilatorengana. Dv Lc 23, 1 (Or denak batean ). Podoreduna lehen handi behar zuan; / orai ttiki ta txarrak nausi tuk multzuan. Zby RIEV 1909, 230. Multzoan hala hulakoak izanik ere, banazka, hobeak oro. HU Aurp 109. Apezak ken bitza eskolemailegotik, dela multzoan, dela bakarka. JE Bur 57. Etxeko alhorrerat multzoan zoazin. Ib. 209. Niri gogoetak multzoan ethorri! Ox 172. Yausi ziran bata bestien ganera, danak moltsuan. Kk Ab II 166. Multzoan yarririk zagokidate. Zait Sof 57. Gaitzak moltsoan datozkigu. Ib. 154. Inguratu egin du moltzoan (saillean) Melieuko erri osoak. Zait Sof II 67. [Sare] oneik zulo txikikoak dira, ta arraiña moltsoan atrapaten dabe. Etxabu Kontu 117. Bil bitez multzoan zeru azpiko urak eta ager bedi lehorra. BiblE Gen 1, 9 (Dv batera ).
v. tbn. Laph 206.
azpisarrerakoSense-2.1
Gure ardiak oraino multzo multzoan dituk. Larz Iru 88.
azpisarrerakoSense-2.2
(Forma con palat. expresiva). Cf. MULTXO.
Zatozte haurrak, egin dezagun orok multxoan arratseko otoitza. HU Zez 148. [Umekondo guziak] an dagozkio multxoan. Mok 17. Multxoan, Bidarraiko auzo bat egiten dute [laborari-etxe pollitek] . JE Ber 9. Ez ditazke ager bakarka; moltxoan eta betantsu eldu dira. Lf Egan 1955 (5-6), 9. Etzen sekulan lagunekin ateratzen, moltxoan. JEtchep 113.
azpisarrera-3
MULTZODUN.
"Cirrigeri germani, [...] alaman ille floka dúnak, alaman ille multzo dúnak, [...] buket dúnak " Urt V 153.
azpisarrera-4
MULTZOKO
Multzoko bat-lez ez zaitut nik maite. "No te quiero yo a montón" . Berron Kijote 130.
azpisarrera-5
MULTZO-TEORIA.
"Hitz jator bat erabiliko dut, berriz, multzo (eta multzo-teoria), gaztelaniaz conjunto eta frantsesez ensemble deitzen dutena izendatzeko" MIH 192.
Multzo-teoria ukitu baizik ez duenak ere, badaki ederki nola teoria horren eskemak ia zernahitarako balio duen. MIH 197 (v. tbn. 196).
azpisarrera-6
MULTZOZKO.
"Acervalis, [...] bildumázkoa, multzózkoa, tropelákoa " Urt I 97.
multzo
<< 1 moto 0 / 0 2 nabarmendu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper