OEH - Bilaketa

334 emaitza hainbertze bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (334)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
handitu.
sense-1
I . (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; SP, Urt I 84, Lar, VocS 130, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H), haunditu (V-gip, G, AN, L, B, BN; Urt I 12, Lar, Dv (V), VocB ) Ref.: Bon-Ond 157; A (anditu); EI 106; Lrq; Iz Als 49, R 393; Etxba Eib (aundittu); Elexp Berg (aundittu); EAEL 53; Gte Erd 104 y 148. En DFrec hay 48 ejs. de handitu y 30 de (h)aunditu .
Agrandar(se); crecer. "Grandir, agrandir" SP. "Acrecentar", "crecer", "engrandecer", "engrosar" Lar y Añ. "Acrecentarse" Lar. "Agrandir" VocS. "Grandir" Gèze. "Gixot txarra! eztük ez handitü, bena bai hantü, l'homme méprisable! Il n'a pas grandi, mais il s'est gonflé d'orgueil" Lrq (s.v. hantu). "Asmua dot baserrixa aunditzia, auzokuari saill bat erositta" Etxba Eib. "Bizi-moduko okerrak, aundittu eiñ eben a gizona" Ib. "Aberastiakin aundittu zalakuan, barre erain eban jendiari" Ib. "Orrek gauzak aixa aundituta erraten ditu [= 'exagera'] (AN-5vill, BN-arb, S)" Gte Erd 104. "Aizea aunditu egin du (AN-gip)" Ib. 148. v. hazi, larritu, kozkortu, tarrotu. Tr. Algo más frecuente en la tradición septentrional.
Ikhas ezazue nola landako floreak handitzen diraden. Mt 6, 28 (He, TB, Dv, Ip, SalabBN, Hual, Samper, Leon (h)anditu, Echn, Ol aunditu; Ur, Or, Ker, IBk, IBe (h)azi). Eta ikhusirik Pilatek ezen etzuela deus probetxatzen, baina tumultoa handitzenago zela. Ib. 27,24 (He, Hual, Samper (h)anditu, Leon haunditu; TB, SalabBN emendatu, Ur geiagotu, Echn berratu, Ol geitu). Eta haurtxoa handitzen zen eta spirituz fortifikatzen. Lc 2, 40 (Dv larritzen). Baina non handitu izan baita bekhatua, han abundosago izan da graziá. Rom 5, 20 (Dv nasaitu). Eta gero ezariaz Zerura hersten dela, / Iduri zaio izarrak handitzen diradela. EZ Man I 132. Handitu eta bihurtu / zinen Nazaretheera. EZ Eliç 362. Zu handitu zara zeure berthuteak gatik, eta ni ttipitua nago neure hobenak gatik. Harb 148. Hirur partetara lana duzu partitu, / Hirurkatze hunez misterioz handitu. Hm ( in Harb ẽ, 3v ). Handituegirik aprendizkoan iartzea, urdindurik eskolara ioaitea. Ax 186 (V 126). Diferentziak ere aphur bana handituko dira. Ib. 271 (V 181). Salak eta ganbarak handitukoitut. Ib. 75 (V 50). Pitztenago bada sua, eta handitzenago tentamendua. Ib. 401 (V 261). Ni naiz laudatzekoa ene saindu guzietan [...], zeren hain lorioski handitu eta aitzinetik hautatu ditudan. SP Imit III 58, 4. Bertute sortu berria handitzen, fedea bortitzten. SP Imit IV 4, 2. Adin hartara heldu beno lehen denboran, ian eta edan behar baitute bizitzeko eta handitzeko. Tt Arima 68. Erraguzu, Maria, / Handitu ondoan, / Ea guziek zuten / Maitatu munduan. 69. Gure arimak handitzen dire grazian. Ib. 215. Ezperen laian ifeni agitz anditu gabe. CartNav 139. Sagarrak anditu dire, sagardoak egiñen ditugu bereala. Ib. 142.
( s. XVIII) Eta ethorri izantzen uholdea berrogoi egunez lurraren gañera: eta urak haunditu ziren. Urt Gen 7, 17 (Dv, Bibl handitu; Ur, Ol, Ker azi, BiblE gora egin). Eta baldin ttipito danik hazten balituzte behar den maneran, gero handitzen lirenean onhetsia lukete berthutearen haztura. ES 181. Pekatua bere espezie edo moetan bertan solamente agrabatzen, anditzen edo azitzen debean aek konfesatzeko obligaziorikan eztago. OA 138. Eta xumeak iduritzen ezpazaizkitzu ikhusazu ea eztituen zure pairu eskasak handitzen. Ch III 19, 1. Amodioa ta jaiera geituaz, andituaz ta sutuaz joango da. Lar Carta a Mb 281. Zure ganik, zure baitan eta zutaz bizi eta handitzen dire gauza guziak lurraren gaiñean. He Gudu 130. Etxe txarra duenak izan oi du hura anditu ta edertu naia. Mb IArg I 235. Denbor berean anditu zen aren atsegintz debekaturako su ta grin gaistoa. Mb IArg II 332. Ta lengo onaz akordatzeak tormentua geitu ta andituko du. Cb Eg II 124. Ume hura handitu zen. Lg I 224. Edaten diano zereio egarria handitzen. Egiat 245. Nik ttipi-ttipitik / hazi hut gogotik. / Zer behauk orai hik: / bestentzat nunbeit hil, handituz geroztik? Iraultza 161.

( s. XIX) Baldin gauza, berenez andiak ez diranak ere, anditzen, ta balio goienekora igotzen badira Erregeren eskutik datozenean. AA III 340. Jaten dijoazen bezela dijoaz anditzen. It Dial 5 (Dv handituz, Ip handitzez; Ur azijaz). Denbora llaburren barnen / Otso humeak handitu ziren. Arch Fab 141. Dirua zela biltzen, / Baita ere hontarzuna handitzen. Ib. 171. Gaztedanik sobreki direnak handitzen, / Segidako nekheak ez ditu izitzen. Hb Esk 165. Ezpatak handitu du [Mahomet], hartaz egin ditu bere lanak. Hb Egia 78. Euria egin zuen, ibaiak anditu ziran. Lard 385. Egunetik egunera bethi handituz dihoala [amodio hau] . Dv LEd 121. Aintzineko gozoen orhoitzapenak, eriagotzen eta oinhazeak handitzen baizik ez ditu. Ib. 222. Ogia phuska bat handitu denean, gainetik ematen diote ongarria. Dv Lab 143. Bainan judu konbertituen nonbrea emendatuz zohan, eta etxe-kantoina ez zohan handituz. Laph 237. Ni ere anditze arren enoa iñora, / Lorik ez det galduko igo nairik gora. AB AmaE 407. Haren gaitza handitu eta sendatzeko esperantza guti uzten zuenean. Elsb Fram 114. Inharrosteaz zaizko [Elzairen arbolari] erroak handitu. Zby RIEV 1908, 603. Erran zion bere atsegina oraino ere gehiago handitu behar zion solhas hau. Jnn SBi 109. Begira, begira emengo arranbarrilla primoriak eta aspuak eta... Aunditzian erosiko dizkizutet orlakuak. Alz STFer 132. Maria handitzen zen Tenploan adinez eta graziaz Jinkoaren eta lagünen aitzinian. Ip Hil 57. Zertako hori? Zergak handituak ditugulakotz ote? HU Zez 67. Aundiak bagera euskaldunak geren jatorriz, asko geiago aunditu gera Kristoren fedea biotzean sartu genuen ezkeroztik. Etxeg ( in Ag AL 6 ).

( s. XX) Nola kainbat aztan baita [lerra] andituz geroz egiten dra zurtan. Mdg 130. Basuak txikitzeko eta preziyuak aunditzeko. Iraola 59. Ama, ni, anditzean, Artzobispo egingo al nau? Ag G 115. Han da sortzen, hazten, handitzen, ithotzen ere ba hanitz medikuren omena. JE Bur 36. Ba, itzegile jarriko nintzan handitu ta. Ib. 60. Begi-niniak handituak bezala hainbertze argiz. Ib. 73. Denboralia aunditzen. Ill Testim 19. Kendu ta aunditu. Muj PAm 47 (tít.). Erroak barna sartuz geroztik / haitza bere hartan behar, / zabal eta xut handitzekotan / luzaz beira dezan indar. Ox 149. Bakaldunak aginddu eban urteko sarija (alogerea) morroiari andittuteko. Altuna 74. Bidean jende-taldea aundituz ari zan ibaia bezela. Or SCruz 107. Eliza aunditzenago da; an goien izartalde bat ageri da zirrikutik. Or Mi 122. Ipurdi faltsu zaia bilduan / handitzen hasi orduko. Etcham 97. Lantegi apala zabaldu eta anditu zan. Kk Ab II 188. Ezer ezpaitira or beko bizitza-gau onek aunditu oi dituan atsekabeak. Ldi IL 107. Mutiko hori ezta sosa moltsan baiño gehiago handitzen. (BN-lab). A EY III 267. Nola sortu ta aunditu dan Eliza bere barneko indarraz pixkaka. Ir YKBiz 179n. Betiko atsegiña irabazi bear da, ta ortarako lanak badira, bañan lan abek eztute gizona txetzen, baizik aunditzen. ABar Goi 54. [Herriak eta jendeak] gero handitzen, ttarrotzen, zerbait eta norbait bilhakatu arte. Lf Murtuts 1. Eskutako dardaraldia aunditzen zijoakiola. Etxde JJ 152. Handitu baizeik ez zen Piarrañoren estimua. JEtchep 59. Naiz ta gastuak aunditu. Basarri 60. Epai onaren itxaropenak, bizitzeko adorea anditzen deutse batzuei. Erkiag BatB 193 (BatB 111 aunditu). Nola handitu zirezten! Ene bi lehen auzoak ez ditut gehiago ezagutzen. Larz Iru 124. Naiz aunditu [baserria] eta gaur kale-etxe bezela jarria dagoan arren. Salav 36. Itzalak, aundituz, mendi garaietatik bera erortzen ari dira. Ibiñ Virgil 33. Nago haatik ez ote diran zonbait urrunegi joan, nahiz bere baitarik aski haundia zen norbait beren ustez oraino haunditu. Ardoy SFran 299 (53 handitu). Orduan zaldi baltza aunditu egin zan, bide guztia bete arte. Alzola Atalak 38. Ase baino gehiago, gosea haunditu irakurtze laster horrekin. Larre ( in Xa Odol 11 ). Baratzako ixtura / genion aunditu. Zendoia 215. Luze-zabalean handitu ez ezik, loditu ere egin omen dira. MIH 328. Arantzazun aholkatu ziren urratsak handitu egin omen ditugu. (In MEIG IX 58 ).

v. tbn. Gy VII. ChantP 8. Elzb PAd 17. Lap 21 (V 12). CatJauf 28. StPierre 11. Lh Yol 46. Barb Sup 165. FIr 160. Zerb Azk 108. Mde Pr 294 (HaurB 74 haunditu). Etxabu Kontu 139. Haunditu: Lar SermAzc 53. PArt in Bil 172. ForuAG 285. Inza Azalp 105. Jaukol Biozk 11. SMitx Aranz 89. Txill Let 39. Ugalde Iltz 17. Anab Aprika 81. Vill Jaink 128. Mattin 125. Uzt Sas 29. Xa Odol 225. Berron Kijote 62. Ataño TxanKan 26. Etchebarne 99.
azpiadiera-1.1.1
" Soineko luzeak handitzen ohi du, une robe longue fait d'ordinaire qu'on paraît plus grand" H.
azpiadiera-1.1.2
Etxian aditu zunian bere boza magnetofonian aunditua. Auspoa 77-78, 233. Etxian aditu zunian bere boza magnetofonian aunditua.Auspoa 77-78, 233.
azpiadiera-1.1.3
Ondar eta abar atereaz kaietan urak anditzen zituan Euskal-Erria draga itxasontzia etorri zanean. Etxabu Kontu 35. cf. UR HANDI (c).
azpiadiera-1.1.4
(Part. en función de adj.).
Ezen nork ere eznez usatzen baitu, hark iustiziazko hitzaren experianziarik eztu: ezen haur da. Baina handituentzat da bianda zerratua. He 5, 13s ( TB, Dv gizon eginentzat, Ol, Ker elduentzat, IBk haundientzat, IBe gizon-emakue eginentzat ). Azia ta anditua bada baitaiatzen dan gizona edo emakumea. Ub 193. Bada gauza bera da erraite ohi karamelu eta konfiturez ere, haurrentzatekoak dire; hargatik ikhusten ohi da presuna handituak ere hetaz zale direla eta yale. Gy VII. Burrasoek haur handituei to eta no; ttipiño direlarik, ez. HU Aurp 211. Horra haurrak handituak. JE Bur 105. Bainan horietan etzen haurrik. Haur handituak ba. JEtchep 15.
azpiadiera-1.2
2. Alabar. " Bere burua aunditu egiten du orrek (AN-gip)" Gte Erd 59 (junto a hobenetakoa jo, obeagotzak eduki, besteen gañetik eduki, etc., de otras zonas).
Ene arima, handi zazu / Laudorioz Iainkoa. EZ Eliç 269.
azpiadiera-1.3
3. (Dv).
Embravecerse las aguas (del mar, etc.). " Urak handitu dire, les eaux ont grossi" Dv. Cf. handi (4).
Baiña gero haize bat iaikirik, itsasoa handitzen eta haserretzen hasi zenean. Ax 132 (V 87). Bizkitartean haize handia baitzen, hasi zen itsasoa handitzen. He Io 6, 18 (Lç altxatzen, Dv haserretzen ). Haizea bortiztu zen eta itsasoa handitu. Lg II 163. Betan urak handiturik / Itho ordean ibillirik, / Nekhez zen heldu hegira, / Haiñ gaizoki hark utzira. "La rivière devint tout d'un coup agitée" . Gy 127s. Urrungo lañotartean banaka banaka gure errialdeko gainak itzaltzen eta itsasoa aunditzen ikusita, naigabe barren batek artu giñuzen. Or Mi 128. Ondorengoz, iskanbilla geroago ta gorago zijoan, aize-aldiak astintzen dun itxas aunditua bezela. TAg Uzt 182. Itsasoa handitu eta hasarreturik. Zerb IxtS 66. Itsasoko ura aunditu zan gaua bitartean. Anab Poli 25.
azpiadiera-1.4
4. (gral.; Mic 7r, Lar, Añ, H), haunditu (V, G, AN, L, BN; Lar, H) Ref.: A (anditu, aunditu); Iz ArOñ y Ulz (aundíttu); Etxba Eib y Elexp Berg (aundittu).
Hinchar(se). "Hinchar" , "hincharse" Lar y Añ. "Apostemarse" Lar. " Tumore ori egiten zitzaion aundittu eta asi zen oñaziáki eztuéla denbora áunditz " Iz Ulz. "Matrailla aundittu jata agiñako miñakin" Etxba Eib. v. hantu. . Tr. No se documenta en textos septentrionales, donde lo normal con este valor es hantu.
Afrikan kristabak / gaizki trataturik / zure begira daude / malkoz anditurik. 'Henchidos de lágrimas' . FProsp 77ss. Ur geiegi edanez anditzen asi den eriak edari gutirekin [...] bizi behar luke. Mb IArg I 248. Neguban otzak illik / oñak anditurik. DurPl 75. Zorionekoa zu komulgatu zinanean gaizki zure mii guzia anditu balitzatzu. Mg CC 254. Sartu zitzaion aurreko oin azpi batean arantzea, ta anditu agitz. VMg 40. Idropesiaz anditurik egoan gizon gaixoa. MisE 239. Gelditu yatzun aurpegi guztia ainbeste yotegaz baltziturik, anditurik eta antz guztia galdurik. EL2 197. Eri dagoenari berniak anditzen asitzia señale ona da. Echve Dev 218. Bai, [aberea] aunditzen da belar bustia jaten duenean. It Dial 55 (Ur andituten; Dv, Ip hantzen). Belar bustiak [abereak] aunditzen dituen bezela, etzauntz bustiak eritzen ditu. Ib. 60. Maltarrak uste izan zuten aurrena puztu edo anditu, eta gero bereala ilko zala. Lard 529. Anditu egiten jat ibilleran. Ag Kr 103. Betazalak aunditu eta kanpoko aldera jiraturik. Goñi 56. Ankak-eta lendabizi aunditu ta gero zauritu egin zitzaizkion. Ib. 15. Arin baltzittu ta andittu zan Karlosen betondoa. Echta Jos 45. Samako zanak asarrez andituta. Kk Ab I 32. Ezpañak eta betazalak handituak ahoa eta begiak itsuski esten ditioztela. FIr 192. Ankak aunditu egiten zaizkit ibillian. Lab EEguna 91. Katea askatu ta amaren ugatz aunditu ezin agortura eramango du. TAg Uzt 25. Aurpegi aundituak begiak ertsi zitidan. Or Aitork 165. Begiak malkoz aunditzen asi zitzaizkion. Anab Poli 105. Eskuak handituak eta minduak. Osk Kurl 167. Begi biak aunditurik zeuzkan negarrez. Salav 32. Mingain latzak eztarri aunditua ersten dio. Ibiñ Virgil 104. Begizuloak aundituta. NEtx LBB 15. Asi dira [mandauliak] niri ausikika, eta or ikusi nintzen bizkarra, lepua ta ezpañak denak aundituk. Auspoa 77-78, 27. Maxkuria aundituta dagoenean. Ostolaiz 26. Anka bata ardaue baño baltzago eta aundituta. Gerrika 97.
azpiadiera-1.5
5. (AN, R, Sc ap. A; Aq 543 (AN), Dv).
Envanecerse. " Aberastu den arren, ez da hortaz batere handitu, bien qu'il se soit enrichi, il n'en est pas devenu fier" Dv. v. hantu.
Graziak aldiz, etsaiak ere maite dütü, ezta adixkiden hanitxtarzünaz handitzen, eztü etxiaz, ez sortzepenaz kasürik egiten. Mst III 54, 6. Aberasturik ere, etzen handitu. Lehengo adixkide berak atxiki zituen. Zerb Ipuinak 331. Josetxo, itz okiñ ez / sobera aunditu. Yanzi 124.
azpiadiera-1.5.1
" Zeri handitzen hatzaio? de quoi t'exaltes-tu? (He)" Dv.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
(V, G, AN; ), aunditu (V) Ref.: A (anditua, aunditua); Iz ArOñ (aundíttu); Etxba Eib (aundittua); Elexp Berg (aundittu) .
Tumor, hinchazón. "Hinchazón", "tumor", "postema" e "inflamación" Añ. "Ezuria da aunditu bat juntetan sortzen dana, bere gisa sortzen da" A s.v. ezuri. "Aundittua (con acento prosódico en la penúltima vocal), hinchazón. Aundittua geldittu jako orkatillan" Etxba Eib. v. 1 handitsu.
Donzelleoni egin jakak / izta-ondoan anditua. / Nik lanzeteaz jo diat eta / oi ik ezarrok enplastua. Lazarraga A21, 1193v. Ta arkiturik arantza sartua, atera zion poliki, ta gero garbitu ere ziozkan barruan andituarekin egin ziran ur ustelak. VMg 41. Ain modutan ze epai, zauri, eta anditubak eginik, egun osuetan oian egon biar dabeen. Astar II 101. Lanparoiak, lupuak eta beste andituak bigundu biar dira enplastuakaz. Ur Dial 78 (It aunditsuak, Dv trunpiloek, Ip hankürak ). Iru edo lau egun irauten dabenari laster agertuten iakaz barruko andituak (erderaz bubón) eta sukazminak (erderaz carbunclo). A Ezale 1897, 55a. Andituak otzak badira obe da ebagitia edo erretia. Ib. 79. Buruban anditu ta zauri batzukaz. Kk Ab I 39. [Izadi] aren lantegian ardura berdiñekin egiten dira orain aunditu eder bat eta gero arpegi lirain bat. Vill Jaink 104. Eztarriko miña ta aunditua badauka. Ostolaiz 105.
azpisarrera-1
HANDI-HANDITU (Forma con reduplicación intensiva). Hincharse mucho.
Onen gisará dá arimarén hidropesia subérbo bano presumituéna. Gizón andiak ustedúte diréla: bai dire aundi aundituak baña aizes. LE Urt (ms.) 115v.
azpisarrera-2
HANDITUXE .
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
azpisarrerakoSense-2.1
a) "Grandir un peu" Lrq.
Lur meheetan baino ondorio hobea du lur gizen, urtsu edo buztin-dunetan; hostoak handituxeak direnean, xeheak direnean baino. Dv Lab 198. Haur hau handituxe zenean. Zerb IxtS 20.
azpisarrerakoSense-2.2
b) Hincharse un poco.
Beatxingarra du ziztatua / ermamiaren ondotik: / aundituxea dun arren, aisa / sartu diteke zulotik. " Algo inflamado" . Or Eus 314.
azpisarrera-3
EZIN HANDITUZKO. "Que l'on ne peut agrandir; qui ne peut grandir" Dv.
handitu
<< handitasun 0 / 0 1 hara >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper